WIELOFUNKCYJNOŚĆ OBSZARÓW WIEJSKICH

Historyczne uwarunkowania wielofunkcyjności

obszarów wiejskich



Koncepcja postrzegania wsi jako przestrzeni pełniącej

różne funkcje nie tylko rolnicze pojawiła się w końcu lat

70` XX w. (Domański 1989). Zakładała ona, że obszary

wiejskie nie są już monofunkcjonalne, których domeną

jest tylko uprawa roli i hodowla zwierząt oraz

pozyskiwanie zasobów naturalnych (rybołówstwo,

leśnictwo, górnictwo), tak jak uważano dotychczas,



Zwrócenie uwagi na formy działalności pozarolniczej wsi

(gospodarcza mikrostruktura – wewnętrzne potrzeby

wsi),



Rozwój przetwórstwa surowców rolnych, rzemiosła

produkcyjnego oraz bytowego, a także przemysłu

usługowego.

Z terminem wielofunkcyjności powiązane są

dwa układy:



Układ strefowy obszarów wiejskich

– takie, jak strefy

ekologicznej, gospodarczej, społeczno-kulturowej,



Wsi jako

miejsca lokacji

różnych form

działalności

pozarolniczej

ale związanej z rolnictwem lub jego otoczeniem.

Wzrost miejsc pracy poza rolnictwem na obszarach wiejskich

spowodował ukształtowanie modelu wsi wielofunkcyjnej. W

związku z tym, można wyróżnić dwie g

związku z tym, można wyróżnić dwie grupy funkcji w

zależności od roli pełnionej przez wieś w strukturze

przestrzennej kraju i regionu:



Funkcje

zewnętrzne

(egzogeniczne) pełnione na rzecz

regionu bądź kraju,



Funkcje

wewnętrzne

(endogeniczne) pełnione na rzecz

mieszkańców gminy.

Występowanie funkcji

zewnętrznych zależne

jest od:



Roli

jaki dany obszar

spełnia w skali kraju lub

regionu, gdzie zasadniczym

komponentem jest

środowisko przyrodnicze,

oddziaływujące na sposób i

intensywność użytkowania

oraz zagospodarowania

(Kolodziejewski 1995),



Położenia

względem układu

węzłowego tj. miejskiej sieci

zagospodarowania,



Układu liniowego

autostrad i szybkiej kolei

znaczeniu krajowym i

międzynarodowym.

Wśród f. zewnętrznych

najpowszechniej

występujące na

obszarach gmin i

najbardziej wpływające

na osadnicze

zagospodarowanie wsi są

funkcje:



Rolnictwa i leśnictwa,



Obsługi rolnictwa,



Wypoczynku, turystyki i f.

uzdrowiskowej



Przemysłowe (przem., rolno-

spoż., wydobywczy, drzewny,

przemysł odzieżowy, hurtownie,

składy, magazyny. itp.),



Obsługi miejskiego rynku pracy.

Grupa funkcji wewnętrznych

(endogenicznych):



Mieszkaniowe,



Przemysłu usługowego, produkującego różne towary

zaspokajające zapotrzebowanie miejscowej ludności,



Obsługa ludności.

Znaczenie procesów urbanizacyjnych w rozwoju

wielofunkcyjnym – TYPY:



Obszary zurbanizowane

Strefy podmiejskie

, położone wokół większych miast i aglomeracji

miejskich. W strefach tych równolegle zachodzą procesy identyfikacji i

modernizacji rolnictwa oraz rozwój pozarolniczych miejsc pracy.

Charakteryzują się

wysokim przyrostem migracyjnym

z odległych terenów

wiejskich i drugiej strony – miast.

Większa dwuzawodowość

– poza utrzymaniem gospodarstwa, mieszkańcy

znajdują dodatkowe zatrudnienie w pobliskich miastach.



Obszary rolnicze

Strefy wiejskie położone

wokół średnich i mniejszych miast

Charakteryzują się obszarami dobrze rozwiniętego

dynamicznego

rolnictwa

. Posiadają dobre połączenie z przemysłem rolno-spożywczym.

Mają

korzystne

przestrzennie

położenie

, najczęściej na terenach nizinnych i

równinnych o korzystnych warunkach glebowych, wodnych i

klimatycznych.



Obszary problemowe:

Strefy peryferyjne

, położone w znacznym oddaleniu od większych ośrodków

miejskich, poza głównymi ciągami komunikacyjnymi lub w niekorzystnych

warunkach przyrodniczych.

Rolnictwo

w tych miejscach stanowi podstawowy sposób utrzymania.

Zachodzą tam intensywne procesy

starzenia się ludności

oraz widoczne jest

ich wyludnianie.

Najczęściej są to tereny górzyste lub leżące w pasach przygranicznych o

ograniczonym nasileniu kontaktów gospodarczych i słabej infrastrukturze.

Należą do nich tereny w północnej Polsce – obszary a rolnictwem

popegerowskim, na południu zaś o rozdrobnionej strukturze agrarnej.

FUNKCJE WSI



Rolnicza,



Obsługa miejscowego rynku pracy,



Przemysłowe,



Wypoczynkowe,



Turystyka wiejska, agroturystyka,



Uzdrowiskowa.

Funkcja rolnicza:

Wraz z rozwojem społeczeństw rolnictwo przestaje być dominującą gałęzią

gospodarki. Jego udział maleje na rzecz innych działów gospodarki. Ta

prawidłowość rozwojowa nie oznacza, że maleje znaczenie rolnictwa dla

rozwoju społeczeństwa. Oznacza to wzrost znaczenia otoczenia rolnictwa,

w którym jest ono częścią większego systemu wytwarzającego żywność –

gospodarki żywnościowej. Gospodarka ta to strefa:

Produkcji rolnej,

Zaopatrzenia w środki produkcji i usługi produkcyjne,

Przetwórstwa i dystrybucji żywności,

Obrotu żywnością.

Ścisły związek z produkcją rolną w ujęciu przestrzennym, jej

poziomem

i specjalizacją gospodarstwa rolnego mają następujące grupy

warunków:



W. przyrodnicze,



W. ekonomiczno-społeczne,



Poziom produkcji rolnej,



Poziom zainwestowania w budynki i wyposażenie w infras. tech.,



Położnie względem rynków zbytu i rynków pracy.

Funkcja obsługi miejskiego rynku pracy (sypialniana):



Przed 1990 r. wieś charakteryzowały codzienne dojazdy ludności do miast w

celach zarobkowych,



Po 1990 r. reemigracja, agrarne przeludnienie i bezrobocie, nastąpił przyrost

ludności w gospodarstwach wiejskich,



Nastąpiła migracja ludności miast na wieś (w pobliżu aglomeracji miejskich-

strefy podmiejskie), kryzys mieszkaniowy w miastach.

Kształtowanie przestrzennej struktury osadniczej związanej z

obsługą miejskiego rynku pracy:



Bezpośrednie powiązanie z układem transportu publicznego,



Odległość między miejscem pracy a miejscem zamieszkania,



Poziom wyposażenia w usługi



Wymagania ekonomiki wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej i

społecznej,



Wartość ziemi,



Atrakcyjność otoczenia,



[Odległość wsi od centrum miasta nie powinna przekraczać 90 min jazdy

samochodem].

Funkcje przemysłowe

Typy, które można wyróżnić w zespole funkcji przemysłowych ze względu

na stopnie powiązania z bazą surowcową:



Zakłady o

lokalizacji umiejscowionej

(umiejscowione na lub przy złożach

surowca (cegielnie, żwirownie)),



Zakłady o

lokalizacji częściowo umiejscowionej

– zakłady korzystające z

półproduktów lub odpadów dostarczanych przez inne, znajdujące się w pobliżu

zakłady pracy np. tartaki,



Zakłady o

lokalizacji swobodnej

tj. zakłady przetwórcze.

W zagospodarowaniu przestrzennym wsi najczęściej ma zastosowanie

klasyfikacja typu funkcjonalnego. Grupy zakładów:



Przem. usługowego, powiązanego bezpośrednio z obsługą ludności,



Przem. rolnego związanego bezpośrednio z obsługą rolnictwa,



Przem. wydobywczego, związanego z występowaniem surowców geologicznych,



Przem. spożywczego (ubojnie, masarnie, piekarnie i młyny).

Funkcja wypoczynkowa



Forma ruchu aktywności przestrzennej ludzi w wolnym czasie, w kategoriach

częstotliwości korzystania z niej mieszkańców w rytmie codziennym,

cotygodniowym, corocznym,



Część ruchu turystycznego tj. podróże jakie ludzie odbywają poza miejsce

stałego zamieszkania w celu regeneracji sił fizycznych i psychicznych.

Społeczeństwo podlega ciągłym przemianom. Ewoluują potrzeby społeczne i

systemy wartości, a wraz z nimi formy wypoczynku, jak tez ich treść

wewnętrzna. Wynikają one ze zmian zachodzących w czterech strefach:

demograficznej, cywilizacyjnej, gospodarczej, w stanie świadomości

poszczególnych osób i całych zbiorowości społecznych.

Zachodzące procesy mają odbicie w zróżnicowanej strukturze zachowań

przestrzennych ludzi. Charakterystyczną cechą tych zachowań jest

dobrowolność korzystania, wielomotywacyjność wyboru formy oraz miejsca

wypoczynku.

Różnorodność ta jest wynikiem zróżnicowanej zdolności wyboru uwarunkowanej

przez czynniki:

Fizyczne i psychiczne,

Społeczne i kulturowe (np. styl życia),

Ekonomiczne.

Obszary wiejskie posiadają dwa systemu obsługi ludności

wypoczywającej.

Pierwszy związany jest z ludnością miejscowa wsi i miasteczek jako

wewnętrzna funkcja wypoczynkowa.

Drugi związany jest z ludnością przyjezdną jako zewnętrzna funkcja

wypoczynkowa nazywana turystyką wypoczynkową.

Turystyka wiejska/ agroturystyka



Potencjalny kierunek rozwoju na terenach wiejskich, które

utraciły inne wiodące funkcje,



Predysponowane do prowadzenia usług są gospodarstwa

wielokierunkowe lub gospodarstwa ekologiczne, specjalne-

rybackie, ze stadniną koni, sadownicze,



Mała skala zakwaterowania. Stanowiąca „działalność

towarzyszącą” dającą dodatkowe źródło dochodu.

Aby dany obszar stanowił dobry „produkt turystyczny” powinien posiadać

odpowiedni zestaw usług składający się na walory turystyczne

(wypoczynkowe, krajoznawcze, specjalistyczne) miejsca. Stanowią one

specyficzne cechy i elementy środowiska przyrodniczego oraz wszelkie

formy działalności człowieka oraz możliwość ich wykorzystania przez

dostępność komunikacyjną i usługi turystyczne.



Walory wypoczynkowe

są to niezbędne cechy, których występowanie

stanowi minimum warunków do wypoczynku oraz zespół cech

korzystnych i przydatnych do uprawiania wypoczynku czynnego.



Walory krajobrazowe

to:

•

Charakterystyczne zespoły krajobrazowe i osobliwości przyrody,

•

Walory tradycyjnej kultury ludowej

•

Walory dóbr kultury tj. zabytki budownictwa itp.,

•

Walory współczesnych osiągnięć człowieka.



Grupa

walorów specjalistycznych

to cechy i elementy środowiska

przyrodniczego, które umożliwiają uprawianie żeglarstwa, wędkarstwa,

myślistwa, taternictwa, itp.

O przydatności turystycznej środowiska poza stopniem nasycenia walorami

i ich rangą decyduje struktura i typ środowiska przyrodniczego.

Agroturystyka stanowi potencjalną możliwość aktywizacji obszarów

wiejskich, nie mających szans na rozwój rolnictwa towarowego oraz

przemysłu.

Stanowi ona formę wypoczynku w gospodarstwach rolnych, gdzie

podstawowe usługi są świadczone w obrębie danego gospodarstwa

przez członków rodziny rolnika.

Prowadzona jest jako działalność towarzysząca.

Wyodrębnione zostały 4 rejony w skali kraju o predyspozycji do rozwoju

agroturystyki:



Podlasko-mazurski,



Pomorza Zachodniego i Ziemi Lubuskiej,



Polski Centralnej,



Południowo-wschodni.

Na obszarach objętych konserwatorską ochroną przyrody rolnictwo

ekologiczne i agroturystyka mogą być alternatywnymi formami

działalności gospodarczej, ograniczającej uciążliwość dla środowiska.

Funkcja uzdrowiskowa



Około 50 miejsc w Polsce posiada status uzdrowiska, a ponad 20 posiada

niektóre uprawnienia,



Ośrodki miejskie to 30 % uzdrowisk statusowych, 50 % to ośrodki w

rozwoju, a 85 % to uzdrowiska potencjalne.



Podstawą działania istniejących uzdrowisk i szansą rozwoju potencjalnej

funkcji uzdrowiskowej są walory lecznicze, właściwości bioklimatyczne

oraz surowce lecznicze występujące obok walorów krajobrazowych i

kulturowych.



Funkcja turystyki wypoczynkowej występuje zazwyczaj przy funkcji

uzdrowiskowej, tam gdzie miejscowość położona jest bardzo korzystnie

względem warunków naturalnych.

Na obszarach wiejskich występuje zmienność funkcji w

zależności od cech środowiska geograficznego w relacji z

siecią osadniczą, zachodzących przemian społeczno-

gospodarczych i procesów technologicznych.

Zakres funkcji ulega zmianie, poszerza się o nowe funkcje

bądź zanikać będą dotychczas istniejące.

Document Outline