Określanie stron świata według Słońca



                  



 

Jesteśmy w nieznanej okolicy. Przed nami las 

obiecujący przygodę, niespodziankę, może nawet 

ryzyko i niebezpieczeństwo. Wyobraźnia nasuwa 

barwne, zapamiętane z książek obrazy: Indianin 

bezszelestnie przemykający wśród traw, w dolinie 

rzeki sznur wigwamów i strzelające w niebo iskry 

ogniska. Wiemy z książek przygodowych, jak 

doskonale Indianie orientowali się w pierwotnej 

puszczy, w terenie pełnym jezior i rzek. Ta 

umiejętność wynikała przede wszystkim z bliskiego 

obcowania z przyrodą. Każdemu z nas może zdarzyć 

się, że zabłądzi w lesie, odłączy się od wycieczki lub 

wędrując samotnie zmyli kierunek marszu. Żeby 

zorientować się w nieznanym terenie, trzeba umieć 

ustalić, w jakim miejscu się znajdujemy i jaki należy 

przyjąć kierunek marszu do zamierzonego cel u. 

Podstawową czynnością w takiej sytuacji jest 

określenie stron świata. Najpierw należy wyznaczyć 

kierunek północny, a wtedy pozostałe kierunki 

określimy już bez trudu. 

                 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Określanie stron świata na podstawie 

charakterystycznych cech przedmiotów 

terenowych

 

 



Uważna i systematyczna obserwacja, zjawisk przyrody jest 

szczególnie pomocna przy określaniu stron świata na podstawie 

cech przedmiotów terenowych. 



 Zazwyczaj więc korony drzew rosnących samotnie są bardziej 

rozwinięte od południa. Kora tych drzew bywa od strony północnej 

grubsza, niekiedy porośnięta mchem. Jeśli mech rośnie na całym 

pniu drzewa, to po stronie zacienionej (północnej) zawsze jest go 

więcej. 

       Nie można się jednak ograniczyć do powierzchownych i 

jednostkowych obserwacji. Na ukształtowanie się korony drzewa 

istotny wpływ może mieć także kierunek wiatrów, np. przy 

intensywnych wiatrach zachodnich korony drzew odchylają się w 

kierunku wschodnim. Ścięte pnie, oddzielnie rosnących drzew 

mają słoje roczne bardziej rozszerzone od strony południowej. 

 

 

 

 

Mchy i porosty rozwijają się na 
zacienionych obszarach. Dlatego duże 
kamienie i skały są porośnięte mchem od 
strony północnej, natomiast strona 
południowa jest szorstka i popękana. 
Ukształtowanie się cech przedmiotów 
terenowych jest uzależnione odpór roku. 
Podczas lata z pni sosen i jodeł wydziela 
się żywica, która na południowej stronie 
pni gromadzi się w większej ilości. 
Wiosną obserwacja traw pozwala 
wyciągnąć wniosek, że od strony bardziej 
oświetlonej i nagrzanej przez Słońce 
trawa jest o wiele bujniejsza niż po 
stronie zacienionej. Owoce szybciej 
dojrzewają od strony południowej. Żeby 
obserwacje były trafne, należy zdobyć 
umiejętność właściwej oceny zjawisk 
dostrzeganych w przyrodzie oraz 
prawidłowego ich kojarzenia i wyciągania 
wniosków. 

 

 

 

 

KOMPAS

KOMPAS



 

Trudno wyobrazić sobie 

współczesnego turystę, który 

wyrusza w teren bez kompasu, 

czy busoli. W trudnych, nie 

sprzyjających warunkach, 

niezależnie od pogody można 

wyznaczyć strony świata 

precyzyjnie i dokładnie tylko za 

pomocą kompasu i busoli. 

Kompas to jeden z najstarszych 

przyrządów służących 

człowiekowi do odnajdywania 

stron świata niezależnie od 

warunków atmosferycznych. 

Jest to okrągłe pudełko z 

podziałką w stopniach na 

obwodzie, zawierające 

ruchomą, zawieszoną na ostrzu 

igłę magnetyczną. Jeżeli na 

pudełku kompasu umieścimy 

pudełko do celowania 

powstanie busola. 

 

 

 

 

BUSOLA



W busoli otwarte wieko 

tworzy kąt prosty z 

podstawą, a w dwu 

przeciwległych jego 

bokach znajdują się 

pionowe szczeliny, przez 

które celuje się w 

kierunku danego 

przedmiotu w terenie. Do 

podstawy busoli 

przymocowane jest 

ruchome lusterko, dzięki 

któremu podczas 

celowania można 

obserwować ruchy igły 

magnetycznej. Kiedy 

zamykamy lusterko, igła 

magnetyczna zostaje 

automatycznie zdjęta z 

ostrza i unieruchomiona.

 

 

 

 

1.Wypisz 4 główne kierunki świata:

…………………………………………………………………………. 

2.Dokończ zdania: 

Tam, gdzie Słońce rano wschodzi jest........................

Tam, gdzie Słońce wieczorem zachodzi jest ...................

3. Wpisz brakujące nazwy kierunków świata, używając pełnych polskich nazw
 i angielskich skrótów:

 

Północ

 

 

 

 

Na wschód od drzewa znajduje się 
………………………………………………………………………………….…
Na zachód od drzewa jest 
…………………………………………………………………………………….
Na południe od drzewa stoi 
……………………………………………………………………………………

4. Uzupełnij zdania na podstawie rysunku. 

                   Północ