ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM
Wykład 11
Programowanie i planowanie
ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM
Wykład 11
Programowanie i planowanie
Programowanie i
planowanie
• Programowanie i planowanie
•
Programowanie i planowanie są ważnymi
elementami procesu zarządzania. Działania
indywidualne i zbiorowe, jeżeli mają być
skuteczne i efektywne, muszą być
odpowiednio wcześniej zaplanowane. Dotyczy
to szczególnie środowiska przyrodniczego,
którego elementy mogą być wykorzystane
przez człowieka w różnych sferach
aktywności, przy czym użytkowanie w jednej
sferze nie zawsze jest korzystne dla innych
sfer.
Programowanie i
planowanie
• Programowanie, ogólnie biorąc,
polega na projektowaniu najbardziej
pożądanych zdarzeń i stanów systemu
z punktu widzenia przyszłej sytuacji,
określonej celami polityki
ekologicznej.
• Planowanie polega na rozpisaniu
celów na zadania i opracowaniu
organizacyjno-finansowych
harmonogramów ich realizacji.
Programowanie i
planowanie
•
Programy oraz plany użytkowania, ochrony
i kształtowania środowiska mogą być jednym
z elementόw monitorowania społeczno-
gospodarczego lub autonomicznego
planowania proekologicznego. W programach
o charakterze społeczno-gospodarczym
problemy ochrony środowiska mogą być
przedstawione w sposόb zintegrowany i
wynikać bezpośrednio z przyjętych rozwiązań
lub mogą być wyodrębione jako oddzielny
problem objęty programowaniem.
Programowanie i
planowanie
• Programy społeczno-gospodarcze
wskazują, w jaki sposόb będzie
realizowana ogόlna polityka państwa,
w tym polityka ekologiczna.
Programowanie autonomiczne
ułatwia „ustawienie„ instrumentόw
zarządzania, a planowanie –
realizację zadań ochronnych.
Programowanie i
planowanie
•
Autoniczne planowanie proekologgiczne
może mieć charakter indykacyjny lub
dyrektywny. Przedmiotem
programowania i planowania
indykacyjnego jest wskazanie etapόw
osiągania poszczegόlnych celόw polityki
ekologicznej, podmiotem – głόwnie
instytucje i urzędy systemu zarządzania
środowiskiem, od jednostek podległych
ministrowi środowiska do samorządu
gminnego.
Programowanie i
planowanie
• Przedmiotem planowania o
charakterze dyrektywnym są
konkretne zadania np. plan
przedłożenia projektu aktu prawnego
(ustawy, uchwały), plan konkretnych
przedsięwzięć inwestycyjnych. Podmiotem
tego rodzaju planowania powinny być
głόwnie jednostki o charakterze
wdrożeniowym, np. agencje i zarządy
działające w sferze ochrony środowiska.
• Programowaniem i (lub) planowaniem mogą
być objęte rόżne sfery i rόżne szczeble
procesu zarządzania środowiskiem.
• Programowanie (planowanie) na każdym
szczeblu ma charakter autonomiczny, jednak
programy i plany organόw wyższego szczebla
powinny dostarczać informacji niezbędnych
do proekologicznego planowania w
jednostkach niżej usytuowanych, szczegόlnie
w gminach i przedsiębiorstwach.
• Programowanie jest złożonym
procesem, w ktόrym uczestniczą rόżni
realizatorzy:
• Etap analizy, ktόrego celem jest dogłębna
diagnoza aktualnego stanu jednostki oraz
analiza uwarunkowań rozwojowych .
Informacji na ten temat dostarcza
istniejąca dokumentacja, dane z rocznikόw
statystycznych, przeprowadzone badania
oraz społeczność lokalna.
Programowanie i
planowanie
• Etap polityki polega na określeniu wizji (
obrazu) przyszłego kształtu jednostki w
okresie docelowym, opartej na
przyjętym systemie wartości oraz
uwzględniającej rzeczywiste możliwości
i warunki rozwoju. Wizja stanowi
podstawę formułowania celόw
rozwojowych i priorytetowych działań
organizacyjnych, inwestycyjnych i
zarządczych.
Programowanie i
planowanie
•
Etap scenariuszy ma na celu ustalenie możliwych
trajektorii rozwoju.
•
Etap określenia zadań polega na wyborze
priorytetόnie zadań powinno się odbywać, aby jak
najlepiej wykorzystać mocne strony i szanse
rozwoju, wyeliminować do minimum słabe strony i
przeciwdziałać zagrożeniom. Priorytetyzacja
działań jest jednym z trudniejszych etapόw
programowania, konieczne jest bowiem
korzystanie z wielu kryteriόw, perspektyw oglądu,
ktόre charakterystyczne są dla poszczegόlnych
uczestnikόw i interesariuszy procesu zarządzania.
Programowanie i
planowanie
• Ponadto istotne jest uwzględnienie kryteriόw
kwalitatywnych, takich jak zdrowie człowieka
czy piękno krajobrazu (Janikowski 2003).
• Etap określenia sposobu zarządzania,
ktόrego celem jest opracowanie koncepcji
finansowych zadań, monitoringu realizacji
programu, analizy skuteczności i
efektywności podejmowanych działań, a
także sposobu wprowadzania pożądanych
poprawek.
Programowanie i
planowanie
• Planowanie jest procesem społecznym,
w którym uczestniczą (ryc.2.3 str.92):
– społeczeństwo, reprezentowane przez
jednostki samorządowe, organizacje
społeczne oraz grupy osόb szczegόlnie
zainteresowanych;
– podmioty działające na rynku
(przedsiębiorstwa, projektanci, instytucje
finansowe);
– państwo, rząd, samorządy terytorialne,
sądy.
• Borys (2003) udział grup uczestnikόw
procesu planowania nazywa partnerstwem
międzysektorowym. Partnerstwo to spełnia
wiele istotnych zadań, m.in. umożliwia:
• uzyskanie konsensu społecznego dla
założeń planistycznych i akceptację
programu przez wszystkich uczestnikόw;
• zaangażowanie uczestnikόw procesu
programowania w realizację programόw;
• poprawę komunikacji między uczestnikami.
Relacje między
uczestnikami procesu
• Relacje między uczestnikami procesu
mogą być poziome i pionowe.
• Relacje poziome dotyczą uczestnikόw
określonej jednostki terytorialnej , np. gminy a
pionowe uwzględnienia interesόw większej
społeczności, np. powiatu, wojewόdztwa w
programie jednostki lokalnej oraz odwrotnie –
uwzględnienie interesόw mniejszej
społeczności w programie rozwoju większej
jednostki, ktόrej częścią jest rόwnież ta
mniejsza.
• Treść zakres problemowy programόw
oraz techniki ich sporządzania mogą
być rόżne. Zależą one od charakteru
jednostki, problemόw objętych
planowaniem oraz rangi dokumentu.
Programy mogą być ogόlne i dotyczą
wόwczas rozwoju jednostki (terytorialnej
lub gospodarczej) oraz problemowe i
dotyczą np. ochrony środowiska ,
gospodarki przestrzennej, infrastruktury.
Programowanie i
planowanie
• Ze względu na czas prognozowanie
może być:
• długookresowe – programy
ocharakterze strategicznym;
• średniookresowe – programy o
charakterze taktycznym;
• krόtkookresowe- programy
operacyjne.
• Ze względu na rangę dokumentu wyrόżnia się:
• ● programy o charakterze decyzyjnym,
zatwierdzone przez organy uchwałodawcze, a w
wyjątkowych przypadkach przez całą społeczność lokalną;
stanowią one podstawę bieżących działań wewnętrznych i
współpracy zewnętrznej jednostki, są częścią systemu
zarządzania jednostką lub problemem;
•
● programy o charakterze pomocniczym –
przeważnie są sporządzane wariantowo – ukazują
ukierunkowania i ograniczenia rozwoju, są pomocne przy
opracowaniu projektόw rόżnych decyzji, od corocznego
planu rozwoju i budżetu do biznesplanόw konkretnych
przedsięwzięć; stanowią element zarządzania.
Typy programów
•
Programy ponadto mogą być:
• ● dobrowolne – zalecane przez
rόżne instytucje krajowe i unijne (np.
banki, programy pomocowe); mogą mieć
charakter decyzyjny lub pomocniczy;
• ● obligatoryjne (obowiązkowe) –
programy wymagane przez polskie prawo i
zobowiązania międzynarodowe;
jednoczśnie mają one charakter decyzyjny.
Typy programów
•
Wyzwaniem wspόłczesności jest
programowanie zintegrowane. Może ono
obejmować programy ogόlne i problemowe,
strategiczne i taktyczne, decyzyjne i i
pomocnicze. Szczegόlnie istotna jest integracja
działań strategicznych, taktycznych i
operacyjnych. Ideałem w tym przypadku,
stwierdza Poskropbko (2007) byłoby opracowanie
strategii rozwoju gminy na okres 10 lat , ktόrej
elementem byłyby taktyczne programy
problemowe na okres 3 – 5 lat, co roku
rozpisywane na plany operacyjne i projekty
realizacyjne.
• Zintegrowanie programόw i pl anόw
odnoszących się do wszystkich
aspektόw (gospodarczego,
środowiskowego i społecznego)
zapewnia kształtowanie trwałego i
zrόwnoważonego rozwoju oraz
możliwość uzyskania efektu
synergicznego przynoszącego efekt
podwόjnej korzyści.
Typy programów
• W jednostkach terytorialnych sporządza się następujące
dokumenty o charakterze programowo-decyzyjnym :
•
● strategie zrόwnoważonego rozwoju
wojewόdztwa, powiatu i gminy;
• ● plan zagospodarowania przestrzennego
wojewόdztwa;
• ● studium uwarunkowań i kierunkόw
zagospodarowania przestrzennego gminy;
• ● miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego;
• ● program ochrony środowiska (wojewόdzki,
powiatowy i gminny);
• ● plan gospodarki odpadami (krajowy,
wojewόdzki, powiatowy i gminny).
Typy programów
• W niektόrych jednostkach są także
sporządzane programy lub plany
szczegόłowe, takie jak:
•
● program edukacji ekologicznej;
• ● program gospodarki leśnej;
• ● plan działań na rzecz
wykorzystania odnawialnych żrόdeł energii;
•
● program ochrony przed hałasem;
•
● plan reagowania kryzysowego.
k.
Koncepcja zrównoważonego
rozwoju
• (ZR; sustainable development –SD) wg
Kozłowskiego 2007, została sprecyzowana
w 1987 r. w tzw Raporcie Brundtland jako
podstawa niezakłόconego bytowania
społecznego.
• Przyjęto, że trwały i sprawiedliwy rozwόj
oznacza:
• trwałość ekologiczną,
• rozwόj ekonomiczny,
• sprawiedliwość społeczną między
pokoleniami i w obrębie każdego pokolenia.
• W literaturze polskiej występuje kilka
określeń: ekorozwόj, rozwόj zrόwnoważony,
trwały, samopodtrzymujący się.
• Ekorozwόj (ecodevelopment ) oznacza
rozwόj oparty na kryteriach przyrodniczych.
• W literaturze anglosaskiej termin ten
stosowny jest od 1978 r. W literaturze
polskiej często utożsamiany jest ze
zrόwnoważonym rozwojem.
• W polskim systemie planowania strategia
zrównoważonego rozwoju jest dokumentem
dobrowolnym, jednak bez tego dokumentu
trudno jest sporządzić dobre programy
taktyczne i plany realizacyjne wymagane
prawem. Wybór stratygicznej drogi rozwoju
jednostki terytorialnej następuje na bazie
analizy istniejącej rzeczywistości. Stosuje
sie analiz€ SWOT, określając mocne i słabe
strony jednostki, jej atuty i zagrożenia.
Ułatwia to sformułowanie misji i wizji
rozwoju oraz wybór stratygicznych celów
rozwojowych.
•
Podstawowe elementy budowy strategii i
ich miejsce w długookresowym programie
trwałego i zrównoważonego rozwoju jednostki
terytorialnej ilustruje ryc. 2.4.
• Misja powinna dać odpowiedź na pytania:
• Po co jednostka istnieje?. Odpowiedź nie może
być formalna i wynikać ze statutu , ale musi
być odniesiona do konkretnej rzeczywistości,
• Co jest głόwnym zadaniem, nadrzędnym celem
funkcjonowania jednostki? Realizacja tego
celu w sposόb bezpośredni lub pośredni
powinny służyć wybrane strategiczne cele
rozwojowe.
• Wizja powinna zapewnić odpowiedź
na pytanie: dokąd zmierzamy
• i co zamierzamy osiągnąć?
Powinna zawierać opis jednostki w
okresie docelowym, przedstawić
stan gospodarki, społeczeństwa i
środowiska, ktόry powinien być
osiągnięty przy określonym
wyborze drogi rozwoju.
• Wizja powinna zapewnić odpowiedź
na pytanie: dokąd zmierzamy
• i co zamierzamy osiągnąć?
Powinna zawierać opis jednostki w
okresie docelowym, przedstawić
stan gospodarki, społeczeństwa i
środowiska, ktόry powinien być
osiągnięty przy określonym
wyborze drogi rozwoju.
•
W gminach i powiatach ma miejsce
tendencja do formułowania dużej
liczby celόw rozwojowych. Jest to
zaprzeczenie istoty programowania
strategicznego. Strategicznych celόw
rozwojowych może być jedynie kilka.
Muszą być one tak dobrane , aby ich
realizacja stała napędową trwałego i
zrόwnoważonego rozwoju całej
jednostki organizacyjnej.
• Funkcjonowanie i rozwόj każdej jednostki
terytorialnej powinien być spostrzegany jako
proces stałego wzrostu jakości życia
społeczeństwa. Gospodarka, społeczeństwo i
środowisko rozwijają się i ulegają zmianom.
• Dotyczy to także jakości życia. Konieczne jest
więc zrozumienie powiązań między rόżnymi
czynnikami rozwoju zrόwnoważonego i ich
zmienności w czasie. Pozwoli to wyznaczyć
kierunki i ramy dla rozwoju poszczegόlnych
dziedzin , a także wskazać na możliwości
rozwiązania szczegόłowych problemόw.