DEFICYT BUDŻETOWY

I DŁUG PUBLICZNY

Wynik i dług sektora finansów publicznych



Według ujęcia kasowego wynik sektora finansów
publicznych stanowi różnicę między dochodami a
wydatkami sektora. Dochody publiczne i wydatki
publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora
ustala

się

po

wyeliminowaniu

przepływów

finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora.



Dług sektora finansów publicznych (państwowy
dług publiczny) to wartość nominalna zadłużenia
jednostek sektora finansów publicznych ustalona
po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań
pomiędzy jednostkami tego sektora.

Koniunktura a wynik SFP



Koniunktura gospodarcza ma istotny wpływ na wynik budżetu
państwa i na wynik sektora finansów publicznych, gdyż występuje
tzw. efekt cykliczny, to znaczy dochody publiczne (w tym
podatkowe) zmieniają się podobnie jak zmienia się poziom PKB,
natomiast w przypadku wydatków publicznych występuje efekt
opóźnienia zmian dynamiki w stosunku do PKB.



Jeśli następuje szybki wzrost PKB, to wydatki początkowo rosną
powoli, a dopiero później zaczynają rosnąć w tempie szybszym niż
PKB.



Z kolei w sytuacji pogorszenia koniunktury dynamika wydatków
początkowo nie ulega zmianom, ale później występują efekty
opóźnionego wzrostu wydatków.



W okresie dobrej koniunktury relacja deficytu do PKB spada, a w
okresie pogorszenia koniunktury relacja deficytu do PKB rośnie.

Równanie równowagi budżetowej

Dochody + Przychody = Wydatki + Rozchody

gdy dochody = wydatki to przychody = rozchody

Nadwyżka znajduje odzwierciedlenie w wydatkach lub rozchodach

gdy dochody > wydatki to przychody < rozchody

Deficyt znajduje odzwierciedlenie w przychodach

gdy dochody < wydatki to przychody > rozchody

Deficyt budżetowy

Różnica między dochodami a wydatkami budżetu

państwa i budżetu JST stanowi nadwyżkę
budżetu (różnica dodatnia) lub deficyt
budżetu (różnica ujemna).

Deficyt budżetu państwa/budżetu JST może być

pokryty przychodami pochodzącymi z:



sprzedaży papierów wartościowych



kredytów



pożyczek



prywatyzacji majątku



nadwyżki budżetu z lat ubiegłych

Rodzaje deficytu budżetowego



Deficyt planowany – ustalony w ustawie/uchwale

budżetowej



Deficyt bieżący – powstaje w wyniku braku płynności

finansowej budżetu, czyli gdy tempo realizacji

wydatków jest szybsze niż tempo realizacji

dochodów



Deficyt rzeczywisty – faktyczna różnica między

dochodami a wydatkami w danym roku budżetowym



Deficyt

cykliczny

–

rezultat

wpływu

cyklu

koniunkturalnego

na

dochody

i

wydatki

w

warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy

pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych; jest

wynikiem

stosowania

automatycznych

stabilizatorów

koniunktury

(biernej

polityki

fiskalnej).



Deficyt strukturalny – wielkość hipotetyczna,

powstająca w warunkach gdy dochody i wydatki są

realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności

wytwórczych. Jest wynikiem stosowania aktywnej

polityki fiskalnej.

Rodzaje zobowiązań SFP

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania
sektora finansów publicznych z następujących tytułów:



wyemitowanych

papierów

wartościowych

opiewających na wierzytelności pieniężne,



zaciągniętych kredytów i pożyczek,



przyjętych depozytów,



wymagalnych

zobowiązań:

wynikających

z

odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń
sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę
sektora finansów publicznych, będącą dłużnikiem.

WYNIK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH W LATACH 2005-2009

Wyszczególnienie

Wynik SFP w mld zł

200

5

200

6

200

7

200

8

200

9

Ogółem

-

29,6

-

22,2

1,7

-

20,0

-

51,1

Podsektor rządowy, z tego:

-

26,8

-

21,4

-9,7

-

18,9

-

25,7

Budżet państwa

-

28,4

-

25,1

-

16,0

-

24,3

-

23,8

Agencje państwowe

0,2

0,5

0,8

-0,7

-0,6

Pozostałe jednostki

1,4

3,2

5,4

6,2

-1,2

Podsektor samorządowy, z tego:

-3,5

-3,3

2,1

-2,3

-

13,6

Budżety JST

-0,9

-3,0

2,3

-2,6

-

13,0

Pozostałe jednostki

-2,6

-0,3

-0,2

0,3

-0,6

Podsektor ubezpieczeń

społecznych, z tego:

0,7

2,5

9,3

1,2

-

11,8

Fundusz Ubezpieczeń

Społecznych

-0,1

1,6

7,8

0,3

-

13,2

Fundusz Emerytalno-Rentowy

-0,2

0,2

0,5

-0,6

0,0

Pozostałe jednostki

1,0

0,7

1,0

1,4

1,3

Rodzaje państwowego długu publicznego

1/3



Według kryterium dobrowolności udzielania
pożyczek dług publiczny dzieli się na dług
dobrowolny i przymusowy.



Według

przyczyn

i

skutków

zadłużenia

publicznego dług publiczny dzieli się na
wewnętrzny

(krajowy)

i

zewnętrzny

(zagraniczny).



Według kryterium struktury władz publicznych
dług publiczny dzieli się na rządowy i
samorządowy.



Według kryterium czasu rozróżnia się dług:
krótkoterminowy (płynny) i długoterminowy
(fundowany).

Rodzaje państwowego długu publicznego

2/3



Według zasad ewidencji i rzeczywistego
obciążenia

gospodarki

i

społeczeństwa

długiem

publicznym

wyróżnia

się

dług

publiczny: brutto i netto.

Dług publiczny brutto są to zobowiązania władz

publicznych względem podmiotów krajowych i
zagranicznych znajdujących się poza sektorem
publicznym, czyli zobowiązania które wynikają
z

powstania

stosunków

wierzycielsko-

dłużniczych.

Dług publiczny netto jest to wartość długu

publicznego brutto pomniejszona o należności
władz publicznych od innych podmiotów, które
wynikają najczęściej z tytułów wierzycielsko-
dłużniczych

lub

z

zaległości

z

tytułu

podatków...

Rodzaje państwowego długu publicznego

3/3



Według kryterium uwzględnienia lub nie
zjawiska inflacji dług publiczny dzieli się na:
nominalny i realny.



Dług publiczny dzieli się na dług: rzeczywisty i
potencjalny.

Dług rzeczywisty to zdefiniowane wcześniej

wymagalne

zobowiązania

bilansowe

władz

publicznych (dług nominalny).

Dług potencjalny to warunkowe pozabilansowe

zobowiązania

władz

publicznych

związane

najczęściej

z

udzielanymi

przez

władze

publiczne poręczeniami i gwarancjami.

Zasady zaciągania

zobowiązań przez Skarb Państwa i JST



Skarb Państwa i JST może zaciągać pożyczki i
kredyty.



Kwota zaciągniętych pożyczek i kredytów nie
może przekroczyć limitu przyrostu zadłużenia
określonego w ustawie/uchwale budżetowej.



W imieniu Skarbu Państwa pożyczki i kredyty
zaciągane są przez Ministra Finansów; emituje
on również skarbowe papiery wartościowe o
świadczeniu pieniężnym.



W imieniu JST pożyczki i kredyty są zaciągane
przez organ wykonawczy JST po upoważnieniu
go

przez

organ

stanowiący

JST.

Organ

wykonawczy JST posiada określone kompetencje
w zakresie przeprowadzania emisji komunalnych
papierów wartościowych, jednak o emisji
decyduje organ stanowiący JST, który uchwala
najpierw uchwałę w sprawie ich emisji.

Skarbowe i komunalne papiery

wartościowe



Bon

skarbowy

(bon

komunalny)

jest

krótkoterminowym papierem wartościowym
oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku
pierwotnym z dyskontem i wykupywanym
według wartości nominalnej, po upływie
okresu, na jaki został wyemitowany.



Obligacja skarbowa (obligacja komunalna)
jest papierem wartościowym oferowanym do
sprzedaży

w

kraju

lub

za

granicą,

oprocentowanym w postaci dyskonta lub
odsetek.

Sprzedawana

jest

na

rynku

pierwotnym: z dyskontem, według wartości
nominalnej,  powyżej wartości nominalnej i
wykupywana

po

upływie

określonego

terminu, nie krótszego niż jeden rok (365
dni).

Skarbowy papier oszczędnościowy



Skarbowy papier oszczędnościowy jest skarbowym
papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży
osobom

fizycznym,

stowarzyszeniom,

innym

organizacjom społecznym i zawodowym oraz
fundacjom wpisanym do rejestru sądowego, a w
przypadku nierezydentów – również wpisanym do
innego rejestru urzędowego, o ile warunki
emitowania tak stanowią. Skarbowy papier
wartościowy może być wyłączony z obrotu na
wtórnym albo może być przedmiotem obrotu tylko
między podmiotami, o których wyżej była mowa, o
ile warunki emitowania tak stanowią.

STRUKTURA ZADŁUŻENIA SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

WEDŁUG KRYTERIUM MIEJSCA EMISJI W LATACH 2001-2009

Wyszczególnieni

e

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Państwowy dług

publiczny

100,

0

100,

0

100,

0

100,

0

100,

0

100,

0

100,

0

100,

0

100,

0

1. dług krajowy

67,1

69,2

68,5

73,9

72,8

74,5

76,5

74,2

73,7

dług z tytułu

papierów

wartościowych

58,4

60,3

60,8

66,9

67,3

69,8

72,4

69,9

68,3

dług z tytułu

kredytów

i pożyczek

3,3

4,5

4,8

4,8

4,4

4,0

3,2

3,4

4,7

pozostały dług

5,5

4,3

3,0

2,2

1,2

0,7

0,9

0,9

0,7

2. dług

zagraniczny

32,9

30,8

31,5

26,1

27,2

25,5

23,5

25,8

26,3

dług z tytułu
papierów

wartościowych

7,8

8,3

10,9

11,2

17,9

17,9

17,5

20,3

20,2

dług z tytułu

kredytów
i pożyczek

25,1

22,5

20,6

14,8

9,2

7,6

6,0

5,5

6,1

pozostały dług

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

DŁUG SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH W LATACH 2005-2009

Wyszczególnienie

Dług publiczny w mld zł

Struktura długu

publicznego w %

200

5

200

6

200

7

200

8

200

9

200

5

200

6

200

7

200

8

200

9

Ogółem

466

,6

505

,3

527

,4

597

,8

669

,9

100

,0

100

,0

100

,0

100

,0

100

,0

Podsektor rządowy, z

tego:

439

,3

478

,0

500

,2

572

,8

623

,6

92,

8

94,

4

94,

8

94,

0

93,

1

Dług Skarbu

Państwa

438

,4

476

,6

499

,0

569

,9

622

,4

92,

3

94,

1

94,

6

93,

5

92,

9

Pozostałe jednostki

0,9

1,4

1,2

2,9

1,2

0,5

0,3

0,2

0,5

0,2

Podsektor

samorządowy, z tego:

20,

2

23,

3

24,

5

33,

9

39,

3

5,7

4,6

4,6

5,6

5,9

Dług JST

17,

2

20,

0

21,

2

29,

0

36,

4

4,5

3,9

4,0

4,8

5,4

Pozostałe jednostki

3,0

3,3

3,3

4,9

3,0

1,2

0,7

0,6

0.8

0,5

Podsektor

ubezpieczeń
społecznych, z tego:

7,1

5,0

2,8

2,8

7,0

1,5

1,0

0,5

0,5

1,0

ZUS i zarządzane

przez ZUS fundusze

7,1

5,0

2,8

2,8

7,0

1,5

1,0

0,5

0,5

1,0

Kasa Rolniczego
Ubezpieczenia

Społecznego

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

1,0

0,0

0,0

0,0

STRUKTURA PODMIOTOWA DŁUGU KRAJOWEGO SKARBU PAŃSTWA

WEDŁUG KRYTERIUM MIEJSCA EMISJI W LATACH 1999-2009 W %

Wyszczególnieni

e

199

9

200

0

200

1

200

2

200

3

200

4

200

5

200

6

200

7

200

8

200

9

1. Krajowy

sektor bankowy,
w tym:

57,

0

45,

7,

41,

8

35,

8

34,

3

29,

4

23,

8

32,

9

23,

1

32,

3

31,

6

- NBP

14,

5

11,

5

9,8

3,0

0,2

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

- banki

komercyjne

42,

5

34,

2

32,

0

32,

8

34,

1

29,

4

23,

8

22,

9

23,

1

32,

3

32,

1

2. Krajowy

sektor

pozabankowy, w

tym:

37,

5

42,

2

47,

0

49,

9

49,

3

49,

2

54,

4

56,

0

57,

3

54,

4

50,

8

- dług z tytułu

SPW

26,

3

34,

3

42,

6

47,

5

48,

5

49,

1

54,

3

55,

9

57,

3

54,

2

50,

7

3. Inwestorzy

zagraniczni

5,3

12,

1

11,

2

14,

3

16,

4

21,

4

21,

8

21,

1

19,

6

13,

3

17,

7

- dług z tytułu

SPW

5,3

12,

1

11,

2

14,

3

16,

4

21,

0

21,

4

21,

0

19,

6

13,

3

17,

3

Kryteria fiskalne konwergencji

Kryterium deficytu sektora instytucji rządowych i

samorządowych

(sektora

finansów

publicznych)

stanowi, że deficyt sektora nie może przekroczyć 3%
PKB, chyba że deficyt spada w sposób ciągły i
nieprzerwany

do

wymaganego

poziomu

albo

przekroczenie wymaganego poziomu deficytu ma
charakter wyjątkowy i krótkotrwały, a jego wartość
nieznacznie wykracza poza wymagany poziom.

Kryterium zadłużenia sektora instytucji rządowych i

samorządowych

(sektora

finansów

publicznych)

stanowi, że wielkość zadłużenia sektora nie może
przekroczyć 60% PKB, chyba, że stosunek ten maleje w
wystarczającym stopniu i zbliża się w zadowalającym
tempie do powyższego wskaźnika.

DEFICYT I DŁUG SEKTORA INSTYTUCJI

RZĄDOWYCH

I SAMORZĄDOWYCH W POLSCE

W RELACJI DO PKB W LATACH 2004-2012

Wyszczególnienie

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

201

2

Wzrost PKB w %

5,3 3,4 6,2 6,8 5,0 1,8 3,0 4,5

4,2

Deficyt SFP do PKB

w %

-

5,7

-

4,3

-

3,8

-

1,9

-

3,6

-

7,1

-

6,9

-

5,9

-2,9

Dług SFP do PKB w

%

45,

7

47,

1

47,

6

45,

0

47,

2

50,

9

53,

1

56,

3

55,

8