Slajd 1

„

Dlaczego Bóg, który nie jest dany

człowiekowi w poznaniu bezpośrednim (w

doświadczeniu) jest trwale obecny w myśli

ludzkiej i w kulturze?”

Bóg jest tworem człowieka. Człowiek

utworzył sobie pojęcie Boga i utworzył go już

u początków swojego rozumnego bytowania

na ziemi.

Bóg jest bytem realnie istniejącym, dlatego

mimo, że nie jest dany w bezpośrednim

poznaniu, to Bóg daje się człowiekowi poznać

w sposób pośredni, poprzez byty stworzone.

Bóg jako pojęcie

wymyślone przez

człowieka.

•

Człowiek stworzył pojęcie

Boga z lęku przed tym co

nieznane.

•

Człowiek stworzył pojęcie

Boga gdyż potrzebował

pocieszenia dla swojej

rzeczywistej nędzy.

•

Człowiek stworzył pojęcie

Boga żeby nie brać na siebie

pełnej odpowiedzialności za

własne czyny.

•

Człowiek stworzył pojęcie

Boga jako projekcję

własnych potrzeb.

•

Człowiek stworzył pojęcie

Boga celem zniewolenia

społeczeństwa i trzymania

go w ryzach zasad

religijnych.

„

Bóg jest jedynym bytem, który

aby rządzić, wcale nie

potrzebuje istnieć.”

Charles Baudelaire

Przedfilozoficzne poznanie

Boga

•

Arystoteles twierdził, że każdy człowiek

może poznać Boga z dwóch źródeł. Te dwa

źródła poznania są pierwsze wobec

wszelkiego poznania filozoficznego i nazywa

się je poznaniem przedfilozoficznym:

•

Z własnej duszy

– poprzez swoistą introspekcję.

•

Z uporządkowanego ruchu gwiazd

– poprzez

obserwację natury.

J. Maritain, B. Welte, M. Scheler, A.

Brunner

•

Poznanie Boga z własnej duszy oraz

poznanie Boga z natury, dokonuje się nie

tylko przed wszelką filozoficzną refleksją, ale

dokonuje się również przed

WIARĄ

w Boga.

•

Człowiek wcześniej, czy później w swoim

życiu odkrywa Boga i albo otwiera się na

Niego, albo Go neguje i zamyka się przed

Bogiem.

Poznanie Boga z własnej

duszy.

1. Poznanie Boga jest wynikiem

swego rodzaju

INTUCJI ISTNIENIA

–

uchwycenia przygodności swojego

własnego bytu.

Przeżywając własne

Istnienie, jego wspaniałość i

nędzę, radość i smutek,

intuicyjnie poznajemy

Istnienie Boga.

„

Nie chodź na rynek, wejdź w

siebie, we wnętrzu człowieka

mieszka Prawda” – św. Augustyn

Karl Jaspers – sytuacje

graniczne

•

Sytuacje graniczne wywołują w

człowieku silne przeżycie, w

momencie którego, człowiek „dotyka”

jakby granicy swojego bytu i odkrywa

wyższy wymiar rzeczywistości.

Sytuacje graniczne:



Narodziny



Śmierć

Kierkegaard – sytuacja graniczna

ABRAHAMA

„

Abraham wierzył siłą

absurdu, gdyż wszystkie

ludzkie wyrachowania

musiał porzucić od dawna

(…) to dlatego mógł

dokonać skoku z

trampoliny, dzięki, któremu

przeszedł do

nieskończoności.”

Soren Kierkegaard, Bojaźń i drżenie,

Warszawa 1969, s.31.

Pruszkowski Tadeusz

„Melancholia”

•

Źródła dla faktu religii

odnajduje się więc w samej

naturze człowieka. Natura

człowieka sprawia, że

potrzebuje on odniesienia

do Absolutu, oraz odczuwa

potrzebę wyrażenia na

zewnątrz tej relacji.

•

WYRÓŻNIA SIĘ DWIE

PODMIOTOWE PODSTAWY

FAKTU RELIGII:

•

Przygodność osoby ludzkiej

•

Potencjalność osoby ludzkiej

PRZYGODNOŚĆ OSOBY

LUDZKIEJ

Istnienie człowieka jest niekonieczne,

przygodne i ostatecznie musi być istnieniem

pochodnym. Człowiek jako istota rozumna

jest świadoma przygodności swojego

istnienia, a to uświadomienie nakierowuje

człowieka na Boga, Absolut – od którego

wszelkie istnienie przygodne zależy.

Fakt przygodności osoby ludzkiej jest więc

źródłem zawiązania relacji z Bogiem.

Przygodność w słowach Augustyna

„

Te dni nie mają prawdziwego

istnienia; właściwie już ich nie ma,

zanim nadejdą, a kiedy przyjdą,

nie mogą trwać; popędzają się

nawzajem, następują jeden po

drugim i nie mogą się zatrzymać

w swoim biegu. Z przeszłości nic

już nie powraca; to co jeszcze ma

nadejść, jest czymś, co znowu

przeminie; nie ma tego dopóty

dopóki nie przyjdzie; nie może być

zatrzymane, kiedy już przyjdzie.”

Potencjalność osoby ludzkiej

•

Człowiek realizuje siebie poprzez

adekwatne do swojej potencjalności czyny,

rozwija się i osiąga pełnie zgodnie z

potrzebami swojej natury.

•

Aktualizacja ludzkiej osoby ma

podwójny kierunek:



wewnętrzny



zewnętrzny

•

To co przemija nie tłumaczy genezy

swojego istnienia

•

Uświadamiając sobie własną

przemijalność, nietrwałość,

śmiertelność, człowiek uświadamia

sobie konieczność istnienia pewnej

granicy i fundamentu bytu.

•

To BÓG jawi się człowiekowi jako

jedyny fundament

Aktualizacja wewnętrzna

osoby ludzkiej

dokonuje się poprzez akty intelektualne i

wolitywne.



Intelekt człowieka to władza poznawcza

ukierunkowana na prawdę.



Wola człowieka to władza działania

ukierunkowana na dobro.

Ostatecznie potencjalność człowieka

nastawiona jest na absolutną prawdę i

absolutne dobro.

Absolutna prawda i dobro są ostateczną

aktualizacją potencjalności osoby

ludzkiej.

•

Julian Tuwim

Chrystusie

Jeszcze się kiedyś rozsmucę,

Jeszcze do Ciebie powrócę,

Chrystusie...

Jeszcze tak strasznie

zapłaczę

Że przez łzy Ciebie zobaczę,

Chrystusie...

I z taką wielką żałobą

Będę się żalił przed Tobą,

Chrystusie...

Że duch mój przed Tobą

klęknie

I wtedy – serce mi pęknie,

Chrystusie...

Poznanie Boga przez naturę

„

Istnieje coś jak gdyby wcielenie Boga w świat, a

piękno jest Jego znakiem” - Simone Weil.

„

Bóg wyraża się w naturze, tak jak radość w uśmiechu

człowieka i smutek w jego łzach.” – Max Scheler.

•

Już w Piśmie Świętym czytamy o spontanicznym

poznaniu Boga przez Naturę. (Mdr 13, 1)

•

„Głupi [już] z natury są wszyscy ludzie, którzy nie

poznali Boga:

z dóbr widzialnych nie zdołali poznać

Tego, który jest, patrząc na dzieła nie poznali Twórcy,

lecz ogień, wiatr, powietrze chyże, gwiazdy dokoła,

wodę burzliwą lub światła niebieskie uznali za

bóstwa, które rządzą światem. Jeśli urzeczeni ich

pięknem wzięli je za bóstwa - winni byli poznać, o ile

wspanialszy jest ich Władca, stworzył je bowiem

Twórca piękności; a jeśli ich moc i działanie wprawiły

ich w podziw - winni byli z nich poznać, o ile jest

potężniejszy Ten, kto je uczynił.

Bo z wielkości i

piękna stworzeń poznaje się przez podobieństwo ich

Stwórcę.

Ci jednak na mniejszą zasługują naganę, bo

wprawdzie błądzą, ale Boga szukają i pragną Go

znaleźć. Obracają się wśród Jego dzieł, badają, i

ulegają pozorom, bo piękne to, na co patrzą. Ale i oni

nie są bez winy: jeśli się bowiem zdobyli na tyle

wiedzy, by móc ogarnąć wszechświat - jakże nie mogli

rychlej znaleźć jego Pana?”

Św. AUGUSTYN, „Wyznania”

„

Oto są niebo i ziemia. Wołają, że są

stworzone. Ulegają bowiem zmianom i

przekształceniom. Cokolwiek zaś nie jest

stworzone, a jednak jest, nie ma w sobie nic,

czego by wcześniej nie miało; a na tym

polega zmiana, czy przybieranie nowych

kształtów. Wołają również, że się same nie

uczyniły: dlatego jesteśmy bowiem jesteśmy

stworzone; nie było nas przeto, zanim

zaczęłyśmy istnieć, byśmy się same mogły

uczynić. A głosem wołających jest sama

oczywistość”

Pascal Błażej, „Myśli”

„

Bóg dał widzialne znaki swojego istnienia

tym, którzy Go szukają, owym zaś, którzy

Go nie szukają, nie. Dość jest światła dla

tych, którzy pragną widzieć, a dość

ciemności dla tych, którzy trwają w

przeciwnym usposobieniu.”

Ludzkie poznanie jest

dwupoziomowe: zmysłowe i

intelektualne;

Jedno i drugie może być

bezpośrednie lub pośrednie.

Poznanie

zmysłowe

intelektualne

Bezpośrednie

Pośrednie

Bezpośrednie

Pośrednie

Czy Istnienie Boga jest

bezpośrednio, czy pośrednio

oczywiste?

Na to pytanie w historii

filozofii odnajdujemy dwie

odpowiedzi:

1. Istnienie Boga

nie jest

bezpośrednio oczywiste

– św.

Tomasz.

2. Istnienie Boga

jest

bezpośrednio oczywiste

– św.

Anzelm

Istnienie boga nie jest

bezpośrednio oczywiste

•

Św. Tomasz twierdził, że zdanie „Bóg Istnieje” jest

samo w sobie bezpośrednio oczywiste, jego

prawdziwość wynika z zestawienia podmiotu oraz

orzeczenia.

•

Nie jest to jednak zdanie oczywiste bezpośrednio dla

człowieka.

Nie jest takie, gdyż człowiek nie poznaje

natury Boga w sposób bezpośredni, nie może wiec

apriorycznie wydawać sądów na temat Jego Istnienia.

•

Dla Tomasza uznanie prawdziwości zdania „

Bóg

Istnieje

” jest wynikiem poznania filozoficzno –

dyskursywnego, opartego na doświadczeniu.

•

Istnienie Boga nie jest prawdą opartą na

apriorycznym rozumowaniu; z pojęcia

doskonałego bytu, jak chciał Anzelm.

•

Tomasz przyznawał, że gdyby człowiek

znał istotę Boga, to pojąłby od razu, że

Bóg istnieje. Człowiek jednak istoty Boga

nie zna.

•

Nie pozostaje więc nic innego, jak oprzeć

dowód istnienia Boga na doświadczeniu –

gdzie wyprowadza się istnienie Boga nie z

nieznanej nam Jego istoty, lecz ze znanych

nam Jego dzieł.

•

Każdy argument na Istnienie Boga sprowadza się do

odczytania Intelektem tego, co zapisane jest w

rzeczywistości.

•

Intelekt odczytuje w rzeczywistości podstawowe

zasady bytu i myśli:

Zasada tożsamości (byt jest tym czym jest)

Zasada niesprzecznosci (byt nie jest równocześnie

niebytem)

Zasada racji dostatecznej (każdy byt ma swoją rację)

Zasada wyłączonego środka (każdy byt jest odrębny)

Zasada celowości (każdy byt działa celowo)

Byt jako byt musi się tłumaczyć wewnętrznie (własną

naturą) lub zewnętrznie (poprzez działanie przyczyny

sprawczej).

Byt skutkowy nie mając racji istnienia w swojej naturze

(nie może tworzyć siebie przed własnym zaistnieniem),

ma zawsze przyczynę sprawczą -

ABSOLUT

Istnienie Boga jest

bezpośrednio oczywiste

•

Pogląd, że Istnienie Boga jest bezpośrednio

oczywiste i dane w bezpośrednim poznaniu

głosili

św. Augustyn, Bonawentura, św.

Anzelm.

•

Co do takiego poglądu wysuwa się różne

zarzuty. Nawet jeśli człowiek poznaje Boga w

sposób bezpośredni (mistycy), to nie istnieją

żadne kryteria weryfikacji takiego poznania.

Miejsce na WIARĘ

Gdyby istnienie Boga było bezpośrednio

dane poznaniu człowieka, asercja jego

obecności nie byłaby WIARĄ.

Człowiek nie miałby możliwości dokonać

osobistego wyboru egzystencjalnego

związanego z wiarą religijną.

•

Św. Tomasz na podstawie analizy

widzialnego świata o charakterze

skutkowo – przyczynowym

wnioskował o Istnieniu Boga. Dwa

typy wnioskowania wyróżniał:

Aprioryczne – dedukcyjne

Aposterioryczne - redukcyjne

TYPY ROZUMOWAŃ

Rozumowanie

aprioryczne

•

Jest to dowodzenie przyczynowe

–

z istnienia i

natury przyczyny wnioskuje się o istnieniu i naturze

skutku.

•

Przedmiotem przesłanek są tu przyczyny

•

Przedmiotem konkluzji są tu skutki

Takie dowodzenie daje wnioski pewne.

Przykłady:

Skoro człowiek jest istotą wolną to może być zarówno

bohaterem jak i zbrodniarzem.

Jeśli na księżycu nie ma atmosfery i wody to

niemożliwym jest na nim życie biologiczne.

Rozumowanie

aposterioryczne

•

Jest to dowodzenie skutkowe

–

z istnienia i natury

skutku wnioskuje się o istnieniu i naturze przyczyny.

•

Przedmiotem przesłanek są tu skutki

•

Przedmiotem konkluzji są tu przyczyny

Takie dowodzenie nie dają wniosków pewnych.

Przykłady:

Jeśli Pan Aleksander kłamie to jest człowiekiem

nieuczciwym

Jeśli na ulicy są kałuże wody, to znaczy, że padał

deszcz.

•

W rozumowaniu dedukcyjnym kierunek

rozumowania jest zgodny z kierunkiem

wynikania – dlatego mamy tu do czynienia

z konkluzjami pewnymi.

PRZYCZYNA – SKUTEK

PRZESŁANKA – KONKLUZJA

•

W rozumowaniu redukcyjnym kierunek

rozumowania jest przeciwstawny do

kierunku wnioskowania – stąd konkluzje

rozumowań redukcyjnych nie są pewne.

SKUTEK – PRZYCZYNA

PRZESŁANKA - KONKLUZJA

Redukcyjny charakter

argumentacji Tomasza

•

We wszystkich drogach Tomaszowach

punktem wyjścia argumentacji są dane

empiryczne – odwołujące się do doświadczenia

– zewnętrznego lub wewnętrznego.

•

Św. Tomasz przyjął koncepcję empiryzmu

genetycznego, negował więc wszelkie

koncepcje natywistyczne.

•

Jego argumenty kosmologiczne odwoływały się

do doświadczenia zmysłowego, argumenty

antropologiczne do doświadczenia

wewnętrznego.

•

Klasyczne argumenty za istnieniem Boga mają

charakter aposterioryczny.

•

Zdaniem Św. Tomasza jest niemożliwym

dowodzić Boga apriorycznie w sensie

scholastycznym.

Poznanie Istnienia Boga jednak jest możliwe.

„

Wychodząc z jakiegokolwiek skutku można udowodnić, iż

właściwa mu przyczyna istnieje … ponieważ skutki

zależą od przyczyny – stwierdziwszy zaś skutek z

konieczności należy uznać, iż wyprzedza go w istnieniu

przyczyna”.

Istnienie skutku zatem uprawnia do logicznego i

pewnego wniosku o istnieniu proporcjonalnej przyczyny.

•

Reasumując, właśnie dlatego, że cały

wszechświat jest zespołem bytów skutkowych,

to zmusza i zarazem uprawnia ten fakt

człowieka do tego by poszukiwał on

odpowiednio potężnej przyczyny wszechświata.

•

Taką przyczyną może być tylko byt absolutny

nie posiadający swojej przyczyny, a wiec byt

nieskutkowy, w filozofii nazywany Absolutem.

•

Istnienie Absolutu jest wiec możliwe a nawet

konieczne, jeśli chce się wyjaśnić rzeczywistość

w sposób ostateczny. Poznanie Boga dokonuje

się poprzez poznawania świata stworzonego. A

wiec jest to poznanie pośrednie.

KIM JEST BÓG DLA

TOMASZA?

1. Bytem

per se –

„przez się”. Jest bytem,

który od nikogo i od niczego nie pochodzi.

2. Mimo, ze pytano o atrybuty Boga, jest on

przede wszystkim

tym, który jest.

Istota

Boga nie ogranicza jego istnienia.

Bóg jest niezmienny –

nie ma w nim ruchu,

zmiany. Bóg jest doskonały, więc nie musi się

zmieniać.

Bóg jest ostateczną racją wyjaśniającą świat.

Bóg jako wyjaśnienie świata

•

Poznać coś znaczy wskazać racje, przyczyny

tego co się poznaje – tak głosiła tomistyczna

koncepcja poznania naukowego!!!

•

Bóg jest wyjaśnieniem wszelkich racji, wszelkich

przyczyn. Jest ostatecznym wyjaśnieniem tego

świata w różnych jego aspektach:

W aspekcie jego celu

W aspekcie jego przyczyny sprawczej

Od strony ruchu

Od strony doskonałości

Od strony przygodności istnienia

Tischner o tomistycznym

rozumieniu Boga

Bóg jest jak aksjomat systemu

dedukcyjnego, na którym zatrzymują

się wszelkie pytania i od którego cały

system czerpie swą zrozumiałość.

Józef Tischner, Świat ludzkiej nadziei, Kraków 1992, s. 233.

Document Outline