NAZWY

Nazwa 

–  wyrażenie,  które  w  zdaniu 

„A  jest  B”

  może  pełnić  funkcję 

podmiotu

 lub 

orzecznika

, czyli stać w miejscu symbolu 

A

 lub 

B

.

Pod 

pojęciem

  określonej  nazwy  rozumiemy  w  logice 

znaczenie

  tej 

nazwy

.  Ustalić 

pojęcie

  jakiejś  nazwy  to  tyle,  co  ustalić  jej 

znaczenie

. 

Np.  ustalić  pojęcie  nazwy  „zamek”  to  tyle,  co  ustalić  znaczenie  nazwy 
„zamek” w konkretnej wypowiedzi. Inaczej mówiąc, „pojęcie” – to sposób 
rozumienia nazwy.

Nazwa prosta

 – nazwa składająca się z jednego wyrazu.

Nazwa złożona

 – nazwa składająca się więcej niż z jednego wyrazu.

Desygnat nazwy

 – przedmiot oznaczony przez daną nazwę (przedmiot, 

który wskazuje określona nazwa).

Nazwa konkretna

 – nazwa odnosząca się do osoby, rzeczy albo czegoś, 

co można sobie wyobrazić jako osobę lub rzecz.

Nazwa  abstrakcyjna

  –  nazwa,  która  nie  jest  znakiem  osoby,  rzeczy 

albo czegoś, co można sobie wyobrazić jako osobę lub rzecz.

Nazwa  indywidualna

  –  nazwa  arbitralnie  nadana  określonemu 

przedmiotowi poprzez ustanowienie, a nie z uwagi na jego cechy.

Nazwa generalna

 – nazwa, która przysługuje przedmiotowi z uwagi na 

jego cechy, które ten przedmiot posiada.

WYKŁAD 2

 

 

Treść 

nazwy

 

– 

zespół 

cech 

charakterystycznych 

przysługujących  desygnatom  danej  nazwy

,  na  podstawie 

którego  można  uznać  dowolny  przedmiot  za  desygnat  danej 
nazwy,  bądź  przy  braku  którejś  z  nich  odmówić  mu  charakteru 
desygnatu tej nazwy.

Zespół 

cech 

konstytutywnych

 

– 

zespół 

cech 

wystarczających

 do tego, by odróżnić desygnat określonej nazwy 

od innych przedmiotów.

Zespół  cech  konsekutywnych

  – 

zespól  cech,  który  nie  jest 

niezbędny

  dla  stwierdzenia,  czy  określony  przedmiot  jest 

desygnatem danej nazwy, czy też nie.

Supozycja

  –  sposób  użycia  określonej  nazwy  będący  relacją 

odnoszącą ją do różnego typu przedmiotów.

•supozycja naturalna

 – 

nazwa odnoszona jest do wszystkich 

swych desygnatów,

•supozycja  prosta

  – 

nazwa  odnoszona  jest  do  jednego  ze  swych 

desygnatów

,

•supozycja formalna

 – 

nazwa odnosi się do całego gatunku,

•supozycja materialna

 – 

nazwa odnosi się do siebie samej

.

 

 

Zakres nazwy

 – zbiór wszystkich desygnatów danej 

nazwy.

Nazwa ogólna

 – 

nazwa, która posiada więcej niż jeden desygnat

.

Nazwa jednostkowa

 – 

nazwa, która ma tylko jeden desygnat.

Nazwa pusta

 – 

nazwa nie posiadająca desygnatów.

Nazwa zbiorowa

 – 

nazwa, której desygnat jest zbiorem w sensie 

kolektywnym. 

Nazwa ostra

 – 

nazwa posiadająca dokładnie określony zakres

.

p     p     p      p

p    p    p

n-p

n-p

n-p

n-p

n-p

Nazwa  nieostra

  – 

nazwa,  której  zakres  jest  wątpliwy,  nie  o  każdym 

przedmiocie potrafimy orzec, czy jest desygnatem danej nazwy

p

p

p

p

?

?

?

?

?

n-p

n-p

n-p

n-p

n-p

n-p

 

 

Ogólność  nazwy

  możemy  rozumieć  w  dwojakim  znaczeniu: 

ekstensjonalnym

  (ekstensja  –  rozciągłość,  tu:  zakres)  lub 

intensjonalnym 

(intensja – znaczenie). 

Ekstensją

 danej nazwy są wszystkie jej desygnaty, czyli wszystkie 

przedmioty, które ona oznacza, czyli jej 

zakres

. 

Intensja

  nazwy  wskazuje  to,  co  jest 

wspólne  wszystkim 

desygnatom

 tej nazwy, czyli to, co należy do ich istoty. 

Nazwa wyraźna

 – nazwa, której 

treść da się określić w sposób

 

precyzyjny

  (potrafimy  podać  zespół  cech  wystarczających  dla 

odróżnienia desygnatów danej nazwy od innych przedmiotów. 

Nazwa niewyraźna

 – nazwa, której 

treści nie da się określić w 

sposób precyzyjny. 

Nazwa  jednoznaczna

  –  nazwa 

oznaczająca  różne  przedmioty 

jednostkowe w tym samym znaczeniu.

Nazwa wieloznaczna

 – nazwa 

oznaczająca różne przedmioty 

jednostkowe w różnym znaczeniu.

 

 

STOSUNKI MIĘDZY ZAKRESAMI NAZW

 

Klasa  uniwersalna,  uniwersum

  –  klasa  obejmująca  wszystkie 

istniejące  przedmioty  (w  najszerszym  tego  słowa  znaczeniu),  nie 
istnieją przedmioty nieobjęte uniwersum.

U

człowie
k

nie-człowiek

Klasa negatywna

 – dopełnienie wydzielonego podzbioru 

(„człowiek”) do klasy uniwersalnej. 
„człowiek” + „nie–człowiek” = uniwersum

 

 

Stosunek  zamienności  (równoważności)

  –  dwie  nazwy  są 

równoważne  wtedy  i  tylko  wtedy,  gdy  ich 

zakresy  całkowicie 

się 
pokrywają,  czyli  są  równe.

  Mówimy  wtedy,  że  nazwy  są 

zamienne.  Desygnaty  jednej  nazwy  są  zarazem  desygnatami 
drugiej. Nazwa S jest równoważna nazwie P, wtedy i tylko wtedy, 
gdy  każdy  desygnat  nazwy  S  jest  jednocześnie  desygnatem 
nazwy P. 

S

P

Stosunek  podrzędności

  –  nazwa  S  jest  podrzędna  względem 

nazwy  P  wtedy  i  tylko  wtedy,  gdy 

każdy  desygnat  nazwy  S 

jest zarazem desygnatem nazwy P, ale nie każdy desygnat 
nazwy P jest desygnatem nazwy S. 

S

P

 

 

Stosunek  nadrzędności

  –  nazwa  S  jest  nadrzędna  względem 

nazwy P wtedy i tylko wtedy, gdy 

nie każdy desygnat nazwy S 

jest desygnatem nazwy P, ale każdy desygnat nazwy P jest 
desygnatem nazwy S.

 

P

S

Stosunek  krzyżowania  się

  – 

zakres  nazwy  S  krzyżuje  się  z 

zakresem nazwy P wtedy i tylko wtedy, gdy 

istnieją desygnaty nazwy 

S,  które  nie  są  desygnatami  nazwy  P,  jednocześnie  istnieją 
desygnaty nazwy S, które są zarazem desygnatami nazwy P, a do 
tego  istnieją  jeszcze  desygnaty  nazwy  P,  które  nie  są 
desygnatami nazwy S.

 Mówiąc językiem potocznym: część desygnatów 

nazw S i P pokrywa się ze sobą. 

S

P

 

 

Stosunek wykluczania się

 – nazwy wykluczają się wtedy i tylko 

wtedy,  gdy 

nie  posiadają  wspólnych  desygnatów

.  Zakres 

nazwy S wyklucza się z zakresem nazwy P wtedy i tylko wtedy, gdy 
istnieją  desygnaty  nazwy  S,  które  nie  są  desygnatami  nazwy  P, 
istnieją  desygnaty  nazwy  P,  które  nie  są  desygnatami  nazwy  S,  i 
nie istnieją desygnaty nazwy S, które są desygnatami nazwy P. 

S

P

 

Stosunek  przeciwieństwa

  –  nazwy  są  przeciwne wtedy  i  tylko 

wtedy,  gdy 

wykluczają  się,  lecz  suma  ich  zakresów  nie 

stanowi pełnego uniwersum.

S

P

U

 

 

Stosunek  sprzeczności

  –  nazwy  są  sprzeczne  wtedy  i  tylko 

wtedy,  gdy 

wykluczają  się  oraz  suma  ich  zakresów  stanowi 

pełne uniwersum.

S

P

U

Ważniejsze błędy w słownym przekazywaniu 

myśli 

Błąd wieloznaczności wyrażeń

Błąd  ten  polega  na 

używaniu  wieloznacznych  wyrażeń  bez 

doprecyzowania  ich  znaczeń,

  gdy  kontekst  nie  wskazuje,  w 

jakim  znaczeniu  zostały  one  użyte  w  konkretnym  tekście  czy 
wypowiedzi  słownej.  W  efekcie  prowadzi  to  do  niewłaściwego 
zrozumienia  wspomnianego  tekstu  czy  słownej  wypowiedzi. 
Warunkiem  właściwego  zrozumienia  myśli  autora  jest  właściwe 
(zgodne  z  intencją  autora)  rozumienie  wyrażeń  i  zbudowanych  z 
nich zdań. 

 

 

Ekwiwokacja

Wieloznaczność  wyrażeń  prowadzi  czasem  do  innego  błędu,  a 
mianowicie do błędu ekwiwokacji, czyli 

nierównego użycia tego 

samego wyrażenia w jednej wypowiedzi.

 Bywa mianowicie, że 

w  dłuższej  wypowiedzi  używamy  dwukrotnie  tego  samego 
brzmieniowo wyrażenia, ale za każdym razem w innym znaczeniu. 
Taki błąd nazywa się błędem 

ekwiwokacji

. 

„Wiele lat spędziłem w 

Polsce.  Polubiłem  polskie  potrawy.  Zwłaszcza  polska  szynka  jest 
dobra. Polska jest naprawdę wspaniała”.

 Co autor miał na myśli w 

ostatnim  zdaniu  swojej  wypowiedzi  –  Polskę  czy  polską  szynkę. 
Domyślamy się, że prawdopodobnie jednak polską szynkę, ale nie 
jesteśmy  pewni.  Wystarczyło  powiedzieć  „Polska  szynka”  zamiast 
„Polska” i zdanie byłoby zrozumiałe zgodnie z intencją autora.

Amfibolia

Nie  zawsze  użycie  wyrażeń  na  pozór  jednoznacznych  zapewnia 
właściwe  zrozumienie  wypowiedzi.  Bywa,  że 

zdanie  zbudowane 

jest z wyrażeń o ściśle określonym znaczeniu, jednak z racji 
swojej  budowy,  a  przede  wszystkim  z  powodu  niejasnych 
relacji  między  wyrazami,  nie  jest  ono  jednoznaczne  co  do 
swej  treści,  choć  gramatycznie  jest  poprawne

.  Np.  zdanie 

„Wszyscy ludzie nie są szczęśliwi”

 może być dwojako rozumiane: 

1)  albo:  „nikt  z  ludzi  nie  jest  szczęśliwy”,  2)  albo:  „nie  wszyscy 
ludzie są szczęśliwi, bo są także ludzie nieszczęśliwi”. 

 

 

Posługiwanie się nazwami o niewyraźnym znaczeniu

Nasze wypowiedzi bywają niezrozumiałe z powodu używania nazw, 
których  znaczenie  nie  jest  wyraźne.  Typowym  przykładem  takiej 
nazwy  jest 

„młodzieniec”,  „młody”,  „starzec”,  „stary”

  itp.  Trudno 

określić dokładnie, kiedy kończy się wiek młody, a zaczyna stary. Z 
tego  tytułu  mogą  wystąpić  nieporozumienia,  zwłaszcza  jeśli  tego 
typu  wyrażenia  pojawią  się  w  tekstach  oficjalnych.  Dlatego 
wyrażenia  niewyraźne  powinno  się  zastępować,  zwłaszcza  w 
tekstach  i  wypowiedziach  oficjalnych  (chyba  że  mają  one  w 
zamierzeniu  autora  być  niezrozumiałe)  nazwami  wyraźnymi,  jeśli 
jest  to  możliwe.  Tam,  gdzie nie  jest  to możliwe, należy ustalić lub 
uregulować 

znaczenie 

terminów 

za 

pomocą 

definicji 

projektujących. 

Błąd niedopowiedzenia

Powodem  niezrozumienia  wypowiedzi,  bądź  błędnego  jej 
zrozumienia,  może  być  niedopowiedzenie.  Występuje  ono  wtedy, 
gdy autor nie dokończy swojej myśli, pozostawiając słuchacza czy 
czytelnika z domysłami, które mogą być różne. Czasem autor liczy 
po  prostu  na  inteligencję  czytelnika.  W  tekstach  literackich 
niedopowiedzenia  są  uzasadnione.  Jednak  w  tekstach  i 
wypowiedziach  oficjalnych,  np.  prawniczych,  niedopowiedzenia 
nie powinny mieć miejsca.

 

 

Błąd hipostazy

            Popełniamy  go  wtedy,  gdy 

rzeczy  abstrakcyjnej  przypisujemy  cechy 

rzeczy  konkretnej

.  Oznacza  to  przypisywanie  realnego  istnienia  takim 

abstraktom,  jak:  stany,  cechy,  stosunki,  zdarzenia.  Inaczej  mówiąc  –  jest  to 
uprzedmiotowienie pojęć. (np. 

wola państwa).

Błąd myślenia figuralnego

            Występuje,  gdy  ktoś  pewne 

zwroty  obrazowe  bierze  w  znaczeniu 

dosłownym

  i  wysuwa  fałszywe  wnioski  (np. 

szczęka  opadła  mu  na 

podłogę).

 

Błąd materialny

 

          Popełniamy,  gdy 

bierzemy  we  wnioskowaniu  przesłanki  fałszywe, 

mylnie  uważając  je  za  prawdziwe

,  np.  jeśli  ktoś  przyjmuje,  że 

każde 

zwierzę żyjące w morzu jest rybą

.   

Błąd formalny

 

            Popełniamy,  gdy 

uważamy  swe  wnioskowanie  za  dedukcyjne,  a  w 

rzeczywistości dany wniosek nie wynika logicznie z przesłanek

 – wzór 

wedle którego przebiega wnioskowanie nie jest prawem logicznym.   

Pleonazmy

Redundancja,

  rozumiana  jako 

semantyczny  nadmiar  zawarty  w 

komunikacie

, występuje w każdym języku naturalnym, jest więc zjawiskiem 

typowym  w  komunikacji  międzyludzkiej.  Redundantne  połączenia  językowe 
określa się mianem pleonazmów lub tautologii (rzadziej tautologizmów). Oba 
pojęcia  są  różnie  rozumiane. 

Pleonazm  to  wyrażenie  składające  się  z 

wyrazów  o  takim  samym  lub  bardzo  podobnym  znaczeniu

,  którego 

użycie najczęściej oceniane jest jako błąd, np. 

wracać z powrotem, cofnąć się 

do  tyłu

  ;  tautologia  zaś  „to  wyrażenie  składające  się  z  wyrazów  o  takim 

samym lub bardzo podobnym znaczeniu, np. 

krótko i węzłowato.