Cena
Cena – pieniężne odzwierciedlenie wartości towarów.
W gospodarce rynkowej ceny kształtowane są przez
autonomiczny mechanizm rynku.
Rodzaje cen:
•
ceny wolne (parametryczne),
•
ceny administrowane.
Ceny wolne są rezultatem gry sił rynkowych. Na ceny nie
ma wpływu pojedynczy uczestnik rynku – stanowią
wypadkową zachowań producentów i konsumentów.
Ceny są niejako dane i stanowią istotny parametr,
którym kieruje się w swoich ekonomicznych
zachowaniach.
Ceny administrowane mogą być przez:
•
państwo,
•
przedsiębiorstwa.
Państwo prowadząc działalność interwencyjną, czasem
decyduje się na ingerencję w zakresie cen.
Częściej ustanawia ceny minimalne, rzadziej ceny
maksymalne.
Ceny minimalne mają na celu ochronę krajowych
producentów (szczególnie rolnictwa). Mają one
zapewnić minimalną efektywność w okresach kryzysu
nadprodukcji, co w rolnictwie wiąże się z klęską
urodzaju.
Ceny maksymalne – mogą być ustanowione w
odniesieniu do niektórych ważnych rejonów gospodarki.
Ceny są administrowane przez przedsiębiorstwo w
warunkach rynku zmonopolizowanego.
Monopole prowadzą własną politykę cenową i narzucają
ceny na rynku.
Mogą także różnicować ceny dla różnych odbiorców
(różnych segmentów rynku).
Kontrola monopoli nad rynkiem dokonuje się poprzez
ceny.
Sfera handlu obejmuje: handel hurtowy i detaliczny.
Handel hurtowy dostarcza towary do sklepów (to
handel między handlowcami).
W sklepie towar sprzedawany jest detalicznie.
Z tytułu usługi handlowej towar podlega zwiększeniu
ceny o ceny usługi handlowej, zwane marżą
handlową.
Obejmuje ona koszty funkcjonowania sfery handlu,
zysk od kapitału zaangażowanego w handlu.
Ze względu na podział organizacji handlu możemy
wyróżnić:
•
marżę hurtową – cena za funkcjonowanie usługi
handlowej hurtowej.
Po dodaniu do ceny zbytu marży hurtowej
otrzymujemy cenę hurtową, po której towar
dostarczany jest do sklepów,
•
marżę detaliczną – doliczaną przez sklepy, po czym
otrzymamy cenę detaliczną.
Ostatecznie finalny nabywca w sklepie płaci cenę, w
której zawarte są: koszt produkcji, zysk producenta,
podatki pośrednie, marża hurtowa, marża detaliczna.
Funkcje cen:
1.
informacyjna – cena jest źródłem informacji dla
uczestników rynku.
Cena informuje sprzedawcę jaki osiągnie (lub może
osiągnąć) rezultat, jeżeli zdecyduje się sprzedać
towar.
Nabywcę informuje o zasobach, jakie powinien
przeznaczyć na zakup interesującego go towaru.
Funkcja ta ma znacznie przed transakcją (kiedy
podejmowane są decyzje o przeprowadzeniu
transakcji),
2.
dochodowo – kosztowa – ceny sprzedawanych
towarów wyznaczają dochody sprzedawców.
Są wyznacznikiem realnych korzyści odnoszonych
ze sprzedaży towarów.
Funkcja kosztowa określa jakie są koszty nabycia
towarów.
3.
redystrybucyjna – poprzez ceny dokonuje się
ostateczny podział produktu krajowego, który został
w gospodarce wytworzony.
Relacje cenowe określają udział w produkcie
krajowym uczestników transakcji.
Jeśli ceny rosną jest to korzystna sytuacja dla
sprzedawców, jeżeli spadają – rośnie udział
nabywców w produkcie krajowym.
Funkcja redystrybucyjna znajduje swój wyraz w
poziomie konsumpcji gospodarstw domowych.
Podstawy teorii wyboru konsumenta
Gospodarstwa domowe pełnią dwie funkcje:
1.
konsumpcyjną,
Polega na zaspakajaniu potrzeb.
2.
produkcyjną.
Polega na zdobywaniu środków umożliwiających
realizację konsumpcji.
Środki na realizację konsumpcji uzyskiwane są poza
gospodarstwem domowym.
Są to przede wszystkim dochody ze sprzedaży czynnika
praca oraz dochody z własności pozostałych
czynników produkcji.
Współczesna teoria zachowania konsumenta oparta jest
na trzech podstawowych założeniach:
1.
Konsument, wybierając między różnymi
alternatywami konsumpcji, czyni to w sposób
świadomy, zgodnie z własnym interesem (własnymi
korzyściami).
Jest to założenie o ekonomicznej racjonalności
konsumenta.
2.
Posiadając pełną i prawdziwą informację o
produktach, konsument sam potrafi najlepiej ocenić,
jakie odniesie korzyści, decydując się na kupno.
Błędy w podejmowanych przez konsumenta
decyzjach wynikają z braku odpowiedniej informacji.
3.
Konsument decyduje o wyborze struktury własnej
konsumpcji zgodnie ze swoimi preferencjami,
dochodami oraz cenami dóbr obowiązującymi na
rynku.
Konsument, zaspakajając swoje potrzeby, może
zastępować jedne dobra innymi.
Zjawisko to określamy mianem substytucyjności
dóbr.
Teoria wyboru konsumenta opiera się na pewnych
założeniach dotyczących preferencji:
1.
Założenie kompletności preferencji
Konsument, dokonujący wyboru między różnymi
kombinacjami dóbr, może określić swoje preferencje
w stosunku do nich, zakładając, że każde dwa
koszyki są porównywalne.
Biorąc pod uwagę kombinacje A i B, konsument
potrafi określić, czy woli A od B, czy też preferuje B
w stosunku do A, czy też kombinacje A i B są dla
niego obojętne (dają mu takie samo zadowolenie).
Jeżeli konsument potrafi uporządkować w ten
sposób wszystkie kombinacje dóbr, oznacza to, że
preferencje konsumenta są kompletne.
2.
Założenie nienasyconości zadowolenia
konsumenta
Konsument zawsze woli więcej niż mniej. Oznacza to,
że konsument zawsze preferuje kombinację dóbr
dającą więcej zadowolenia (satysfakcji) od
kombinacji dającej mu mniej zadowolenia.
3.
Założenie przechodniości preferencji
Wybory konsumenta między różnymi kombinacjami
dóbr są przechodnie.
Jeżeli konsument preferuje kombinację A od B i
równocześnie określa, że woli B od C oznacza to, że
konsument preferuje kombinację A w stosunku do C.
Podobnie w przypadku, gdy kombinacje są obojętne.
Teoria mikroekonomii bazująca na tych założeniach
posługuje się określonymi kategoriami ekonomicznymi w
celu wyjaśnienia prawidłowości w zachowaniu
konsumenta.
Podstawową kategorią jest użyteczność, w
szczególności – użyteczność marginalna (krańcowa).
W swoich wyborach konsument dąży do
maksymalizacji użyteczności, czyli do wybrania takiej
kombinacji konsumowanych dóbr, które daje mu
możliwie największe zadowolenie.
Użyteczność całkowita UC – suma użyteczności
(zadowolenia), jaką osiąga konsument z konsumowania
lub posiadania danego dobra.
Użyteczność marginalna (krańcowa) UM – wyraża
zadowolenie konsumenta ze zwiększeniem konsumpcji
danego dobra o kolejną, dodatkową jednostkę.
Q
UC
UM
Między ilością konsumowanego dobra a użytecznością,
występują następujące zależności:
1.
Użyteczność całkowita konsumpcji danego dobra
rośnie (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) ilości
konsumowanego dobra.
2.
Użyteczność marginalna spada (rośnie) wraz ze
wzrostem (spadkiem) ilości konsumowanego dobra.
Użyteczność całkowita wzrasta w miarę zwiększania
ilości konsumowanego dobra.
Wzrost użyteczności całkowitej jest jednak coraz
wolniejszy.
W pewnym momencie użyteczność całkowita osiąga
maksimum, a następnie zaczyna spadać.
Coraz wolniejszy wzrost użyteczności całkowitej wynika
z faktu, że w miarę zwiększania konsumpcji
użyteczność każdej dodatkowo konsumowanej jednostki
dobra jest coraz mniejsza.
Na tej podstawie można sformułować prawo
malejącej użyteczności marginalnej.
Prawo malejącej użyteczności marginalnej (I
prawo Gossena) – zadowolenie z pierwszej
konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe
aniżeli z kolejnej, drugiej jednostki.
W rezultacie przyrosty zadowolenia z konsumpcji
mierzone jako użyteczność marginalna zmniejszają się
wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.
Można zatem przyjąć, że po przekroczeniu pewnej
wielkości konsumpcji dalsze zwiększanie konsumpcji
danego dobra zacznie przynosić konsumentowi
zadowolenie negatywne (niezadowolenie).
Użyteczność marginalna będzie wówczas ujemna, a
użyteczność całkowita zacznie spadać.
Konsument maksymalizujący zadowolenie będzie
zwiększał konsumpcję do momentu, w którym UM=0.
Ilość dobra Y
K
D F
B
C E
H
L
0
A
Ilość dobra X
Punkt wyjścia: kombinacja C (0A dobra X oraz 0B dobra
Y).
Wszystkie kombinacje leżące na przedłużeniu odcinka AC
w górę są z punktu widzenia konsumenta lepsze od
kombinacji wyznaczonej przez punkt C (np. punkt D – tyle
samo dobra X. ale więcej dobra Y).
Także wszystkie kombinacje leżące na przedłużeniu
odcinka BC są lepsze od kombinacji wyznaczonej przez
punkt C (np. kombinacja E – tyle samo dobra Y, ale
więcej dobra X).
Wszystkie kombinacje leżące w zbiorze zawartym między
przedłużeniami odcinków AC i BC (np. kombinacja F) są
lepsze od kombinacji C, oznaczają bowiem większe ilości
zarówno dobra X, jak i dobra Y.
Przeciwieństwem kombinacji F jest kombinacja H, która w
porównaniu z kombinacją C oznacza mniej obydwu dóbr.
Można również znaleźć również kombinacje, które z
punktu widzenia konsumenta mogą być równie dobre, jak
kombinacja wyznaczona przez punkt C (np. kombinacja K,
która oznacza co prawda mniej dobra X, ale więcej dobra
Y lub kombinacja L – mniej dobra Y, ale więcej dobra X).
Takich punktów możemy znaleźć nieskończenie wiele.
Wyznaczają one kombinacje dwu dóbr dające ten sam
poziom użyteczności całkowitej (zadowolenia).
Łącząc te punkty otrzymujemy krzywą obojętności
konsumenta.
Krzywa obojętności – przedstawia wszystkie
kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla
konsumenta obojętne (dają mu takie samo
zadowolenie).
Oznacza to, że dana krzywa obojętności charakteryzuje
się stałym poziomem zadowolenia (użyteczności).
Ilość dobra Y
Ilość dobra X
Ilość dobra Y
Ilość dobra X
Jeżeli w odczuciu konsumenta dwa dobra są w stosunku
do siebie doskonałymi substytutami ( mają identyczną
zdolność zaspakajania konkretnej potrzeby, np. mąka
wrocławska i mąka poznańska), wówczas krzywa
obojętności przybiera kształt linii prostej.
Ilość dobra Y
Ilość dobra X
W przypadku, gdy dobra postrzegane są przez
konsumenta jako dobra komplementarne (np. but prawy
i but lewy), to krzywa obojętności przyjmuje postać
kształt litery L, z wierzchołkiem w punkcie, w którym
ilość dobra X jest równa ilości dobra Y (liczba lewych
butów jest równa liczbie prawych butów).
Ilość dobra Y
Ilość dobra X
Jeżeli w odczuciu konsumenta, jedno spośród
konsumowanych dóbr jest przez niego cenione (tzw.
dobro „dobre”), zaś drugie stanowi przykry koszt
uzyskania pierwszego dobra (tzw. „złe” dobro), wówczas
krzywa obojętności przybiera kształt o dodatnim
nachyleniu.
Tran i lody
Ilość dobra Y
Ilość dobra X
Jeżeli dobra są obojętne (neutralne), wówczas krzywa
obojętności może mieć przebieg pionowy.
Tradycyjna krzywa obojętności posiada cztery podstawowe
własności:
1.
Posiada nachylenie ujemne
Oznacza to, że jeżeli konsument zwiększa konsumpcję jednego
dobra, to automatycznie zmniejsza spożycie drugiego.
2.
Jest wypukła w stosunku do początku układu
współrzędnych
Nachylenie krzywej obojętności zmniejsza się w miarę
przesuwania się w dół i rośnie w miarę przesuwania się w górę.
Oznacza to zmianę proporcji w zastępowaniu dóbr.
Analiza krzywej obojętności pozwala określić rozmiary
substytucji jednego dobra przez drugie dobro.
Miernikiem efektu substytucyjności jednego dobra przez drugie
jest marginalna (krańcowa) stopa substytucji.
3.
Nie mogą się przecinać, co wynika z założenia
przechodniości preferencji konsumenta.
4.
Jest ich nieskończenie wiele.
Można wykreślić nieskończoną ilość krzywych
obojętności danego konsumenta.
wzajemne położenie nieskończonej ilości krzywych
obojętności tworzy mapę krzywych obojętności.
Ilość dobra Y
A
I3
B
I2
I1
Ilość dobra X
Mapa krzywych obojętności (mapa preferencji) –
składa się z wielu krzywych obojętności o różnym
poziomie zadowolenia i przedstawia gusty konsumenta.
Wszystkie kombinacje ilościowe dóbr X i Y leżące na tej
samej krzywej obojętności charakteryzuje ten sam
poziom użyteczności całkowitej (zadowolenia).
Kombinacje A i B znajdujące się na krzywej obojętności
I1 dają konsumentowi ten sam poziom zadowolenia
odpowiadający użyteczności całkowitej I1.
Zastępując kombinację A kombinacją B, konsument
osiąga ten sam poziom zadowolenia, musi jednak
zrezygnować z pewnej ilości dobra Y, aby zwiększyć
konsumpcję dobra X.
W miarę wzrostu dochodu, który decyduje o możliwości
zakupów, konsument może przechodzić na coraz to
wyższe krzywe obojętności.
Poziom zadowolenia konsumenta wzrasta w miarę
przesuwania się na coraz wyżej położone (w stosunku do
początku układu współrzędnych) krzywe obojętności.
Marginalna (krańcowa) stopa substytucji – określa z
jakiej ilości jednego dobra konsument musi zrezygnować,
aby zwiększyć konsumpcję drugiego dobra o jednostkę w
sytuacji, gdy pozostaje na tej samej krzywej obojętności
(nie zmienia zadowolenia z konsumpcji).
Marginalna stopa substytucji jest malejąca, ponieważ w
miarę wzrostu poziomu zadowolenia konsument jest
skłonny zrezygnować z coraz mniejszej ilości jednego
dobra w celu zwiększenia konsumpcji drugiego dobra o
jednostkę.
Malejąca marginalna stopa substytucji jest
odzwierciedleniem prawa malejącej marginalnej stopy
substytucji.
Ograniczenia wyboru konsumenta
Podstawowym celem konsumenta jest osiągnięcie
możliwie największego zadowolenia (satysfakcji) z
konsumpcji dóbr.
Konsument postępujący racjonalnie na rynku, dąży do
wyboru koszyka dóbr, który przynosi mu maksymalne
korzyści ze spożycia.
W swoich wyborach na rynku konsument ograniczony
jest dochodem, którym w danym momencie
dysponuje oraz ceną dóbr, które nabywa na rynku.
Ograniczenia budżetu konsumenta (przy założeniu, że
nabywa on dwa dobra) można zapisać następująco:
I = Q
X
* P
X
+ Q
Y
* P
Y
gdzie:
I – dochód konsumenta,
Q
X
– ilość dobra X,
P
X
– cena dobra X,
Q
Y
– ilość dobra Y,
P
Y
– cena dobra Y.
Równanie to stanowi podstawę do wyznaczenia linii
budżetowej konsumenta (linii ograniczenia
budżetowego, ścieżki cen).
Linia ograniczenia budżetowego – przedstawia zbiór
kombinacji dwóch dóbr, które są osiągalne dla
konsumenta przy danym dochodzie i danych cenach
dóbr.
Informuje, jakie ilości dwóch dóbr może zakupić
konsument przy danych cenach tych dóbr i wielkości
dochodu, którym dysponuje.
Ilość dobra Y
I/P
Y
0
I/P
X
Ilość dobra X
Linia budżetowa oddziela od siebie kombinacje
osiągalne od nieosiągalnych.
Kombinacje znajdujące się na i poniżej linii budżetowej
są kombinacjami osiągalnymi, natomiast kombinacje
leżące powyżej linii – kombinacjami nieosiągalnymi.
X
Y
X
Y
Y
Y
Y
X
X
Y
Y
Y
X
X
Y
Y
Y
Y
X
X
Q
P
P
P
M
Q
Q
P
P
Q
P
I
Q
P
P
Q
P
I
P
P
Q
P
Q
I
:
/
Jeżeli Q
X
= 0, wówczas maksymalna ilość dobra Y, którą
może nabyć konsument, określa relacja jego dochodu
do ceny dobra Y, co można zapisać:
Jeżeli Q
Y
= 0, wówczas maksymalna ilość dobra X, którą
może nabyć konsument, określa relacja jego dochodu
do ceny dobra X, co można zapisać:
Y
Y
X
P
I
Q
Q
0
X
X
Y
P
I
Q
Q
0
Linia ograniczenia budżetowego może ulec przesunięciu
w wyniku:
•
zmiany dochodu konsumenta,
•
zmiany cen dóbr X i Y.
Zmiany dochodu konsumenta wpływają na przesunięcie
linii ograniczenia budżetowego.
Jeżeli ceny dóbr X i Y nie zmieniły się, natomiast wzrósł
dochód konsumenta (I), wówczas linia budżetowa
przesuwa się w prawo, równolegle do linii
początkowej.
Jeżeli ceny dóbr X i Y nie zmieniły się, natomiast spadł
dochód konsumenta (I), wówczas linia budżetowa
przesuwa się w lewo, równolegle do linii początkowej.
Ilość dobra Y I
2
< I < I
1
, P
Y
, P
X
= const
I
1
/ P
Y
I / P
Y
I
2
/ P
Y
0 I
2
/ P
X
I / P
X
I
1
/ P
X
Ilość
dobra X
Linia budżetowa zmienia swoje nachylenie w wyniku
zmiany cen dobra X i dobra Y, przy założeniu
niezmienności dochodu konsumenta.
Można wyróżnić cztery podstawowe sytuacje wzajemnych
zmian cen dobra X i Y:
•
cena dobra X wzrasta, cena dobra Y nie ulega
zmianie,
•
cena dobra X spada, cena dobra Y nie ulega zmianie,
•
cena dobra Y wzrasta, cena dobra X nie ulega
zmianie,
•
cena dobra Y spada, cena dobra X nie ulega zmianie.
Ilość dobra Y
P
Y2
< P < P
Y1
, M, P
X
= const
M/P
Y
0
I / P
X1
I / P
X
I / P
X2
Ilość dobra X
Ilość dobra Y P
X2
< P < P
X1
, M, P
Y
= const
I / P
Y2
I / P
Y
I / P
Y1
0
I / P
X
Ilość dobra X
Równowaga konsumenta
Konsument podejmując decyzje dotyczące zakupu dóbr i
usług, dokonuje ich w oparciu o swoje preferencje.
Dąży on do osiągnięcia maksymalnych korzyści z
konsumpcji, czyli wyboru takiej kombinacji dóbr, która
maksymalizuje użyteczność całkowitą przy danych
ograniczeniach ekonomicznych (tzn. danym dochodzie i
cenach dóbr).
Podejmując decyzje zakupu, konsument wybierze taki
punkt na linii budżetowej, który jest jednocześnie
punktem na najwyższej dostępnej mu krzywej obojętności.
Punkt styczności linii ograniczenia budżetowego z
możliwie najwyżej położoną krzywą obojętności wyznacza
równowagę konsumenta.
Optimum konsumenta (równowaga konsumenta)
– sytuacja, w której konsument maksymalizuje
użyteczność (zadowolenie), czyli wybiera taką
kombinację dóbr, która go najbardziej zadawala przy
założeniu danych cen dóbr i dochodu jakim dysponuje.
Konsument pozostaje w punkcie równowagi tak długo,
dopóki nie ulegną zmianie warunki zewnętrzne (ceny,
dochód) lub wewnętrzne (ocena użyteczności).
Stan równowagi jest jednocześnie stanem maksymalnej
użyteczności całkowitej.