LEKI DZIAŁAJĄCE NA PRZEWÓD POKARMOWY

LEKI DZIAŁAJĄCE

NA PRZEWÓD

POKARMOWY

Małgorzata Berezińska

Zakład Farmakologii,

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Funkcje przewodu

pokarmowego

 Pobieranie pokarmu
 Rozbijanie dużych cząsteczek pobieranych z

pokarmem na mniejsze (aminokwasy, cukry,
tłuszcze)

 Wchłanianie substancji z pokarmu do krwi i

chłonki – zaopatrywanie organizmu w środki
odżywcze, wodę, witaminy i sole mineralne

 Wydalanie części produktów przemiany materii
 Udział w utrzymywaniu równowagi wodno -

elektrolitowej

Funkcje przewodu

pokarmowego – z punktu

widzenia farmakologii

 Wymioty
 Perystaltyka jelit i usuwanie

kału

 Produkcja soku żołądkowego

Synteza i uwalnianie żółci

Motoryka
przewodu
pokarmow
ego

Regulacja motoryki przewodu

pokarmowego

Układ nerwowy

 Śródścienny
 Ośrodkowy

(autonomiczny) –
przywspółczulny
(włókna
przedzwojowe) i
współczulny (włókna
zazwojowe)

Regulacja motoryki przewodu

pokarmowego

Układ

humoralny

 Acetylocholina
 Serotonina
 ATP
 VIP
 Somatostatyna
 Substancja P
 Enkefaliny

Objawy zaburzeń funkcjonalnych

przewodu pokarmowego

 Bóle brzucha (często o charakterze kolek)
 Wzdęcia
 Refluksy (zarzucanie)
 Wiatry
 Biegunki
 Zaparcia

Zaburzenia motoryki jelit

Zaparcia – zwolnienie przesuwania treści

pokarmowej w jelitach i przedłużenie czasu
przebywania treści pokarmowej w jelitach

Zaparcia atoniczne – zmniejszenia napięcia

ścian jelit i zahamowanie perystaltyki

Zaparcia spastyczne – nadmierne skurcze

mięśni okrężnych jelit, utrudniające
przesuwanie treści pokarmowej

Zaburzenia motoryki jelit

Biegunki – przyspieszenie przesuwania treści

pokarmowej i wypróżnianie płynną treścią

 Biegunki pochodzenia ośrodkowego –

pobudzenie ośrodka nerwu błędnego
(biegunki emocjonalne)

 Biegunki pochodzenia obwodowego –

podrażnienie zakończeń czuciowych w błonie
śluzowej jelit, wyzwolenie odruchów
motorycznych i śródściennych za
pośrednictwem nerwu błędnego, wzmożenie
napięcia i perystaltyki jelit

Związki wpływające na

motorykę przewodu

pokarmowego

 Związki wspomagające motorykę

(prokinetyczne) – metoklopramid, cisaprid,
domperidon, erytromycyna – przyspieszają
opróżnianie żołądka i pasaż jelitowy
poprzez mechanizmy neurohumoralne

 Leki hamujące motorykę żołądka i

dwunastnicy – leki pobudzające receptory
opioidowe jelita cienkiego (loperamid), leki
cholinolityczne

Związki wpływające na

motorykę przewodu

pokarmowego

Leki stosowane w

czynnościowych zaburzeniach
przewodu pokarmowego

Leki przeciwwwymiotne i

zapobiegające nudnościom

Leki hamujące perystaltykę jelit

Leki stosowane w czynnościowych

zaburzeniach przewodu pokarmowego

 Syntetyczne leki cholinolityczne –

mebeweryna, trimebutyna, oksyfenonium

 Papaweryna i jej pochodne – drotaweryna,

alweryna

 Alkaloidy pokrzyku i ich pochodne
 Leki pobudzające perystaltykę –

metoklopramid, cisaprid, domperidon

Mebeweryna

 Działa bezpośrednio rozkurczowo na mięśnie

gładkie przewodu pokarmowego; wpływa
głównie na mięśniówkę jelita grubego

 Leczenie objawowe skurczów mięśni gładkich

jelit oraz zaburzeń czynnościowych jelit w
przebiegu zespołu jelita drażliwego.

 Leczenie dolegliwości wywołanych skurczem

mięśni gładkich jelit u chorych ze zmianami
organicznymi przewodu pokarmowego

Trimebutyna

Receptory opioidowe w przewodzie

pokarmowym

 Receptory μ
 Receptory δ

 Receptory κ

•Umiejscowione w mięśniach

gładkich przewodu
pokarmowego

•Ich pobudzenie nasila motorykę

przewodu pokarmowego

•Umiejscowione na neuronach

cholinergicznych

•Ich pobudzenie hamuje motorykę

przewodu pokarmowego

Trimebutyna

 Pobudza mięśnie jelita o osłabionej czynności

(receptory μ i δ ) oraz działa spazmolitycznie
na mięśnie o wzmożonej pobudliwości
ruchowej (receptory κ)

 Regulacja perystaltyki obejmuje cały przewód

pokarmowy: napięcie dolnego zwieracza
przełyku, proces opróżniania żołądka,
perystaltykę jelita cienkiego i okrężnicy

Trimebutyna

 Do OUN przenika tylko w nieznacznym

stopniu, działa głównie na receptory
obwodowe

 Wskazania – zespół jelita nadpobudliwego;

zaburzenia czynnościowe przewodu
pokarmowego – ból brzucha, stany
skurczowe jelit, biegunki, zaparcia

Oksyfenonium

 Działa obwodowo cholinolitycznie słabiej od

atropiny, blokuje receptory muskarynowe i
nikotynowe

 Działa rozkurczowo, zmniejsza wydzielanie

gruczołów błon śluzowych, w tym soku
żołądkowego, zmniejsza napięcie i czynność jelit.

 Wskazania – stany skurczowe przewodu

pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych,
diagnostyka przewodu pokarmowego

Papaweryna

 Izochinolinowy alkaloid opium
 Rozkurcza mięsnie gładkie przez bezpośredni

wpływ na komórki mięśniowe – hamuje
fosfodiesterazę

 Stosowana w leczeniu stanów spastycznych

mięsni gładkich – kolki jelitowej, kolki
żółciowej, kolki nerkowej – w nasilonych
stanach skurczowych w połączeniu z lekami
cholinolitycznymi i przeciwbólowymi

Drotaweryna (NO-SPA)

 Syntetyczny lek o działaniu

spazmolitycznym

 Inhibitor fosfodiesterazy
 Po podaniu doustnym dobrze wchłania się

z przewodu pokarmowego; może tez być
podawana pozajelitowo

 Stosowana w stanach skurczowych mięśni

gładkich, stanach skurczowych w obrębie
dróg rodnych

Alweryna

 Syntetyczna pochodna izochinolinowa
 Hamuje napływ wapnia do komórek

mięśniówki gładkiej

 Działa spazmolitycznie silniej od

papaweryny

 Objawowe leczenie stanów skurczowych

mięśni gładkich przewodu pokarmowego,
dróg żółciowych, moczowych i macicy

Metoklopramid

 Antagonista receptorów D

w OUN i w

przewodzie pokarmowym

 Agonista receptorów serotoninowych 5-

 Uwalnia ACh z zakończeń pozazwojowych
 W dużych dawkach antagonista
receptorów serotoninowych

5-HT

DYSTONIA!!!

Metoklopramid

 Zwiększa napięcie i pobudza czynność

skurczową mięśni gładkich przewodu
pokarmowego – działa pobudzająco na
perystaltykę żołądka, dwunastnicy i jelit,
szczególnie jelita cienkiego

 Nie pobudza wydzielania soku żołądkowego i

enzymów trzustkowych, nie wpływa na inne
funkcje przewodu pokarmowego

 Poprawia łaknienie i działa przeciwwymiotnie

Metoklopramid – wskazania

 Różnego pochodzenia zaburzenia

motoryki przewodu pokarmowego

 Zaburzenia perystaltyki po operacjach na

jamie brzusznej

 Nudności i wymioty różnego pochodzenia

(również pooperacyjne i po cytostatykach)

 Diagnostyka przewodu pokarmowego

(gastroskopia)

Metoklopramid –

przeciwwskazania

 Krwawienia z przewodu

pokarmowego

 Ostre choroby w jamie brzusznej
 Mechaniczna niedrożność jelit
 Perforacje i przetoki żołądkowo-

jelitowe

 Zaburzenia pozapiramidowe
 Wiek do 15 lat

Cisaprid

 Zwiększa napięcie dolnego zwieracza przełyku,

ułatwia opróżnianie żołądka i dwunastnicy,
hamuje zarzucanie treści żołądkowej do
przełyku

 Nie wpływa na wydzielanie soku żołądkowego
 Pobudza receptory serotoninowe 5-HT

przewodzie pokarmowym, dzięki czemu
zwiększa uwalnianie acetylocholiny ze splotów
śródściennych

Cisaprid

 Wskazania – głównie zaburzenia

opróżniania żołądka, objawowe leczenie
dolegliwości związanych z refluksem
żołądkowo-przełykowym

Cisaprid

W rzadkich przypadkach cisaprid może powodować

ciężkie zaburzenia rytmu komór (dawki powyżej 40

mg/dobę)

Cisaprid jest metabolizowany w wątrobie przez enzymy

z grupy cytochromu P-450, głównie CYP3A4

Jednoczesne podanie leków hamujących aktywność tych

enzymów może prowadzić do zwiększenia stężenia

cisapridu we krwi, co może spowodować zaburzenia

rytmu serca (makrolidy, imidazolowe leki

przeciwgrzybicze, inhibitory proteazy HIV, sok

grejpfrutowy)

Domperidon

 Pobudza perystaltykę przełyku, żołądka i

dwunastnicy

 Wybiórczy antagonista receptorów D

pozbawiony działania ośrodkowego

 Wskazania – wymioty i mdłości po

cytostatykach i hemodializie

 Można go stosować w długotrwałej terapii, u

chorych z chorobą Parkinsona lub
przyjmujących neuroleptyki

 Lek nie jest zarejestrowany w Polsce

Erytromycyna

 Antybiotyk makrolidowy
 Agonista receptora motylinowego, działa

prokinetycznie – prawdopodobnie
pobudzenie tego receptora nasila uwalnianie
acetylocholiny i pobudzenie receptorów
muskarynowych w przewodzie pokarmowym

 Zaburzenia czynności przewodu

pokarmowego przy stosowaniu
erytromycyny jako antybiotyku – nudności,
wymioty, biegunki

Leki przeciwwymiotne i

zapobiegające nudnościom

Grupa

Leki

Szczególne zastosowania

Leki cholinolityczne

Skopolamina

Kinetozy

Leki
przeciwhistaminowe,
przeciwserotoninowe i
przeciwdopaminowe

Difenhydramina,

dimenhydrynat

Tropisetron,

ondansetron,
granisetron

Domperidon

Kinetozy, leczenie i
profilaktyka wymiotów i
nudności spowodowanych
radio- i chemioterapią

Neuroleptyki

Chloropromazyna,
perfenazyna,
prometazyna,
triflupromazyna

Wymioty ciężarnych

Metoklopramid

Wymioty po błędach
dietetycznych, profilaktyka
przed wymiotami
pooperacyjnymi

Selektywni antagoniści

receptora 5-HT

 Ondansetron, tropisetron, granisetron
 Silnie i wybiórczo blokują receptory 5-HT

ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym,
hamując odruch wymiotny wynikający z ich
pobudzenia przez uwalnianą pod wpływem
promieniowania jonizującego i cytostatyków
serotoninę

 Nie są antagonistami receptorów

dopaminowych, nie wywołują więc objawów
pozapiramidowych

Leki hamujące perystaltykę

jelit

Loperamid

 Wiąże się z receptorami opioidowymi w

ścianie jelita, w następstwie czego hamuje
uwalnianie acetylocholiny i prostaglandyn,
zmniejszając tym samym perystaltykę
przewodu pokarmowego

 Nie działa na OUN

 Wskazania – objawowe leczenie ostrej i

przewlekłej biegunki różnego pochodzenia

Leki hamujące perystaltykę

jelit

Difenoksylat
 Zmniejsza perystaltykę jelit podobnie jak

loperamid

 Należy do środków odurzających; jest

stosowany w postaci preparatu Reasec, z
dodatkiem atropiny która zabezpiecza lek
przed pełnym ujawnieniem się efektu
odurzającego oraz zabezpiecza przed
wystąpieniem uzależnienia

Leki wpływające na wydzielanie

soku żołądkowego

 Leki pobudzające wydzielanie soku

żołądkowego

•

Środki pobudzające zakończenia smakowe w jamie ustnej

•

Środki działające bezpośrednio na błonę śluzową żołądka

 Leki hamujące wydzielanie soku

żołądkowego

•

Leki cholinolityczne

•

Antagoniści receptora H

•

Inhibitory pompy protonowej

•

Prostaglandyny

Leki pobudzające wydzielanie

soku żołądkowego

 Gorycze – substancje o silnie gorzkim

smaku, działające pobudzająco na
zakończenia smakowe w jamie ustnej,
wzmagają odruchowo wydzielanie soku
żołądkowego – ziele tysiącznika, kłącze
goryczki, kłącze tataraku, ziele bobrka
trójlistnego

 Przyprawy

Leki pobudzające wydzielanie

soku żołądkowego

 Gastryna i pentagastryna – stosowane w

diagnostyce zdolności wydzielniczej żołądka

 Kwas solny – naturalny bodziec wydzielniczy

soku żołądkowego, podtrzymujący jego
wydzielanie w czasie trawienia pokarmu

 Inne – kwas węglowy, kwas glutaminowy,

kofeina

Leki pobudzające wydzielanie

soku żołądkowego

 Pobudzanie łaknienia, ułatwianie

trawienia, poprawa smaku potraw

 Częste infekcje przewodu pokarmowego
 Niedokwaśność soku żołądkowego

Pirenzepina

 Lek cholinolityczny – wybiórczy

antagonista receptorów M

 Hamuje wydzielanie kwasu solnego i

pepsyny, w mniejszym stopniu śluzu

 Hamuje uwalnianie gastryny
 Wskazania – ostre stany w chorobie

wrzodowej (głównie dwunastnicy i zespole
Zollingera-Ellisona)

Antagoniści receptora H

 Cymetydyna, ranitydyna, famotydyna, nizatydyna
 Hamują wybiórczo wydzielanie kwasu solnego i

pepsyny

 Działają leczniczo w chorobie wrzodowej żołądka

i dwunastnicy, zespole Zollingera-Ellisona,
zapaleniu przełyki z zarzucania, ostrym wrzodzie
żołądka

Cymetydyna

 Po podaniu doustnym wchłania się ok. 30% leku,

pokarm opóźnia wchłanianie

 Łatwo przenika przez barierę krew-mózg i

blokuje również ośrodkowe receptory H2,
wywołując objawy zahamowania OUN

 Wydalana w postaci niezmienionej z moczem
 Działania niepożądane – silny inhibitor enzymów

mikrosomalnych wątroby, zaburzenia wydzielania
hormonów płciowych, zmniejszenie przepływu
krwi przez wątrobę; objawy ośrodkowe

Ranitydyna, famotydyna,

nizatydyna

 Nowsze leki antyhistaminowe
 Blokują receptory H

silniej i dłużej niż

cymetydyna

 Nie wywierają działań niepożądanych na

układ hormonalny i wątrobę

 Nie hamują OUN

Inhibitory pompy protonowej

 Omeprazol, pantoprazol, lansoprazol,

rabeprazol, esomeprazol

 Nieodwracalnie inaktywują H

-ATP-azę w

wyniku czego hamują wydzielanie kwasu
solnego, bez zmniejszenia wydzielania pepsyny i
objętości soku żołądkowego

 Powrót normalnej kwaśności po 4-5 dniach od

odstawienia leków

 Efekty niekorzystne – wzmożone wydzielanie

gastryny i przerost komórek okładzinowych (nie
podawać dłużej niż 8 tygodni)

Mizoprostol

 Syntetyczny analog prostaglandyny E

działaniu hamującym wydzielanie soku
żołądkowego

 Nie dopuszcza do wzmożonej sekrecji kwasu

solnego i soku żołądkowego wskutek działania
czynników wrzodotwórczych

 Ułatwia regenerację i gojenie się uszkodzonej

błony śluzowej, nasila wydzielanie śluzu i
wodorowęglanów

 W początkowej fazie leczenia nie hamuje bólów

w chorobie wrzodowej

Mizoprostol

 Szczególnie przydatny w terapii i prewencji

owrzodzeń przy stosowaniu niesteroidowych
leków przeciwzapalnych.

 Podawany jednocześnie z lekami z grupy

NLPZ w leczeniu i profilaktyce wrzodów
żołądka i dwunastnicy oraz krwotocznych
uszkodzeń i nadżerek wywołanych przez
niesteroidowe leki przeciwzapalne

 Arthrotec – diklofenak + mizoprostol
 NIE stosować w czasie ciąży!!!

Leki zobojętniające kwas solny

(leki alkalizujące, neutralizujące)

 Wodorowęglan sodowy (soda oczyszczona)
 Węglan wapniowy
 Związki glinu – koloidalny wodorotlenek

glinowy, monoglicynian glinowy, fosforan i
węglan glinowy

 Związki magnezu – wodorotlenek, tlenek,

węglan, trójkrzemian magnezowy

Leki zobojętniające kwas solny

(leki alkalizujące, neutralizujące)

 Działają krótko, wymagają zażywania kilka

razy w ciągu dnia

 Dawka jednorazowa 1-4 g
 Wskazania – głównie choroba wrzodowa

dwunastnicy

 Działania niepożądane – wtórna hipersekrecja,

alkalizacja moczu, alkalizacja treści
pokarmowej

 Wpływają na wchłanianie innych leków z

przewodu pokarmowego

Wodorowęglan sodowy

 Po podaniu doustnym zobojętnia kwas solny w

żołądku, z wytworzeniem chlorku sodowego i
dwutlenku węgla

 Dwutlenek węgla gromadzi się w żołądku,

wypełnia go i drażni błonę śluzową, wtórnie
wzmagając czynność wydzielniczą

 Stosowany doraźnie, nie nadaje się do

stosowania długotrwałego

 Występuje w wodach mineralnych używanych w

nieżytach i nadmiernym wydzielaniu soku
żołądkowego

Węglan wapniowy

Działa zobojętniająco i

przeciwzapalnie

Ma działanie zapierające
Podczas jego stosowania istnieje

ryzyko wystąpienia hiperkalcemii

Związki glinu

 Neutralizują kwas solny maksymalnie do pH

3,5

 W reakcji z kwasem solnym powstaje chlorek

glinowy – galaretowata masa działająca
ściągająco i osłaniająco na błonę śluzową

 Adsorbują wysięk zapalny
 Działają zapierająco
 W dużych dawkach hamują wchłanianie

fosforanów

Związki magnezu



Działają silniej neutralizująco od związków glinu



Powstające w żołądku i jelitach sole magnezu
działają przeczyszczająco (siarczan)



Niebezpieczeństwo hipermagnezemii u chorych
z niewydolnością nerek

Preparaty złożone



Zawierają związki glinu i magnezu, niekiedy z
dodatkiem środków roślinnych (kora kruszyny,
kłącze tataraku) – nie powodują biegunek i
zaparć

Środki osłaniające

Nieselektywne – kleiki zbożowe,

śluzy roślinne, agar, siemię lniane,
nasiona kozieradki – osłaniają całą
błonę śluzową żołądka

Selektywne – sukralfat, koloidalne

związki bizmutu – wykazują
powinowactwo do uszkodzonej lub
zmienionej zapalnie błony śluzowej

Nieselektywne środki

osłaniające

Osłaniają całą błonę śluzową żołądka
Niewielka skuteczność
Stosowane w nieżytach żołądka i

jelit

Podawane 15-20 minut przed

jedzeniem

Sukralfat

 Kompleks siarczanu sacharozy z

wodorotlenkiem glinu

 W żołądku tworzy gęsty, lepki żel, łączący

się silnie i długotrwale, głównie z niszą
wrzodową

 W niewielkim stopniu zobojętnia kwas

solny, absorbuje kwasy żółciowe

 Pobudza wytwarzanie prostaglandyn w

śluzówce żołądka

Sukralfat

 Przyspiesza gojenie nadżerki – pobudza

wydzielanie prostaglandyn, aktywuje nabłonkowy
czynnik wzrostu i czynnik wzrostu fibroblastów

 Lek dobrze tolerowany
 Stosowany głównie w chorobie wrzodowej

żołądka, zapobiega powstawaniu wrzodów
stresowych

 Hamuje wchłanianie glikozydów nasercowych,

fenytoiny i tetracyklin

Cytrynian potasowo –

bizmutawy

 Wzmaga wydzielanie śluzu, hamuje

wydzielanie pepsyny

 Pokrywa warstwą ochronną uszkodzenia

błony śluzowej

 Powoduje odłączenie bakterii Helicobacter

pylori od nabłonka, co powoduje lizę
bakterii

 Stosowany w chorobie wrzodowej żołądka i

dwunastnicy

Cytrynian potasowo –

bizmutawy

Może powodować nudności i

wymioty

W trakcie kuracji nie wolno pić

mleka i przyjmować leków
neutralizujących

Barwi na ciemny kolor język,

protezy zębowe i kał

Farmakoterapia choroby

wrzodowej

Przyczyna uszkodzenia błony śluzowej –

dysproporcja między wydzielaniem kwasu
solnego a wydolnością mechanizmów
ochronnych.

Cele leczenia
 Zmniejszenie nasilenia dolegliwości

(głównie bólu)

 Przyspieszenie gojenia niszy wrzodowej
 Zapobieganie nawrotom

Farmakoterapia choroby

wrzodowej

Zasady leczenia
1.

Zmniejszanie kwaśności soku żołądkowego –
antagoniści receptorów H

, antagoniści receptora

, inhibitory pompy protonowej, leki neutralizujące

Działanie spazmolityczne

Tworzenie warstwy ochronnej na powierzchni błony
śluzowej i niszy wrzodowej

 Subiektywna poprawa NIE oznacza wygojenia

wrzodu

 Okres kuracji 4 – 6 tygodni

Helicobacter pylori

Drobnoustrój beztlenowy, zakażający

jamę żołądka

Stwierdzany u 50% ludności Europy
Prowadzi do rozwoju przewlekłego

nieżytu żołądka, zwykle
bezobjawowego – upłynnia śluz i
uszkadza barierę ochronną

Helicobacter pylori

Czynnik usposabiający do rozwoju

choroby wrzodowej

 Większa częstość występowania u osób z

chorobą wrzodową niż wśród osób
zdrowych

 Likwidacja zakażenia zwiększa częstość

gojenia nadżerek

 Likwidacja zakażenia zmniejsza częstość

nawrotów

Helicobacter pylori

Terapia potrójna
 Metronidazol + bizmut + tetracyklina lub

amoksycylina

 Omeprazol + metronidazol +

amoksycylina

 Omeprazol + klarytromycyna +

amoksycylina

Środki przeczyszczające

 Powodują wzmożenie czynności

motorycznej jelit i wydalenie treści
pokarmowej z jelit

 Istota działania – nasilenie śródściennych

odruchów motorycznych i ułatwienie
(przyspieszenie) przesuwania treści
pokarmowej na drodze fizycznej lub
chemicznej

Środki przeczyszczające

Mechanizmy fizyczne

Zwiększenie przenikania wody ze ścian

jelita do światła – zwiększenie objętości
i rozwodnienie treści jelitowej,
rozciągnięcie ścian jelit i wyzwolenie
odruchów perystaltycznych,
wypróżnienie – osmotyczne środki
przeczyszczające

Środki przeczyszczające

Mechanizmy fizyczne

Zwiększenie objętości treści jelitowej

przez pęczniejące w świetle jelit śluzy
podawane w postaci proszków lub
galaretek – masowe środki
przeczyszczające

Środki przeczyszczające

Mechanizmy fizyczne

Rozwodnienie i rozluźnienie mas

kałowych przez związki o
właściwościach emulgujących i
zmniejszających napięcie
powierzchniowe – leki rozluźniające
(zmiękczające)

Środki przeczyszczające

Mechanizmy fizyczne

Zwiększenie poślizgu mas kałowych

oraz mechaniczne zahamowanie
wchłaniania i zagęszczania treści
pokarmowej – środki poślizgowe

Środki przeczyszczające

Mechanizm chemiczny
Podrażnienie błony śluzowej jelita 

zwiększone wydzielanie soków
trawiennych i śluzu  rozwodnienie
treści pokarmowej i pobudzenie
perystaltyki  wypróżnienie – środki
drażniące miejscowo błonę jelita
cienkiego lub grubego

Środki przeczyszczające -

wskazania

 Stany, w których niewskazane jest używanie tłoczni

brzusznej – choroby układu krążenia, przepukliny

 Chorzy leżący
 Przygotowanie do badań diagnostycznych i

zabiegów operacyjnych na jamie brzusznej

 Kuracje przeciwrobacze
 Hemoroidy
 Zaparcia przy długotrwałym stosowaniu opiatów
 Zatrucia doustne (środki osmotyczne)

Środki przeczyszczające -

wskazania

Uporczywe zaparcia
 Tylko przy nieskuteczności eliminacji

możliwych czynników powodujących zaparcia
(dieta, otyłość, brak wysiłku fizycznego)

 Po wykluczeniu chorób jamy brzusznej

Zaparcie – defekacja w odstępach

kilkudniowych i utrudnione oddawanie stolca
z powodu jego odwodnienia i twardości

Osmotyczne środki

przeczyszczające

 Hipertoniczne roztwory soli mineralnych – siarczan

magnezowy (sól gorzka), siarczan sodowy (sól
glauberska), kwaśny fosforan sodowy; laktuloza

 Dobre i szeroko stosowane środki przeczyszczające
 Wywołują wypróżnienie zwykle po 1-2 godzinach
 Nie drażnią błony śluzowej przewodu pokarmowego
 Działają żółciotwórczo i żółciopędnie
 UWAGA!!! – mechanizm osmotyczny nie poddaje się

regulacji

Laktuloza

 Syntetyczny dwucukier nie ulegający trawieniu i

wchłanianiu z przewodu pokarmowego –
zatrzymuje wodę w świetle jelita, działa
przeczyszczająco po 2-3 dniach od przyjęcia leku

 Rozkładana w jelicie grubym przez bakterie

sacharolityczne do kwasu mlekowego i octowego
– hamowanie rozwoju bakterii proteolitycznych i
hamowanie wchłaniania amoniaku – leczenie i
profilaktyka encefalopatii wątrobowej

Masowe środki

przeczyszczające

(środki pęczniejące)

Śluzy roślinne – agar
Otręby pszenne i żytnie
Metyloceluloza i karboksyceluloza
Działają mniej gwałtownie od

środków solnych

Nie drażnią błony śluzowej
Utrudniają wchłanianie pokarmów

Środki rozluźniające

(zmiękczające)

 Dokusat
 Obniża napięcie powierzchniowe,

ułatwiając przenikanie wody do mas
kałowych i zwiększając objętość treści
pokarmowej jelita

 Może powodować nadmierne nasilenie

perystaltyki i bóle brzucha

Środki poślizgowe

 Parafina ciekła – gęsty, oleisty płyn bez

smaku i zapachu

 Po podaniu doustnym przedostaje się do

jelita grubego, rozmiękcza masy kałowe i
powleka błonę śluzową przewodu
pokarmowego, ułatwiając przesuwanie mas
kałowych; hamuje wchłanianie wody

 Działanie występuje po kilkunastu godzinach
 Może powodować nawykowe zaparcia

atoniczne

Środki drażniące błonę śluzową

jelita cienkiego

Olej rycynowy – gęsta, oleista ciecz o

charakterystycznym smaku i zapachu

Po podaniu doustnym ulega w jelicie cienkim,

w obecności żółci i soku trzustkowego
zmydleniu do mydeł, które drażnią błonę
śluzową:

• Wzmożone wydzielanie i upłynnienie treści

pokarmowej

• Pobudzenie perystaltyki jelita cienkiego

Działanie występuje 4-6 godzin po podaniu

Środki drażniące błonę śluzową

jelita grubego

 Glikozydy antrachinonowe – podane doustnie

ulegają w jelitach powolnemu rozpadowi,
produkty rozpadu powodują wzmożenie
perystaltyki jelita grubego i przekrwienie błony
śluzowej

 Działanie występuje kilkanaście godzin po podaniu
 Kłącze rzewienia, kora kruszyny, owoce i kora

szakłaku

 Na drodze odruchowej powodują przekrwienie

innych narządów jamy brzusznej, mogą
powodować poronienia

Leki przeciwbiegunkowe

Leki przeciwzapalne

• Środki osłaniające
• Środki ściągające

Leki hamujące motorykę przewodu

pokarmowego

Leki działające przyczynowo

Środki osłaniające

Proszki adsorpcyjne
 Adsorbują wydzielinę zapalną, bakterie,

toksyny

 Izolują błonę śluzową od drażniącego

działania treści pokarmowej

 Działają przeciwzapalnie na błonę śluzową
 Hamują perystaltykę
 Węgiel aktywowany, diosmektyt (Smecta)

Środki osłaniające

 Śluzy roślinne i substancje koloidalne
 Pokrywają powierzchnie błony śluzowej

izolując ją od drażniącej treści pokarmowej

 Działają przeciwzapalnie głównie na

początkowy odcinek przewodu
pokarmowego

 W pewnym stopniu hamują perystaltykę

jelit

Środki ściągające

 Tworzą na powierzchni błony śluzowej

warstwę ściętych białek śluzu działającą
ochronnie

 Działają przeciwbólowo, zmniejszają wysięk

zapalny, działają częściowo bakteriobójczo

 Hamują perystaltykę
 Hamują wydzielanie soków trawiennych i

wchłanianie pokarmów

Środki ściągające

 Tanina – garbnik otrzymywany z dębianek;

najczęściej stosowana w połączeniu z
białkiem lub żelatyną

 Sole bizmutu – działają ściągająco,

przeciwzapalnie i zapierająco

 Sole wapniowe (fosforan wapnia) –

działają zobojętniająco, zapierająco i
przeciwzapalnie

Document Outline