1

1

Czy i jak możliwe jest

Czy i jak możliwe jest

poznanie Boga?

poznanie Boga?

2

2

„

„

Dlaczego Bóg, który nie jest dany

Dlaczego Bóg, który nie jest dany

człowiekowi w poznaniu bezpośrednim (w

człowiekowi w poznaniu bezpośrednim (w

doświadczeniu) jest trwale obecny w myśli

doświadczeniu) jest trwale obecny w myśli

ludzkiej i w kulturze?”

ludzkiej i w kulturze?”

1.

1.

Bóg jest tworem człowieka. Człowiek

Bóg jest tworem człowieka. Człowiek

utworzył sobie pojęcie Boga i utworzył go już

utworzył sobie pojęcie Boga i utworzył go już

u początków swojego rozumnego bytowania

u początków swojego rozumnego bytowania

na ziemi.

na ziemi.

2.

2.

Bóg jest bytem realnie istniejącym, dlatego

Bóg jest bytem realnie istniejącym, dlatego

mimo, że nie jest dany w bezpośrednim

mimo, że nie jest dany w bezpośrednim

poznaniu, to Bóg daje się człowiekowi poznać

poznaniu, to Bóg daje się człowiekowi poznać

w sposób pośredni, poprzez byty stworzone.

w sposób pośredni, poprzez byty stworzone.

3

3

Bóg jako pojęcie

Bóg jako pojęcie

wymyślone przez

wymyślone przez

człowieka.

człowieka.

•

Człowiek stworzył pojęcie

Człowiek stworzył pojęcie

Boga z lęku przed tym co

Boga z lęku przed tym co

nieznane.

nieznane.

•

Człowiek stworzył pojęcie

Człowiek stworzył pojęcie

Boga gdyż potrzebował

Boga gdyż potrzebował

pocieszenia dla swojej

pocieszenia dla swojej

rzeczywistej nędzy.

rzeczywistej nędzy.

•

Człowiek stworzył pojęcie

Człowiek stworzył pojęcie

Boga żeby nie brać na siebie

Boga żeby nie brać na siebie

pełnej odpowiedzialności za

pełnej odpowiedzialności za

własne czyny.

własne czyny.

•

Człowiek stworzył pojęcie

Człowiek stworzył pojęcie

Boga jako projekcję

Boga jako projekcję

własnych potrzeb.

własnych potrzeb.

•

Człowiek stworzył pojęcie

Człowiek stworzył pojęcie

Boga celem zniewolenia

Boga celem zniewolenia

społeczeństwa i trzymania

społeczeństwa i trzymania

go w ryzach zasad

go w ryzach zasad

religijnych.

religijnych.

„

„

Bóg jest jedynym bytem, który

Bóg jest jedynym bytem, który

aby rządzić, wcale nie

aby rządzić, wcale nie

potrzebuje istnieć.”

potrzebuje istnieć.”

Charles Baudelaire

Charles Baudelaire

4

4

Przedfilozoficzne poznanie

Przedfilozoficzne poznanie

Boga

Boga

•

Arystoteles twierdził, że każdy człowiek

Arystoteles twierdził, że każdy człowiek

może poznać Boga z dwóch źródeł. Te dwa

może poznać Boga z dwóch źródeł. Te dwa

źródła poznania są pierwsze wobec

źródła poznania są pierwsze wobec

wszelkiego poznania filozoficznego i nazywa

wszelkiego poznania filozoficznego i nazywa

się je poznaniem przedfilozoficznym:

się je poznaniem przedfilozoficznym:

•

Z własnej duszy

Z własnej duszy

– poprzez swoistą introspekcję.

– poprzez swoistą introspekcję.

•

Z uporządkowanego ruchu gwiazd

Z uporządkowanego ruchu gwiazd

– poprzez

– poprzez

obserwację natury.

obserwację natury.

5

5

J. Maritain, B. Welte, M. Scheler, A.

J. Maritain, B. Welte, M. Scheler, A.

Brunner

Brunner

•

Poznanie Boga z własnej duszy oraz

Poznanie Boga z własnej duszy oraz

poznanie Boga z natury, dokonuje się nie

poznanie Boga z natury, dokonuje się nie

tylko przed wszelką filozoficzną refleksją, ale

tylko przed wszelką filozoficzną refleksją, ale

dokonuje się również przed

dokonuje się również przed

WIARĄ

WIARĄ

w Boga.

w Boga.

•

Człowiek wcześniej, czy później w swoim

Człowiek wcześniej, czy później w swoim

życiu odkrywa Boga i albo otwiera się na

życiu odkrywa Boga i albo otwiera się na

Niego, albo Go neguje i zamyka się przed

Niego, albo Go neguje i zamyka się przed

Bogiem.

Bogiem.

6

6

Poznanie Boga z własnej

Poznanie Boga z własnej

duszy.

duszy.

1. Poznanie Boga jest wynikiem

1. Poznanie Boga jest wynikiem

swego rodzaju

swego rodzaju

INTUCJI ISTNIENIA

INTUCJI ISTNIENIA

–

–

uchwycenia przygodności swojego

uchwycenia przygodności swojego

własnego bytu.

własnego bytu.

2.

2.

Przeżywając własne

Przeżywając własne

Istnienie, jego wspaniałość i

Istnienie, jego wspaniałość i

nędzę, radość i smutek,

nędzę, radość i smutek,

intuicyjnie poznajemy

intuicyjnie poznajemy

Istnienie Boga.

Istnienie Boga.

„

„

Nie chodź na rynek, wejdź w

Nie chodź na rynek, wejdź w

siebie, we wnętrzu człowieka

siebie, we wnętrzu człowieka

mieszka Prawda” – św. Augustyn

mieszka Prawda” – św. Augustyn

Karl Jaspers – sytuacje

Karl Jaspers – sytuacje

graniczne

graniczne

•

Sytuacje graniczne wywołują w

Sytuacje graniczne wywołują w

człowieku silne przeżycie, w

człowieku silne przeżycie, w

momencie którego, człowiek „dotyka”

momencie którego, człowiek „dotyka”

jakby granicy swojego bytu i odkrywa

jakby granicy swojego bytu i odkrywa

wyższy wymiar rzeczywistości.

wyższy wymiar rzeczywistości.

Sytuacje graniczne:

Sytuacje graniczne:



Narodziny

Narodziny



Śmierć

Śmierć

7

7

Kierkegaard – sytuacja graniczna

Kierkegaard – sytuacja graniczna

ABRAHAMA

ABRAHAMA

„

„

Abraham wierzył siłą

Abraham wierzył siłą

absurdu, gdyż wszystkie

absurdu, gdyż wszystkie

ludzkie wyrachowania

ludzkie wyrachowania

musiał porzucić od dawna

musiał porzucić od dawna

(…) to dlatego mógł

(…) to dlatego mógł

dokonać skoku z

dokonać skoku z

trampoliny, dzięki, któremu

trampoliny, dzięki, któremu

przeszedł do

przeszedł do

nieskończoności.”

nieskończoności.”

Soren Kierkegaard, Bojaźń i drżenie,

Soren Kierkegaard, Bojaźń i drżenie,

Warszawa 1969, s.31.

Warszawa 1969, s.31.

8

8

Pruszkowski Tadeusz

Pruszkowski Tadeusz

„Melancholia”

„Melancholia”

•

Źródła dla faktu religii

Źródła dla faktu religii

odnajduje się więc w samej

odnajduje się więc w samej

naturze człowieka. Natura

naturze człowieka. Natura

człowieka sprawia, że

człowieka sprawia, że

potrzebuje on odniesienia

potrzebuje on odniesienia

do Absolutu, oraz odczuwa

do Absolutu, oraz odczuwa

potrzebę wyrażenia na

potrzebę wyrażenia na

zewnątrz tej relacji.

zewnątrz tej relacji.

•

WYRÓŻNIA SIĘ DWIE

WYRÓŻNIA SIĘ DWIE

PODMIOTOWE PODSTAWY

PODMIOTOWE PODSTAWY

FAKTU RELIGII:

FAKTU RELIGII:

•

Przygodność osoby ludzkiej

Przygodność osoby ludzkiej

•

Potencjalność osoby ludzkiej

Potencjalność osoby ludzkiej

9

9

PRZYGODNOŚĆ OSOBY

PRZYGODNOŚĆ OSOBY

LUDZKIEJ

LUDZKIEJ

Istnienie człowieka jest niekonieczne,

Istnienie człowieka jest niekonieczne,

przygodne i ostatecznie musi być istnieniem

przygodne i ostatecznie musi być istnieniem

pochodnym. Człowiek jako istota rozumna

pochodnym. Człowiek jako istota rozumna

jest świadoma przygodności swojego

jest świadoma przygodności swojego

istnienia, a to uświadomienie nakierowuje

istnienia, a to uświadomienie nakierowuje

człowieka na Boga, Absolut – od którego

człowieka na Boga, Absolut – od którego

wszelkie istnienie przygodne zależy.

wszelkie istnienie przygodne zależy.

Fakt przygodności osoby ludzkiej jest więc

Fakt przygodności osoby ludzkiej jest więc

źródłem zawiązania relacji z Bogiem.

źródłem zawiązania relacji z Bogiem.

10

10

Przygodność w słowach Augustyna

Przygodność w słowach Augustyna

„

„

Te dni nie mają prawdziwego

Te dni nie mają prawdziwego

istnienia; właściwie już ich nie ma,

istnienia; właściwie już ich nie ma,

zanim nadejdą, a kiedy przyjdą,

zanim nadejdą, a kiedy przyjdą,

nie mogą trwać; popędzają się

nie mogą trwać; popędzają się

nawzajem, następują jeden po

nawzajem, następują jeden po

drugim i nie mogą się zatrzymać

drugim i nie mogą się zatrzymać

w swoim biegu. Z przeszłości nic

w swoim biegu. Z przeszłości nic

już nie powraca; to co jeszcze ma

już nie powraca; to co jeszcze ma

nadejść, jest czymś, co znowu

nadejść, jest czymś, co znowu

przeminie; nie ma tego dopóty

przeminie; nie ma tego dopóty

dopóki nie przyjdzie; nie może być

dopóki nie przyjdzie; nie może być

zatrzymane, kiedy już przyjdzie.”

zatrzymane, kiedy już przyjdzie.”

11

11

Potencjalność osoby ludzkiej

Potencjalność osoby ludzkiej

•

Człowiek realizuje siebie poprzez

Człowiek realizuje siebie poprzez

adekwatne do swojej potencjalności czyny,

adekwatne do swojej potencjalności czyny,

rozwija się i osiąga pełnie zgodnie z

rozwija się i osiąga pełnie zgodnie z

potrzebami swojej natury.

potrzebami swojej natury.

•

Aktualizacja ludzkiej osoby ma

Aktualizacja ludzkiej osoby ma

podwójny kierunek:

podwójny kierunek:



wewnętrzny

wewnętrzny



zewnętrzny

zewnętrzny

12

12

•

To co przemija nie tłumaczy genezy

To co przemija nie tłumaczy genezy

swojego istnienia

swojego istnienia

•

Uświadamiając sobie własną

Uświadamiając sobie własną

przemijalność, nietrwałość,

przemijalność, nietrwałość,

śmiertelność, człowiek uświadamia

śmiertelność, człowiek uświadamia

sobie konieczność istnienia pewnej

sobie konieczność istnienia pewnej

granicy i fundamentu bytu.

granicy i fundamentu bytu.

•

To BÓG jawi się człowiekowi jako

To BÓG jawi się człowiekowi jako

jedyny fundament

jedyny fundament

13

13

Aktualizacja wewnętrzna

Aktualizacja wewnętrzna

osoby ludzkiej

osoby ludzkiej

dokonuje się poprzez akty intelektualne i

dokonuje się poprzez akty intelektualne i

wolitywne.

wolitywne.



Intelekt człowieka to władza poznawcza

Intelekt człowieka to władza poznawcza

ukierunkowana na prawdę.

ukierunkowana na prawdę.



Wola człowieka to władza działania

Wola człowieka to władza działania

ukierunkowana na dobro.

ukierunkowana na dobro.

Ostatecznie potencjalność człowieka

Ostatecznie potencjalność człowieka

nastawiona jest na absolutną prawdę i

nastawiona jest na absolutną prawdę i

absolutne dobro.

absolutne dobro.

Absolutna prawda i dobro są ostateczną

Absolutna prawda i dobro są ostateczną

aktualizacją potencjalności osoby

aktualizacją potencjalności osoby

ludzkiej.

ludzkiej.

14

14

15

15

•

Julian Tuwim

Julian Tuwim

Chrystusie

Chrystusie

Jeszcze się kiedyś rozsmucę,

Jeszcze się kiedyś rozsmucę,

Jeszcze do Ciebie powrócę,

Jeszcze do Ciebie powrócę,

Chrystusie...

Chrystusie...

Jeszcze tak strasznie

Jeszcze tak strasznie

zapłaczę

zapłaczę

Że przez łzy Ciebie zobaczę,

Że przez łzy Ciebie zobaczę,

Chrystusie...

Chrystusie...

I z taką wielką żałobą

I z taką wielką żałobą

Będę się żalił przed Tobą,

Będę się żalił przed Tobą,

Chrystusie...

Chrystusie...

Że duch mój przed Tobą

Że duch mój przed Tobą

klęknie

klęknie

I wtedy – serce mi pęknie,

I wtedy – serce mi pęknie,

Chrystusie...

Chrystusie...

16

16

Poznanie Boga przez naturę

Poznanie Boga przez naturę

„

„

Istnieje coś jak gdyby wcielenie Boga w świat, a

Istnieje coś jak gdyby wcielenie Boga w świat, a

piękno jest Jego znakiem” - Simone Weil.

piękno jest Jego znakiem” - Simone Weil.

„

„

Bóg wyraża się w naturze, tak jak radość w uśmiechu

Bóg wyraża się w naturze, tak jak radość w uśmiechu

człowieka i smutek w jego łzach.” – Max Scheler.

człowieka i smutek w jego łzach.” – Max Scheler.

17

17

•

Już w Piśmie Świętym czytamy o spontanicznym

Już w Piśmie Świętym czytamy o spontanicznym

poznaniu Boga przez Naturę. (Mdr 13, 1)

poznaniu Boga przez Naturę. (Mdr 13, 1)

•

„Głupi [już] z natury są wszyscy ludzie, którzy nie

poznali Boga:

z dóbr widzialnych nie zdołali poznać

Tego, który jest, patrząc na dzieła nie poznali Twórcy,

lecz ogień, wiatr, powietrze chyże, gwiazdy dokoła,

wodę burzliwą lub światła niebieskie uznali za

bóstwa, które rządzą światem. Jeśli urzeczeni ich

pięknem wzięli je za bóstwa - winni byli poznać, o ile

wspanialszy jest ich Władca, stworzył je bowiem

Twórca piękności; a jeśli ich moc i działanie wprawiły

ich w podziw - winni byli z nich poznać, o ile jest

potężniejszy Ten, kto je uczynił.

Bo z wielkości i

piękna stworzeń poznaje się przez podobieństwo ich

Stwórcę.

Ci jednak na mniejszą zasługują naganę, bo

wprawdzie błądzą, ale Boga szukają i pragną Go

znaleźć. Obracają się wśród Jego dzieł, badają, i

ulegają pozorom, bo piękne to, na co patrzą. Ale i oni

nie są bez winy: jeśli się bowiem zdobyli na tyle

wiedzy, by móc ogarnąć wszechświat - jakże nie mogli

rychlej znaleźć jego Pana?”

Św. AUGUSTYN, „Wyznania”

Św. AUGUSTYN, „Wyznania”

„

„

Oto są niebo i ziemia. Wołają, że są

Oto są niebo i ziemia. Wołają, że są

stworzone. Ulegają bowiem zmianom i

stworzone. Ulegają bowiem zmianom i

przekształceniom. Cokolwiek zaś nie jest

przekształceniom. Cokolwiek zaś nie jest

stworzone, a jednak jest, nie ma w sobie nic,

stworzone, a jednak jest, nie ma w sobie nic,

czego by wcześniej nie miało; a na tym

czego by wcześniej nie miało; a na tym

polega zmiana, czy przybieranie nowych

polega zmiana, czy przybieranie nowych

kształtów. Wołają również, że się same nie

kształtów. Wołają również, że się same nie

uczyniły: dlatego jesteśmy bowiem jesteśmy

uczyniły: dlatego jesteśmy bowiem jesteśmy

stworzone; nie było nas przeto, zanim

stworzone; nie było nas przeto, zanim

zaczęłyśmy istnieć, byśmy się same mogły

zaczęłyśmy istnieć, byśmy się same mogły

uczynić. A głosem wołających jest sama

uczynić. A głosem wołających jest sama

oczywistość”

oczywistość”

18

18

Pascal Błażej, „Myśli”

Pascal Błażej, „Myśli”

„

„

Bóg dał widzialne znaki swojego istnienia

Bóg dał widzialne znaki swojego istnienia

tym, którzy Go szukają, owym zaś, którzy

tym, którzy Go szukają, owym zaś, którzy

Go nie szukają, nie. Dość jest światła dla

Go nie szukają, nie. Dość jest światła dla

tych, którzy pragną widzieć, a dość

tych, którzy pragną widzieć, a dość

ciemności dla tych, którzy trwają w

ciemności dla tych, którzy trwają w

przeciwnym usposobieniu.”

przeciwnym usposobieniu.”

19

19

20

20

Ludzkie poznanie jest

Ludzkie poznanie jest

dwupoziomowe: zmysłowe i

dwupoziomowe: zmysłowe i

intelektualne;

intelektualne;

Jedno i drugie może być

Jedno i drugie może być

bezpośrednie lub pośrednie.

bezpośrednie lub pośrednie.

Poznanie

zmysłowe

intelektualne

Bezpośrednie

Pośrednie

Bezpośrednie

Pośrednie

21

21

Czy Istnienie Boga jest

Czy Istnienie Boga jest

bezpośrednio, czy pośrednio

bezpośrednio, czy pośrednio

oczywiste?

oczywiste?

Na to pytanie w historii

Na to pytanie w historii

filozofii odnajdujemy dwie

filozofii odnajdujemy dwie

odpowiedzi:

odpowiedzi:

1. Istnienie Boga

1. Istnienie Boga

nie jest

nie jest

bezpośrednio oczywiste

bezpośrednio oczywiste

– św.

– św.

Tomasz.

Tomasz.

2. Istnienie Boga

2. Istnienie Boga

jest

jest

bezpośrednio oczywiste

bezpośrednio oczywiste

– św.

– św.

Anzelm

Anzelm

22

22

Istnienie boga nie jest

Istnienie boga nie jest

bezpośrednio oczywiste

bezpośrednio oczywiste

•

Św. Tomasz twierdził, że zdanie „Bóg Istnieje” jest

Św. Tomasz twierdził, że zdanie „Bóg Istnieje” jest

samo w sobie bezpośrednio oczywiste, jego

samo w sobie bezpośrednio oczywiste, jego

prawdziwość wynika z zestawienia podmiotu oraz

prawdziwość wynika z zestawienia podmiotu oraz

orzeczenia.

orzeczenia.

•

Nie jest to jednak zdanie oczywiste bezpośrednio dla

Nie jest to jednak zdanie oczywiste bezpośrednio dla

człowieka.

człowieka.

Nie jest takie, gdyż człowiek nie poznaje

Nie jest takie, gdyż człowiek nie poznaje

natury Boga w sposób bezpośredni, nie może wiec

natury Boga w sposób bezpośredni, nie może wiec

apriorycznie wydawać sądów na temat Jego Istnienia.

apriorycznie wydawać sądów na temat Jego Istnienia.

•

Dla Tomasza uznanie prawdziwości zdania „

Dla Tomasza uznanie prawdziwości zdania „

Bóg

Bóg

Istnieje

Istnieje

” jest wynikiem poznania filozoficzno –

” jest wynikiem poznania filozoficzno –

dyskursywnego, opartego na doświadczeniu.

dyskursywnego, opartego na doświadczeniu.

23

23

•

Istnienie Boga nie jest prawdą opartą na

Istnienie Boga nie jest prawdą opartą na

apriorycznym rozumowaniu; z pojęcia

apriorycznym rozumowaniu; z pojęcia

doskonałego bytu, jak chciał Anzelm.

doskonałego bytu, jak chciał Anzelm.

•

Tomasz przyznawał, że gdyby człowiek

Tomasz przyznawał, że gdyby człowiek

znał istotę Boga, to pojąłby od razu, że

znał istotę Boga, to pojąłby od razu, że

Bóg istnieje. Człowiek jednak istoty Boga

Bóg istnieje. Człowiek jednak istoty Boga

nie zna.

nie zna.

•

Nie pozostaje więc nic innego, jak oprzeć

Nie pozostaje więc nic innego, jak oprzeć

dowód istnienia Boga na doświadczeniu –

dowód istnienia Boga na doświadczeniu –

gdzie wyprowadza się istnienie Boga nie z

gdzie wyprowadza się istnienie Boga nie z

nieznanej nam Jego istoty, lecz ze znanych

nieznanej nam Jego istoty, lecz ze znanych

nam Jego dzieł.

nam Jego dzieł.

24

24

•

Każdy argument na Istnienie Boga sprowadza się do

Każdy argument na Istnienie Boga sprowadza się do

odczytania Intelektem tego, co zapisane jest w

odczytania Intelektem tego, co zapisane jest w

rzeczywistości.

rzeczywistości.

•

Intelekt odczytuje w rzeczywistości podstawowe

Intelekt odczytuje w rzeczywistości podstawowe

zasady bytu i myśli:

zasady bytu i myśli:

-

Zasada tożsamości (byt jest tym czym jest)

Zasada tożsamości (byt jest tym czym jest)

-

Zasada niesprzecznosci (byt nie jest równocześnie

Zasada niesprzecznosci (byt nie jest równocześnie

niebytem)

niebytem)

-

Zasada racji dostatecznej (każdy byt ma swoją rację)

Zasada racji dostatecznej (każdy byt ma swoją rację)

-

Zasada wyłączonego środka (każdy byt jest odrębny)

Zasada wyłączonego środka (każdy byt jest odrębny)

-

Zasada celowości (każdy byt działa celowo)

Zasada celowości (każdy byt działa celowo)

Byt jako byt musi się tłumaczyć wewnętrznie (własną

Byt jako byt musi się tłumaczyć wewnętrznie (własną

naturą) lub zewnętrznie (poprzez działanie przyczyny

naturą) lub zewnętrznie (poprzez działanie przyczyny

sprawczej).

sprawczej).

Byt skutkowy nie mając racji istnienia w swojej naturze

Byt skutkowy nie mając racji istnienia w swojej naturze

(nie może tworzyć siebie przed własnym zaistnieniem),

(nie może tworzyć siebie przed własnym zaistnieniem),

ma zawsze przyczynę sprawczą -

ma zawsze przyczynę sprawczą -

ABSOLUT

ABSOLUT

.

.

25

25

Istnienie Boga jest

Istnienie Boga jest

bezpośrednio oczywiste

bezpośrednio oczywiste

.

.

•

Pogląd, że Istnienie Boga jest bezpośrednio

Pogląd, że Istnienie Boga jest bezpośrednio

oczywiste i dane w bezpośrednim poznaniu

oczywiste i dane w bezpośrednim poznaniu

głosili

głosili

św. Augustyn, Bonawentura, św.

św. Augustyn, Bonawentura, św.

Anzelm.

Anzelm.

•

Co do takiego poglądu wysuwa się różne

Co do takiego poglądu wysuwa się różne

zarzuty. Nawet jeśli człowiek poznaje Boga w

zarzuty. Nawet jeśli człowiek poznaje Boga w

sposób bezpośredni (mistycy), to nie istnieją

sposób bezpośredni (mistycy), to nie istnieją

żadne kryteria weryfikacji takiego poznania.

żadne kryteria weryfikacji takiego poznania.

Miejsce na WIARĘ

Miejsce na WIARĘ

Gdyby istnienie Boga było bezpośrednio

Gdyby istnienie Boga było bezpośrednio

dane poznaniu człowieka, asercja jego

dane poznaniu człowieka, asercja jego

obecności nie byłaby WIARĄ.

obecności nie byłaby WIARĄ.

Człowiek nie miałby możliwości dokonać

Człowiek nie miałby możliwości dokonać

osobistego wyboru egzystencjalnego

osobistego wyboru egzystencjalnego

związanego z wiarą religijną.

związanego z wiarą religijną.

26

26

27

27

•

Św. Tomasz na podstawie analizy

Św. Tomasz na podstawie analizy

widzialnego świata o charakterze

widzialnego świata o charakterze

skutkowo – przyczynowym

skutkowo – przyczynowym

wnioskował o Istnieniu Boga. Dwa

wnioskował o Istnieniu Boga. Dwa

typy wnioskowania wyróżniał:

typy wnioskowania wyróżniał:

1.

1.

Aprioryczne – dedukcyjne

Aprioryczne – dedukcyjne

2.

2.

Aposterioryczne - redukcyjne

Aposterioryczne - redukcyjne

TYPY ROZUMOWAŃ

TYPY ROZUMOWAŃ

28

28

Rozumowanie

Rozumowanie

aprioryczne

aprioryczne

•

Jest to dowodzenie przyczynowe

Jest to dowodzenie przyczynowe

–

–

z istnienia i

z istnienia i

natury przyczyny wnioskuje się o istnieniu i naturze

natury przyczyny wnioskuje się o istnieniu i naturze

skutku.

skutku.

•

Przedmiotem przesłanek są tu przyczyny

Przedmiotem przesłanek są tu przyczyny

•

Przedmiotem konkluzji są tu skutki

Przedmiotem konkluzji są tu skutki

Takie dowodzenie daje wnioski pewne.

Takie dowodzenie daje wnioski pewne.

Przykłady:

Przykłady:

Skoro człowiek jest istotą wolną to może być zarówno

Skoro człowiek jest istotą wolną to może być zarówno

bohaterem jak i zbrodniarzem.

bohaterem jak i zbrodniarzem.

Jeśli na księżycu nie ma atmosfery i wody to

Jeśli na księżycu nie ma atmosfery i wody to

niemożliwym jest na nim życie biologiczne.

niemożliwym jest na nim życie biologiczne.

29

29

Rozumowanie

Rozumowanie

aposterioryczne

aposterioryczne

•

Jest to dowodzenie skutkowe

Jest to dowodzenie skutkowe

–

–

z istnienia i natury

z istnienia i natury

skutku wnioskuje się o istnieniu i naturze przyczyny.

skutku wnioskuje się o istnieniu i naturze przyczyny.

•

Przedmiotem przesłanek są tu skutki

Przedmiotem przesłanek są tu skutki

•

Przedmiotem konkluzji są tu przyczyny

Przedmiotem konkluzji są tu przyczyny

Takie dowodzenie nie dają wniosków pewnych.

Takie dowodzenie nie dają wniosków pewnych.

Przykłady:

Przykłady:

Jeśli Pan Aleksander kłamie to jest człowiekiem

Jeśli Pan Aleksander kłamie to jest człowiekiem

nieuczciwym

nieuczciwym

Jeśli na ulicy są kałuże wody, to znaczy, że padał

Jeśli na ulicy są kałuże wody, to znaczy, że padał

deszcz.

deszcz.

30

30

•

W rozumowaniu dedukcyjnym kierunek

W rozumowaniu dedukcyjnym kierunek

rozumowania jest zgodny z kierunkiem

rozumowania jest zgodny z kierunkiem

wynikania – dlatego mamy tu do czynienia

wynikania – dlatego mamy tu do czynienia

z konkluzjami pewnymi.

z konkluzjami pewnymi.

PRZYCZYNA – SKUTEK

PRZYCZYNA – SKUTEK

PRZESŁANKA – KONKLUZJA

PRZESŁANKA – KONKLUZJA

•

W rozumowaniu redukcyjnym kierunek

W rozumowaniu redukcyjnym kierunek

rozumowania jest przeciwstawny do

rozumowania jest przeciwstawny do

kierunku wnioskowania – stąd konkluzje

kierunku wnioskowania – stąd konkluzje

rozumowań redukcyjnych nie są pewne.

rozumowań redukcyjnych nie są pewne.

SKUTEK – PRZYCZYNA

SKUTEK – PRZYCZYNA

PRZESŁANKA - KONKLUZJA

PRZESŁANKA - KONKLUZJA

31

31

Redukcyjny charakter

Redukcyjny charakter

argumentacji Tomasza

argumentacji Tomasza

•

We wszystkich drogach Tomaszowach

We wszystkich drogach Tomaszowach

punktem wyjścia argumentacji są dane

punktem wyjścia argumentacji są dane

empiryczne – odwołujące się do doświadczenia

empiryczne – odwołujące się do doświadczenia

– zewnętrznego lub wewnętrznego.

– zewnętrznego lub wewnętrznego.

•

Św. Tomasz przyjął koncepcję empiryzmu

Św. Tomasz przyjął koncepcję empiryzmu

genetycznego, negował więc wszelkie

genetycznego, negował więc wszelkie

koncepcje natywistyczne.

koncepcje natywistyczne.

•

Jego argumenty kosmologiczne odwoływały się

Jego argumenty kosmologiczne odwoływały się

do doświadczenia zmysłowego, argumenty

do doświadczenia zmysłowego, argumenty

antropologiczne do doświadczenia

antropologiczne do doświadczenia

wewnętrznego.

wewnętrznego.

32

32

•

Klasyczne argumenty za istnieniem Boga mają

Klasyczne argumenty za istnieniem Boga mają

charakter aposterioryczny.

charakter aposterioryczny.

•

Zdaniem Św. Tomasza jest niemożliwym

Zdaniem Św. Tomasza jest niemożliwym

dowodzić Boga apriorycznie w sensie

dowodzić Boga apriorycznie w sensie

scholastycznym.

scholastycznym.

Poznanie Istnienia Boga jednak jest możliwe.

Poznanie Istnienia Boga jednak jest możliwe.

„

„

Wychodząc z jakiegokolwiek skutku można udowodnić, iż

Wychodząc z jakiegokolwiek skutku można udowodnić, iż

właściwa mu przyczyna istnieje … ponieważ skutki

właściwa mu przyczyna istnieje … ponieważ skutki

zależą od przyczyny – stwierdziwszy zaś skutek z

zależą od przyczyny – stwierdziwszy zaś skutek z

konieczności należy uznać, iż wyprzedza go w istnieniu

konieczności należy uznać, iż wyprzedza go w istnieniu

przyczyna”.

przyczyna”.

Istnienie skutku zatem uprawnia do logicznego i

Istnienie skutku zatem uprawnia do logicznego i

pewnego wniosku o istnieniu proporcjonalnej przyczyny.

pewnego wniosku o istnieniu proporcjonalnej przyczyny.

33

33

•

Reasumując, właśnie dlatego, że cały

Reasumując, właśnie dlatego, że cały

wszechświat jest zespołem bytów skutkowych,

wszechświat jest zespołem bytów skutkowych,

to zmusza i zarazem uprawnia ten fakt

to zmusza i zarazem uprawnia ten fakt

człowieka do tego by poszukiwał on

człowieka do tego by poszukiwał on

odpowiednio potężnej przyczyny wszechświata.

odpowiednio potężnej przyczyny wszechświata.

•

Taką przyczyną może być tylko byt absolutny

Taką przyczyną może być tylko byt absolutny

nie posiadający swojej przyczyny, a wiec byt

nie posiadający swojej przyczyny, a wiec byt

nieskutkowy, w filozofii nazywany Absolutem.

nieskutkowy, w filozofii nazywany Absolutem.

•

Istnienie Absolutu jest wiec możliwe a nawet

Istnienie Absolutu jest wiec możliwe a nawet

konieczne, jeśli chce się wyjaśnić rzeczywistość

konieczne, jeśli chce się wyjaśnić rzeczywistość

w sposób ostateczny. Poznanie Boga dokonuje

w sposób ostateczny. Poznanie Boga dokonuje

się poprzez poznawania świata stworzonego. A

się poprzez poznawania świata stworzonego. A

wiec jest to poznanie pośrednie.

wiec jest to poznanie pośrednie.

KIM JEST BÓG DLA

KIM JEST BÓG DLA

TOMASZA?

TOMASZA?

1. Bytem

1. Bytem

per se –

per se –

„przez się”. Jest bytem,

„przez się”. Jest bytem,

który od nikogo i od niczego nie pochodzi.

który od nikogo i od niczego nie pochodzi.

2. Mimo, ze pytano o atrybuty Boga, jest on

2. Mimo, ze pytano o atrybuty Boga, jest on

przede wszystkim

przede wszystkim

tym, który jest.

tym, który jest.

Istota

Istota

Boga nie ogranicza jego istnienia.

Boga nie ogranicza jego istnienia.

3.

3.

Bóg jest niezmienny –

Bóg jest niezmienny –

nie ma w nim ruchu,

nie ma w nim ruchu,

zmiany. Bóg jest doskonały, więc nie musi się

zmiany. Bóg jest doskonały, więc nie musi się

zmieniać.

zmieniać.

4.

4.

Bóg jest ostateczną racją wyjaśniającą świat.

Bóg jest ostateczną racją wyjaśniającą świat.

34

34

Bóg jako wyjaśnienie świata

Bóg jako wyjaśnienie świata

•

Poznać coś znaczy wskazać racje, przyczyny

Poznać coś znaczy wskazać racje, przyczyny

tego co się poznaje – tak głosiła tomistyczna

tego co się poznaje – tak głosiła tomistyczna

koncepcja poznania naukowego!!!

koncepcja poznania naukowego!!!

•

Bóg jest wyjaśnieniem wszelkich racji, wszelkich

Bóg jest wyjaśnieniem wszelkich racji, wszelkich

przyczyn. Jest ostatecznym wyjaśnieniem tego

przyczyn. Jest ostatecznym wyjaśnieniem tego

świata w różnych jego aspektach:

świata w różnych jego aspektach:

-

W aspekcie jego celu

W aspekcie jego celu

-

W aspekcie jego przyczyny sprawczej

W aspekcie jego przyczyny sprawczej

-

Od strony ruchu

Od strony ruchu

-

Od strony doskonałości

Od strony doskonałości

-

Od strony przygodności istnienia

Od strony przygodności istnienia

35

35

Tischner o tomistycznym

Tischner o tomistycznym

rozumieniu Boga

rozumieniu Boga

Bóg jest jak aksjomat systemu

Bóg jest jak aksjomat systemu

dedukcyjnego, na którym zatrzymują

dedukcyjnego, na którym zatrzymują

się wszelkie pytania i od którego cały

się wszelkie pytania i od którego cały

system czerpie swą zrozumiałość.

system czerpie swą zrozumiałość.

Józef Tischner, Świat ludzkiej nadziei, Kraków 1992, s. 233.

Józef Tischner, Świat ludzkiej nadziei, Kraków 1992, s. 233.

36

36

37

37

KONIEC

KONIEC