Zaburzenia układu

wewnątrzwydzielniczego

Hormony

• Hormon – substancja aktywna biologicznie, w

organizmie spełnia rolę pewnego przekaźnika

informacji

Podział ze względu na rodzaj działania

• działanie parakrynne – hormon działa na

komórki sąsiadujące w stosunku do komórki,

która wyprodukowała hormon

• działanie autokrynne – hormon działa na tą

samą komórkę, która wyprodukowała hormon

– intakrynne – hormon zostaje wydzielony na

zewnątrz i wraca powrotem do komórki

– endokrynne – hormon dociera z biegiem krwi do

miejsca swojego przeznaczenia

Hormony

Podział ze względu na budowę chemiczną

• aminokwasowe - rozpuszczalne w wodzie, z

trudnością przenikają przez bariery lipidowe, np.

adrenalina, noradrenalina, dopamina, tyroksyna,

melatonina

• peptydowe (białkowe) - rozpuszczalne w wodzie,

działają na receptory błony komórkowej, np. hormon

wzrostu (GH)

• steroidowe - rozpuszczalne w tłuszczach, z łatwością

przenikają przez bariery lipidowe, wywierając wpływ

także na ośrodkowy układ nerwowy

– 11-dezoksysterydy

– 11-hydroksysterydy

– aromatyczne

Hormony

Podział ze względu na rodzaj kontroli

• kontrola typu nerwowego gruczołów dokrewnych

przez włókna współczulne (np. uwalnianie

adrenaliny)

• kontrola typu hormonalnego – hormon działa

pobudzająco lub hamująco na wydzielanie

gruczołu, np. wpływ hormonów tropowych

przysadki (np. hormony tropowe przysadki)

• kontrola typu metabolicznego – substrat lub

produkt przemiany materii hamuje lub pobudza

widzialnie hormonu (np. wpływ pobudzający

glukozy na wydzielanie insuliny i hamujący na

sekrecję glukagonu)

Układ dokrewny działa za pośrednictwem

zamkniętej pętli: sprzężeń zwrotnych (petle

krótkie, długie, ujemne i dodatnie),

podwzgórze

przysadka mózgowa

gruczoł docelowy

pętla
ujemna
duża

-

-

+

+

pętla mała
ujemna

-

-

Hormony

Mechanizm działania hormonów
• hormony działają z receptorem

– hormon nie przejdzie przez błonę –

receptor musi być w błonie

– hormon przejdzie przez błonę - cytozol

• powstaje kompleks „hormon –

receptor”

• cAMP (cykliczny AMP) – wtórny

przekaźnik informacji

Oś podwzgórze – przysadka

• podwzgórze – anatomiczna część

międzymózgowia, należy do układu
autonomicznego i jest połączone z
przysadką:

• → przez sieć naczyń krwionośnych:

przedni płat – liberyjny i statyny

• → neuronalnie: przez aksony do

tylnego płata – wazopresyna i
oksytocyna

• wazopresyna – hormon antydiuretyczny

(działanie antydiuretyczne – oszczędzanie wody

poprzez zwiekszenie jej resorpcji w nerkach),

wydzielany pulsacyjnie (odp. na bodziec)

zaburzenia:

• niedobór wazopresyny - moczówka prosta

– objawia się wielomoczem (poliuria)

– politypsja – patologiczne pragnienie

• nadmiar wazopresyny - zespół Schwarza i Barttera

– hipersekrecja, in. zwiększone wydzielanie wazopresyny

– zatrucie wodne – organizm nie potrafi wydalić wody

– dochodzi do przewodnienia hipotonicznego

– hemoliza krwi

– występowanie drgawek

– brak leczenia – zgon

• przysadka mózgowa – składa się z

3 płatów:

» przedni – syntetyzuje hormony peptydowe,

hormon wzrostu

» środkowy – w zaniku – hormony

melanotropowe

» tylny – magazyn wazopresyny i oksytocyny

hormon wzrostu (somatotropina) - GH

• hormon, którego produkcja i stężenie jest zależne od wieku (im

organizm jest starszy, tym mniej jest hormonów)

• nie działa bezpośrednio na metabolizm, działa przez

insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF – 1, IGF – 2)

• zaburzenia:

– gigantyzm

• nadmierne wydzielanie GH

• nadmierny wzrost kości długich

• występuje podczas okresu dojrzewania

• jest to wzrost nadmierny ale proporcjonalny

– akromegalia

• nadmierne wydzielanie GH

• występuje u osób dorosłych, gdy przyrost kości jest już zakończony

• rozrost tkanek miękkich (przerost np. dłoni, stóp, języka, małżowin

usznych), deformacja stawów i kości

• → gigantyzm i akromegalia są kojarzone z wystąpieniem

gruczolaków – guzów tkanki nowotworowej, których komórki

produkują hormony – w tym przypadku produkcja somatotropiny

– karłowatość przysadkowa

• niski wzrost + nawet upośledzenie umysłowe,

niedorozwój płciowy

• przyczyna: nacieki zapalne, guzy nowotworowe

w obrębie przysadki lub w jej sąsiedztwie

– karłowatość Larona – brak receptorów

dla somatotropiny

• → przyczyna obu typów karłowatości:

niskie stężenie lub brak produkcji

somatomedyny (przy prawidłowyn

wydzielaniu GH)

Tarczyca

– pęcherzyki tarczycowe – miąższ tarczycy → magazyn hormonów

tarczycy (tyroksyna, kalcytonina)

Jod – niezbędny pierwiastek do prawidłowego funkcjonowania tarczycy;

dobowe zapotrzebowanie: ok. 150 μg

• brak jodu – zmiany wielkości gruczołu (wole)

• nadmiar jodu – efekt (zespół) Wolff – Chaikoffa – gdy dochodzi do

wzrostu stężenia jodu (np. przy spożyciu) – zahamowanie

wydzielania z tarczycy hormonów tyroksyny (wzmożone zuzycie

tlenu) i trójjodotyroniny

•  
zaburzenia:

• zmiany wielkości gruczołu – wole

• zmiany spoistości gruczołu – guzki w obrębie tarczycy
• nadczynność: wzrost stężenia T

3

i T

4

→ tyreotoksykoza (częściej

występuje u kobiet; jest to związane z zaburzeniami

autoimmunologicznymi)

Tarczyca

Nadczynność

• gruczolak przedniego płata przysadki – hipersekrecja TSH

• choroba Gravesa – Basedowa

– o podłożu autoimmunologicznym (przeciwciała IgG przeciw

receptorom TSH)

– objawy

» oftalmopatia (wytrzeszcz oczu); nieleczona – utrata wzroku

» obrzęk przedgoleniowy – obrzęk i zaczerwienienie przedniej

części goleni stopy; świąd skóry

» zaburzenia głosu

» nerwowość, nadpobudliwość

• choroba Plummera

– gruczolak tarczycy produkujący T

3

i T

4

– TSH ulega znacznemu obniżeniu

• zapalenie tarczycy

– niekontrolowane uwalnianie zgromadzonego T

3

i T

4

– poziom TSH maleje

Nadczynność tarczycy

objawy w nadczynności tarczycy:

– zwiększona przemiana materii

– szczupła sylwetka

– pobudzenie

– nerwowość

– zwiększenie potliwości

– objaw „aksamitnej skóry” – skóra gładka, miękka i miła w

dotyku

– rozwój krążenia hiperkinetycznego – zwiększenie objętości

krwi krążącej z przyspieszoną czynnością serca, zwiększenie

jego objętości wyrzutowej → tzw. serce tarczycowe, zespół

tarcz(yc)owo – sercowy

• tachykardia

• kołatanie serca

• szmery sercowe

• zmiany w zapisie EKG

PRZEŁOM TARCZYCOWY

• PRZEŁOM TARCZYCOWY – stan

ostrego zagrożenia życia !!!

– niewydolność narządów, układów

– diagnoza na obrazie klinicznym

• temp. 38, 39

0

C

• tachykardia > 140

• pobudzenie OUN (ośrodkowego układu

nerwowego)

• przyczyny:

– zapalenie tarczycy

– zabiegi w pobliżu tarczycy

– skutek nadmiernego badania palpacyjnego

Niedoczynność tarczycy

defekt wrodzony

• anomalie anatomiczne

• kretynizm

– niedorozwój umysłowy

– upośledzenie wzrostu

– upośledzenie słuchu

– starczy wygląd

• usunięcie tarczycy
defekty nabyte

• zniszczenie miąższu w przebiegu procesu zapalnego

• przeciwciała przeciw receptorom TSH

• niedobór (wole niedoczynne) bądź nadmiar jodu (zespół Wolff –

Chaikoffa)

• leki hamujące syntezę hormonów tarczycy (sole litu)

• choroba Hashimoto

– przewlekłe zapalenie gruczołu tarczowego

– równomierne powiększenie gruczołu tarczowego

– najczęstszy rodzaj zapalenia tarczycy

Przytarczyce

Przytarczyce - 2 pary gruczołów

umieszczone na górnym i dolnym

biegunie tarczycy

• Parahormon → hormon polipeptydowy –

zaburzenie:

Tężyczka – niedobór wapnia we krwi +

niedobór magnezu

• występowanie drętwień, mrowień w

obrębie języka, warg, palców dłoni i nóg

• kurcze mięśni rąk i nóg

• bóle mięśni

Cukrzyca

• Cukrzyca - przewlekła choroba

metaboliczna, o heterogennym
charakterze; charakteryzuje się
przewlekłą hiperglikemią i
nieprawidłową przemianą
węglowodanów, tłuszczów i białek

Cukrzyca

Typu I

– „insulinozależna”

– z reguły < 30 r.ż.

– brak insuliny → skutek zniszczenia komórek β na

drodze autoimmunologii lub w wyniku działania

czynników środowiskowych, takich jak:

• zakażenia wirusowe

– wrodzona różyczka

– świnka

– CMV – wirus cytomegalii

– Coxackie (mimikra antygenowa)

• hipoteza diety stosowanej w żywieniu

niemowląt – skrócenie naturalnego karmienia

(zastąpienie mlekiem krowim)

– istnieje predyspozycja genetyczna

Cukrzyca

Typu II – „insulinoniezależna”

– zaburzenia działania i wydzielania insuliny
– występuje insulinooporność
– wydzielanie stopniowo spada niszcząc nadmiernie

obciążone komórki β

– najczęściej u osób starszych, z otyłością lub innymi

zaburzeniami metabolicznymi

• patogeneza → eksperci: cukrzyca typu II – składowa zespołu

dysmetabolicznego
(zespół X)

• występowanie wrodzonego upośledzenia działania insuliny
• insulinooporność prowadząca do hiperglikemii
• otyłość, siedzący tryb życia, starzenie się, itp.

Cukrzyca

Typu III
• genetyczne upośledzenie funkcji komórek β
• genetyczne upośledzenie działania insuliny
• choroby części zewnątrzwydzielnczych

trzustki (np. mukowiscydoza)

• endokrynopatia (np. akromegalia, zespół

Cushinga)

• cukrzyca wywołana lekami
• infekcje (np. różyczka, CMV)

Cukrzyca

Typu IV = cukrzyca ciężarnych -

przejściowe zaburzenie u zdrowych kobiet,
ustępujące po zakończeniu ciąży; u ok.
połowy ciężarnych kobiet z cukrzycą, ok.
15 lat po zakończeniu ciąży rozpocznie się
pełnoobjawowa cukrzyca typu II

Cukrzyca

Rozpoznanie cukrzycy

– objawy cukrzycy oraz przygodna glikemia ≥

200 mg/dl.

– FPG ≥ 126 mg/dl (test obciążenia glukozą)

– glikemia > 200 mg/dl w 2. godzinie

• stany przedcukrzycowe

• upośledzona tolerancja glukozy IGT w 2.

godzinie OGTT glikemia ≥ 140 mg/dl i

< 200 mg/dl.

• upośledzona glikemia na czczo IFG FPG

≥ 110 mg/dl i < 126 mg/dl 

Cukrzyca

Powikłania

• zaburzenia w naczyniach krwionośnych

– makroangiopatia (duże naczynia)

• choroba wieńcowa

• miażdżyca naczyń obwodowych

• choroba naczyń mózgowych i udar niedokrwienny mózgu

– mikroangiopatia (raczej przewlekłe)

• retinopatia – uszkodzenie naczyń w siatkówce

oka

• neuropatia – zaburzenia mikrokrążenia nerwów;

zaburzenia odczuwania bólu, temperatury

• nefropatia – uszkodzenie naczyń nerkowych

Cukrzyca

Ostre powikłania

• śpiączka cukrzycowa

– hipersmolarna ( u osób typu II)
– hiperglikemiczna / ketonowa ( w typie I)

• hipoglikemia – diagnoza i triada Whipple’a:

» glikemia < 2, 5 mmol / l
» objawy hipoglikemii
» ustąpienie objawów po podaniu glukozy 

Nadnercza

• Nadnercza:

• rdzeń – katecholaminy (adrenalina i noradrenalina)

– guz chromochłonny rdzenia nadnerczy → hipersekrecja

katecholamin → nadciśnienie oporne na leki

• kora – hormony steroidowe

– zespół nadnerczowo-płciowy

• wrodzony przerost nadnerczy związany z występowaniem

bloków enzymatycznych na szlaku biosyntezy glikokortykoidów i

mineralokortykoidów

• pod wpływem ACTH nadnercza zwiększają produkcję

androgenów

• klasyczny przerost nadnerczy ujawnia się po porodzie lub w

dzieciństwie

• zaburzenia elektrolitowe, występowanie nadciśnienia

tętniczego, maskulinizacje i hirsutyzm, obojnactwo płodów XX

Nadnercza

nadczynność nadnerczy

Niedoczynność

nadnerczy

choroba Addisona (Cisawica)
• przewlekła niedoczynność nadnerczy
• niedostateczne wytwarzanie hormonów w

korze nadnerczy, niszczone przez

przeciwciała (autoimmunologia), m.in.

przez gruźlicę

objawy:

– ogólne osłabienie i łatwe męczenie się
– brunatne (cisawe) przebarwienie skóry,

hiperpigmentacja

– napady hipoglikemii (niedociśnienie tętnicze)