Metody i formy pracy 

dydaktyczno - 

wychowawczej z dziećmi 

w klasach I - III

Metoda - „methodos” z j. greckiego, badanie, sposób 
badania, dochodzenia do prawdy, sposób 
postępowania.
Metoda - sposób pracy nauczyciela z uczniami, 
umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy i 
umiejętności, stosowanie jej w praktyce, jak również 
rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych.

W. Okoń

Jak uczyć ? - jakie dobierać czynności i środki, aby 
osiągnąć zamierzone wyniki nauczania.

Składniki metody nauczania
 czynności nauczyciela
 czynności uczniów
Od rodzaju czynności nauczyciela i odpowiadających im 
czynności uczniów zależy charakter i wartość 
metody
Rozwój metod nauczania
Długa historia
Współczesne rozumienie metod odbiega od 
wcześniejszego ich pojmowania.
Metody słowne - najstarsza grupa metod 
(średniowiecze)
Dominujący sposób nauczania:
 przekazywanie gotowych wiadomości za pomocą 
słowa mówionego, pisanego następnie drukowanego
 przyswajanie wiedzy przez uczniów

Średniowiecze - metoda wykładowa lub katechetyczna, 
przetrwały do XX wieku.
Metoda heurystyczna - udoskonalona postać metody 
katechetycznej
 stawianie pytań i dawanie na nie gotowych 
odpowiedzi, wyuczonych
 pytania motywują ucznia do myślenia i 
samodzielnego poszukiwania odpowiedzi.
Podręczniki do dydaktyki - metody słowne dominowały   
          XIX wiek tracą znaczenie w teorii i praktyce jako 
wyłączność przekazu wiedzy i przyswajania jej przez 
uczniów

XIX wiek - opracowanie przez klasyków dydaktyki, 
wprowadzenie do praktyki przez „Pestalocystów” 
innego rodzaju metod poglądowych.
„Nie z książek czerpać mądrość lecz z nieba, ziemi, 
dębów i buków… itd.
Zadania nauczyciela
 gromadzenie materiału empirycznego
 zaciekawienie uczniów
 obserwacja
 utrwalenie i podsumowanie
Zadania ucznia
 zdobycie na podstawie obserwacji wiadomości 
 zapamiętanie
Działalność J. Deweya - koniec XIX w.

 pojawienie się nowego sposobu zaznajamiania 
uczniów z wiedzą
 rozwijania zdolności i zainteresowań
 organizowanie działalności praktycznej uczniów  

zdobycie umiejętności i sprawności

Klasyfikacje metod nauczania wg W. Okonia (lata 70 
- te)
1.Metody oparte na słowie (rozmowa, pogadanka, 
dyskusja, opis, opowiadanie, wykład, praca z książką)
2.Metody oparte na obserwacji (pokaz, pomiar)
3.Metody oparte na działaniu praktycznym (metoda 
laboratoryjna, metoda zajęć praktycznych) 

wg Cz. Kupisiewicza
Metody słowne                                    - wykład

                                   - pogadanka

                                               - dyskusja
                                               - praca z książką

Metody oglądowe                               - pokaz 

                                  - pomiar

Metody oparte na                               - metoda laboratoryjna
działalności

                      - metoda zajęć praktycznych

praktycznej uczniów

Metody gier dydaktycznych

          - gry symulacyjne

                      - metoda sytuacyjna
                      - metoda inscenizacji

                                                           - giełda pomysłów

wg W. Okonia (współczesna - 2000rok)
1.Metody asymilacji                              pogadanka
   wiedzy

          dyskusja, wykład

praca z książką
opowiadanie, opis
programowane 

uczenie

- program liniowy
- program 

rozgałęziony

   

- program 

mieszany

2.Metoda samodzielnego 

 

           klasyczna 

metoda
   dochodzenia do wiedzy

     problemowa

  metoda przypadków
  metoda sytuacyjna
  burza mózgów
  mikronauczanie
  gry dydaktyczne

3.Metody waloryzacyjne

          metody 

impresyjne
      (eksponujące)

          metody 

ekspresyjne

4.Metody praktyczne

metody ćwiczebne
metody realizacji
metody zadań             

        

wytwórczych

Metody asymilacji wiedzy - słowne, podające
Zastosowanie - szkoła, środki masowego przekazu, 
życie społeczne
Pogadanka - żywa, codzienna, rozmowa nauczyciela z 
uczniem
Nie ma nic wspólnego ze zwykłą rozmową
Zwykła rozmowa
 pytanie  nieznana odpowiedź
Pogadanka
 pytanie nauczyciela  znana odpowiedź
Pogadanka wstępna, służąca zaznajomieniu z nowym 
materiałem utrwalająca przyswojone wiadomości

Pogadanka wstępna
 przygotowanie dzieci do pracy, działań na zajęciach 
zintegrowanych

    Cele pogadanki

wytworzenie gotowości       aktualizacja   przygotowanie
do przyswojenia           doświadczeń

                  

uczniów
nowego materiału

         uczniów związanych   do 

nowej pracy
przez uczniów

         z tematem nowych

    - 

ustalenie

         zajęć, przypomnienie  tematu i 

celów

wiadomości

zajęć

  - 

przedstawienie

 zadania całej 
  klasy

Pogadanka służąca zaznajomieniu uczniów z nowymi 
wiadomościami 
Rozwiązywanie problemów wchodzących w zakres treści 
kształcenia
Problem  zadanie, w którym występuje trudność 

teoretyczna lub praktyczna, rozwiązanie polega na 
znalezieniu drogi pozwalającej osiągnąć cel.
Pogadanka mająca na celu utrwalenie przyswojonych 
wiadomości, powtarzanie wiadomości
Powtarzanie najważniejszych dla danych faktów 
uogólnień
Uczniowie powinni:
 samodzielnie stawiać pytania
 wyrażać swój stosunek do wiadomości
Samodzielność w myśleniu, kształtowanie przekonań.

Pytania nauczyciela:
 jasne, jednoznaczne, zrozumiałe dla uczniów
 kształcące, rozwijające myślenie uczniów
 skierowane do całej klasy, a nie tylko do 
pojedynczych uczniów, wszystkich motywujemy do 
myślenia
Odpowiedzi uczniów: poprawne, wyczerpujące
Pytania pomocnicze
Opis - najprostsza forma zaznajamiania uczniów z 
nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami 
przyrody it.
 wygląd i cechy postaci
 ustalenie kolejności zdarzeń
Cel opisu - przekazanie informacji
Opowiadanie - przestawienie tematu w sposób żywy, 
barwny, oparte na akcji, która rozwija się w czasie

Opis i opowiadanie nauczyciela:
 swobodne 
 żywe
 emocjonalne
 plastyczne 
 wygłoszone z odpowiednią intonacją, tempem, siłą 
głosu
 precyzyjne 
 zrozumiałe
 zwięzłe
Opis i opowiadanie ucznia:
 wygłoszone przez wybranych uczniów do tego 
przygotowanych
 jasne 
 ciekawe
 zrozumiałe

Praca z książką: 

uczenie się z podręcznika
sporządzanie notatek
lektura  
praca z zeszytami ćwiczeń

Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy
Metoda problemowa - rozwiązywanie problemów 
przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela
Trzy poziomy poznania ze względu na wykonywanie 
czynności przez uczniów
 konkrety - uczniowie poszukują
 modele - intuicyjne lub w pełni świadome tworzenie 
modeli badanych układów

• znane elementy układów 
• znane związki między nimi
• uzupełnianie wykrywanymi przez siebie elementami i 
związkami
 teorie - formułowanie twierdzeń uogólniających 
efekty rozwiązania w postaci praw, zasad, 
prawidłowości działania praktycznego
Odmiany metody problemowej:
- klasyczna metoda problemowa
- metoda przypadków
- metoda sytuacyjna 
- burza mózgów
- mikronauczanie
- gry dydaktyczne

Klasyczna metoda problemowa - twórca John Dewey
W Polsce zmodyfikował Bogdan Nawroczyński
Modyfikacja - uwzględnienie w metodzie fazy utrwalania 
zdobytej wiedzy, zastosowanie jej w ćwiczeniach
4 momenty w metodzie problemowej:
 wytwarzanie sytuacji problemowej
 formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania
 weryfikacja pomysłów rozwiązania
 porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w 
nowych zadaniach o charakterze teoretycznym i 
praktycznym.
Dominacja uczenia się nad nauczaniem
 interakcja między nauczycielem a uczniem 
Cel interakcji - siły ucznia, wzbudzenie jego wiary w 
siebie

Klasyczna metoda problemowa - wysoki kunszt 
nauczycielski
 gruntowna znajomość nauczanych treści

Dostrzeganie ich problemowego charakteru, trafne 
dobieranie problemów, pomoc uczniom w ich 
dobieraniu
 umiejętność zainteresowania uczniów problemem i 
pomoc w fazach jego rozwiązania, systematyzowania i 
wykorzystywania nabytej wiedzy.

Dostosowanie do właściwości faz rozwojowych dzieci 
uwzględniając ich indywidualne różnice

Metody waloryzacyjne (eksponujące wartości)
Uczeń:  -poznaje rzeczywistość

   - przeżywa
   - ocenia

Przeżycia i oceny  integralnie powiązane z doznaniami 

intelektualnymi
Metody impresyjne - wrażenie, odczucie, przeżycie)
 organizowanie uczestnictwa dzieci w eksponowanych 

wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, 

naukowych
Metoda polega na wywołaniu u uczniów czynności:
- zdobycie informacji o dziele eksponowanym i jego 

twórcy
- pełne uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła
- stosowana forma aktywności własnej, uczestników, 

wyrażająca ideę dzieła 
- konfrontacja idei z zasadami postępowania 

uczestników.

(utwór literacki, przedstawienie teatralne, film, utwory 
muzyczne itd.)
Metody ekspresyjne - wyrażanie 
 stwarzanie sytuacji, gdzie uczniowie samodzielnie 
wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości, wyrażając 
siebie, przeżywają je.
Przykład: aktywny udział w przedstawieniu - aktorzy, 
scenografowie, reżyserzy.
Metody praktyczne - zmiana rzeczywistości
Uczniowie wykorzystując wiedzę:
- kierują się wartościowymi celami 
- sami się zmieniają
- kształtują własną świadomość, przekonania, postawy
- kształtują stosunek do pracy

- wytwarzają potrzebę pożytecznego działania i 

doskonalenia własnych kompetencji.

kształtowanie osobowości uczniów w szkole

Metody stosowane są:
 w czasie zajęć
 poza zajęciami
2 grupy metod praktycznych
I grupa służąca do organizacji zajęć ćwiczebnych
II grupa służąca realizacji zadań wytwórczych
Metody ćwiczebne
Cel: zachęcanie do udziału w realnych zadaniach 

wytwórczych
Podstawa: ćwiczenie
Ćwiczenie - wykonywanie wielokrotne czynności dla 

nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w 

działaniach umysłowych i praktycznych

Uczeń uświadamia sobie:
 cel ćwiczenia
 model działania
 reguły działania
Czynność dzielimy na szczegółowe „kroki” lub zgodnie z 
zasadą prób i błędów działanie, czynność traktujemy 
całościowo (opóźnienie tempa uczenia się)
P.J. Galpierin zaleca pierwszą drogę, jego metoda 
polega na unikaniu wszelkich możliwych błędów
Ćwiczenie - fazy czynności wg T. Nowackiego
1.Podanie tematu
2.Teoretyczne uzasadnienie przyszłych działań
3.Opis wykonania - użycie środków poglądowych
4.Wskazanie metod wykonania z zastosowaniem 
środków poglądowych

5.Zaznajomienie z elementami, narzędziami, urządzeniami, 
użytymi w czasie pracy.
6.Pokaz wykonania zadania.
7.Sprawdzenie elementów działania.
Metody ćwiczebne - kształtowanie umiejętności, nawyków 
niezbędnych przy wykonywaniu różnych zadań.
Metody realizacji zadań wytwórczych nie mają 
zastosowania w klasach I-III

Współczesna klasyfikacja metod nauczania
Metody aktywizujące
Metody oglądowe
Metody słowne
Metody aktywizujące - aktywność ucznia przewyższa 
aktywność nauczyciela

Metody aktywizujące - metody edukacyjne pobudzające 
uczniów do wielostronnego działania, wspieranego 
środkami poglądowymi, kształtujące samodzielność w 
tworzeniu oryginalnych pomysłów i rozwiązań.
Klasyfikacje metod aktywizujących K. Rau i E. 
Ziętkiewicz
Burza mózgu

Symulacja

Mapa pojęciowa

Drama

Piramida priorytetów

Gra zadaniowa

Metoda przypadków

Sytuacja zadaniowa

Linia czasu

Sesje „bierz i daj”

Dyskusja dydaktyczna

Gry planszowe

Metoda projektu 

Poker kryterialny

Metaplan
„Za i przeciw”

E. Brudnik, A. Moszyńskiej, B. Owczarskiej 
(najciekawsze)
Ale kino

Jak się uczę

Barometr nastroju

Internet

Bazgroły

Karuzela

Burza mózgów

Kosz i walizka

Dywanik pomysłów

List do 

ciebie
Inscenizacja

Mapa 

nieba
Mądrala

Mapa skojarzeń

Drama

Drama - budowanie obszaru między fikcją a 
rzeczywistością, w obrębie którego dziecko uczestniczy 
poprzez „bycie w roli”.
Cele dramy:
 kształtowanie wrażliwości uczniów
 kształtowanie pożądanych zachowań społecznych
 uzewnętrznianie uczuć
 umiejętność wyrażania stanów psychicznych
 doskonalenie mimiki i ekspresji
 wzbogacanie słownictwa
 rozbudzanie wyobraźni i fantazji
 eliminowanie nieśmiałości
 integracja
 wzmacnianie więzi koleżeńskich

Sens dramy - odkrywanie drogi rozwiązania problemu, 
wykonywania zadania
Odbywa się ono w działaniu stąd drama
Dramy nie należy utożsamiać z teatrem
Nie ma podziału na: aktorów i odbiorców
Cechy: spontaniczność, naturalność improwizowanych 
działań, koncentracja na samej sytuacji, a nie na 
sposobach gry.
Techniki dramowe:
 rozmowa - uczy wyrażania słowem własnych doznań, 
uzewnętrzniania uczuć
 wywiad - rozmowa z jedną lub dwiema wybranymi 
osobami, kształci umiejętność zadawania pytań
 ćwiczenia pantomimiczne (etiudy) - przedstawienie 
ciałem, gestem, mimiką określonego tematu

 improwizacja - „wchodzenie w rolę” na podstawie 
opowiadania (scenka, przedstawienie)
 inscenizacja - zespołowa recytacja tekstu z podziałem 
na role z odpowiednim zachowaniem się wykonawców 
(ruchy, gesty, mimika)
 rzeźba - przyjęcie określonej pozy, zastygnięcie w 
bezruchu, po czym akcja dalej się toczy aż do 
następnego zatrzymania
 rysunek
 ćwiczenia głosowe - naśladowanie głosów zwierząt i 
odgłosów wydawanych przez  przedmioty
 list - wcielanie się w rolę bohatera, który napisał list
 pamiętnik

W pracy dydaktyczno - wychowawczej z dziećmi w 
klasach I -III stosując dramę należy:
 stworzyć sytuację wyjściową - spontaniczna, 
improwizowana, zawiera problem i konflikt jako siły 
napędowe
 „grać” bez scenariusza
 odtwarzać i obserwować dziecięce zachowania
 próbować i analizować (Skąd się biorą ?)
Happening - rodzaj zajęć, w których działania 
zmierzające do rozwiązania zadania koncentrują się 
wokół przedmiotu znanego z codziennego 
doświadczenia.
Specyficzna, alogiczna i niezorganizowana relacja 
przestrzeni, czasu, przedmiotów i rzeczy daje dziecku 
możliwość autokreacji, odkrycia potencjalnych relacji 
jego funkcjonowania z drugim dzieckiem, światem 
przyrody, rzeczy.
Wzmacnia poczucie odpowiedzialności za swoje 
działania.

Metoda projektu - metoda aktywizująca działania 
dziecka
Twórca John Alfred Stevenson, prof. pedagogiki
Klasyczna definicja oraz charakterystyka metody 
projektów - Wiliam Heard Kilpatrick
Projekt to odważne planowe działanie wykonywane w 
środowisku społecznym.
Metoda projektu - szansa wdrażania uczniów do 
wartościowego życia, które cechuje pasja i skuteczność 
działania.

Uczniowie klas I - III

poszukują

realizują

sami 

   sami 

określone

stawiają

  

podejmują

zadania

pytania,

  decyzje

sami szukają
odpowiedzi

Projekt powstaje z inspiracji uczniów
 doświadczenia
 zainteresowania
 rozwija twórcze myślenie, samodzielność
 uczy zbierania danych
Sytuacja problemowa - pierwszeństwo 
Interdyscyplinarny charakter projektu

Specyfika projektu - cechy:
 rozumowanie
 postępowanie
 naturalne podłoże zdobywania wiadomości
Podstawa - rodzaj i treść projektu 
Wykonanie przez ucznia wszystkich zadań, czynności 
od początku do końca .
Bez naturalnego podłoża nie ma projektu
• warsztaty

odtwarzanie

• laboratoria

sytuacji

• ogrody

życiowych

• place zabaw

Etapy stosowania metody projektów w klasach I - III
I etap - Zaplanowanie projektu 
• Wybór tematu, zagadnienia, stworzenie sytuacji 
problemowej
- bliskie uczniowi, oparte na konkretach, 
doświadczeniach, codziennych sytuacjach
- umożliwiające uczniowi odwołanie się bezpośrednio do 
rzeczywistości poprzez obserwację, poszukiwanie, 
odkrywanie, tworzenie 
- oparte na realnym i „naturalnym podłożu” zdobywania 
umiejętności
- wyposażające w umiejętności, wiadomości, sprawności
- zgodny z treściami programowymi, praktyką

Nauczyciel:
• aranżuje przestrzeń (tablice, plansze, obrazki, miejsce 
do zabaw, gier, materiały)
• tworzy siatkę pojęć
• opracowuje siatkę pytań
• wykonuje siatkę pojęć już znanych uczniowi
• z uczniami układa i modyfikuje pytania
• wzbogaca zasób słownictwa - nowe słowa, pojęcia, 
wyrażenia
II etap - Wstępna realizacja projektu 
• analiza porównawcza wspólnej siatki tematycznej
• zajęcia w terenie (przeżycia, odczucia, obserwowanie 
zjawisk, rzeczy, formułowanie pytań)
• pogadanka na temat zdobytej wiedzy, umiejętności, 
sprawności, zadawanie pytań.

III etap - Prezentacja i ocena projektu
• opis przebiegu projektu
• realizacja projektu, udokumentowanie
• próba oceny
• analiza i końcowa ewaluacja efektów.
Metoda globalnego czytania Glenna Domana
G. Doman - amerykański fizjoterapeuta
Nauka czytania - element dziecięcej zabawy
Zwolennik zdobywania umiejętności czytania poprzez 
edukację domową
W domu dziecko styka się po raz pierwszy z czytaniem, 
książką
„Zabawa w czytanie” G. Domana - do 6 r. ż. dziecka

Sposoby realizacji metody:
• stwarzanie klimatu dziecku, aury zabawy przez 

członków rodziny wokół odbywającego się aktu procesu 

czytania
Mama - priorytetem, sama najpierw uczy dziecko 

czytać, zgodnie z rozwojem i możliwościami.
• wolniejsze lub szybsze tempo czytania zależy od 

samopoczucia dziecka i jego motywacji do zabawy.
Nauka czytania rozpoczyna się zaraz po urodzeniu 

dziecka.
W metodzie wykorzystuje wiedzę z zakresu 

neuropsychicznych możliwości dziecięcych oraz z 

łatwości przyswajania przez najmłodszych w 

najwcześniejszym okresie ich życia informacji 

całościowych.
Zabawa w czytanie to wykorzystanie globalnej nauki 

czytania - odpowiednio dobranych wyrazów.
Zapamiętanie wyrazów
zapamiętanie ich zapisu graficznego nie sprawia 

dzieciom trudności

Krótkie sesje zabawy w czytanie, kilka lub kilkadziesiąt 
sekund
Sesje można wplatać w zabawy, utrwalające poznane 
przez dziecko słowa.
Etapy zdobywania umiejętności czytania wg G. Domana
I etap nauka pojedynczych słów
II etap wyrażenia dwuwyrazowe
III etap wprowadzenie pierwszych, prostych zdań
IV etap rozbudowanie wcześniej wykorzystanych zdań
V etap samodzielne czytanie książek przez dzieci
Czytanie na głos spowalnia tempo czytania
Nauka alfabetu - ostatnie ogniwo w metodzie G. 
Domana
Rozpoczynamy ją wówczas, gdy dziecko umie czytać - 
dekodując całe wyrazy i zdania. Rozumie konieczność 
istnienia pojedynczych liter, z których składa się 
alfabet.

Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
Metoda terapii o charakterze ogólnorozwojowym.
Cele metody:
 rozwijanie sprawności motorycznej poprzez ruch
 rozwijanie świadomości własnego ciała i usprawniania 
ruchowego
 rozwijanie świadomości przestrzeni i działania w niej 
 dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywanie 
i nimi bliskiego kontaktu
Założenie metody: posługiwanie się ruchem jako 
narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego 
dziecka i w terapii zaburzeń tego rozwoju.

Metoda W. Sherborne zakłada przesłanki:
 psychofizjologiczne 
 naturalną ekspresję ruchową
 aspekt ruchu ludzkiego ciała
Na tej podstawie dokonuje się:
 rozwój psychofizyczny dziecka
 kształtowanie relacji społecznych
 stymulowanie rozwoju jednostki
Współdziałanie i współpraca 
Nastawiona na rozwój interakcji społecznych, budzenie 
zaufania, odpowiedzialności za partnera
Nawiązanie bliskich relacji dziecka z dorosłymi

Ćwiczenia zaproponowane przez W. Sherbourne
 ćw. prowadzące do rozwijania świadomości własnego 

ciała i poznania jego części (schemat), wyczuwanie 

brzucha, pleców, rąk, nóg itd..
 ćw. pozwalające zdobyć pewność siebie, poczucie 

bezpieczeństwa w otoczeniu 
 ćw. relacyjne  ułatwiające nawiązanie kontaktu i 

współpracy z inną osobą i grupą
 ćw. twórcze, w odgrywaniu ról, z rekwizytami, 

wierszyki
 ćw. relaksacyjne 
Kolejność doboru ćwiczeń ważna

Działania indywidualne

(poznanie przez dziecko swojego ciała i otaczającej go 

przestrzeni)

ćw. relacyjne, twórcze, relaksacyjne

Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz
Metoda wdrożona przez Martę Bogdanowicz, stanowi 

zmodyfikowaną wersję postępowania terapeutycznego 

Le Bon Depart opracowanego przez The Bugneta.
Metoda postępowania rehabilitacyjnego w odniesieniu 

do zaburzeń psychomotorycznych.
Przeznaczona dla dzieci:
- dyslektycznych
- z niepełnosprawnością intelektualną
- autyzmem 
- porażeniem mózgowym
2 aspekty metody dobrego startu:
Pierwszy - profilaktyczno - terapeutyczny (rozwija 

funkcje językowe i spostrzeżeniowe, integracja 

percepcyjno - motoryczna
Drugi - diagnostyka (obserwacja zachowań ucznia)

Struktura zajęć:
I część - zajęcia wprowadzające (koncentracja uwagi, 
usprawnienie funkcji psychomotorycznych)
II część - zajęcia właściwe, 3 grupy ćwiczeń (ruchowe, 
ruchowo - słuchowe, ruchowo - słuchowo - wzrokowe)
III część - zajęcia końcowe (ćw. logopedyczne i 
relaksacyjne)
M. Bogdanowicz wyróżnia w metodzie:
 element słuchowy (piosenka)
 element wzrokowy (wzory graficzne, litery)
 element motoryczny (wykonywanie ruchów).

W pracy z dzieckiem M. Bogdanowicz stosuje 3 
programy
I „Piosenki i rysunki” - proste wzory i piosenki dla dzieci 
z opóźnionym rozwojem psychoruchowym
II „Piosenki i znaki” - złożone wzory i piosenki dla dzieci 
z „ryzyka dysleksji” i z opóźnionym rozwojem 
psychoruchowym
III „Piosenki i litery” dla rozpoczynających naukę 
czytania i pisania dla uczniów „ryzyka dysleksji” i 
dyslektycznych.

Metoda ruchowej ekspresji twórczej Rudolfa 
Labana
Gimnastyka ekspresyjna, twórcza i utaneczniona.
Kształtuje sprawność fizyczną dziecka.

Rudolf Laban - węgierski choreograf, tancerz, twórca 

kinetografii (system zapisu ruchu) i choreologii (nauka o 

tańcu)
Dziecko posiada w sobie „coś z tancerza”, należy ten 

potencjał rozbudzać.
Metoda nie narzuca schematów lekcyjnych
3 zasady: wszechstronność, naprzemienność wysiłku z 

rozluźnieniem oraz stopniowanie trudności.
Dzieci pracują w grupie.
Metoda przyczynia się do wyrażania swojej 

indywidualności, rozwijania inwencji twórczej
Walory metody 
 idee
 pomysły
 przybory (gazety, pudełka, butelki plastikowe)
 sprzęt (woreczki, krążki, skakanki)
 otwartość
 bogactwo form

Stawianie dzieciom zadań, opisywanie słowne.
Formy zadań ruchowych: naśladownictwo, pantomima, 
tańce, zabawy ruchowe i rytmiczno - taneczne.
Tematyka zajęć ma się odnosić do 5 przesłanek:
 wyczucia świadomości własnego ciała
 wyczucia ciężaru ciała
 wyczucia i opanowania przestrzeni
 rozwijania wyczucia płynności ruchu, ciężaru ciała, 
przestrzeni i czasu 
 kształtowania umiejętności współdziałania z 
partnerem i grupą.

Metoda Carla Orffa
Carl Orff - niemiecki kompozytor, muzyk, pedagog
Każde dziecko jest uzdolnione muzycznie
Metoda dla dzieci zdrowych i niepełnosprawnych
Metoda wykorzystuje:
 środki muzyczne
 fonetyczno - rytmiczne (mowę, instrumenty 
perkusyjne, ruch rytm).
Wyzwala: przeżycia słowne, muzyczne, ruchowe.
Cel metody: wzbudzanie aktywności dziecięcej poprzez 
dźwięki, improwizację, ruch, słowo 

Kolejność stosowania ćwiczeń:
• pierwsze: mowa jako echo ze stopniowaniem siły 
głosu nauczyciela
• drugie: mowa rytmizowana
• trzecie: mowa rytmizowana przy akompaniamencie 
perkusji.
Po rytmizacji następuje ruch poprzez marsz, bieg, 
podskoki i inne ćw. rytmiczne 
Instrumenty muzyczne - centralne miejsce: bębenki, 
ksylofony, trójkąty, grzechotki, kołatki, dzwonki.
Rozpoznawanie i rozwijanie zdolności
Metoda Emila Jaques’a Dalcroze’a
Szwajcarski pedagog, choreograf, psycholog, 
kompozytor, scenograf, twórca metody rytmiki.
Metoda wszechstronnie angażuje dziecko do działania 
poprzez improwizację, solfeż i rytm.

Ściśle powiązane 3 elementy:
 słuch
 rytmika
 improwizacja
Znaczenie muzyki i ruchu w edukacji dziecka.
Muzyka - specjalny wyraz ruchom jednostki
Ruch - naturalna potrzeba rozwoju dzieci
Rytm - odczuwanie przez dziecko aktywności w muzyce
Ćwiczenia i zabawy rytmiczne są źródłem ekspresji 
dziecka.
Ekspresja ruchowo - muzyczna
 wielkie wartości kształcące
• psychofizyczna potrzeba
• wrażliwość emocjonalna
• rola terapeutyczna 

Zajęcia rytmiczne, muzyczno - ruchowe obejmują 
ćwiczenia:
• ruchowe, uzewnętrzniające uczucia
• inhibicyjno - inicjacyjne (hamująco - pobudzające)
• kanonu ruchowego
• augumentacje i dyminucje (zmienność szybkości, 
przyspieszanie i zwalnianie ruchów)
• improwizacji ruchowej
• wyrobienia szybkiej analizy
• gesty, ruchy
• dyrygowanie
Metoda opowieści ruchowej Josefa Gotfryda 
Tulina Odtwarzanie ruchem treści opowiadań, bajek, 
czynności ludzi, przedstawiania zdarzeń, poruszania się 
ptaków i zwierząt.
Fabuła przemyślana, opiera się na ruchu: bieganie, 
skakanie, rzuty, chwyty, pchanie, wspinanie itp.

Fantazja, zdolność do snucia pomysłów i projektów, 
zdolność do szybkiego kojarzenia, różnych zjawisk, 
tworzenia nowych związków pomiędzy rzeczami, 
zjawiskami
Teksty literackie:
 pobudzają wyobraźnię dziecka
 ćwiczą mechanizmy wyobrażeniowe
 uczą ujmować myśli i wyobrażenia w całości zdarzeń
 wiązać w myśli fakty
Aktywizacja ruchowa, współpraca, zaangażowanie, 
spontaniczność, swoboda ruchu, umiejętność 
reagowania na zmienność sytuacji.

Koncepcja edukacji daltońskiej Helen Parkhurst
H. Parkhurst - amerykańska nauczycielka, pisarka, 
wykładowca, uczennica J. Deweya, zwolenniczka 
pedagogiki naturalistycznej J.J. Rousseau
Swobodne wychowanie dziecka zgodne z naturą
Dziecko należy „nauczyć żyć”

Dziecko

Indywidualność, podmiot

szacunek

delikatność

            ze strony
            dorosłych

Stopniowe samodzielne kierowanie swoim 
postępowaniem, swoboda, zdyscyplinowanie.
Plan daltoński - reorganizacja systemu klasowo - 
lekcyjnego.
Organizacja samodzielnej pracy z dziećmi, stosowanie 
nowoczesnych elementów takich jak:
 wizualizacja
 współpraca (zadania zespołowe, rola nauczyciela, 
rodziców)
 indywidualizacja (styl i tempo pracy)
 ewaluacja, samoocena, autokorekta.
Zalety edukacji daltońskiej:
• prostota i łatwość wprowadzenia do szkół bez 
większych nakładów finansowych i przygotowań
• elastyczność i uniwersalność koncepcji
• swoboda w wykonywaniu zadań
• giełda pomysłów i innowacyjne rozwiązania 
metodyczne

• wizualizacja
• dostosowanie tempa pracy do możliwości 

najmłodszych
• wyzwalanie inicjatywy
• wdrażanie do samodzielności
• poszukiwanie racjonalnych metod, technik i form 

pracy
• rozwijanie dziecięcych zainteresowań
• współpraca i wzajemne relacje interpersonalne
• wykreowanie dziecka samodzielnego
Inne metody:
 metoda logorytmiki
 czytanie nut głosem za pomocą kolorów 
 metoda malowania dziesięcioma palcami R.F. Show
 metoda stymulacji zmysłowej Snoezelen ( Sala 

Doświadczania Świata)
 metoda bezpośredniej celowości ruchu Ryszarda 

Czyżewskiego

 gimnastyka twórcza Marii i Alfreda Kniessów
 metoda Zoltana Kodalya z fonogestyką (wyobrażenie 
wysokości dźwięku, śpiew solmizacją) i tataizacją 
(sylaby rytmiczne)
 metoda fonetyczno - literowo - barwna Bronisława 
Rocławskiego 
 naturalna nauka języka - koncepcja nowozelandzka

Metody oglądowe
obserwacja, pokaz, pomiar
Obserwacja, pokaz - podstawowy sposób poznawania 
rzeczywistości przez uczniów.
Nowe dla siebie rzeczy, zjawiska procesy uczniowie 
mogą poznawać poprzez bezpośrednie zetknięcie się z 
ludźmi.
Obserwacja bezpośrednia, pośrednia.
Pokaz polega na demonstracji naturalnych bądź 
sztucznych przedmiotów, modeli, rzeczy z 
jednoczesnym objaśnianiem ich cech.
Obserwacja wraz z pokazem okazów naturalnych w 
naturalnym środowisku.

Organizacyjne formy pracy dydaktyczno - 
wychowawczej z dziećmi w klasach I - III

Skuteczność pracy

dyd. - wych.

cele 

treści

metody 

formy 

      środki

pracy

pracy   dydaktyczne

Metoda nauczania - Jak uczyć ?
Forma nauczania, pracy - Jak organizować tę pracę ?
Stosownie do tego - Kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma 
być przedmiotem kształcenia ?

Kryteria podziału form organizacyjnych
 liczba uczniów uczestniczących w procesie 
edukacyjnym
 miejsce uczenia się
 czas trwania zajęć zintegrowanych
Ze względu na liczbę uczniów:
• jednostkowe
• zbiorowe
Ze względu na miejsce pracy:
• zajęcia szkolne (nauka w klasie, podczas zajęć, praca 
w świetlicy)
• zajęcia pozaszkolne (praca domowa, wycieczka)
Ze względu na czas pracy:
• zajęcia lekcyjne
• zajęcia pozalekcyjne

Formy :
 nauczanie indywidualne
 nauczanie zbiorowe
 nauczanie grupowe
 zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne

Nauczanie indywidualne
Najstarsza forma organizacyjna procesu kształcenia 
(starożytność)
Uczeń realizuje zadania dydaktyczne indywidualnie, 
korzystając z bezpośredniej i pośredniej pomocy 
nauczyciela.
Bezpośredni kontakt: korepetycje
Pośredni kontakty: korzystanie z podręcznika

Zalety nauczania indywidualnego:
 indywidualizacja treści i tempa uczenia się
 systematyczna kontrola przebiegu i wyników pracy 
ucznia
 efekty wysokie, uczeń opanowuje wiedzę w 
określonym czasie.
Braki:
 nieopłacalne z ekonomicznego punktu widzenia
 ogranicza społeczny zasięg pracy nauczyciela
 brak możliwości współdziałania z rówieśnikami, brak 
umiejętności pracy w zespole, z zespołem i dla zespołu.
XVI wiek - ostra krytyka formy indywidualnej

Nauczanie zbiorowe
XVI w. (koniec) - forma zbiorowa
Jan Sturm - podstawy, zręby
Jan Amos Komeński uzasadnił teoretycznie system 
klasowo - lekcyjny
Inicjator John Cele (1374r.) rektor szkoły w 
holenderskim mieście Zwolle.
Zorganizował nauczanie w j. ojczystym, dzieląc uczniów 
na klasy, wprowadzając zasadę przechodzenia ich z 
jednej klasy do drugiej.
Podręczniki dostępne
1537 - 1582 Sturm rozwijał system klasowo - lekcyjny
Podzielił uczniów na 10 klas
Istota systemu - podział uczniów na klasy realizujące 
centralne programy nauczania.

Klasa:
 pracowała ściśle według programu
 pracowała zgodnie z zasadami pedagogicznymi 
rygorystycznie przestrzeganymi przez nauczycieli
Cel szkoły: Opanowanie łaciny i sztuki wysławiania się w 
         j. łacińskim
J.A. Komeński - umasowienie szkoły, jednolity system 
szkolnictwa.
Nauka szkolna odbywa się zgodnie z założeniami 
systemu klasowo - lekcyjnego.
System klasowo - lekcyjny:
- podział uczniów na liczne grupy, tworzą one odrębne 
klasy
- w klasach: uczniowie w tym samym lub zbliżonym 
wieku
- podobny zasób wiedzy i doświadczeń (równy etap 
rozwoju umysłowego)

- zajęcia prowadzone na jednym poziomie
- klasa pracuje zgodnie z zaplanowanym rocznym 
planem nauczania, plan określa liczbę godzin
- klasa realizuje roczny program nauczania
- program dzieli się na działy, na tematy, opracowane w 
45 min. zamkniętych lekcjach
- pracą kieruje nauczyciel
Zalety:
 przejrzysta struktura organizacyjna
 ekonomiczność
 praca na lekcjach z dużą grupą uczniów
 stwarzanie możliwości organizowania zespołowego 
wysiłku
dzieci 
 współzawodnictwo w nauce, walory wychowawcze

Wady:
  jednorodność treści kształcenia narzucana wszystkim 
uczniom przez program
  brak indywidualizacji nauczania
  mało elastyczny system nauczania
  utrudnianie samodzielności i aktywności ucznia
  preferuje encyklopedyzm
  narzucające jednakowe tempo pracy ucznia na 

zajęciach

Nauczanie grupowe
Lata 20, 30 XX wieku rozkwit formy
Celestyn Freinet - zainteresowanie, w technikach 
wykorzystanie formy

Cechy:
-  uczniów klasy dzielimy na grupy (3 - 6 osób)
-  grupy pracują nad rozwiązywaniem zadań na 
zajęciach
-  skład grup stały, uczniowie tworzą je sami (więzy 
przyjaźni, współpracy, zainteresowania)
-  pracą grupy kieruje przewodniczący
-  wszystkimi grupami kieruje nauczyciel
-  formę grupową łączy się z formą zbiorową zarówno w 
ciągu całego roku, jak i na zajęciach
- uczniowie są oceniani indywidualnie
- wyniki uzyskane przez grupę zwykle referuje słabszy 
uczeń
- podstawową metodą pracy grupowej jest dyskusja

Zajęcia szkolne i pozaszkolne

Zajęcia dydaktyczne uczniów

            szkolne

    pozaszkolne

klasowo -       warsztatowe

        praca    wycieczka  

inne
lekcyjne    laboratoryjne

       domowa

       zajęcia

        poza 

szkołą

Praca domowa to integralna część prowadzonego 
przez szkołę procesu nauczania - uczenia się.
Funkcje:
 samodzielne opanowanie w domu wiadomości
 utrwalenie wiadomości opracowanych na zajęciach
 zebranie pomocy szkolnych : okazy przyrodnicze, 
widokówki itd.
 ukształtowanie samodzielności myślenia i działania 
przez wykonywanie zindywidualizowanych zadań 
teoretycznych i praktycznych.

Wycieczki
Swoista forma organizacyjna nauczania
Organizujemy wówczas, gdy chcemy uczniom 
przedstawić określone rzeczy, zjawiska, procesy.
Stosujemy systematycznie na zajęciach zintegrowanych
Wycieczki - dostarczają uczniom klas I - III głębokich 
przeżyć.
- wzbudzają miłość do kraju
- miłość do piękna
- wiążą nauczanie z pracą i życiem społecznym
- rozwijają zdolność obserwacji, inicjatywę i 
samodzielność dzieci
- kształcą pojęcia
Rodzaje wycieczek: przyrodnicze, turystyczne, 
historyczne, do zakładów pracy

Wycieczki należy gruntownie przygotować.
Ustalić cel zgodnie z programem nauczania
Opracować plan.
Przed rozpoczęciem wycieczki uczniowie mają poznać:
• Cel wycieczki
• Plan wycieczki
• Zadania związane z przygotowaniem się do wycieczki, 
jej przebiegiem
Praca na wycieczkach: indywidualna, grupowa, 
zbiorowa, realizacja zadań
Po wykonaniu zadań omawiamy wstępne wyniki 
wycieczki, sprawdzamy wykonanie zadań, robimy 
notatki.
Na zajęciach uczniowie systematyzują swoje 
wiadomości.

Dziękuję za uwagę