Akademia  Szwedzka  w  1924  roku  przyznaje 
Nagrodę 

Nobla 

Reymontowi. 

Spora 

część 

polskiego  społeczeństwa,  patrząc  na  ten  wybór, 
nie  kryje  swojego  oburzenia  i  rozżalenia. 
Pominięto  bowiem  pisarza,  który  od  wielu  lat  był 
niekwestionowanym autorytetem moralnym          
      i  literackim.  Mowa  o  Stefanie  Żeromskim 
(1864 

– 

1925), 

który 

posługiwał 

się 

pseudonimami Maurycy Zych, Józef Katerla.

Stefan Żeromski urodził 

się 14 października 1864 

roku w Strawczynie 

na Kielecczyźnie. 

Pochodził ze starej, 

choć zubożałej rodziny 

szlacheckiej – jego ojciec 

był dzierżawcą. 

Wcześnie stracił rodziców.  

W  1874  roku  rozpoczyna  naukę    w  gimnazjum 
kieleckim.  Lata  nauki  w  tej  szkole  przypadają  na 
czas 

bezwzględnej, 

wzmożonej 

rusyfikacji 

przeprowadzanej  konsekwentnie  zarówno  przez 
gubernatora, jak i kuratora. Dodatkowo utrzymuje 
się  sam  –  pracuje  jako  guwerner,  opiekun 
młodszych  chłopców  na  stancjach,  korepetytor. 
Doświadczenia życiowe wyniesione   z gimnazjum 
właśnie,  bolesne  i  trudne,  a  także  wątek  szkoły, 
wychowania  i  jego  wpływu  na  umysłowość  i 
osobowość 

będą 

motywami 

często 

powracającymi 

w 

twórczości 

Żeromskiego, 

najpełniej  właśnie  w  poznanych  przez  nas 
„Syzyfowych pracach”. 

Młody  Żeromski  odkrywa  w  sobie 
talent  pisarski  już  na  tym  etapie 
szkolnym.  Jego  pierwsze  próby 
literackie  zaginęły.  Prawdopodobnie 
nie  były  to  utwory  większych 
rozmiarów, 

poza 

intymnymi 

„Dziennikami” z lat 1887-1891, które 
opublikowane  dopiero  zostaną  po  II 
wojnie  światowej,  w  latach  1953-
1956,  jednak  okażą  się  wybitnym 
osiągnięciem 

pisarskim.

Dziennik  –  gatunek  epicki,  ukazuje 
osobowość  narratora  –  bohatera. 

„Dzienniki”  Żeromskiego 
zawierają:  przeżycia  z  lat 
dziecinnych,  miłość  do 
matki,  ból  po  jej  śmierci, 
obraz nauczycieli               
        i  kolegów,  pierwsze 
próby  pisarskie,  przeżycia 
erotyczne. 

Już 

tutaj 

znajdują się wzmianki        
    o planowanym utworze, 
którego  bohaterem  ma 
być Borowicz.

W  1886  roku  Stefan  Żeromski  wstępuje  do 
Szkoły  Weterynaryjnej  w  Warszawie.  Studiuje 
weterynarię,  bowiem  bez  matury  nie  mógł 
podjąć wymarzonych studiów medycznych. Musi 
ją  jednak  opuścić  z  braku  środków  do  życia. 
Pieniądze  z  przygodnie  udzielanych  korepetycji 
starczają  mu  jedynie  na  chleb  i  herbatę.  Znowu 
zostaje guwernerem we dworach szlacheckich, w 
rodzinach  ziemiańskich.  Posada  ta  pozwala  mu 
nie tylko utrzymać się, ale i poznać mentalność, 
zwyczaje,  zalety  i  wady  tej  warstwy  społecznej. 
W  roku  1890  w  Nałęczowie,  gdzie  często 
przebywa dla ratowania zdrowia, poznaje          
w jednym z takich domów swoja przyszłą żonę – 
Oktawię z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową.

Dopiero  w  1892  roku  Żeromski  podejmuje 
pierwszą 

stałą 

pracę. 

Zostaje 

zastępcą 

bibliotekarza  w  Muzeum  Polskim  w  Rapperswilu 
(Szwajcaria).  Może  teraz  zapoznać  się  z  licznymi 
materiałami 

i 

dokumentami 

poświęconymi 

dziejom  polskiego  uchodźstwa.  Ma  dodatkowo 
dobry  kontakt  z  najmłodszym  pokoleniem 
emigracyjnym,  ludźmi  kultury  i  politykami. 

Po  powrocie  do  Polski  pracuje  w  bibliotece 
ordynacji  Zamoyskich  w  Warszawie.  Sytuacja 
finansowa  Żeromskiego  stabilizuje  się  po  roku 
1904,  teraz  dopiero  pisarz  może  poświęcić  się 
pracy literackiej, która daje mu utrzymanie. 

Wcześniej, w 1895 roku ukazują się dwa ważne 
zbiory  krótszych  form  narracyjnych,  takich,  jak 
nowela,  opowiadanie,  szkic:  „Rozdziobią  nas 
kruki,  wrony”  oraz  „Opowiadania”.  Kolejny 
okres  twórczości  zaczyna  się  w  1899  roku, 
kiedy  to  powstają  wielkie  jego  powieści: 
„Ludzie  bezdomni”,  później  „Popioły”,  „Wierna 
rzeka”. 
Po  klęsce  rewolucji  w  1905  roku  pisarz  spędza 
trzy lata w Paryżu, w 1912 roku osiedla się         
        w Zakopanem, sześć lat później – w 1918, 
kiedy  Polska  odzyskuje  niepodległość,  przenosi 
się  do  Warszawy.  Tutaj  w  uznaniu  wybitnych 
zasług  otrzymuje  mieszkanie  na  Zamku 
Królewskim.

Stefan  Żeromski  był  bardzo  wyczulony  na 
problematykę  społeczną.  Stworzył  typ  bohatera, 
który przewijał się przez cała jego twórczość. Jest 
nim  inteligent,  gotowy  całkowicie  poświęcić  się 
dla najuboższych. Poświęcają karierę, zdrowie,      
     a nawet szczęście bliskiej osoby i jest to wynik 
spontanicznego odruchu, sprzeciwu wobec nędzy 
i zła, niezgody na zastaną rzeczywistość. 

Pisarz umiera 

20 listopada 1925 roku. 

Jego pogrzeb przerodził się 

w narodową manifestację.

Badacze twórczości pisarza przyjmują umownie 
lata  1890-91  za  okres  wstępnej  pracy  nad 
„Syzyfowymi  pracami”,  a  rok  1892  za  datę 
ukończenia 

pierwszej 

redakcji.

27  października  1892  roku  Stefan  Żeromski 
zwrócił 

się 

do 

Bolesława 

Wysłoucha, 

ówczesnego redaktora „Kuriera Lwowskiego”,     
     z prośbą o druk powieści pt. „Wybawiciel”,     
              w  której  „przedstawił  wychowanie  w 
szkołach wiejskich i w gimnazjum w Królestwie”. 
Utwór ten nie ukazał się jednak w czasopiśmie. 

Prace  nad  ostatecznym  kształtem  „Syzyfowych 
prac”  trwały  do  roku  1896.  Żeromski  ukończył 
dzieje  Marcina  Borowicza  w  ostatnim  okresie 
swego  pobytu  w  Szwajcarii  i  w  pierwszych 
miesiącach  po  powrocie  do  kraju.  Wówczas  też 
zaczął  starania  o  druk  utworu.  Ze  względu  na 
poruszaną  treść  i  problematykę  nie  miał 
możliwości  wydania  go  w  Królestwie.  Nawiązał 
więc  kontakt  z  redaktorem  krakowskiej  „Nowej 
Reformy”, Michałem Konopińskim.

W  roku  1909  powieść  została 
ocenzurowana i wydana                 
w  Warszawie  pod  zmienionym 
tytułem  „Andrzej  Radek,  czyli 
Syzyfowe 

prace”. 

Do 

tytułu 

„Syzyfowe  prace”  pisarz  powrócił 
już  w następnym wydaniu.

„Syzyfowe prace”, bo tak ostatecznie zatytułował 
powieść, ukazywały się w tym piśmie w odcinkach 
od  7  lipca  do  24  września  1897  roku.  Wydanie 
książkowe,  na  którym  bardzo  zależało  autorowi, 
ukazało  się  rok  później  we  Lwowie  pod 
pseudonimem  Maurycego  Zycha  (podobnie  jak 
odcinki drukowane w czasopiśmie). 

O autobiografizmie powieści można mówić 

ze względu na:

- przedstawienie ze szczególną miłością 

krajobrazu regionu,

- Klerykowskie gimnazjum jest obrazem szkoły       

    w Kielcach, do której uczęszczał Stefan 

Żeromski,

- problemy młodego Borowicza z matematyką są 

zakorzenione w doświadczeniach samego pisarza 

(miał problemy z algebrą, która wykładana była  

w języku rosyjskim),

- postaci i wydarzenia to w dużej mierze 

wspomnienia Żeromskiego z jego lat 

gimnazjalnych.

Na czym polega wartość i piękno 

„Syzyfowych prac”, dlaczego 

warto przeczytać ten utwór?

1) Jest to powieść – dokument, ukazująca 

głównie postawy młodzieży wobec rusyfikacji.

2) Utwór Żeromskiego pokazuje dorastanie 

młodych ludzi często pozbawionych oparcia     

     w dorosłym społeczeństwie.

3) Powieść pokazuje trudną sytuację 

społeczeństwa polskiego w latach nasilonych 

represji po upadku powstania styczniowego.

4) „Syzyfowe prace” ukazują zmaganie młodzieży 

polskiej z zaborcami w okresie wzmożonej 

rusyfikacji w szkołach.

5) Realizm w odzwierciedleniu życia 

społeczeństwa polskiego (miasto – wieś).

6) Wnikliwa charakterystyka bohaterów.

7) Bogactwo pokazanych uczuć.

8) Indywidualizacja języka postaci: wyrażenia 

gwarowe, żargon uczniowski, rusycyzmy.

9) Przepiękne, często zharmonizowane                   

  z przeżyciami bohatera, opisy przyrody.