Aerosfera

Aerosfera



W aerosferze drobnoustroje lub

postacie rozwojowe pasożytów,

wydalane z układu oddechowego

podczas kichania lub kaszlu,

rozpraszają się wraz z wydzieliną w

postaci małych lub dużych kropelek

(

zakażenie kropelkowe

na odległość

do

3 m od osobnika chorego.

Tę

drogę transmisji

zarazka określa

się zwykle

jako bezpośrednią

.



Należy także brać pod uwagę drogę
zakażenia lub

zarażenia pośrednią,

zwłaszcza w dużych aglomeracjach
miejskich, gdy zarazki, wcześniej
ulegające sedymentacji, np.
zarodniki grzybów np.
kropidlakowate lub cysty
Acanthamoeba, unoszą się na
wysokości ponad 1,5 m w wyniku
powstających prądów powietrznych
lub

„szlifowania chodników" przez

pieszych.



Prawdopodobnie w ten sam
sposób unoszone na
cząsteczkach pyłów niektóre
wirusy lub bakterie oraz grzyby
pleśniakowate i
drożdżopodobne mogą być
wdychane przez następnego
żywiciela



Ważnymi czynnikami etiologicznymi

chorób przenoszonymi w aerosferze

są wirusy, np. grypy, cechujących się

ogromną zmiennością antygenową,

zwłaszcza wirusy typu A (u ludzi typy

A, B, C), wywołujące nie tylko ostre

zakażenia układu oddechowego, lecz

także zakażenia uogólnione

(wiremia), obejmujące różne narządy.

Wśród innych wywołujących

powszechnie znane choroby
przenoszone drogą kropelkową są
m.in.



RNA-wirusy: różyczki, odry, świnki



bakterie: Paciorkowiec zapalenia
płuc, Haemophilus influenzae -
odpowiedzialne za zapalenia płuc,



grzyby: blastospory Candida lub
Cryptococcus, konidia Penicillium
i Aspergillus.



Wirusy mogą replikować się

(namnażać) wyłącznie w komórce

żywiciela. Większość rodzajów

wirusów, jeżeli dostaje się do ustroju

człowieka drogą kropelkową,

natychmiast zajmuje odpowiednie

komórki narządów układu

oddechowego, np. komórki

nabłonkowe błony śluzowej nosa oraz

układu jednojądrowych komórek

fagocytujących. Jedna cząstka wirusa

(odpowiadająca jednemu wirionowi

w sensie biochemicznym) po

namnożeniu daje setki, a nawet

tysiące potomnych cząstek.



Do środowiska zewnętrznego
wirusy dostają się w postaci
aktywnych cząstek w wydzielinach
i wydalinach, a także
w komórkach żywiciela, w których
nadal w sprzyjających warunkach
mogą się namnażać in vitro,
gromadząc się na sprzętach i
przedmiotach codziennego użytku.



Wiele wirusów wywołujących
choroby narządów układu
oddechowego, zwłaszcza u dzieci,
zajmuje następnego żywiciela
równie często drogą per os, jak i
inhalacyjną, powodując też zmiany

w przewodzie pokarmowym
(np. adenowirusy, wirusy grypy).



Nierzadko te same wirusy
przedostają się z krwią do innych
narządów, np. ośrodkowego
układu nerwowego (wirusy odry,
świnki, Coxackie, Echovirus,
Herpes simplex) lub skóry
(wirusy różyczki, odry, ospy
wietrznej).



W środowisku zewnętrznym w
temp. 0°C wirusy zachowują
swoje właściwości przez wiele
miesięcy. W chłodniach (ok. 4°C)
lub zamrażarkach używanych do
przechowywania żywności (ok. -
20°C) większość wirusów
chorobotwórczych dla człowieka
nie traci swej zakaźności jeszcze
po 4-6 miesiącach.



W temperaturze pokojowej wirusy

nie tracą zakaźności przez wiele

godzin lub dni, chociaż

wysychanie w tych warun- kach

prowadzi do szybkiej jej utraty.

Liofilizacja –tj. odwodnienie przez

zamrożenie i sublimację

powstałych kryształków -

nie

niszczy właściwości antygenowych

wirusów, co wykorzystuje się w

produkcji szczepionek przeciwko

ospie, różyczce, odrze, śwince

i wściekliźnie.



Działanie temperatury podwyższonej
(60-100°C) sprzyja niszczeniu
wirusów, chociaż niektóre z nich, np.
wirus zapalenia wątroby B, zachowują
w temperaturze 60°C swoje
właściwości przez kilkanaście godzin,
zaś
w temperaturze wrzenia wody ulegają
inaktywacji dopiero po 30 min.

Niektóre wirusy chorobotwórcze
przenoszą się wyłącznie w
kontaktach człowiek-człowiek
(Rubivirus, Wirus grypy A i B,
Paramiksowirusy, Wirus odry),
inne transmitowane są także przez
określone gatunki zwierząt.
Warto też przypomnieć, że obawa
przed transmisją wirusa „grypy
drobiu" podczas epidemii w Hong-
Kongu (1998) spowodowała, iż
profilaktycznie zabito
i spalono ok. 1 mln sztuk kurcząt.

Przykładem wirusa o

wielokierunkowej

środowiskowej

transmisji,

obejmującej poza

człowiekiem liczne gatunki zwierząt,
może być kosmopolityczny, o
szczególnym powinowactwie do
tkanki nerwowej,

wirus

wścieklizny

.

Droga zakażenia tym wirusem
następuje przez bezpośredni
kontakt, następnego żywiciela, ze
śliną i krwią poprzedniego.

Do zakażenia zwykle dochodzi w
czasie ukąszenia.
Groźne dla ludzi staje się
przeniesienie wirusa z kręgu
zwierząt dzikich (nietoperz,
borsuk, lis) do hodowanych w
najbliższym otoczeniu człowieka
(pies, kot).



W 1998 roku w Bydgoszczy zdarzył

się przypadek pokąsania 14-letniej

dziewczynki przez chorego

nietoperza. Bydgoszcz i okolicę

uznano wtedy za „obszar

zapowietrzony" (termin

epidemiologiczny), co m.in. wiązało

się

z ograniczeniem poruszania się ludzi

i zwierząt domowych na tym terenie

oraz koniecznością masowych

szczepień przeciw wściekliźnie.



Osoby pokąsane przez
zwierzęta podejrzane o
wściekliznę muszą być poddane
obserwacji i określonemu przez
WHO postępowaniu
lekarskiemu.



Wśród transmitowanych drogą
inhalacyjną wirusów na specjalną
uwagę zasługuje

wirus Epsteina -

Barra (Herpes simplex typ 4).



Ten sam wirus w różnych
obszarach geograficznych
wywołuje inną chorobę.



w Afryce strefy subtropikalnej
i tropikalnej u dzieci murzyńskich

powoduje chłoniaka Burkitta,



w strefie umiarkowanej wschodniej
i zachodniej półkuli, również w
Polsce,

wywołuje mononukleozę

zakaźną,



a w rejonie Pacyfiku -

raka jamy

nosowo-gardłowej, zwłaszcza u
ludzi rasy żółtej.

Prawdopodobnie istnieją
uwarunkowania genetyczne
różnic wrażliwości
limfocytów B na obecność tego
wirusa
w populacji człowieka.

Bakterie chorobotwórcze dostające

się do ustroju żywiciela cechują się

zdolnościami adhezji, czyli

przylegania do odpowiednich

komórek makroorganizmu.

Większość bakterii osiedla się na

powierzchni błon śluzowych

narządów układu oddechowego lub

pokarmowego, wykorzystując

receptory komplementarne do

adhezyn własnych.



Niektóre bakterie w ustroju
żywiciela, pasożytując
wewnątrzkomórkowo,
np.

pałeczki duru brzusznego

wnikają do makrofagów i innych
komórek utkania limfatycznego
błony śluzowej przewodu
pokarmowego lub dróg
oddechowych.



Wśród wielu bakterii
rozpoznawanych
w transmisjach
środowiskowych ważne miejsce
zajmują Gram-dodatnie
ziarenkowce, gronkowce i
paciorkowce

W aerosferze bakterie przenoszą się

od żywiciela do żywiciela drogą

inhalacyjną na cząstkach gleby lub

pyłu, w kontaktach bezpośrednich lub

przez zainfekowane nimi przedmioty.

Dostając się przez jamy nosa lub jamę

ustną, mogą wywierać działanie

chorobotwórcze miejscowe lub

poprzez egzotoksyny ogólnoustrojowe,

jak np. gronkowiec złocisty.

Rezerwuary

gronkowca

złocistego

, poza zakażonym

człowiekiem, znajdują się
w ontocenozach narządowych
licznych gatunków zwierząt
(pies, kot, bydło, świnia i in.).

Niedawno zwrócono uwagę na wziewne
zakażenia, występujące na całym
świecie, Gram-ujemnymi pałeczkami
tlenowymi
z rodzaju

Legionella

(obecnie wyróżnia

się 22 gatunki), opisane po raz
pierwszy podczas epidemii zapaleń
płuc wśród uczestników Zjazdu
Kombatantów (Legion Amerykański) w
Filadelfii w roku 1976.



Dalsze epidemie spostrzegano

wśród osób wspólnie

przebywających w hotelach,

w szpitalach lub halach

produkcyjnych; nie

stwierdzono

zakażeń bezpośrednich człowiek -

człowiek

.



Rezerwuarem zarazka, oprócz

wilgotnej gleby i wody, okazały się

zbiorniki urządzeń klimatyzacyjnych

nawiewnych, a także nebulizatory i

przemysłowe skraplacze pary.



Spośród zarazków dostających się:
do ustroju człowieka drogą
inhalacyjną szczególne miejsce
zajmują

prątki kwasooporne z

rodzaju Mycobacterium, np. M.
tuberculosis i M. bovis, wywołujące
gruźlicę płuc, sercowo-naczyniową,
opon mózgowych i mózgu, kości i
stawów, układu moczowego
i narządów płciowych, skóry).

Ludzie chorzy, wydalając prątki do
aerosfery - nie tylko podczas kaszlu
lub rozmowy, lecz także w czasie
oddychania stanowią istotne
zagrożenie dla otoczenia.
Prątki zachowują żywotność w
zaschniętych grudkach plwociny od
kilku do kilkunastu miesięcy, w
książkach nawet do 20 lat.

Prątkami gruźlicy można zarazić się

również drogą pokarmową lub przez

uszkodzoną skórę.

W roku 1989 średnia zapadalność

na gruźlicę w Europie (23/100 tys.)

była prawie dwukrotnie niższa niż w

Polsce (42,8/100 tys.), podobnie jak

gruźlica czynna (Europa 5/100 tys.,

Polska 11,7/100 tys.).

Tą samą drogą postępuje zakażenie
w obrębie narządów układu
oddechowego

Mycoplasma

zapalenia płuc

, ostatnio szerzące się

epidemicznie na całym świecie.
Nie wiadomo jeszcze, czy możliwe
jest tworzenie się rezerwuarów tego
zarazka
w środowisku zewnętrznym.

Udowodniono natomiast, że

zakażenie Chlamydia psittaci

następuje przez wdychanie

bezpośrednie lub na cząstkach pyłów

chlamydii pochodzących od ptaków

(ornitoza), zwłaszcza często od

papug, gołębi, kaczek i indyków.

Podobnie przedstawia się zakażenie

bakteriami z unoszącymi się w

powietrzu cząstkami gleby.

Człowiek zakaża się promieniowcami

rodzaju Nocardia lub Actinomyces

nierzadko osiadającymi na roślinach

i produktach żywnościowych, a więc

dostających się też do ustroju

człowieka

per os - doustnie.

Wśród rozpowszechnionych w

aerosferze zarodników grzybów mogą

być również zarodniki wywołujące

grzybice, zwłaszcza układu

oddechowego lub odpowiedzialne za

stany astmatyczne.

W Środkowej Europie największe

znaczenie epidemiologiczne mają

grzyby należące do pleśniakowatych,

kropidlakowatych i drożdżopodobnych .

Wdychane zarodniki z jam nosa często

dostają się do zatok przynosowych

(szczękowe, sitowe), wywołując w nich

zmiany zapalne lub rozrostowe, osiadają

na powierzchni krtani lub przy głębokim

wdechu przenoszą się

z powietrzem do dolnych dróg

oddechowych

i płuc ( są przyczyną zapalenia płuc,

oskrzeli lub opłucnej, grzybniaków);

w części przypadków rozwija się postać

uczuleniowa, zwykle związana z inwazją

Aspergillus fumigatus.



W aerosferze wykrywa się również
grzyby, które mogą u ludzi
prowokować natychmiastowe
reakcje alergiczne
i objawy astmy oskrzelowej
(astma atopowa).

Wśród innych czynników
biotycznych podobne reakcje
wyzwalają alergeny roztoczy - w
kurzu domowym, rozkruszki - w
produktach żywnościowych,
alergeny sierści i naskórka zwierząt
domowych oraz pyłków traw i drzew,
a także inne, wiążące się np. z
narażeniem zawodowym.

Drogą inhalacyjną do kolejnego
żywiciela mogą dostawać się postacie
inwazyjne pasożytów wydalanych tą
samą drogą lub opuszczających
wcześniejszego żywiciela inną drogą
(np. per rectum).

Z plwociną - być może nie tylko

człowieka, lecz też ze śliną niektórych

zwierząt (np. gryżonie, pies, kot,

świnia) - trafiają do aerosfery postacie

cyst pierwotniaka Pneumocystis

carini, które mogą być wydalane do

środowiska również z kałem po

połknięciu ich z treścią odkrztuszoną

z oskrzeli.

Jaja owsika składane przez samice w

okolicy odbytu (inwazyjne już po 4-6 h)

wysychając na pościeli i sprzętach

domowych, opadają na podłogę

zachowując inwazyjność przez kilka

tygodni, łatwo unoszą się z pyłem i

następnie wnikają z powietrzem

wdychanym do tego samego lub innego

żywiciela.

Podobnie może przebiegać zarażenie

cystami pierwotniaków pasożytujących

w przewodzie pokarmowym, np. Giardia

intestinalis, Cryptosporidium,

Entamoeba, infekujących z cząstkami

kału przedmioty codziennego użytku,

zwłaszcza

w skupiskach dziecięcych.

Gromadzenie się (osiadanie, sedymentacja)

postaci inwazyjnych pasożytów w

najbliższym otoczeniu człowieka, m.in. na

sprzętach domowych, przedmiotach

codziennego użytku, podłogach

pomieszczeń mieszkalnych, często też

gospodarczych (np. u ogrodników,

rolników) stwarza możliwość transmisji ich

z populacji ludzkiej na populacje

odpowiednich gatunków zwierząt

hodowlanych i dzikich, np. Toxoplasma

gondii wywołująca toksoplazmozę.



Zarażenie

Toxoplasma gondii

może

również wiązać się z oocystami

rozsiewanymi z kałem kota i

wdychanymi przez jamy nosa.



Kot domowy lub inne zwierzę z

kotowatych jako żywiciel ostateczny

(rozmnażanie płciowe = sporogonia)

Toxoplasma gondii,

wydala z kałem (po

1- 3 tyg. od zarażenia) do środowiska

oocysty (ok. 5 mln na 24 h),

w których po kilku dniach wykształcają

się postacie inwazyjne - sporozoity.

Oocysta staje się następnie sporocystą,

zdolną zarazić człowieka i większość

zwierząt w jego otoczeniu (ptaki, ssaki).



U ludzi i zwierząt - z wyjątkiem
kotowatych, toksoplazma rozmnaża
się bezpłciowo (żywiciele pośredni).
U żywiciela pośredniego tworzą się
pseudocysty, w makrofagach i
innych komórkach układu
jednojądrowych komórek
fagocytujących, zawierające szybko
rozmnażające się tachyzoity, które
po pęknięciu pseudocysty atakują
komórki różnyćh narządów.

W dalszym ciągu inwazji powstają cysty

z bradyzoitami, o małej aktywności w

tkankach (np. mięśniowej), stanowiące

najważniejszy rezerwuar Toxoplasma gondii

u zwierząt.

W środowiskowych łańcuchach

pokarmowych zarażenie tym pierwotniakiem

obejmuje kolejnych żywicieli pośrednich,

spośród których drobne gryzonie i ptaki

trafiają do żywiciela ostatecznego, w którym

cykl rozwojowy toksoplazmy się zamyka.



Aerosfera zajmowana jest przez
liczne gatunki pajęczaków i owadów,
z których wiele odgrywa rolę
pasożytów zewnętrznych człowieka
oraz rezerwuarów lub przenosicieli
biologicznych i mechanicznych
chorobotwórczych wirusów, bakterii,
grzybów, a także - żywicieli
ostatecznych lub pośrednich
pasożytów zwierząt należących do
innych grup systematycznych.

Kleszcze z obrzeżkowatych

charakterystyczne dla gołębników
i kurników, mogą zasiedlać nowe
bloki; stwarzając bezpośrednie
zagrożenie dla ich mieszkańców;
ukłucia powodują zmiany skóry
(świąd, ból, obrzęk,
zaczerwienienie, ogniska
martwicy),

mogą przenosić też

wirusy kleszczowego zapalenia
mózgu, pałeczki durów rzekomych
i in.



Kleszcze z Ixodidae

, zajmujące otwarte

przestrzenie, cieniste lasy graniczące z
łąkami lub zbiornikami wodnymi, np.

kleszcz pastwiskowy i kleszcz tajgowy
oraz kleszcz łąkowy),

wykrywa się

także na psach i ich właścicielach oraz
w ich mieszkaniach. Stanowią one
istotne zagrożenie dla populacji
ludzkiej,

przenoszą bowiem wirusy

kleszczowego zapalenia mózgu.

W Polsce w latach

dziewięćdziesiątych chorobę tę

rejestrowało się około 30-krotnie

częściej niż w latach

osiemdziesiątych, ze szczytem

zachorowań w lipcu i październiku.

Ogniska endemiczne opisywane są

we wszystkich krajach Europy.

Zagrożeniem dla człowieka są również

krętki
z rodzaju Borrelia, zwłaszcza Borrelia
burgdorferi,

przenoszona przez kleszcze

Ixodes dammini i Ixodes ricinus -
wywołująca
w miejscu ukąszenia kleszcza zmianę
pierwotną skóry w postaci rumienia
przewlekłego wędrującego (erythema
chronicum migrans), a następnie

tzw.

chorobę z Lyme (objawy wielonarządowe).

Boreliozy należą obecnie także do chorób
o wzrastającej częstości, zwłaszcza w
regionach o dużym . rozprzestrzenieniu
kleszczy z rodzaju Ixodes.

Udowodniono, że kleszcze mogą
przenosić pałeczki tularemii oraz
drobnoustroje zaliczane do kilku
gatunków o różnym
rozmieszczeniu geograficznym



Pałeczki z rodzaju Rickettsia,
zwłaszcza Rickettsia prowazekii
odpowiedzialne
u

ludzi za dur plamisty epidemiczny,

są przenoszone przez wesz ludzką.

Rezerwuarami tych drobnoustrojów,
oprócz człowieka, kleszczy i
niektórych owadów, są zakażone
zwierzęta, zwykle ssaki (gryzonie,
psy).

W wielu rejonach Afryki, Azji, Ameryki

Południowej i Środkowej, a także w

Europie południowej rozpowszechnione

tam moskity, pijące krew człowieka,

ssaków domowych i wolno żyjących oraz

ptaków, odgrywają ważną rolę

epidemiologiczną. Moskity rodzaju

Phlebotomus, kłujące człowieka, wywołują

miejscowe zmiany skóry (zaczerwienienie,

obrzęk, ból i in.), są przenosicielami i

rezerwuarami niektórych wirusów,

pierwotniaków rodzaju Leishmania które

wywołują zmiany skórne. Leishmania

donovani wywołuje chorobę „kala azar" .

W Polsce spotyka się liczne gatunki
komarów z rodzaju Anopheles i Culex
należące do rodziny Culicidae. Owady z
tej rodziny przechodzą przeobrażenie
zupełne (holometabolizm), w
większości są związane
z hydrosferą, w odróżnieniu od
Muscidae
i Pulicidae, których pełny rozwój
przebiega
w aerosferze i litosferze.

Spośród much największe znaczenie

epidemiologiczne ma gatunek

kosmopolityczny (mucha domowa).

Przenosi ona mechanicznie (na włoskach

oskórka, na narządzie gębowym lub

przylgach) pałeczki z rodzajów

Salmonella, Shigella, Yersinia, Klebsiella,

Escherichia oraz przecinkowce, zarodniki

grzybów Candida, cysty pierwotniaków

(Giardia lamblia lub Entamoeba) oraz jaja

helmintów. Zarazki te mogą być również

połknięte przez muchę z pożywieniem

i wydalone z kałem na środki spożywcze.

W szczególnych okolicznościach larwy

muchy domowej pasożytują w ranach lub

obok otworów naturalnych u ludzi.

W Afryce natomiast żyje mucha tse-tse

oraz gatunki pokrewne, odgrywające

zasadniczą rolę w rozwoju wiciowców

(świdrowców) pasożytujących we krwi,

chłonce i płynie mózgowo-rdzeniowym.

Pierwotniaki z rodzaju Trypanosoma

wywołują śpiączkę afrykańską .

Ważną rolę epidemiologiczną odgrywają

zwłaszcza Trypanosoma brucei

gambiense

i trypanosoma brucei rhodesiense .

Poza człowiekiem ogromnym

rezerwuarem tych świdrowców, z którego

korzystają owady, są zarażone antylopy,

świnie, bydło, owce i kozy.

Pchły - pasożyty zewnętrzne zwierząt
i człowieka, mogą być żywicielami
pośrednimi tasiemców z rodzajów
Dipylidium (żywiciel ostateczny: pies,
kot, lis i inne mięsożerne)
i Hymenolepis (człowiek, gryzonie).
Pchły biorą również udział w transmisji
pałeczek dżumy i tularemii

.



W Polsce najczęściej spotyka się

pchłę

ludzką lub pchłę szczurzą tropikalną .
Ten ostatni gatunek został opisany po
raz pierwszy na terenie Gdyni.
Pochodzi
z Indii i został prawdopodobnie
przewieziony na statkach ze
szczurami

.

Pchła szczurza tropikalna przenosi
pałeczki dżumy. Zakażona pchła,
w czasie ssania krwi, wprowadza do
ustroju człowieka Yersinia pestis .

Pałeczka ta dostaje się do najbliższych
węzłów chłonnych, gdzie rozwija się
wewnątrzkomórkowo, powodując

tzw.

postać dymieniczą dżumy

. Człowiek

chory na postać płucną dżumy zakaża
drogą kropelkową swoje otoczenie.
Sprzyja to rozwojowi epidemii postaci
płucnej dżumy, choroby o największej
śmiertelności.