PRĄD STAŁY

Galwanizacja

to

najstarsza

metoda

elektroterapii. Polega na zastosowaniu

stałego napięcia elektrycznego. Napięcie

uznajemy za stałe, jeśli nie zmienia się

jego wielkość i kierunek w czasie zabiegu.

Zmiana napięcia występuje tylko w czasie

włączania i wyłączania. Elektrody prądu

stałego

odpowiadają

biegunom:

dodatniemu (anoda) i ujemnemu (katoda)

Najbardziej równy prąd uzyskuje się z

ogniwa galwanicznego. Obecnie prąd

stały jest generowany z aparatów

lampowych i dokładniejszych,

elektronicznych.

W tkankach, które znajdują się w obrębie

stałego

napięcia,

powstają

procesy

fizykochemiczne.

Są

one

najintensywniejsze

w

miejscach

zagęszczenia pola elektrycznego i małej

ruchomości płynów ustrojowych. Takim

miejscem jest skóra pod elektrodami. W

głębi tkanek następuje rozprzestrzenianie

się napięcia. Napotyka ono różnice

przewodności związane z

różnorodnością struktury tkanek. Prąd

elektryczny

powstaje

tam,

gdzie

przewodność jest większa, i tam też

kumulują się zmiany nim wywołane.

Wśród

procesów

fizykochemicznych

powstających pod wpływem prądu
stałego

należy

wyróżnić

zmiany:

elektrochemiczne, elektrokinetyczne i
elektrotermiczne. Rozróżnienie to jest
nieco

sztuczne,

gdyż

wymienione

procesy są ściśle ze sobą związane i
występują

jednocześnie.

Ich

następstwem są zmiany w procesach
fizjologicznych,

które

próbuje

się

wykorzystać dla celów klinicznych.

Zmiany elektrochemiczne zaczynają się od
procesów elektrolitycznych, zgodnie z prawem
Faradaya. W tkankach jest wiele roztworów
podlegających elektrolizie, z nich najobficiej
występuje roztwór chlorku sodu. W wyniku
elektrolizy następuje rozkład jednego związku
i powstanie nowych związków chemicznych,
wchodzących w następne reakcje, dlatego
można rozróżnić pierwotne i wtórne skutki
elektrolizy w tkankach. Skutki te są
skomplikowane i mają odmienny przebieg w
różnych

tkankach.

Najwyraźniejszym,

końcowym skutkiem elektrolizy jest powstanie
odczynu kwaśnego pod elektrodą dodatnią i
zasadowego pod elektrodą ujemną.

Zmiany elektrokinetyczne polegają na
wędrówce

jonów

i

innych

cząsteczek

posiadających ładunek elektryczny wzdłuż linii
sił pola elektrycznego. Cząsteczki z ładunkiem
dodatnim kierują się do bieguna ujemnego
(kataforeza), a z ujemnym do dodatniego
(anaforeza). Wędrujące cząsteczki gromadzą
się na błonach półprzepuszczalnych, których
nie są w stanie przejść, powodując zmianę
stężeń

osmotycznych.

Zgromadzenie

jednoimiennych cząstek po jednej stronie
błony

prowokuje

nagromadzenie

się

cząsteczek o odmiennym ładunku po drugiej
stronie błony.

Powstaje

polaryzacja

i

napięcie

elektryczne pomiędzy grupami cząstek.
Zmiana

stężeń

wywołana

nagromadzeniem cząsteczek powoduje
przechodzenie wody przez błony, która
wyrównuje stężenia. Proces ten nazywa
się elektroosmozą. Wszystkie opisane
zjawiska

można

wywołać

doświadczalnie in vitro. Przypuszcza
się, że mogą one mieć miejsce w
tkankach.

Zmiany elektrotermiczne polegają na
przemianie energii elektrycznej w cieplną
zgodnie

z

prawem

Joule'a.

Przy

przeciętnym zabiegu elektroleczniczym
zmiana temperatury jest niewielka,
proporcjonalna do stosunkowo niewielkiej
ilości wprowadzonej energii. Trudno ją
zaobserwować, gdyż szybko zostaje
wyrównana przez wzmożone ukrwienie,
które również podnosi temperaturę i
komplikuje pomiar.

Wpływ prądu stałego na tkanki

W wyniku zmian elektrolitycznych i
elektro-kinetycznych

następuje

w

tkankach w obrębie elektrody
dodatniej zmniejszenie pobudliwości
nerwowej i mięśniowej, także bólowej.
Stan ten nazywa się anelektrotonus. W
okolicy elektrody ujemnej powstają
zjawiska

odwrotne,

nazywane

katelektrotonus.

Doświadczono,

że

stany

te

po

kilkunastu minutach działania prądu
słabną. Można je odnowić zmieniając
kierunek przepływu prądu. Zjawiska te
są wykorzystywane w
elektroterapii.

Katelektrotonus

wykorzy-stuje

się

w

zabiegach

pobudzających tkanki, anelektrotonus
w zabiegach, w których pożądane jest
zmniejszenie pobudliwości.

U niektórych zwierząt, np. u ryb i żab
stwierdza się, uspokajający i przyciągający
wpływ bieguna dodatniego. Ryby w
akwarium ustawiają się wzdłuż linii pola
elektrycznego, zbliżając się do anody i
zwracając się do niej głową. Efekt ten jest
wykorzystywany w rybołówstwie. Ryby
zmuszone do pozostania w bliskości katody
są pobudzone ruchowo. Podobny wpływ na
człowieka

mają

wywierać

zabiegi

galwaniczne przeprowadzane w kąpieli.

Wykazano, że leki podlegające elektrolizie
mogą być wprowadzone do organizmu
przez skórę na zasadzie elektroforezy.
Dało to podstawy metody leczniczej
zwanej jonoforezą lub jontoforezą.

Zmiany

elektrolityczne

i

termiczne

skupione na bardzo małej przestrzeni
przez elektrody o małym wymiarze, np.
igłowe, doprowadzają do termiczno-
chemicznego zniszczenia tkanki. Efekt ten
wykorzystuje się w chirurgii i kosmetyce
do usuwania drobnych defektów skóry.

W fizykoterapii stosuje się trzy rodzaje
zabiegów

prądem

stałym:

galwanizacje,

zabiegi

wodno-

elektryczne, jonoforezy. Pierwsze dwa
zabiegi

można

określić

jako

biostymulacje. Jonoforezą natomiast
łączy biostymulację z farmakoterapią.

GALWANIZACJ

A

Galwanizacje są to zabiegi podawane z
elektrod

dostosowanych

rozmiarem

i

kształtem do miejsca zabiegu. Mają one
działać przez wzmożenie ukrwienia, przez
obniżenie progu bólowego (anoda) i przez
pobudzenie tkanek (katoda).
Galwanizacje dawkuje się gęstością prądu
i czasem trwania zabiegu.
Rozróżniamy następującą gęstość prądu:
- małą od 0,01 do 0,1 mA/cm

2

,

- średnią od 0,1 do 0,3 mA/cm

2

,

- dużą od 0,3 do 0,5 mA/cm

2

,

Czas trwania zabiegu wynosi od 5 do 20
min.

Zabiegi,

w

których

linie

sił

pola

elektrycznego układają się wzdłuż struktur
tkankowych (np. wzdłuż kończyny) nazywa
się podłużnymi, natomiast gdy linie sił
przebiegają

poprzecznie

mówi

się

o

galwanizacji poprzecznej. Prąd biegnący
wzdłuż naczyń i nerwów napotyka na
najmniejszy opór, natomiast w zabiegach
poprzecznych opór jest większy i trzeba
większych napięć, aby uzyskać tę samą
gęstość prądu co w zabiegach podłużnych.
Opór zwiększa się wraz z odległością
dzielącą elektrody, zmniejsza się wraz ze
wzrostem ich powierzchni.

Galwanizacja na głowę

Zabiegi te stosuje się przy bólach głowy
typu

neurastenicznego

i

podobnych,

przeciw-wskazaniem

jest

nadciśnienie

tętnicze.
Odróżnia się galwanizację z elektrodą
czynną (anodą) umiejscowioną na czole
i galwanizację, nazywaną transcerebralną,
z elektrodami na oczach. W tym ostatnim
zabiegu dwie elektrody połączone
z biegunem dodatnim układa się na
zamkniętych powiekach. Trzecią elektrodę,
większą, umieszcza się na potylicy.

Część prądu przez kanały nerwów
wzrokowych dostaje się do wnętrza
czaszki, przechodząc prawdopodobnie
przez płyn mózgowo-rdzeniowy do
elektrody na potylicy. Jest to jednak
niewielki odsetek energii, gdyż kości
potylicy stanowią znacznie większy
opór niż tkanka podskórna. Dlatego
główna część energii wędruje pod
skórą.

Stosuje

się

małe

gęstości

prądu,

obliczając je dla powierzchni elektrod
położonych na oczach; czas zabiegu od 5
do 10 min. Zabiegi wykonuje się co dzień
przez 3-5 dni. Ewentualnie można serię
powtórzyć.

W galwanizacji z elektrodą czynną na
czole i bierną na potylicy (albo na karku)
lub odwrotnie, zależnie od lokalizacji
bólu, stosuje się takie same dawki jak
w galwanizacji transcerebralnej.

W porażeniach nerwu twarzowego
i w neuralgiach nerwu
trójdzielnego stosuje się zabiegi na
połowę

twarzy.

Kształt

elektrody

służącej do tego celu, przypominającej
maskę, opracował Bergonie. Bierną
elektrodę układa się na okolicy
nadłopatkowej lub na karku po
przeciwnej stronie ciała.

W neuralgii jednej gałązki nerwu
trójdzielnego

układa

się

czynną

elektrodę (anodę) tak, by pokrywała
miejsce bólu. Elektrodę bierną układa
się na karku po przeciwnej stronie
ciała. Stosuje się małe gęstości prądu i
czas galwanizacji wynoszący od 10 do
15 min, co dzień lub co drugi, do 10
razy.

Ryc. 1. Kształt i ułożenie elektrody twarzowej
Bergoniego do galwanizacji nerwów i mięśni twarzy
(za Cieślikowską).

Zabiegi na kończyny i tułów

Galwanizacja

może

być

zabiegiem

pomocniczym w rwie barkowej i ramieniowej,
w zespole bolesnego barku, w gośćcowych
bólach ręki, w łokciu tenisisty. Stosuje się
podłużny przepływ prądu, gdy ból jest
odczuwany wzdłuż kończyny, a poprzeczny,
gdy ognisko bólu jest ograniczone.

Stosuje się średnie gęstości prądu, czas
zabiegu wynosi od 10 do 15 min,
przeprowadza się go co dzień przez 5-10 dni.

W bólach kręgosłupa stosuje się
zabiegi poprzeczne w stosunku do
kręgosłupa, układając elektrody po obu
jego stronach. Kiedy bóle mają
charakter korzeniowy, linie sił pola
układa się wzdłuż pasma bólu. Przy
bólach

przykręgowych,

jednostronnych, anodę układa się przy
samym kręgosłupie, a katodę na udzie
lub po drugiej stronie tułowia.

Podobnie w bólach ischialgicznych.
Kiedy ból promieniuje wzdłuż całej
kończyny, można podzielić tę przestrzeń
na dwa odcinki i poddać galwanizacji
podłużnej każdy odcinek osobno. Stosuje
się średnie lub duże gęstości prądu. W
tych przypadkach wrażliwość chorego
jest głównym kryterium wielkości dawki.
Nie

wolno

przekraczać

gęstości

maksymalnej, tj. 0,5 mA/cm

2

.

Przykładami

zabiegów

na

tułów

są

galwanizacje według Szczerbaka, znane jako
kołnierz, pas górny i pas dolny. Mają one
pobudzać segmenty układu wegetatywnego i
poprawiać funkcję narządów przez nie
unerwianych. Kołnierz ma wpływać na układ
troficzny kończyn górnych, pas górny ma
powodować odczyn przekrwienny narządów
jamy brzusznej, a pas dolny wpływać na
narządy w miednicy małej. Charakterystyczne
dla tej metody są elektrody czynne o dość
dużej powierzchni (pas dolny i kołnierz około 6
x 40 cm, pas górny 10x12 cm). W kołnierzu
czynną elektrodą jest anoda, w pasach katoda.

ZABIEGI

WODNO-

ELEKTRYCZNE

Zabiegi wodno-elektryczne polegają na
podawaniu energii elektrycznej w kąpieli.
Napięcie przenosi się przez wodę. Stosuje
się dwa rodzaje kąpieli: kończynowe
i całkowite. Przesłanką do stosowania
prądu stałego w kąpieli jest jego wpływ
na zwierzęta. Zabiegi, w których anoda
była

bliżej

głowy,

uważa

się

za

uspokajające

(nazywano

je

wstępującymi), a te, w których anoda
była na stopach, a katoda blisko głowy, za
pobudzające (nazywano je zstępującymi).

Obecnie są produkowane wanny, w
których oprócz napięcia elektrycznego
można stosować masaże wodne, kąpiele
o zmiennych temperaturach i
kąpiele perełkowe. Temperatura wody i
napełnianie wanien bywają sterowane
automatycznie. Urządzenie kąpielowe
musi

być

odizolowane

od

sieci

wodociągowej i kanalizacyjnej
tak, by prądy lecznicze nie ulegały
uziemieniu.

Po

każdym

zabiegu

obowiązuje

dokładne

wymycie

i

dezynfekcja wanien.

Kąpiele elektryczne kończyn

Najpopularniejszą

z

nich

jest

kąpiel

czterokomorowa. Stosuje się w niej cztery

wanienki (komory), każdą na jedną kończynę.

Generator napięcia stałego dostarcza prąd przez

izolowane przewody do elektrod węglowych

zanurzonych w wanienkach. Elektrody powinny być

umieszczone w kieszeniach oddzielonych izolującą

siatką tak, by kończyna nie mogła ich dotykać.

Włączniki, umieszczone na pulpicie sterowniczym,

pozwalają skierować biegun dodatni lub ujemny do

każdej elektrody osobno. Wanienki wypełnia się

wodą wodociągową o temperaturze 33 do 36°C. W

starszych modelach napełnianie wanienek odbywa

się za pomocą węża gumowego, przekładanego

kolejno do każdej wanienki. W nowszych

napełnianie jest sterowane centralnie z baterii
rozdzielającej wodę.

W przedstawionym urządzeniu

można

stosować

zabiegi

na

wszystkie cztery kończyny, na dwie
dolne lub górne albo tylko na dwie
lewe lub prawe. Wówczas mamy do
czynienia

z

kąpielami

dwukomorowymi. Bieguny rozdziela
się na kończyny tak, aby zamknąć
obwód napięcia. Nie zaleca się
skośnych przebiegów prądu.

Zalecane układy polaryzacji elektrycznej

w kąpielach cztero- i dwukomorowych.

- (+) kończyny górne, (-) kończyny dolne

(kąpiel czterokomorowa wstępująca),

- (-) kończyny górne, (+) kończyny dolne

(kąpiel czterokomorowa zstępująca),

- (+ lub -) kończyna górna prawa (- lub +)

kończyna górna lewa,

- (+ lub -) kończyna dolna prawa (- lub +)

kończyna dolna lewa,

- (+ lub -) kończyna górna prawa (- lub +)

kończyna dolna prawa,

- (+ lub -) kończyna górna lewa (- lub +)

kończyna dolna.

Ryc. 2. Schemat przepływu prądu w
kąpieli czterokomorowej

Stosuje się natężenia od 15 do

80mA i czas zabiegów 15 min.
Obserwuje

się

duże

zróżnicowanie

wrażliwości pacjentów na odczucie
prądu. Niektórzy już przy 5mA czują
wyraźne mrowienia i nie wytrzymują
więcej niż 10mA, inni nawet przy 60mA
nie czują prądu. Nie powinno się
przekraczać

40

mA

w

kąpielach

dwukomorowych

i

80mA

w

czterokomorowych.

Wykonuje się także jednokomorowe kąpiele
galwaniczne na jedną kończynę, zwykle na samą
stopę lub dłoń. Kąpiel można wykonać w jednej
wanience z zestawu czterokomorowego lub w
innym naczyniu o odpowiedniej wielkości z
materiału

nie

przewodzącego

prądu

(ceramicznego, plastykowego), elektrodę należy
umieścić tak, aby nie stykała się bezpośrednio ze
skórą pacjenta. Elektrodę bierną płytkową, dość
dużą, umieszczamy na karku (przy zabiegach na
kończynę górną) lub na okolicy krzyżowej (przy
kończynach dolnych). Kąpiel elektryczno-wodną
można wykonać z użyciem innego prądu niż
galwaniczny,

a

więc

również

prądu

diadynamicznego lub impulsów TENS.

Całkowita kąpiel elektryczna

Została opisana po raz pierwszy przez von

Steve, a zastosowana przez garbarza J. J.
Stangera, który używał kąpieli galwanicznej do
garbowania skór w dębowym garbniku. Taką
samą kąpiel zastosował dla siebie do leczenia
reumatyzmu.

Metodę

opatentował

jako

„garbnikowo-taninową

elektryczną

kąpiel

leczniczą" w 1900 r. W 30 lat później jego syn,
H. Stanger, udoskonalił konstrukcję wanny
hydroelektrycznej

i

rozpoczął

produkcję

przemysłową. Jako dodatku do kąpieli używał
wywarów z kory dębu i innych drzew.

Podstawowymi częściami aparatury są
generator napięcia sterowany ze stolika
rozdzielczego i wanna. Obecnie obie
te części są obejmowane wspólną obudową.
Wanny

pierwotnie

drewniane,

obecnie

plastykowe, są wyposażone w płaskie
elektrody węglowe, w liczbie od czterech do
dziesięciu, rozmieszczone na wewnętrznych
ścianach. Elektrody są oddzielone kratkami
z materiałów izolacyjnych, tak by nie
dopuścić

do

bezpośredniego

kontaktu

elektrody ze skórą pacjenta.

Każda elektroda jest osobno połączona
z generatorem, a rozdzielnik pozwala
doprowadzić do niej wybrany biegun
prądu. Można w różny sposób zamykać
obwód elektryczny, prowadząc linie sił
pola w poprzek ciała pacjenta,
wzdłuż lub ukośnie. Można także
stosować

prądy

sinusoidalne

lub

impulsowe.

Stwierdzono, że prąd w wannie Stangera
przepływa głównie przez wodę, napotykając w
niej najmniejszy opór elektryczny. Pomiary
wykazały, że najwięcej prądu (maks. 1/3)
przechodzi przez ciało, gdy kąpiel sporządza
się z 0,2% roztworu NaCI w wodzie
destylowanej. W roztworach o większej
gęstości

maleje

odsetek

prądu

przechodzącego przez ciało. W roztworach
o mniejszej gęstości maleje ilość prądu
przechodzącego przez roztwór z powodu
zwiększonego oporu, a tym samym mniej
przepływa przez tkanki.

W całkowitej kąpieli elektrycznej prądy
mogą osiągać stosunkowo wysokie
wartości, średnio około 100 mA, lecz
mogą dochodzić do 300 mA. Czas
trwania zabiegu wynosi od 15 do 30 min.
Temperatura

wody

około

35-36°C.

Kąpiele stosuje się co dzień lub co drugi
dzień, od 5 do 10 zabiegów w serii.

Wanna powinna być dobrze izolowana od
wodociągu i kanalizacji, by uniknąć
niebezpiecznego uziemienia napięcia.

Kąpiel przyrządza się najczęściej z czystej
wody wodociągowej z dodatkiem soli w ilości
10 g na 10l wody. Przy kąpieli w innych
roztworach mogą wystąpić niewielkie skutki
działania jonoforetycznego, neutralizowane
większym przewodnictwem roztworu niż
przewodnictwo ciała ludzkiego. Wchodzi przy
tym w grę działanie roztworu niezależne od
napięcia

elektrycznego

oraz

działanie

związków powstałych w wyniku elektrolizy. Są
one trudne do przewidzenia, dlatego należy
bardzo ostrożnie stosować dodatki do kąpieli
elektrycznych.

JONOFOREZA

Jonoforeza lub

jontoforeza jest to

wprowadzanie jonów

leków do skóry siłami

pola elektrycznego.

Znaczna część leków ulega w roztworze
wodnym dysocjacji elektrolitycznej. Najlepiej
dysocjują roztwory w stężeniu około 1%.
Cząsteczki zdysocjowane wędrują w polu sił
elektrycznych zgodnie z powinowactwem
jonowym. Dodatnie cząsteczki są odpychane
od bieguna dodatniego i dążą do ujemnego, a
cząsteczki ujemne podążają w kierunku
odwrotnym, od ujemnego do dodatniego.
Aktywność leku jest zwykle skoncentrowana w
jednym jonie dodatnim lub ujemnym. Dzięki
temu można wykorzystać pole elektryczne do
wprowadzania czynnych jonów przez skórę
spod elektrody ze znakiem takim samym, jaki
posiada jon aktywny.

O efektywności jonoforezy, czyli dawce
leku, która zostanie wprowadzona do
organizmu, decyduje kilka okoliczności. Z
roztworu leku i ze skóry przedostają się
do tkanek różne jony znajdujące się w
polu elektrycznym, nie tylko lekowe.
Można

wśród

nich

rozróżnić

jony

konkurencyjne i pasożytnicze. Obydwa w
odmienny

sposób

przeszkadzają

jonoforezie i to działanie narasta w czasie
zabiegu,

powodując

ograniczenie

skutecznego okresu jej podawania.

Najefektywniejsze przechodzenie leku odbywa

się w ciągu pierwszych minut, następnie maleje

i po 15 minutach zabieg przestaje być skuteczny.

Stopień czystości roztworu, skóry, podkładów i

elektrod również wpływa na efektywność

jonoforezy. Dawka leku, która dostanie się do

organizmu, zależy także od wielkości jonów i

grubości naskórka. Im mniejsze jony, tym jest ich

więcej i lek głębiej dostaje się do skóry.

Głębokość przenikania pod wpływem pola

elektrycznego nie przekracza dwóch milimetrów,

a zwykle jest mniejsza. Wszystkie jony, które

przekroczyły naskórek (tj. warstwę około 0,3

mm), pozostaną w organizmie. Wchłaniają się

ilości

stosunkowo

niewielkie,

liczone

w

miligramach lub ich ułamkach. Wielkość dawki

zależy także od elektrycznych właściwości

naskórka, głównie od stopnia jego wilgotności.

Wprowadzone

leki

najpierw

wywierają

działanie

w

miejscu

podania i w naj-bliższej jego okolicy,
następnie zostają rozprowadzone po
całym

ustroju

przez

naczynia

limfatyczne i krwionośne. Leki o
silnym działaniu, zaabsorbowane
w odpowiednio dużej dawce mogą
oddziaływać ogólnie. Leki o słabym
działaniu oddziałują jedynie lokalnie.

Leki silnie działające stosuje się w
roztworach 0,01% (histamina, adrenalina),
leki o słabym działaniu podaje się w
roztworach 1 lub 2% (jod, wapń, salicylany,
nowokaina i in.). Osobną grupę stanowią
antybiotyki i sterydy, dla których dawki
ustala się w dość szerokich granicach, a ich
działanie

jest

tylko

miejscowe.

Przy

schorzeniach skórnych, poza wnikaniem
elektroforetycznym, można spodziewać się
działania kontaktowego, połączonego
z niewielkim wchłanianiem samoistnym.

Do sporządzenia roztworów używa się wody
destylowanej,

powinny

być

robione

profesjonalnie, w aptece. Stosuje się preparaty
proste, jednoskładnikowe. Wyjątkowo można
podawać dwa składniki jednocześnie, gdy oba
jony aktywne mają jednoimienne ładunki, np.
ksylokainę z hydrokortizonem (tylko
Hydrocortisonum aceticum) lub ksylokainę z
adrenaliną. W tym ostatnim przypadku
adrenalina przedłuża działanie ksylokainy
spowalniając resorpcję do naczyń.
Należy pamiętać o tym, że na tkanki, oprócz
wprowadzanego

leku,

oddziałuje

prąd,

zwiększając ich ukrwienie.

Technika jonoforezy

W jonoforezie stosuje się technikę taką
jak

w

galwanizacjach.

Głównym

elementem odróżniającym jonoforezę
od

galwanizacji

jest

dodatkowy

podkład z gazy nasączony podawanym
lekiem. Umieszcza się go bezpośrednio
na skórze pacjenta.

Podkład lekowy sporządza się z gazy złożonej 4-
do 8-krotnie tak, aby pokrywał pole skórne, które
ma być poddane jonoforezie. Elektrody powinny
być nieco mniejsze niż podkład lekowy. Pomiędzy
elektrodą a podkładem lekowym umieszcza się
podkład wilgotny, taki jak przy galwanizacji.
Chroni on podkład lekowy od pasożytniczych
jonów, które mogą się uwalniać z elektrody.
Przewód prowadzący od aparatu powinien być
przyłączony w centralnym miejscu elektrody, nie
na jej brzegu. W ten sposób pole elektryczne
równomiernie rozkłada się w całej elektrodzie.
Skóra powinna być szczególnie dokładnie
oczyszczona, najpierw wodą i mydłem, a
następnie obmyta gazikiem umoczonym
w spirytusie i osuszona.

Jonoforezę wprowadza się z pola
skórnego o powierzchni od 10 do 200
cm

2

. Należy przeznaczyć około 2 do 3

ml roztworów na 5 cm

2

pola jonoforezy.

Przy środkach silnie działających należy
pamiętać o tym, że im większa jest
powierzchnia zabiegu, tym więcej leku
zostanie wprowadzonego do tkanek.
Stosuje się małe, średnie i duże
gęstości

prądu,

zależnie

od

umiejscowienia i wrażli-wości pacjenta.
Czas zabiegu wynosi od 5 do 15 min.

Wskazania
Na nierówne, ściągające i przekrwione
blizny skórne oraz na bliznowce stosuje
się jonoforezy jodowe. Jod rozluźnia
tkankę bliznowatą. Poprawia kosmetykę
i funkcję tych blizn. Podkłady lekowe i
elektrody dobiera się wielkością do pola
blizny. Stosuje się natężenia średnie lub
duże, przy czasie zabiegu 15 min, co
dzień przez 10 dni. Serię można
powtórzyć po tygodniowej przerwie.

Na bólowe punkty spustowe w gośćcu
zwyrodnieniowym, w gośćcu tkanek
miękkich i w szkodach pourazowych
stosuje się jonoforezę z ksylokainy
(lignokainy, lindokainy lub nowokainy),
czas zabiegu 15 min, natężenia prądu
submaksymalne według wrażliwości
pacjenta.

Na oczy (tylko na zlecenie okulisty) podaje się
pridazol, w przypadkach gdy trzeba zwiększyć
ukrwienie gałki ocznej. W przypadkach zapaleń
lub infekcji stosuje się sterydy i antybiotyki.
Układa się dwie jednakowe elektrody z
podkładami o rozmia-rach 3x4 cm na każde oko
osobno. Obie czynne elektrody są podłączone
do jednego bieguna. Elektroda bierna, dwu- lub
trzykrotnie większa od obu elektrod ocznych,
zostaje umieszczona na karku. Gęstości prądu
powinny być małe. Zabieg trwa od 5 do 15 min.
Może być stosowany od dwóch razy dziennie
do jednego na dwa dni. Może być także
zastosowany tylko na jedno oko.

W stomatologii stosuje się jonoforezę do
miejscowego

znieczulenia

za

pomocą

ksylokainy z adrenaliną. Można także w ten
sposób wprowadzać do komory i kanału
zębowego rozmaite leki, jak antybiotyki, leki
antyseptyczne i inne. Można stosować
jonoforezę

do

leczenia

dziąseł

przy

paradontozie i w bezzębiu. Stosuje się elektrody
ukształtowane odpowiednio do miejsca zabiegu:
płaskie (na szyjki zębowe lub okolicę korzenia),
kulkowe, igłowe (kierujące prąd do komory
zębowej) lub w kształcie łuku zębowego do
zabiegów na dziąsła. Leki podane w jonoforezie
wnikają głębiej niż podane na tamponie.

W otologii opisano dobre wyniki stosowania

jonoforezy z niwaliną w niedosłuchu odbiorczym i

szumach usznych. W zabiegu na jedno ucho

stosowano dwie elektrody czynne, owalne, o

wymiarach 3x4 cm, łączone z katodą. Jedną z tych

elektrod układano tuż przed przewodem usznym

zewnętrznym, drugą za małżowiną uszną na wyrostku

sutkowym. Ponadto wacik nasycony roztworem

nivaliny umieszczano w przewodzie usznym.

Elektrodę bierną umieszczano po przeciwnej stronie

na karku. W jonoforezie obuusznej stosowano po

jednej

elektrodzie

przed

każdym

przewodem

słuchowym i obie łączono z biegunem

ujemnym. W zewnętrznych przewodach słuchowych

umieszczano waciki nasączone roztworem nivaliny.

Elektrodę bierną umieszczano na karku. Zabiegi

trwały od 15 do 20 minut, podawano je co drugi

dzień, natężenie prądu wynosiło od 2 do 4 mA.

Jonoforeza jest dobrym sposobem podania
leku, zwłaszcza w patologii skóry i tkanek
leżących płytko.
Jonoforezę można stosować nie tylko za
pomocą prądu stałego, lecz także prądów
zmiennych, lecz jednokierunkowych, a więc
gdy elektrody mają stały znak plus lub
minus,

jak

zabiegi

prądem

diadynamicznym, prądy Traberta i inne
odmiany

prądów

małej

i

średniej

częstotliwości. Należą do nich niektóre
prądy wytwarzane przez rosyjski aparat
„Amplipuls" i aparaty produkcji
zachodniej pod nazwą „prądów rosyjskich".

Niektóre aparaty wytwarzają, specjalnie
do jonoforezy, jednokierunkowe prądy
średniej częstości od 3 do 5 tyś. Hz, o
małych przerwach bliskich zeru i prawie
prostokątnych impulsach. Prądy te są
nieco lepiej znoszone przez pacjentów
niż prąd stały i głębiej sięgają w tkanki,
lecz z tym nie wiąże się głębsze
przenikanie leków.