Dr Mieczysław SZOSTAK EWOLUCJA MIĘDZYNARODOWEGO ŁADU EKONOMICZNEGO I MEANDRY NEGOCJACJI PÓŁNOC

1. Pojęcie i narodziny
międzynarodowego
systemu walutowego (I)

•

Międzynarodowy system walutowy to

zbiór zasad, procedur, instrumentów i

instytucji, które są nieodzowne dla

dokonywania płatności między

różnymi krajami,

tj, do prowadzenia

międzynarodowych rozliczeń

walutowych

(lub finansowych).

•

Sprawny międzynarodowy system

walutowy jest konieczny dla realizacji

transakcji handlowych, przepływów

kapitałowych i finansowych, jak też

dla

równoważenia bilansów

płatniczych

różnych krajów.

Pojęcie i narodziny
międzynarodowego
systemu walutowego (II)

•

Pierwszym światowym systemem walutowym był -

działający w okresie od 1870 do 1914 r. -

system

waluty złotej

. Opierał się on na

trzech zasadach

a) stałe kursy walut (określane przez relację ich parytetu

do złota),

b) uzależnienie ilości pieniądza w obiegu od rezerw

złota;

c) pokrywanie deficytu BP transferem złota.

•

Wraz z wybuchem I wojny światowej system waluty złotej

przestał działać. W latach 20. XX wieku z inicjatywy

Wielkiej Brytanii próbowano bez powodzenia (z racji

kryzysu) wprowadzić

system waluty sztabowo-

złotej

, zakładający rezygnację z wymiany pieniądza na

złoto w obiegu krajowym, ale używanie nadal złota do

bilansowania płatności międzynarodowych.

2. Powstanie Międzynarodowego
Funduszu Walutowego (MFW)

•

Decyzję o utworzeniu MFW

Decyzję o utworzeniu MFW i Banku Światowego

podjęto na

konferencji Narodów Zjednoczonych w Bretton Woods (w

USA), która odbyła się

w lipcu 1944 r.

z udziałem 44 państw

koalicji antyfaszystowskiej.

•

Obie

instytucje finansowe systemu z Bretton Woods

zostały

pomyślane jako

filary powojennego światowego ładu

ekonomicznego

, które miały zagwarantować równowagę

rozliczeń walutowych (MFW) oraz

finansowanie

procesu

odbudowy krajów członkowskich ze zniszczeń wojennych i

projektów rozwojowych, tj. rozbudowy mocy produkcyjnych

(Bank Światowy).

•

Statut MFW - po ratyfikacji przez władze 29 państw –

wszedł formalnie w życie 27 grudnia 1945 r.

•

Dopiero jednak

1 marca 1947 r.

Fundusz mógł rozpocząć

swoją statutową

działalność operacyjną

, a w oparciu o

umowę z ONZ stał się jedną z wyspecjalizowanych

organizacji systemu NZ.

•

Na mocy decyzji Stalina te europejskie kraje socjalistyczne,

które były założycielami MFW, musiały zrezygnować z

członkostwa.

Początkowo

Fundusz skupiał więc

Fundusz skupiał więc rozwinięte

kraje Zachodu i tylko nieliczne kraje słabo rozwinięte

3. Cele, funkcje i skład członkowski
MFW (I)

CELE STATUTOWE MFW:

Rozszerzanie międzynarodowej współpracy walutowej

, a

zwłaszcza

wspieranie równowagi płatniczej

krajów

członkowskich poprzez utworzenie

stałej instytucji

dysponującej

odpowiednimi środkami finansowymi

oraz

mechanizmem konsultacji i koordynacji

Udzielanie

pomocy finansowej

(głównie kredytowej) krajom

członkowskim

dla zapobieganiu powstawaniu nierównowagi

w ich bilansach płatniczych oraz dla skutecznego

przywracania równowagi płatniczej,

a tym samym

wzmacnianie zaufania do ich walut.

Działanie na rzecz rozszerzania

wymienialności walut

narodowych, zachowania ich parytetu (w złocie lub USD),

stabilizacji kursów

(ograniczanie skali wahań do 1%),

utrzymania ładu w stosunkach walutowych i zapobiegania

deprecjacji walut.

Pomoc w

tworzeniu wielostronnego systemu

międzynarodowych rozliczeń płatniczych

w zakresie

transakcji bieżących między krajami członkowskimi oraz

usuwanie istniejących ograniczeń i restrykcji dewizowych.

Poprzez efektywniejszą współpracę walutową MFW ma

przyczyniać się do

przyśpieszenia wzrostu gospodarczego

tworzenia miejsc pracy i do

zwiększenia dochodów ludności

Cele, funkcje i skład członkowski
MFW (II)

PODSTAWOWE FUNKCJE MFW:

Funkcja regulacyjna

:Tworzenie powszechnie akceptowanych

zasad norm i regulacji prawnych międzynarodowej

współpracy walutowej.

Funkcja pomocowo-kredytowa

: Świadczenie pomocy

finansowej (przede wszystkim udzielanie wsparcia

kredytowego) krajom członkowskim celem zachowania lub

przywrócenia równowagi ich bilansów płatniczych.

Funkcja konsultacyjno-doradcza

: Pełnienie roli stałego forum,

które ułatwia konsultacje i wymianę wzajemnych

doświadczeń między krajami członkowskimi; świadczenie

przez ekspertów MFW usług doradczych na rzecz rządów w

zakresie polityki makroekonomicznej (zwłaszcza walutowej) i

programów dostosowawczych.

Funkcja kontrolno-nadzorcza

: Sprawowanie nadzoru nad

wykorzystaniem przez władze państw członkowskich

kredytów otrzymanych z MFW, nad realizacją programów

dostosowań strukturalnych (uzgodnionych z Funduszem) i

nad przestrzeganiem zasad polityki kursu walutowego.

Wzrost liczby krajów członkowskich MFW

: do 69 - w 1960r.,

126 - w 1974r., 152 – w 1990r., 178 – w 1995r., aż

do 185

państw w 2008 r.

4. Główne organy i proces
podejmowania
decyzji w MFW (I)

GŁÓWNE ORGANY MFW:

Rada Gubernatorów

(złożona z ministrów finansów lub

prezesów banków centralnych krajów członkowskich).

Rada Wykonawcza

(zwana też Radą Administracyjną;

złożona z 24 Dyrektorów Wykonawczych i ich

Zastępców; funkcje wykonawcze).

Dyrektor Zarządzający

kieruje pracami MFW

(Europejczyk - obecnie D. Strauss-Kahn z Francji; jego

Zastępcami: Amerykanin, Japończyk i drugi

przedstawiciel Europy; mankamentem brak

przedstawiciela KSR) .

ORGANY DORADCZO-KONSULTACYJNE MFW

Komitet Rozwoju;

Komitet Tymczasowy.

Główne organy i proces
podejmowania
decyzji w MFW (II)

PODSTAWOWE KOMPETENCJE RADY

GUBERNATORÓW:

1. Przyjmowanie, zawieszanie i wykluczanie państw

członkowskich.

2. Ustalanie wysokości kwot udziałowych członków w kapitale

MFW.

3. Decydowanie o rozdzieleniu SDR między kraje członkowskie.

4. Określanie zasad podziału zysków i jego rozdysponowania.

5. Mianowanie członków Rady Wykonawczej i ustalanie ich

płac.

6. Zatwierdzanie rocznych sprawozdań z działalności

Funduszu.

7. Zawieranie umów z innymi organizacjami

międzynarodowymi.

Główne organy i proces
podejmowania
decyzji w MFW (III)

DZIAŁALNOŚĆ OPERACYJNĄ MFW prowadzą DEPARTAMENTY:

Departamenty regionalne

analizują na bieżąco sytuację

gospodarczą i politykę ekonomiczną w poszczególnych

regionach świata.

Departamenty funkcjonalne

opracowują procedury udzielania

pomocy kredytowej konkretnym państwom członkowskim,

przygotowują zarysy programów dostosowawczych i

wspierają wysiłki władz krajowych na rzecz realizacji tych

programów; zajmują się też doradztwem i pomocą w

dokształcaniu kadr krajów członkowskich.

Departamenty specjalistyczne

: departament statystyki

(gromadzenie danych statystycznych i faktograficznych, ich

publikowanie i upowszechnianie), departament informatyki,

departament współpracy (kontakty z innymi organizacjami

powszechnymi oraz regionalnymi).

Departamenty usług pomocniczych

świadczą usługi

lingwistyczne, administracyjno-biurowe, rozliczeniowo-

finansowe, organizacyjne, socjalne i inne na rzecz personelu

Funduszu.

5. Zasoby finansowe Funduszu
i rola SDR-ów (I)

WŁASNE ZASOBY FINANSOWE MFW :

Kwoty udziałowe

: łącznie

w 2000 r.=207,3

mld SDR

(207 283 mln), natomiast

w sierpniu

2007 r.

wynosiły

217,3 mld SDR

(tj. 338,3

mld USD).

Dochody z lokat finansowych

Środki finansowe z odkupu walut

Środki finansowe z operacji wspomagających

budżety

państw członkowskich.

Special Drawing Rights

(znane jako SDR)

czyli Specjalne Prawa Ciągnienia.

Zasoby finansowe Funduszu

i rola SDR-ów (II)

KWOTY UDZIAŁOWE WYBRANYCH PAŃSTW

CZŁONKOWSKICH MFW

(według stanu na koniec sierpnia 2007 r.):

---

Najwięksi udziałowcy

USA=37 149 mln

SDR

(co zapewnia Amerykanom

16,79%

ogółu głosów

), Japonia=13 3213 mln SDR,

Niemcy=13 008 mln SDR.

---

Przykładowe europejskie kraje w trakcie

transformacji:

Polska=1 369 mln SDR

Estonia=46,5 mln SDR.

---

Najmniejsi udziałowcy

: Grenada=8,5 mln,

Palau=3,1 mln (co daje temu krajowi

0,01% ogółu głosów).

Zasoby finansowe Funduszu

i rola SDR-ów (III)

PROPOZYCJA ZWIĘKSZENIA KWOT UDZIAŁOWYCH CHIN,

MEKSYKU,KOREI PŁD I TURCJI

(wniosek Rady Wykonawczej MFW z września 2007 r.):

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Kraj

Dotychczasowa

Nowa kwota

kwota (w mln SDR)

(w mln SDR)

(wzrost w %)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Chiny

6 369

8 090

26,9

Meksyk

2 586

3 153

21,9

Korea Płd

1 634

2 927

79,1

Turcja

964

1 191

23,5

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Łącznie

11 553

15 369

33,0

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--- Proponowany wzrost kwot 4 wymienionych krajów (łącznie o 3 816 mln SDR)

pozwoliłby

zwiększyć całą pulę kwot udziałowych MFW o 1,8%

Charakterystyka i rola SDR-ów

•

specyficzny międzynarodowy pieniądz (waluta)

, który

okresowo jest kreowany przez MFW na mocy decyzji jego Rady

Gubernatorów i

zdolny pełnić funkcje pieniądza

•

Jest to

pieniądz fiducjarny

, który nie wymaga pokrycia w złocie,

ani w walutach wymienialnych, lecz

jego emisja opiera się na

zaufaniu

ze strony państw członkowskich MFW.

•

Pierwsza emisja SDR-ów

w 1969 r.

(na mocy 1-szej poprawki do

statutu Funduszu) celem zaspokojenia zwiększonego popytu na

oficjalne rezerwy walutowe.

•

Początkowo wartość

1SDR=1 USD=1/35 uncji (0,888671 grama)

złota

•

W okresie 1974-1980 r. wartość SDR oparta była na koszyku 16

najważniejszych walut światowych.

•

Od 1981r. SDR na koszyku 5 walut, a

od 1.01.1999r. koszyk

złożony z USD (39%), EUR (32%), jena (18%) i funta (11%)

•

SDR-y przydzielane nieodpłatnie

, proporcjonalnie do kwot

udziałowych członków; wykorzystywane

w obrocie

bezgotówkowym

między państwami członkowskimi

i w transakcjach z 16 organizacjami.

Zewnętrzne (obce) zasoby
finansowe MFW

•

Są to

zasoby pożyczone

przez Fundusz na międzynarodowym

rynku walutowym, od rządów krajów członkowskich i innych

instytucji publicznych, a także ze źródeł prywatnych.

•

Jednym z najwcześniejszych przykładów korzystania z obcych

zasobów były

Ogólne Porozumienia Pożyczkowe (GAB

General

Arrangements to Borrow

)

z 1962 r.

, zawarte 10 najbogatszymi

państwami członkowskimi, które zobowiązały się do

uruchomienia - w razie potrzeby - stosownych linii

kredytowych w ich walutach narodowych. W ramach GAB po

pierwszym szoku naftowym MFW zaciągnął szereg pożyczek na

ratowanie równowagi płatniczej krajów nienaftowych.

•

W 1981 r. Fundusz podpisał

ramowe porozumienia

o zaciąganiu

pożyczek z bazylejskim

Bankiem Rozliczeń Międzynarodowych

z oraz z

Saudyjską Agencją Walutową

(SAMA) na pomoc na cele

równoważenia BP po drugim szoku naftowym.

•

Nowe Porozumienia Pożyczkowe (

NAB

- New Arrangements to

Borrow

), zawarte w listopadzie 1998 r. z 25 bogatymi krajami,

obecnie stanowi dla MFW podstawowe źródło pożyczek.

•

Fundusz zawarł ponadto

serię bilateralnych umów

pożyczkowych

z rządami wszystkich czołowych krajów Zachodu.

6. Podstawowe formy działalności
kredytowej MFW (I)

---

Trzy główne formy pomocy kredytowej MFW dla

krajów członkowskich

(ze względu na różnice

zakresu wsparcia i warunków kredytów):

Podstawowe udogodnienia kredytowe.

Stałe udogodnienia kredytowe.

Czasowe udogodnienia kredytowe.

Ad. 1) a)

Podstawowe udogodnienia kredytowe

mogą

osiągnąć najwyżej

125% równowartości kwoty udziałowej

kraju członkowskiego. Obejmują tzw. transzę rezerwową i

4 transze kredytowe (po 25% kwoty). Dla uzyskania

kredytu równego 100% kwoty trzeba

przedłożyć program

reform ekonomicznych

. Okres spłaty kredytów: 3-5 lat.

Rodzaje ułatwień podstawowych

: zwyczajna promesa

kredytowa (

SBA - Stand by Arrangement

), promesa ze

zwiększonym dostępem do kredytów (

SBA EAP

), promesa

wydłużona (

EA - Extended Arrangement

) oraz promesa

wydłużona ze zwiększonym dostępem (

EA EAP

Podstawowe formy działalności

kredytowej MFW (II)

Ad. 2)

Stałe udogodnienia kredytowe

mogą przybierać poniższe

formy

a) ułatwienia

finansowania zapasów buforowych surowców

(

BSFF

) o limicie kredytu= 25% kwoty (utworzone w 1969 r.);

b) ułatwienia

wydłużone

(

EFF

) z 1974 r. o górnym pułapie

kredytu=300% kwoty kraju członkowskiego;

c) ułatwienia

kompensacyjne i awaryjne

(

CCFF

) o limicie

kredytowym=65%;

d) ułatwienia

dostosowań strukturalnych

(

SAF - Structural

Adjustment Facility

) w krajach słabo rozwiniętych, utworzone w

1986 r., b. nisko oprocentowane trzy transze kredytu do 50%

kwoty;

e) ułatwienia

wzmocnione dostosowań strukturalnych

(

ESAF

-Enhanced Structural Adjustment Facility

) z 1987 r.; trzyletnie

kredyty o limicie 180% kwoty udziałowej kraju słabo

rozwiniętego.

Ad.3)

Czasowe udogodnienia kredytowe

– formy i przykłady:

ułatwienia naftowe

– tylko w okresie od maja 1974r. do

czerwca 1975r. dla krajów słabo rozwiniętych importujących

ropę;

ułatwienia systemowej transformacji

– w okresie 1993-1996r.

dla krajów byłego ZSRR.

7. Ewolucja roli MFW w światowym
systemie walutowym

•

W okresie działania

systemu walutowego z Bretton Woods

tzn. od jego powstania

do upadku w dniu 15 sierpnia 1971r.

kiedy

rząd USA

na mocy jednostronnej decyzji

zaprzestał

wymieniać na złoto dolary sprzedawane przez banki centralne

innych krajów

, MFW aktywnie uczestniczył w

stabilizacji kursów

walutowych i rozszerzaniu wymienialności

walut oraz w

ograniczaniu deficytów

bilansów płatniczych krajów

członkowskich. Ale borykał się z brakiem wystarczających

środków finansowych, co doprowadziło do

narodzin SDR-ów

•

Od sierpnia 1971r.

, działając jako kluczowy element

nowego

światowego systemu

walutowego

MFW koncentrował się

na łagodzeniu skutków zakłóceń płatniczych,

jakie zostały

wywołane przez

dwu kolejne szoki naftowe

, na udzielaniu

pomocy kredytowej i doradczej rządom krajów przeżywających

kryzys zadłużenia

zagranicznego (szczególnie w latach 80. XX

w.) lub

kryzysy finansowe

, jak też

krajom w trakcie

transformacji rynkowej

(od początku lat 90.)

•

Obecnie dużą wagę MFW przypisuje zwłaszcza

kwestii

rozwiązania kryzysu zadłużenia w krajach najbiedniejszych i

relatywnie najbardziej zadłużonych

(

HIPC - Heavy Indebted

Poor Countries

) .

8. Polska w MFW (I)

•

Polska należała do założycieli MFW

i systemu

walutowego z Bretton Woods

, ale – tak samo jak

Czechosłowacja – wskutek decyzji władz „sowieckiej

metropolii kolonialnej”

w marcu 1950 r. wystąpiła z

Funduszu

•

Wniosek o ponowne przyjęcie

do MFW rząd PRL

złożył w niefortunnym momencie historycznym, bo

listopada 1981 r.

, tzn. na miesiąc przed

wprowadzeniem stanu wojennego.

•

Wskutek restrykcji politycznych i sankcji gospodarczych

ze strony administracji USA i rządów niektórych innych

krajów Zachodu wobec polskiej „junty wojskowej”,

kierowanej przez gen. W. Jaruzelskiego, wniosek został

rozpatrzony pozytywnie dopiero po ponad 4-letniej

przerwie. W efekcie

PRL została znowu członkiem

MFW 12 czerwca 1986 r.

8. Polska w MFW (II)

•

MFW odegrał

kluczową rolę we wspieraniu

transformacji rynkowej naszej gospodarki,

wnosząc szczególnie istotny wkład w zmiany

polityki walutowej (dewizowej) Polski

wprowadzonych od dnia 1 stycznia 1990 r.

ramach realizacji „Planu Balcerowicza”

•

MFW udzielił Polsce pomocy w utworzeniu

Funduszu Stabilizacji Złotego (1 mld USD), w

częściowym oddłużeniu

Polski, w przeobrażeniu

złotego w walutę wymienialną

i w stopniowym

znoszenie restrykcji dewizowych.

•

W okresie 1990-1994 r. MFW obiecał Polsce

kredyty rzędu 3,2 mld USD, a faktycznie

postawił do dyspozycji

kredyty w wysokości 1

237 mln USD

•

W ostatnich latach RP

nie miała trudności

płatniczych.

Nie musiała

więc

korzystać z

żadnych kredytów MFW

Document Outline