Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Spis treści:

1. Rola krwi.
2. Skład krwi.
3. Osocze.
4. Erytrocyty.
5. Leukocyty.
6. Trombocyty.
7. Grupy krwi.
8. Transfuzja krwi.
9. Choroby krwi.
10.Krwotoki.
11.Choroby układu krwionośnego.
12.Główne przyczyny chorób układu

krwionośnego.

13.Profilaktyka chorób układu krążenia.
14.Bibliografia i netografia.

1. Rola krwi.

a. Transport gazów (tlen, dwutlenek węgla),

b. Transport substancji odżywczych,

c. Transport produktów przemiany materii,

d. Transport substancji wytwarzanych przez

organizm np. hormonów,

e. Ochrona organizmu przed zarazkami,

f. Termoregulacja – utrzymywanie stałej ciepłoty

ciała,

g. Zasklepianie ran w razie przerwania naczynia

krwionośnego – krzepnięcie krwi.

2. Skład krwi.

Krew jest rodzajem tkanki łącznej. Jest to tkanka

płynna. W organizmie dorosłego

człowieka jest około 5 – 5,5 l krwi, co

stanowi 7% masy ciała.

3. Osocze.

Jest to żółtawy płyn, w którym znajdują się komórki

krwi. W skład osocza wchodzi:

• woda (90 -92%),
• związki organiczne: białka (fibrynogen, ciała

odpornościowe), tłuszcze, węglowodany

(glukoza), witaminy, hormony,
• sole mineralne: sodu, potasu, wapnia magnezu,

żelaza chloru, fosforu, jodu,
• gazy: tlen, dwutlenek węgla, azot
• produkty przemiany materii.

4. Erytrocyty.

Erytrocyty

(krwinki

czerwone, czerwone ciałka
krwi) mają kształt
dwuwklęsłego krążka. Są
pozbawione jąder
komórkowych. Zawierają
hemoglobinę (Hb) –
czerwony barwnik. Jest to
białko zawierające żelazo.

Hemoglobina jest przenośnikiem gazów, głównie
tlenu. Dwutlenek węgla w dużych ilościach jest
transportowany przez osocze.
Czerwone krwinki produkowane są w czerwonym
szpiku kostnym. Żyją około 120 dni. Stare erytrocyty
niszczone są w śledzionie.
W 1 mm

3

krwi znajduje się od 4,8 do 5, 7 mln

erytrocytów u dorosłego mężczyzny i
4,3 – 5,5 mln u kobiety.

5. Leukocyty.

Krwinki białe, białe ciałka krwi – są
większe od erytrocytów. Posiadają
jądro komórkowe. Występują różne
rodzaje leukocytów
wyspecjalizowane do zwalczania
zarazków. Niektóre rodzaje
powstają w szpiku kostnym inne w
węzłach chłonnych (limfocyty).
Potrafią się poruszać ruchem
pełzakowatym; mogą opuszczać
naczynia krwionośne i przechodzić
do układu limfatycznego.
Ilość białych ciałek gwałtownie
rośnie w stanach zapalnych
organizmu.

U dorosłego człowieka jest ich

od 4000 do 9000 w mm

3

krwi.

6. Trombocyty.

Płytki krwi mają nieokreślony
kształt. Są mniejsze od
leukocytów, bez jąder. Powstają w
szpiku kostnym. Odgrywają
zasadniczą rolę w procesie
krzepnięcia krwi.

Krzepnięcie krwi jest to złożony proces reakcji
enzymatycznych polegający na przemianie
rozpuszczonego w osoczu białka - fibrynogenu w
włóknistą nierozpuszczalna postać – fibrynę.
Nitki fibryny tworzą „siatkę”, w którą wpadają
krwinki i w ten sposób w miejscu zranienia tworzy
się skrzep. Po pewnym czasie następuje
obkurczenie rany, a skrzep zamienia się w strup.
W procesie krzepnięcia istotną rolę odgrywają jony
wapnia oraz witamina K.
W 1 mm

3

krwi znajduje się od 150 tysięcy do 450

tysięcy trombocytów.

7. Grupy krwi.

Grupę krwi człowieka określa się na podstawie
obecności lub braku swoistego białka na
powierzchni erytrocytów. Wyróżniono dwa rodzaje
takich białek: antygen A i antygen B.

Oprócz 4 podstawowych grup krwi na podstawie
szczegółowych badań wyróżnia się kilka podgrup
np. A

1

.

Dodatkowo wyróżnia się obecność lub brak białka
zwanego czynnikiem Rh. Jeżeli to białko
występuje na powierzchni erytrocytów określamy
krew jako Rh+, jeśli go brak Rh-. 85% populacji
ludzkiej posiada czynnik Rh, a tylko 15% ma krew
Rh-.

8. Transfuzja krwi.

Transfuzja krwi jest to przetoczenie krwi od dawcy
do biorcy. Przetaczana krew musi być zgodna
immunologicznie. Jeśli przetoczymy krew niezgodną,
to organizm biorcy rozpozna antygeny krwi jako ciała
obce i będzie je zwalczał. W celu ustalenia zgodności
grup krwi wykonuje się próby krzyżowe. Polega
ona na mieszaniu krwi dawcy i biorcy. Test wykonuje
się dwukrotnie: miesza się krew dawcy z osoczem
biorcy, a następnie krew biorcy z osoczem dawcy.
Najlepiej jest przetaczać krew tej samej grupy i
takim samym czynnikiem Rh.
Przetoczenie krwi jest niejednokrotnie zabiegiem
ratującym życie np. ofiarom wypadków. Dlatego też
zapasy krwi różnych grup gromadzi się i przechowuje
w „bankach krwi”.

Tabele ilustrują możliwość przetaczania krwi od
dawców z różnymi grupami krwi.

Najlepszym dawcą jest człowiek z grupą krwi 0, a
najlepszym biorcą z grupą krwi AB.

KREW

DAWCY

KREW

BIORCY

A

B

AB

0

A

+

-

-

+

B

-

+

-

+

AB

+

+

+

+

O

-

-

-

+

KREW

DAWCY

KREW

BIORCY

Rh+

Rh-

Rh+

+

+

Rh-

-

+

9. Choroby krwi.

a.Hemofilia (krwawiączka) – jest to dziedziczna
choroba polegająca na braku krzepliwości krwi.
Objawia się silnymi, trudnymi do opanowania
krwotokami, nawet przy niewielkich zranieniach.
b.Białaczka – jest to nowotworowa choroba szpiku
kostnego i węzłów chłonnych. W krwi chorego jest
mało erytrocytów natomiast leukocyty mnożą się
nadmiernie. Białaczka prowadzi do anemii,
nieprawidłowej krzepliwości, występuje zwiększona
podatność na zakażenia. Przy ostrej białaczce
jedyną metodą leczenia może być przeszczep
szpiku kostnego.
c.Anemia (niedokrwistość) – jest to choroba
wywołana zbyt małą ilością hemoglobiny i
czerwonych krwinek we krwi. Objawami są:
osłabienie, zmęczenie, bladość skóry, błon
śluzowych i spojówki oka.

10. Krwotoki.

Krwotok jest to wydostawanie się krwi poza
naczynia krwionośne lub serce spowodowane
przerwaniem ich ścian. Pierwsza pomoc przy
krwotokach polega na:

 zatamowaniu krwawienia poprzez założenie
opatrunku uciskowego w miejscu krwawienia
(zdjęcie),

 założeniu jałowego opatrunku
aby zapobiec zakażeniu rany,

 jeśli zranienie dotyczy kończyny
należy unieść ją do góry (zmniejsza
to obrzęk),

 odtransportowanie chorego do
lekarza lub wezwanie pogotowia
ratunkowego.

Krwotoki dzielimy na:

a. Żylne – wypływająca krew jest

ciemnoczerwona, płynie wolno i
jednostajnie.

b. Tętnicze – wypływająca krew jest

jasnoczerwona, wypływa pulsująco.

a

b

W przypadku krwotoku z nosa należy przyjąć
pozycję siedzącą, głowę lekko pochylić do przodu.
Na nos, czoło i kark przyłożyć zimny okład.
Jednocześnie delikatnie ucisnąć palcami skrzydełka
nosa.

11. Choroby układu krwionośnego.

Choroby układu krążenia zaliczane są do chorób
cywilizacyjnych, czyli związanych z rozwojem naszej
cywilizacji (zmiana trybu życia, sposobu odżywiania,
form wypoczynku, stanu środowiska naturalnego).
Do najczęściej spotykanych należą:

 miażdżyca naczyń,

 choroba wieńcowa,

 zawał mięśnia sercowego,

 nadciśnienie tętnicze.

We wszystkich rozwiniętych krajach choroby
krążenia są najczęstszą przyczyną zgonów bądź
inwalidztwa. Obniża się także granica wieku
występowania tych chorób.

Miażdżyca (arterioskleroza) jest to
stan chorobowy wywołany zwężonymi
naczyniami krwionośnymi. Tłuszcz, a
szczególnie cholesterol odkłada się w
ścianach tętnic. Tłuszcz wiąże wapń co
powoduje tworzenie się złogów
i stopniowe zwężanie się światła
tętnic. Utrudnia to dostarczanie przez
krew tlenu i składników odżywczych.
Zmiany miażdżycowe dotyczą głównie
tętnic mózgowych, wieńcowych i aorty.
Miażdżyca może prowadzić do
uszkodzeń mózgu (udar mózgu),
wylewów krwi do mózgu, zawału serca.

Choroba wieńcowa jest to niedokrwienie mięśnia
sercowego spowodowane zatykaniem tętnic
wieńcowych. Jest ona najczęstszą przyczyną zawału
serca. Zablokowanie jednej z tętnic wieńcowych
skrzepem powoduje zawał – czyli martwicę
fragmentu mięśnia sercowego (schemat)
zaopatrywaną przez tę tętnicę. W zależności od tego
ile tętnic wieńcowych uległo zatkaniu zawał może być
mniej lub bardziej rozległy.

Nadciśnienie tętnicze jest to
zwiększone ciśnienie krwi
spowodowane najczęściej
złogami cholesterolu w
naczyniach krwionośnych.
Ciśnienie krwi podnosi również
nikotyna, kofeina, alkohol
i nadmiar soli w
pożywieniu. Może to prowadzić
do pęknięć naczyń
krwionośnych i wewnętrznych
wylewów.

12. Główne przyczyny chorób układu
krwionośnego:

 nieprawidłowe odżywianie się – nadmierne

spożywanie tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu

(jaja, tłuste mięso),
 otyłość,
 siedzący tryb życia,
mała aktywność fizyczna,
 używki – palenie czynne i bierne, alkohol,
 stres,
 uwarunkowania dziedziczne,
 choroby np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze.

13. Profilaktyka chorób układu
krążenia:

 prawidłowa dieta:

 zastępowanie tłuszczów zwierzęcych
roślinnymi,

 spożywanie większej ilości pokarmów
pochodzenia roślinnego szczególnie owoców,
warzyw, roślin strączkowych, kasz, chleba
razowego,

 unikanie soli,

 zwiększenie aktywności fizycznej, co przyczyni
się do:

 rozszerzenia naczyń krwionośnych,

 obniżenia poziomu tłuszczów w organizmie,

 obniżenia ciśnienia krwi,

 wydajniejszej pracy serca i całego układu
krążenia,

 nie palić papierosów,

 nie pić alkoholu,

 regularnie kontrolować stan zdrowia (ciśnienie
krwi, poziom cholesterolu).

14. Bibliografia i netografia:

• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum
część druga, Wydawnictwo Nowa Era,

• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I
gimnazjum, Wydawnictwo ABC,

• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia
człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,

• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia
gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak,

• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,

•

www.wikipedia.pl

,

•

www.encyklopedia.interia.pl

•

www.wiem.onet.pl