ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM

Wykład 11

Programowanie i planowanie

Programowanie i

planowanie

• Programowanie i planowanie
•

Programowanie i planowanie są ważnymi

elementami procesu zarządzania. Działania

indywidualne i zbiorowe, jeżeli mają być

skuteczne i efektywne, muszą być

odpowiednio wcześniej zaplanowane. Dotyczy

to szczególnie środowiska przyrodniczego,

którego elementy mogą być wykorzystane

przez człowieka w różnych sferach

aktywności, przy czym użytkowanie w jednej

sferze nie zawsze jest korzystne dla innych

sfer.

Programowanie i

planowanie

• Programowanie, ogólnie biorąc,

polega na projektowaniu najbardziej

pożądanych zdarzeń i stanów systemu

z punktu widzenia przyszłej sytuacji,

określonej celami polityki

ekologicznej.

• Planowanie polega na rozpisaniu

celów na zadania i opracowaniu

organizacyjno-finansowych

harmonogramów ich realizacji.

Programowanie i

planowanie

•

Programy oraz plany użytkowania, ochrony

i kształtowania środowiska mogą być jednym
z elementόw monitorowania społeczno-
gospodarczego lub autonomicznego
planowania proekologicznego. W programach
o charakterze społeczno-gospodarczym
problemy ochrony środowiska mogą być
przedstawione w sposόb zintegrowany i
wynikać bezpośrednio z przyjętych rozwiązań
lub mogą być wyodrębione jako oddzielny
problem objęty programowaniem.

Programowanie i

planowanie

• Programy społeczno-gospodarcze

wskazują, w jaki sposόb będzie
realizowana ogόlna polityka państwa,
w tym polityka ekologiczna.
Programowanie autonomiczne
ułatwia „ustawienie„ instrumentόw
zarządzania, a planowanie –
realizację zadań ochronnych.

Programowanie i

planowanie

•

Autoniczne planowanie proekologgiczne

może mieć charakter indykacyjny lub
dyrektywny. Przedmiotem
programowania i planowania
indykacyjnego jest wskazanie etapόw
osiągania poszczegόlnych celόw polityki
ekologicznej, podmiotem – głόwnie
instytucje i urzędy systemu zarządzania
środowiskiem, od jednostek podległych
ministrowi środowiska do samorządu
gminnego.

Programowanie i

planowanie

• Przedmiotem planowania o

charakterze dyrektywnym są
konkretne zadania np. plan
przedłożenia projektu aktu prawnego
(ustawy, uchwały), plan konkretnych
przedsięwzięć inwestycyjnych. Podmiotem
tego rodzaju planowania powinny być
głόwnie jednostki o charakterze
wdrożeniowym, np. agencje i zarządy
działające w sferze ochrony środowiska.

• Programowaniem i (lub) planowaniem mogą

być objęte rόżne sfery i rόżne szczeble
procesu zarządzania środowiskiem.

• Programowanie (planowanie) na każdym

szczeblu ma charakter autonomiczny, jednak
programy i plany organόw wyższego szczebla
powinny dostarczać informacji niezbędnych
do proekologicznego planowania w
jednostkach niżej usytuowanych, szczegόlnie
w gminach i przedsiębiorstwach.

• Programowanie jest złożonym

procesem, w ktόrym uczestniczą rόżni
realizatorzy:

• Etap analizy, ktόrego celem jest dogłębna

diagnoza aktualnego stanu jednostki oraz
analiza uwarunkowań rozwojowych .
Informacji na ten temat dostarcza
istniejąca dokumentacja, dane z rocznikόw
statystycznych, przeprowadzone badania
oraz społeczność lokalna.

Programowanie i

planowanie

• Etap polityki polega na określeniu wizji (

obrazu) przyszłego kształtu jednostki w
okresie docelowym, opartej na
przyjętym systemie wartości oraz
uwzględniającej rzeczywiste możliwości
i warunki rozwoju. Wizja stanowi
podstawę formułowania celόw
rozwojowych i priorytetowych działań
organizacyjnych, inwestycyjnych i
zarządczych.

Programowanie i

planowanie

•

Etap scenariuszy ma na celu ustalenie możliwych

trajektorii rozwoju.

•

Etap określenia zadań polega na wyborze

priorytetόnie zadań powinno się odbywać, aby jak

najlepiej wykorzystać mocne strony i szanse

rozwoju, wyeliminować do minimum słabe strony i

przeciwdziałać zagrożeniom. Priorytetyzacja

działań jest jednym z trudniejszych etapόw

programowania, konieczne jest bowiem

korzystanie z wielu kryteriόw, perspektyw oglądu,

ktόre charakterystyczne są dla poszczegόlnych

uczestnikόw i interesariuszy procesu zarządzania.

Programowanie i

planowanie

• Ponadto istotne jest uwzględnienie kryteriόw

kwalitatywnych, takich jak zdrowie człowieka
czy piękno krajobrazu (Janikowski 2003).

• Etap określenia sposobu zarządzania,

ktόrego celem jest opracowanie koncepcji
finansowych zadań, monitoringu realizacji
programu, analizy skuteczności i
efektywności podejmowanych działań, a
także sposobu wprowadzania pożądanych
poprawek.

Programowanie i

planowanie

• Planowanie jest procesem społecznym,

w którym uczestniczą (ryc.2.3 str.92):

– społeczeństwo, reprezentowane przez

jednostki samorządowe, organizacje

społeczne oraz grupy osόb szczegόlnie

zainteresowanych;

– podmioty działające na rynku

(przedsiębiorstwa, projektanci, instytucje

finansowe);

– państwo, rząd, samorządy terytorialne,

sądy.

• Borys (2003) udział grup uczestnikόw

procesu planowania nazywa partnerstwem

międzysektorowym. Partnerstwo to spełnia

wiele istotnych zadań, m.in. umożliwia:

• uzyskanie konsensu społecznego dla

założeń planistycznych i akceptację

programu przez wszystkich uczestnikόw;

• zaangażowanie uczestnikόw procesu

programowania w realizację programόw;

• poprawę komunikacji między uczestnikami.

Relacje między

uczestnikami procesu

• Relacje między uczestnikami procesu

mogą być poziome i pionowe.

• Relacje poziome dotyczą uczestnikόw

określonej jednostki terytorialnej , np. gminy a
pionowe uwzględnienia interesόw większej
społeczności, np. powiatu, wojewόdztwa w
programie jednostki lokalnej oraz odwrotnie –
uwzględnienie interesόw mniejszej
społeczności w programie rozwoju większej
jednostki, ktόrej częścią jest rόwnież ta
mniejsza.

• Treść zakres problemowy programόw

oraz techniki ich sporządzania mogą

być rόżne. Zależą one od charakteru

jednostki, problemόw objętych

planowaniem oraz rangi dokumentu.

Programy mogą być ogόlne i dotyczą

wόwczas rozwoju jednostki (terytorialnej

lub gospodarczej) oraz problemowe i

dotyczą np. ochrony środowiska ,

gospodarki przestrzennej, infrastruktury.

Programowanie i

planowanie

• Ze względu na czas prognozowanie

może być:

• długookresowe – programy

ocharakterze strategicznym;

• średniookresowe – programy o

charakterze taktycznym;

• krόtkookresowe- programy

operacyjne.

• Ze względu na rangę dokumentu wyrόżnia się:

• ● programy o charakterze decyzyjnym,

zatwierdzone przez organy uchwałodawcze, a w

wyjątkowych przypadkach przez całą społeczność lokalną;

stanowią one podstawę bieżących działań wewnętrznych i

współpracy zewnętrznej jednostki, są częścią systemu

zarządzania jednostką lub problemem;

•

● programy o charakterze pomocniczym –

przeważnie są sporządzane wariantowo – ukazują

ukierunkowania i ograniczenia rozwoju, są pomocne przy

opracowaniu projektόw rόżnych decyzji, od corocznego

planu rozwoju i budżetu do biznesplanόw konkretnych

przedsięwzięć; stanowią element zarządzania.

Typy programów

•

Programy ponadto mogą być:

• ● dobrowolne – zalecane przez

rόżne instytucje krajowe i unijne (np.
banki, programy pomocowe); mogą mieć
charakter decyzyjny lub pomocniczy;

• ● obligatoryjne (obowiązkowe) –

programy wymagane przez polskie prawo i
zobowiązania międzynarodowe;
jednoczśnie mają one charakter decyzyjny.

Typy programów

•

Wyzwaniem wspόłczesności jest

programowanie zintegrowane. Może ono

obejmować programy ogόlne i problemowe,

strategiczne i taktyczne, decyzyjne i i

pomocnicze. Szczegόlnie istotna jest integracja

działań strategicznych, taktycznych i

operacyjnych. Ideałem w tym przypadku,

stwierdza Poskropbko (2007) byłoby opracowanie

strategii rozwoju gminy na okres 10 lat , ktόrej

elementem byłyby taktyczne programy

problemowe na okres 3 – 5 lat, co roku

rozpisywane na plany operacyjne i projekty

realizacyjne.

• Zintegrowanie programόw i pl anόw

odnoszących się do wszystkich
aspektόw (gospodarczego,
środowiskowego i społecznego)
zapewnia kształtowanie trwałego i
zrόwnoważonego rozwoju oraz
możliwość uzyskania efektu
synergicznego przynoszącego efekt
podwόjnej korzyści.

Typy programów

• W jednostkach terytorialnych sporządza się następujące

dokumenty o charakterze programowo-decyzyjnym :

•

● strategie zrόwnoważonego rozwoju

wojewόdztwa, powiatu i gminy;

• ● plan zagospodarowania przestrzennego

wojewόdztwa;

• ● studium uwarunkowań i kierunkόw

zagospodarowania przestrzennego gminy;

• ● miejscowy plan zagospodarowania

przestrzennego;

• ● program ochrony środowiska (wojewόdzki,

powiatowy i gminny);

• ● plan gospodarki odpadami (krajowy,

wojewόdzki, powiatowy i gminny).

Typy programów

• W niektόrych jednostkach są także

sporządzane programy lub plany
szczegόłowe, takie jak:

•

● program edukacji ekologicznej;

• ● program gospodarki leśnej;
• ● plan działań na rzecz

wykorzystania odnawialnych żrόdeł energii;

•

● program ochrony przed hałasem;

•

● plan reagowania kryzysowego.

k.

Koncepcja zrównoważonego

rozwoju

• (ZR; sustainable development –SD) wg

Kozłowskiego 2007, została sprecyzowana

w 1987 r. w tzw Raporcie Brundtland jako

podstawa niezakłόconego bytowania

społecznego.

• Przyjęto, że trwały i sprawiedliwy rozwόj

oznacza:

• trwałość ekologiczną,

• rozwόj ekonomiczny,

• sprawiedliwość społeczną między

pokoleniami i w obrębie każdego pokolenia.

• W literaturze polskiej występuje kilka

określeń: ekorozwόj, rozwόj zrόwnoważony,
trwały, samopodtrzymujący się.

• Ekorozwόj (ecodevelopment ) oznacza

rozwόj oparty na kryteriach przyrodniczych.

• W literaturze anglosaskiej termin ten

stosowny jest od 1978 r. W literaturze
polskiej często utożsamiany jest ze
zrόwnoważonym rozwojem.

• W polskim systemie planowania strategia

zrównoważonego rozwoju jest dokumentem

dobrowolnym, jednak bez tego dokumentu

trudno jest sporządzić dobre programy

taktyczne i plany realizacyjne wymagane

prawem. Wybór stratygicznej drogi rozwoju

jednostki terytorialnej następuje na bazie

analizy istniejącej rzeczywistości. Stosuje

sie analiz€ SWOT, określając mocne i słabe

strony jednostki, jej atuty i zagrożenia.

Ułatwia to sformułowanie misji i wizji

rozwoju oraz wybór stratygicznych celów

rozwojowych.

•

Podstawowe elementy budowy strategii i

ich miejsce w długookresowym programie

trwałego i zrównoważonego rozwoju jednostki

terytorialnej ilustruje ryc. 2.4.

• Misja powinna dać odpowiedź na pytania:
• Po co jednostka istnieje?. Odpowiedź nie może

być formalna i wynikać ze statutu , ale musi

być odniesiona do konkretnej rzeczywistości,

• Co jest głόwnym zadaniem, nadrzędnym celem

funkcjonowania jednostki? Realizacja tego

celu w sposόb bezpośredni lub pośredni

powinny służyć wybrane strategiczne cele

rozwojowe.

• Wizja powinna zapewnić odpowiedź

na pytanie: dokąd zmierzamy

• i co zamierzamy osiągnąć?

Powinna zawierać opis jednostki w

okresie docelowym, przedstawić

stan gospodarki, społeczeństwa i

środowiska, ktόry powinien być

osiągnięty przy określonym

wyborze drogi rozwoju.

• Wizja powinna zapewnić odpowiedź

na pytanie: dokąd zmierzamy

• i co zamierzamy osiągnąć?

Powinna zawierać opis jednostki w

okresie docelowym, przedstawić

stan gospodarki, społeczeństwa i

środowiska, ktόry powinien być

osiągnięty przy określonym

wyborze drogi rozwoju.

•

W gminach i powiatach ma miejsce

tendencja do formułowania dużej

liczby celόw rozwojowych. Jest to

zaprzeczenie istoty programowania

strategicznego. Strategicznych celόw

rozwojowych może być jedynie kilka.

Muszą być one tak dobrane , aby ich

realizacja stała napędową trwałego i

zrόwnoważonego rozwoju całej

jednostki organizacyjnej.

• Funkcjonowanie i rozwόj każdej jednostki

terytorialnej powinien być spostrzegany jako

proces stałego wzrostu jakości życia

społeczeństwa. Gospodarka, społeczeństwo i

środowisko rozwijają się i ulegają zmianom.

• Dotyczy to także jakości życia. Konieczne jest

więc zrozumienie powiązań między rόżnymi

czynnikami rozwoju zrόwnoważonego i ich

zmienności w czasie. Pozwoli to wyznaczyć

kierunki i ramy dla rozwoju poszczegόlnych

dziedzin , a także wskazać na możliwości

rozwiązania szczegόłowych problemόw.