Materiały pochodzą z Platformy 

Edukacyjnej Portalu 

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie  treści  i  zasoby  edukacyjne  publikowane  na  łamach  Portalu  www.szkolnictwo.pl    mogą  być  wykorzystywane  przez  jego 
Użytkowników 

wyłącznie 

w  zakresie  własnego  użytku  osobistego  oraz  do  użytku  w  szkołach  podczas  zajęć  dydaktycznych.  Kopiowanie,  wprowadzanie  zmian, 
przesyłanie, 

publiczne 

odtwarzanie 

i  wszelkie  wykorzystywanie  tych  treści  do  celów  komercyjnych  jest  niedozwolone.  Plik  można  dowolnie  modernizować  na  potrzeby 
własne 

oraz 

do 

wykorzystania 

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Spis treści:

1. Rola krwi.
2. Skład krwi.
3. Osocze.
4. Erytrocyty.
5. Leukocyty.
6. Trombocyty.
7. Grupy krwi.
8. Transfuzja krwi.
9. Choroby krwi.
10.Krwotoki.
11.Choroby układu krwionośnego.
12.Główne przyczyny chorób układu 

krwionośnego.

13.Profilaktyka chorób układu krążenia.
14.Bibliografia i netografia.

1. Rola krwi. 

a. Transport gazów (tlen, dwutlenek węgla), 

b. Transport substancji odżywczych,

c. Transport produktów przemiany materii,

d. Transport substancji wytwarzanych przez 

organizm np. hormonów,

e. Ochrona organizmu przed zarazkami,

f. Termoregulacja – utrzymywanie stałej ciepłoty 

ciała,

g. Zasklepianie ran w razie przerwania naczynia 

krwionośnego – krzepnięcie krwi.

2. Skład krwi.

Krew jest rodzajem tkanki  łącznej. Jest to tkanka 

płynna.                        W organizmie dorosłego 

człowieka jest około 5 – 5,5 l krwi,                  co 

stanowi 7% masy ciała.

3. Osocze.

Jest to żółtawy płyn, w którym znajdują się komórki 

krwi.                        W skład osocza wchodzi:

• woda (90 -92%),
• związki organiczne: białka (fibrynogen, ciała 

odpornościowe), tłuszcze, węglowodany 

(glukoza), witaminy, hormony,
•  sole mineralne: sodu, potasu, wapnia magnezu, 

żelaza chloru, fosforu, jodu,
• gazy: tlen, dwutlenek węgla, azot
• produkty przemiany materii.

4. Erytrocyty.

Erytrocyty

 

(krwinki 

czerwone, czerwone ciałka 
krwi) mają kształt 
dwuwklęsłego krążka. Są 
pozbawione jąder 
komórkowych. Zawierają 
hemoglobinę (Hb) – 
czerwony barwnik. Jest to 
białko zawierające żelazo.

Hemoglobina jest przenośnikiem gazów, głównie 
tlenu. Dwutlenek węgla w dużych ilościach jest 
transportowany przez osocze. 
Czerwone krwinki produkowane są w czerwonym 
szpiku kostnym. Żyją około 120 dni. Stare erytrocyty 
niszczone są w śledzionie.
W 1 mm

3

 krwi znajduje się od 4,8 do 5, 7 mln 

erytrocytów                       u dorosłego mężczyzny i 
4,3 – 5,5 mln u kobiety.

5. Leukocyty. 

Krwinki białe, białe ciałka krwi – są 
większe od erytrocytów. Posiadają 
jądro komórkowe. Występują różne 
rodzaje leukocytów 
wyspecjalizowane do zwalczania 
zarazków. Niektóre rodzaje 
powstają w szpiku kostnym inne w 
węzłach chłonnych (limfocyty). 
Potrafią się poruszać ruchem 
pełzakowatym; mogą opuszczać 
naczynia krwionośne i przechodzić 
do układu limfatycznego. 
Ilość białych ciałek gwałtownie 
rośnie          w stanach zapalnych 
organizmu.

                             

    

U dorosłego człowieka jest ich 

od 4000               do 9000 w mm

3

 

krwi.

6. Trombocyty.

Płytki krwi mają nieokreślony 
kształt.                  Są mniejsze od 
leukocytów, bez jąder. Powstają w 
szpiku kostnym. Odgrywają 
zasadniczą rolę w procesie 
krzepnięcia krwi.

Krzepnięcie krwi jest to złożony proces reakcji 
enzymatycznych polegający na przemianie 
rozpuszczonego w osoczu białka - fibrynogenu w 
włóknistą nierozpuszczalna postać – fibrynę.
Nitki fibryny tworzą „siatkę”, w którą wpadają 
krwinki i w ten sposób w miejscu zranienia tworzy 
się skrzep. Po pewnym czasie następuje 
obkurczenie rany, a skrzep zamienia się w strup.
W procesie krzepnięcia istotną rolę odgrywają jony 
wapnia oraz witamina K.
W 1 mm

3

 krwi znajduje się od 150 tysięcy do 450 

tysięcy trombocytów.

7. Grupy krwi. 

Grupę krwi człowieka określa się na podstawie 
obecności lub braku swoistego białka na 
powierzchni erytrocytów. Wyróżniono dwa rodzaje 
takich białek: antygen A i antygen B.

Oprócz 4 podstawowych grup krwi na podstawie 
szczegółowych badań wyróżnia się kilka podgrup 
np. A

1

.

Dodatkowo wyróżnia się obecność lub brak białka 
zwanego czynnikiem Rh. Jeżeli to białko 
występuje na powierzchni erytrocytów określamy 
krew jako Rh+, jeśli go brak Rh-. 85% populacji 
ludzkiej posiada czynnik Rh, a tylko 15% ma krew 
Rh-.

8. Transfuzja krwi. 

Transfuzja krwi jest to przetoczenie krwi od dawcy 
do biorcy. Przetaczana krew musi być zgodna 
immunologicznie. Jeśli przetoczymy krew niezgodną, 
to organizm biorcy rozpozna antygeny krwi jako ciała 
obce i będzie je zwalczał. W celu ustalenia zgodności 
grup krwi wykonuje się próby krzyżowe. Polega 
ona na mieszaniu krwi dawcy i biorcy. Test wykonuje 
się dwukrotnie: miesza się krew dawcy z osoczem 
biorcy, a następnie krew biorcy z osoczem dawcy.
Najlepiej jest przetaczać krew tej samej grupy i 
takim samym czynnikiem Rh.
Przetoczenie krwi jest niejednokrotnie zabiegiem 
ratującym życie np. ofiarom wypadków. Dlatego też 
zapasy krwi różnych grup gromadzi się i przechowuje 
w „bankach krwi”.

Tabele ilustrują możliwość przetaczania krwi od 
dawców z różnymi grupami krwi.

Najlepszym dawcą jest człowiek z grupą krwi 0, a 
najlepszym biorcą z grupą krwi AB.

KREW 

DAWCY

KREW 

BIORCY

A

B

AB

0

A

+

-

-

+

B

-

+

-

+

AB

+

+

+

+

O

-

-

-

+

KREW 

DAWCY

KREW 

BIORCY

Rh+

Rh-

Rh+

+

+

Rh-

-

+

9. Choroby krwi. 

a.Hemofilia (krwawiączka) – jest to dziedziczna 
choroba polegająca na braku krzepliwości krwi. 
Objawia się silnymi, trudnymi do opanowania 
krwotokami, nawet przy niewielkich zranieniach.
b.Białaczka – jest to nowotworowa choroba szpiku 
kostnego i węzłów chłonnych. W krwi chorego jest 
mało erytrocytów natomiast leukocyty mnożą się 
nadmiernie. Białaczka prowadzi do anemii, 
nieprawidłowej krzepliwości, występuje zwiększona 
podatność na zakażenia. Przy ostrej białaczce 
jedyną metodą leczenia może być przeszczep 
szpiku kostnego.
c.Anemia (niedokrwistość) – jest to choroba 
wywołana zbyt małą ilością hemoglobiny i 
czerwonych krwinek we krwi. Objawami są: 
osłabienie, zmęczenie, bladość skóry, błon 
śluzowych i spojówki oka.

10. Krwotoki.  

Krwotok jest to wydostawanie się krwi poza 
naczynia krwionośne lub serce spowodowane 
przerwaniem ich ścian. Pierwsza pomoc przy 
krwotokach polega na:

 zatamowaniu krwawienia poprzez założenie 
opatrunku uciskowego w miejscu krwawienia 
(zdjęcie),

 założeniu jałowego opatrunku
aby zapobiec zakażeniu rany,

 jeśli zranienie dotyczy kończyny
należy unieść ją do góry (zmniejsza
to obrzęk),

 odtransportowanie chorego do 
lekarza lub wezwanie pogotowia
ratunkowego.

Krwotoki dzielimy na:

a. Żylne – wypływająca krew jest 

ciemnoczerwona, płynie wolno i 
jednostajnie.

b. Tętnicze – wypływająca krew jest 

jasnoczerwona, wypływa pulsująco.

a

b

W przypadku krwotoku z nosa należy przyjąć 
pozycję siedzącą, głowę lekko pochylić do przodu. 
Na nos, czoło i kark przyłożyć zimny okład.  
Jednocześnie delikatnie ucisnąć palcami skrzydełka 
nosa.

11. Choroby układu krwionośnego.

Choroby układu krążenia zaliczane są do chorób 
cywilizacyjnych, czyli związanych z rozwojem naszej 
cywilizacji (zmiana trybu życia, sposobu odżywiania, 
form wypoczynku, stanu środowiska naturalnego). 
Do najczęściej spotykanych należą:

 miażdżyca naczyń,

 choroba wieńcowa,

 zawał mięśnia sercowego,

 nadciśnienie tętnicze.

We wszystkich rozwiniętych krajach choroby 
krążenia są najczęstszą przyczyną zgonów bądź 
inwalidztwa. Obniża się także granica wieku 
występowania tych chorób.

Miażdżyca (arterioskleroza) jest to 
stan chorobowy wywołany zwężonymi 
naczyniami krwionośnymi. Tłuszcz, a 
szczególnie cholesterol odkłada się w 
ścianach tętnic. Tłuszcz wiąże wapń co 
powoduje tworzenie się złogów              
  i stopniowe zwężanie się światła 
tętnic. Utrudnia to dostarczanie przez 
krew tlenu i składników odżywczych. 
Zmiany miażdżycowe dotyczą głównie 
tętnic mózgowych, wieńcowych i aorty.
Miażdżyca może prowadzić do 
uszkodzeń mózgu (udar mózgu), 
wylewów krwi do mózgu, zawału serca.

Choroba wieńcowa jest to niedokrwienie mięśnia 
sercowego spowodowane zatykaniem tętnic 
wieńcowych. Jest ona najczęstszą przyczyną zawału 
serca. Zablokowanie jednej z tętnic wieńcowych 
skrzepem powoduje zawał – czyli martwicę 
fragmentu mięśnia sercowego (schemat) 
zaopatrywaną przez tę tętnicę. W zależności od tego 
ile tętnic wieńcowych uległo zatkaniu zawał może być 
mniej lub bardziej rozległy. 

Nadciśnienie tętnicze jest to 
zwiększone ciśnienie krwi 
spowodowane najczęściej 
złogami cholesterolu w 
naczyniach krwionośnych. 
Ciśnienie krwi podnosi również 
nikotyna, kofeina, alkohol            
        i nadmiar soli w 
pożywieniu. Może to prowadzić 
do pęknięć naczyń 
krwionośnych i wewnętrznych 
wylewów.

12. Główne przyczyny chorób układu 
krwionośnego:

  nieprawidłowe odżywianie się – nadmierne 

spożywanie tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu 

(jaja, tłuste mięso),
 otyłość,
 siedzący tryb życia, 
mała aktywność fizyczna,
 używki – palenie czynne i bierne, alkohol,
 stres,
 uwarunkowania dziedziczne,
 choroby np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze.

13. Profilaktyka chorób układu 
krążenia: 

 prawidłowa dieta:

 zastępowanie tłuszczów zwierzęcych 
roślinnymi,

 spożywanie większej ilości pokarmów 
pochodzenia roślinnego szczególnie owoców, 
warzyw, roślin strączkowych, kasz, chleba 
razowego,

 unikanie soli,

 zwiększenie aktywności fizycznej, co przyczyni 
się do:

 rozszerzenia naczyń krwionośnych,

 obniżenia poziomu tłuszczów w organizmie,

 obniżenia ciśnienia krwi, 

 wydajniejszej pracy serca i całego układu 
krążenia,

 nie palić papierosów,

 nie pić alkoholu,

 regularnie kontrolować stan zdrowia (ciśnienie 
krwi, poziom cholesterolu).

14. Bibliografia i netografia:

• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum 
część druga, Wydawnictwo Nowa Era,

• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I 
gimnazjum, Wydawnictwo ABC,

• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia 
człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,

• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia 
gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak,

• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,

• 

www.wikipedia.pl

,

• 

www.encyklopedia.interia.pl

 

•

www.wiem.onet.pl