Warschau Nov. 2008

1

Dr. K. Luden

Bakterie typu Legionella

w

instalacjach domowych

Dr Katrin Luden

Bakterie typu Legionella

Dr. K. Luden

Legionella
 To bakterie słodkowodne (~50 gatunków, z czego

wszystkie

potencjalnie

patogeniczne

dla

człowieka)

 Wzrastają najlepiej w wodzie ciepłej

np. w wodociągach z ciepłą wodą do spożycia,
basenach (filtry), systemach klimatyzacyjnych lub
chłodniach kominowych

 Bardzo ograniczony wzrost <20°C i śmierć >60°C
 Infekcje przenoszą się przez wdychanie aerozoli,

rzadko przez aspirację (90% infekcji wywołuje L.
pneumophila)

 Wywołują

gorączkę

Pontiac

oraz

chorobę

legionistów

Infekcje powodowane przez

Legionella

Dr. K. Luden

Gorączka Pontiac
ostra, grypopodobna infekcja bez zapalenia płuc o

tendencji do samoistnego ustępowania
Czas inkubacji: 2-3 dni

Przypadki ~800.000 – 1.5 miliona/ rok (szacunki RKI)
Choroba legionistów
Zapalenie płuc (gorączka, dreszcze, kaszel), niekiedy

śmiertelne

Czas inkubacji: 2-10 dni

Przypadki: ~ 6.000 - 20.000 / rok (szacunki RKI)

Przypadki śmiertelne: ~ 1.000 - 3.000 / rok (szacunki

RKI)

Dyrektywa w sprawie wody do

spożycia 98/83/EC

Dr. K. Luden

Legionella nie uwzględnione, ale

Obowiązki ogólne (Artykuł 4):
Woda jest czysta, jeżeli: jest wolna od wszelkich
mikroorganizmów, które w ilościach lub stężeniach
stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego

Artykuł 5 (3) Normy jakości
“Państwo

Członkowskie

ustala

wartości

dla

dodatkowych parametrów nieobjętych załącznikiem I w
przypadku, gdy wymaga tego ochrona zdrowia
ludzkiego na terytorium tego kraju lub jego części.
Ustalone wartości powinny co najmniej spełniać
wymagania art. 4 ust. 1 lit. a).”

Niemiecka ustawa ws. wody do spożycia

(DWD)

Dr. K. Luden

§

18

Monitoring

prowadzony

przez

publiczne instytucje ochrony zdrowia

(1)

Publiczne

instytucje

ochrony

zdrowia

nadzorują wodę dostarczaną … instalacjami
domowymi, z których udostępniana jest ona
odbiorcom,

w

szczególności

w

szkołach,

przedszkolach, szpitalach, restauracjach i innych
obiektach publicznych, pod względem spełniania
wymogów rozporządzenia przez odpowiednie
badania.

Dr. K. Luden

Legionella wspomniane dwukrotnie:
§20 nakaz publicznych instytucji ochrony zdrowia
publiczne instytucje ochrony zdrowia mogą nakazać

analizę dodatkowych parametrów wziąwszy pod uwagę

okoliczności występujące w danym przypadku… np.

Legionella…
oraz
Monitoring kontrolny (Załącznik)
Monitoring kontrolny obejmuje badanie na obecność

Legionella w centralnych systemach ogrzewania wody do

spożycia wchodzących w skład instalacji domowych, z

których dostarczana jest woda do odbiorców.

Niemiecka ustawa ws. wody do spożycia

(DWD)

Uzasadnienie

Dr. K. Luden

Ze względu na poważne potencjalne zagrożenie
zdrowia ludzkiego ze strony Legionella w
domowych instalacjach wody ciepłej, woda w tych
instalacjach musi być monitorowana na obecność
tych bakterii w obiektach, gdzie woda dostępna
jest publicznie.

ALE

Pytania

Dr. K. Luden

 Jaki jest cel tego monitoringu?

Wykrywanie zanieczyszczenia systemowego,

czy

ocena poważnego ryzyka?

 Jakie wartości parametryczne przyjąć do oceny

wyników?

 Pobieranie prób: gdzie, ile prób, kiedy?

Cel monitoringu

Dr. K. Luden

Rekomendacje NLGA (2006) oraz FEA (2007):

wykrywanie

zanieczyszczenia systemowego

Celem monitoringu prowadzonego w Dolnej Saksonii

jest

zbieranie

informacji

o

zanieczyszczeniu

systemowym z wykorzystaniem porównywalnych
wyników uzyskiwanych dzięki zharmonizowanym
technikom próbobrania oraz identyfikacji prób w
systemie kodowym.

Laboratoryjna metoda wykrywania Legionella została

również uwzględniona, ponieważ norma ISO 11731
nie została przełożona na normę DIN.

Normy techniczne

Dr. K. Luden

DIN 1988 (1988): norma techniczna dla instalacji

wody do spożycia
VDI*-Przewodnik 6023 (2006): planowanie,

budowa, eksploatacja i konserwacja systemów

ogrzewania wody do spożycia z uwzględnieniem

zasad higieny

DVGW** W 551 (2004):

System ogrzewania i

dystrybucji wody do spożycia, techniczne środki

ograniczenia

wzrostu

Legionella;

planowanie,

montaż, eksploatacja i modyfikacja instalacji wody

do spożycia
DVGW** W 553 (1998): Wielkość centralnych

systemów obiegu wody ciepłej

*VDI: Stowarzyszenie Inżynierów Niemieckich
**DVGW: Niemieckie Techniczno – Naukowe Stowarzyszenie Gazu i

Wody

Rekomendacje Federalnej

Agencji Środowiska (FEA)

Dr. K. Luden

Kategorie obiektów podlegających

monitoringowi

1) Szpitale i domy opieki (dla osób starszych,

niepełnosprawnych, niemowląt)

2) Ambulatoria, stacje dializ, ośrodki rehabilitacyjne…

3) Szkoły, przedszkola

4) Hotele, hostele

5) Inne

ośrodki

szkoleniowe,

domy

wczasowe,

kempingi, etc.

6) Obiekty sportowe

7) Komunalne budynki mieszkalne

Rekomendacje Federalnej

Agencji Środowiska (FEA)

Dr. K. Luden

Dodatkowo do W551:
 W obiektach kategorii 1 i 2 (szpitale i domy opieki)

bez

monitoringu

orientacyjnego,

zawsze

szczegółowy

 Dodatkowe próby pobiera się w jednostkach

podwyższonego ryzyka (np. oddziały intensywnej
terapii)

 W obiektach o wielu oddziałach (Teilstränge) próby

pobiera się w jednostkach, gdzie używa się
natrysków

Wartości parametryczne

Dr. K. Luden

Brak rekomendacji władz, ponieważ:
 Brak lub skąpe dane na temat korelacji stężenia

Legionella, a poziomem infekcji

 Legionella nie są równomiernie rozłożone w wodzie

(biofilm, ameby)

? Czy spełniająca wymogi domowa instalacja wody

ciepłej nie powinna być wolna od Legionella?

Wykrycie 500 CFU/100 ml jednego dnia może dać
5000 lub 500 000 dnia następnego.

W551

Dr. K. Luden

Legionella

CFU/100ml

Poziom

zanieczyszcze

nia

Środki

Dalsze

dochodzenie

Działania

następcze

> 10.000 bardzo wysoki Bezpośrednie środki

zapobiegawcze
(dezynfekcja, zakaz
użytkowania),
konieczne działania
naprawcze

Natychmiastow
e

1 tydzień po
dezynfekcji
lub
działaniach
naprawczych

> 1.000

wysoki

Działania naprawcze
zależą od wyników
dalszego dochodzenia

Bezzwłoczne

 100

średni

Brak

W ciągu 4
tygodni

< 100

niski/brak

Brak

Brak

Po 1 roku

Ocena wyników monitoringu rutynowego (orientacyjnego, 1 x
do roku)

Dolna Saksonia

Dr. K. Luden

Punkt pobrania
próby

Obiekty sprawdzane
podczas monitoringu

Verteiler

Zulauf

1 2
i

2) LS1-LSi
Steigstrang

1) L1 Austritt
Trinkwassererwärmer

3) L3 Rücklauf
Zirkulationsleitung

1 2
i

Zawsze najpierw techniczna lustracja i inspekcja
instalacji (do rekomendacji dołączona jest lista
kontrolna)

Negatywny wynik badania prób na obecność
Legionella nie jest dowodem technicznej sprawności
systemu

Pobieranie prób

Dr. K. Luden

Specyfikacja:

L1 pobrać próbę przy temperaturze maksymalnej,

zapisać temperaturę próbobrania

LS spuścić dokładnie 1 litra wody, pobrać próbę,

zapisać temperaturę próbobrania, spuścić wodę
do

osiągnięcia

temperatury

maksymalnej,

zapisać temperaturę

L3 spuścić niewielką ilość wody w celu pobrania

próby wody będącej w obiegu,

zapisać

temperaturę

Postępować zgodnie z ISO 19458, cel b.

Pobieranie prób - ISO 19458

Dr. K. Luden

Cel

Jakość

Usunąć

podłączone

urządzenia

Zdezyn

fekowa

ć

Spuścić

wodę

a

W głównym

wodociągu

Tak

Tak

Tak

b

W kranie

Tak

Tak

Nie

a

(minimalni

e)

c

Do

konsumpcji

Nie

Nie

Nie

a

spuścić niewielką ilość wody, aby zlikwidować wpływ dezynfekcji kranu

Wykrywanie zanieczyszczenia systemowego: cel b

Pobieranie prób - ISO 19458

Dr. K. Luden

Cel

Jakość

Usunąć

podłączone

urządzenia

Zdezyn

fekowa

ć

Spuścić

wodę

a

W głównym

wodociągu

Tak

Tak

Tak

b

W kranie

Tak

Tak

Nie

a

(minimalni

e)

c

Do

konsumpcji

Nie

Nie

Nie

a

spuścić niewielką ilość wody, aby zlikwidować wpływ dezynfekcji kranu

Ocena ryzyka lub dochodzenie w konkretnym
przypadku: cel C

Dr. K. Luden

Próba wody

Bezpośrednia hodowla

Filtracja przez membrany

0.5 ml

GVPC

0.5 ml

GVPC

20 ml

GVPC

100 ml

GVPC

Inkubacja

w 36 ± 2°C

przez 7-

10 dni

Inkubacja w

36 ± 2°C

przez 7-

10 dni

Inkubacja

w

36 ± 2°C

przez 7-

10 dni

Inkubacja w

36 ± 2°C

przez 7-

10 dni

Tworzenie

się

subkultur

Tworzenie

się subkultur

Tworzenie

się

subkultur

Tworzenie

się

subkultur

Metoda wykrywania - ISO 11731

opcjonalne

Dr. K. Luden

Metoda wykrywania - ISO 11731

Zakres pomiaru:

1) Do hodowli 2x 0.5 ml

→

< 100 do 40.000

CFU/100

ml

przy maksymalnej liczbie 200 kolonii na szalce
zgodnie z ISO 8199

2) Filtracja przez membrany 20 ml

→

< 5 do 500

CFU/100 ml

przy maksymalnej liczbie 100 CFU/filtr

Łącznie

< 5 do 40.000 CFU/100 ml

Dr. K. Luden

Wyniki 2005

Legionella

[n]

Próby

[n]

Ocena wg W551

łącznie

2637

< 5

1873

Brak / niskie zanieczyszczenie

 5

764

Niskie zanieczyszczenie

> 10

644

Niskie zanieczyszczenie

> 100

409

Średnie, średnioterminowe działania

naprawcze

> 1.000

149

Wysokie zanieczyszczenie,
krótkoterminowe działania naprawcze

> 10.000

42

Bardzo wysokie zanieczyszczenie,
bezzwłoczne działanie

> 100.000

1

Bardzo wysokie zanieczyszczenie,
bezzwłoczne działanie

Dr. K. Luden

Konsekwencje

 Wobec obiektów, gdzie badanie prób wykazuje

bardzo wysokie zanieczyszczenie Legionella może
zostać wydany nakaz podjęcia natychmiastowych
działań.

 Operatorzy instalacji domowych o średnim

zanieczyszczeniu proszeni są o przedstawienie
średnioterminowego planu naprawczego

 Świadczy się usługi doradcze, niekiedy zamykane

są obiekty, np. natryski w publicznych basenach
jako środek ochrony zdrowia publicznego

 BRAK

nakazu podjęcia konkretnych działań ze

strony publicznych organów ochrony zdrowia. Za
dostarczanie bezpiecznej wody odpowiedzialny
jest operator instalacji domowej.

Uwagi końcowe

Dr. K. Luden

 W Dolnej Saksonii zharmonizowano pobieranie prób i

badania na obecność Legionella w instalacjach
domowych.

 Konsultacje służb ochrony zdrowia z operatorami

instalacji domowych zanieczyszczonych Legionella
zostały ułatwione.

 Techniki pobierania prób są odpowiednie do celu

monitoringu.

 Stosowanie

jest

zalecanego

protokołu

oraz

rejestrowanie temperatur jest często pierwszym
krokiem do identyfikacji źródła problemu.

 Chociaż normy techniczne istnieją od ponad 20 lat,

większość instalacji wciąż jest niezmodernizowana.