Rachunkowość

zarządcza

Klasyfikacja kosztów

mgr Aleksander Dolata
Kontakt
[e-mail]

Definicja kosztów

koszty
• uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie

sprawozdawczym korzyści ekonomicznych

– których wartość można wiarygodnie określić

• występują w formie

– zmniejszenia wartości aktywów
– zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw

• powodują

• zmniejszenie kapitału własnego
• zwiększenie niedoboru kapitału własnego

– inaczej niż przez wycofanie środków przez

właścicieli lub udziałowców

–

Ustawa o rachunkowości

Definicja kosztów

Koszty

• oznaczają wyrażone w mierniku wartościowym

celowe zużycie czynników produkcji

– materiałów, energii, rzeczowych składników

majątku, usług obcych, pracy

– związane z normalną działalnością

przedsiębiorstw

• tj. zakupem, produkcją, sprzedażą,

zarządem.

Klasyfikacja kosztów

Kryterium- według celu

• dla celów sprawozdawczych

• dla celów decyzyjnych

• dla celów kontrolnych

Klasyfikacja kosztów

Kryterium - dla celów sprawozdawczych

• układ kosztów

– rodzajowy

• jakie koszty poniesiono?

– funkcjonalny (podmiotowy)

• gdzie koszty poniesiono?,

– w jakiej fazie procesu, w jakiej komórce

organizacyjnej?

– kalkulacyjny (przedmiotowy)

• na co poniesiono koszty?

– wyrób, usługa

Klasyfikacja kosztów

Kryterium - dla celów sprawozdawczych

• koszty rozliczane w czasie

– zasada wykazywania kosztów współmiernych z

osiągniętymi przychodami w danym okresie

• koszty uzyskania przychodu

– część kosztów całkowitych

• określana dla celów ustalenia podstawy

opodatkowania podatkiem dochodowym

– od osób prawnych lub podatkiem

dochodowym od osób fizycznych

Klasyfikacja kosztów

Kryterium - dla celów decyzyjnych

• sposób zachowania się kosztów (i

przychodów) w zależności od wielkości

produkcji

– koszty całkowite, koszty stałe i koszty zmienne

• koszty relewantne (istotne) i nierelewantne

(nieistotne) dla danej decyzji

• koszty utracone (utopione, nie do odzyskania)
• koszty utraconych możliwości
• koszty krańcowe
• koszty średnie

Klasyfikacja kosztów

Kryterium - dla celów kontrolnych

• podziały kosztów dla celów kontrolnych

– przyporządkowanie kosztów poszczególnym

ośrodkom, które są za nie odpowiedzialne

– na poszczególnych szczeblach zarządzania i w

wewnątrz każdej grupy ośrodków na
kontrolowalne i niekontrolowane

Koszty dla celów sprawozdawczych

Układ rodzajowy kosztów

– jedyny obligatoryjny dla firm prowadzących księgi

rachunkowe

• amortyzacja
• zużycie materiałów i energii
• usługi obce
• podatki i opłaty
• Wynagrodzenia
• świadczenia na rzecz pracowników
• pozostałe koszty rodzajowe

Koszty dla celów sprawozdawczych

układ funkcjonalny kosztów

– według funkcji gospodarczych

• koszty fazy zakupu

• koszty fazy produkcji

• koszty fazy sprzedaży

• koszty ogólnego zarządu

Koszty dla celów sprawozdawczych

Koszty dla celów kalkulacyjnych

Kalkulacja kosztu jednostkowego wyrobu

• koszty bezpośrednie

+

• koszty pośrednie (wydziałowe)

=

• techniczny koszt wytworzenia

• +

• koszty pośrednie - ogólnego zarządu

=

• fabryczny (zakładowy) koszt wytworzenia

• +

• koszt sprzedaży

=

• koszt własny sprzedaży (Koszt produktów

sprzedanych)

Koszty dla celów sprawozdawczych

Koszty dla celów kalkulacyjnych

STRUKTURA KOSZTÓW W RACHUNKU KALKULACYJNYM

Koszty
bezpośrednie

materiały
bezpośrednie,
koszty zakupu
materiałów

Koszty
materiałowe

Koszt
wytworzenia
(techniczny
koszt
wytworzenia)
Koszty
produkcyjne

Koszt
produktów
sprzedanych
(koszt własny
sprzedaży)

płace
bezpośrednie,
inne koszty
bezpośrednie

Koszty
przerobu

Koszty
pośrednie

Koszty
wydziałowe
-zmienne
-stałe

Koszty ogólnego zarządu

Koszty nie
produkcyjne

Koszty sprzedaży

Koszty dla celów sprawozdawczych

Koszty dla celów kalkulacyjnych

Kalkulacja kosztu jednostkowego wyrobu - związek kosztu z

produktem

• koszty bezpośrednie

– koszt związany z danym produktem

– możliwość określenia jego wielkości w ujęciu wartościowym

+

• koszty pośrednie - wydziałowe

– koszt związany z grupą produktów wytwarzanych na danym

wydziale

– możliwość określenia jego wielkości w ujęciu wartościowym w

odniesieniu do tej grupy produktów

=

• techniczny koszt wytworzenia

– koszt po którym produkty przyjmowane są do magazynu

Koszty dla celów sprawozdawczych

Koszty dla celów kalkulacyjnych

Kalkulacja kosztu jednostkowego wyrobu - związek kosztu z

produktem

• techniczny koszt wytworzenia

– koszt po którym produkty przyjmowane są do magazynu

• +

• koszty pośrednie - ogólnego zarządu

– koszt związany z całością produktów wytwarzanych w firmie

– możliwość określenia jego wielkości w ujęciu wartościowym w

odniesieniu do wszystkich produktów

=

• fabryczny (zakładowy) koszt wytworzenia

• +

• koszt sprzedaży

– Koszty związane ze sprzedażą produktu

=

• Koszt produktów sprzedanych (koszt własny sprzedaży)

Koszty dla celów sprawozdawczych

Koszty rozliczane w czasie

• koszty poniesione w danym okresie

– rozliczone na:

• koszt własny sprzedaży

• produkty aktywowane

– dotyczące w całości przyszłych okresów

• rozliczenia międzyokresowe czynne

– np. czynsz dzierżawny zapłacony „z góry”

– pociągające wydatek pieniężny w przyszłości

• rozliczenia międzyokresowe bierne

– np. rezerwy na koszty remontowe

Koszty dla celów sprawozdawczych

Koszty uzyskania przychodu

• koszty poniesione w celu

• osiągnięcia przychodów
• zachowania albo zabezpieczenia źródła

przychodów

– z wyjątkiem zaliczonych do kosztów

niestanowiących kosztów uzyskania przychodu

• niektóre inne wydatki określone w ustawach o

podatkach dochodowych

– mimo że nie mieszczą się w ich definicji

• np. wydatki poniesione przez pracodawcę na

zapewnienie prawidłowej realizacji
pracowniczego programu emerytalnego

Koszty dla celów sprawozdawczych

Koszty uzyskania przychodu

• nie

zalicza się

– wydatków o charakterze inwestycyjnym

• gdyż obciążają koszty uzyskania przychodów poprzez

amortyzację

– część tych wydatków staje się kosztem uzyskania

przychodów, w przypadku odpłatnego zbycia
środków trwałych lub wartości niematerialnych i
prawnych, bez względu na czas ich poniesienia;

– wydatków na spłatę pożyczek, kredytów i innych

zobowiązań

• gdyż obciążają koszty uzyskania przychodów za

pośrednictwem kosztów środków produkcji zużytych
do wytworzenia określonego produktu, usługi

Koszty dla celów sprawozdawczych

Koszty uzyskania przychodu

• nie zalicza się

– grzywien, kar pieniężnych, odszkodowań, strat

związanych z niewykonaniem obowiązków, zobowiązań itp.

• gdyż przy dołożeniu należytej staranności można było

ich uniknąć

– wierzytelności odpisane jako przedawnione lub

nieściągalne

• gdyż przy dołożeniu należytej staranności można było

ich uniknąć

– niektóre wydatki określone przez ustawodawcę

• uznane za zbędne lub zbyt wysokie w stosunku do

potrz

eb

Koszty dla celów decyzyjnych

sposób zachowania się kosztów w zależności od

wielkości produkcji

• koszty stałe

– całkowite

• niezależne od wielkości produkcji

– jednostkowe

» zależne od wielkości produkcji

• koszty zmienne

– całkowite

• zależne od wielkości produkcji

– jednostkowe

• niezależne od wielkości produkcji

• koszty całkowite produkcji

– koszty stałe + koszty zmienne

Koszty dla celów decyzyjnych

Charakter kosztów stałych

• bezwzględnie stałe

– koszt dla pewnego przedziału produkcji, w którym nie

zmienia się

– w praktyce stosunkowo niewiele, szczególnie w

dłuższych przedziałach czasu

• względnie stałe

– koszty stałe w pewnym przedziale wielkości produkcji,

po przekroczeniu którego następuje ich skok na

wyższy poziom

• koszty stałe

– są zależne od upływu czasu a nie rozmiarów produkcji,

• noszą też nazwę - koszty okresu

Koszty dla celów decyzyjnych

Charakter kosztów stałych

Koszty stałe całkowite

Koszty stałe jednostkowe

Koszty całkowite

Wielkość
produkcji

Koszty jednostkowe

Wielkość
produkcji

Koszty dla celów decyzyjnych

Charakter kosztów stałych

• koszty stałe użyteczne i puste

Koszty stałe całkowite

Wielkość produkcji

koszty stałe

użyteczne

koszty stałe

puste

Koszty dla celów decyzyjnych

Charakter kosztów stałych

Koszty stałe całkowite

Wielkość produkcji

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty zmienne

• zależą od wielkości produkcji.

• rodzaje kosztów zmiennych pod względem zmienności

– proporcjonalne

• wzrastają w tym samym tempie, co produkcja

– np. materiały, płace akordowe

– progresywne

• wzrastają szybciej niż wzrost produkcji

– np. wynagrodzenia w akordzie progresywnym

– degresywne

• rosną wolniej niż wzrost produkcji

– np. płace w akordzie degresywnym

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty zmienne proporcjonalne

Koszty zmienne całkowite

Koszty zmienne

jednostkowe

Wielkość produkcji

Koszty
jednostkowe

Wielkość produkcji

Koszty całkowite

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty zmienne progresywne

Koszty zmienne całkowite

Koszty zmienne

jednostkowe

Wielkość produkcji

Koszty
jednostkowe

Wielkość produkcji

Koszty całkowite

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty zmienne degresywne

Koszty zmienne całkowite

Koszty zmienne

jednostkowe

Wielkość produkcji

Koszty
jednostkowe

Wielkość produkcji

Koszty całkowite

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty relewantne

• koszty, ważne z punktu widzenia podejmowanych

decyzji

– są różne w różnych wariantach decyzyjnych

• cechy kosztów relewantnych

– koszty przyszłe

• bo decyzje dotyczą przyszłości

– są różnicą pomiędzy dwiema alternatywnymi

decyzjami

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty relewantne

• koszty istotne (decyzyjne)

– w sposób oczywisty są zależne od danej decyzji

(przyszłe wydatki)

– różnicują rozpatrywane warianty

Koszty nierelewantne

• nieistotne (niedecyzyjne)

– wynikają z decyzji wcześniejszych
– nie różnicują rozpatrywanych wariantów

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty utracone (utopione, nie do

odzyskania, zapadłe, przesądzone)

• są efektem decyzji wcześniejszych i na które obecnie nie

mamy wpływu

– wydatek na zakup materiałów, które pozostały po

zaprzestaniu produkcji

• są kosztami nieistotnymi

– z uwagi na ich powstanie w przeszłości

• nie mają żadnego wpływu na podejmowanie decyzji.

– nie wszystkie koszty nieistotne są kosztami utraconymi,

• takie same koszty transportu dla różnych wariantów są

nieistotne dla podejmowanej decyzji, ponieważ są takie

same, ale to nie oznacza, że są utracone bowiem

dotyczą decyzji jeszcze nie podjętej.

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty utraconych możliwości

• utracone dochody z powodu podjęcia jakiejś decyzji

– zaniechanie jakiegoś działania na rzecz innego

• są utraconym efektem (zyskiem, marżą brutto) z

najbardziej zyskownego (alternatywnego)

przedsięwzięcia

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty utraconych możliwości

• powstają w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów

(pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, możliwych

zastosowań

– rezygnujemy z produkcji wyrobu A na rzecz wyrobu B

– potencjalne dochody z produkcji wyrobu A to

koszty utraconych możliwości

– budowa zakładu produkcyjnego na posiadanej działce

budowlanej

• nie będzie można uzyskać dochodów ze sprzedaży tej

działki

– do kosztów inwestycji należy doliczyć koszty

utraconych korzyści

» mierzone nie w oparciu o cenę nabycia tej

działki ale według aktualnej ceny rynkowej

– utracone odsetki od zainwestowanego kapitału
– utracona premia z tytułu ryzyka od zainwestowanego

kapitału

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty utraconych możliwości – zysk

ekonomiczny

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty utraconych możliwości – strata

ekonomiczna

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty marginalne, krańcowe

• koszty wytworzenia dodatkowej jednostki produkcji

• ustala się przez podzielenie przyrostu kosztów całkowitych

przez przyrost liczby jednostek produktów wytworzonych lub

sprzedanych

•

ΔKC/Δx

• odzwierciedlają zmianę w wysokości kosztów zmiennych

•

km = ΔKC/Δx = ΔKZ/Δx

 znajomość kosztów (i przychodów krańcowych) potrzebna

jest do ustalenia optymalnego poziomu produkcji

 mogą być wykorzystywane w decyzjach krótkookresowych

Koszty dla celów decyzyjnych

Koszty średnie

• koszty wytworzenia jednostki produkcji

• ustala się przez podzielenie kosztów całkowitych przez

liczbę jednostek produktów wytworzonych lub sprzedanych.

• kś = KC/x

• odzwierciedlają zmianę w wysokości kosztów zmiennych i

stałych

• powinny być wykorzystywane w decyzjach o charakterze

długookresowym

Koszty dla celów kontrolnych

• przyporządkowanie kosztów poszczególnym ośrodkom,

które są za nie odpowiedzialne

– ośrodki kosztów

• menedżerowie odpowiedzialni jedynie za koszty

– ośrodki zysku

• menedżerowie odpowiedzialni za koszty, przychody i zyski

– ośrodki inwestycyjne

• menedżerowie odpowiedzialni za koszty, przychody, zyski i

inwestycje

Koszty dla celów kontrolnych

• Podział kosztów na poszczególnych szczeblach

zarządzania i wewnątrz każdej grupy ośrodków na

– koszty, które mogą być kontrolowane

– koszty, które mogą być częściowo kontrolowane

– koszty, które nie mogą być kontrolowane

Modele rachunku kosztów

• Rachunek kosztów pełnych

– Historycznie wcześniejszy
– Istota: koszt wytworzenia produkcji obejmuje koszty

bezpośrednie i koszty pośrednie (wydziałowe), a
koszty zarządu i sprzedaży są kosztami okresu

• Rachunek kosztów zmiennych

– Historycznie późniejszy
– Istota:

 koszty dzieli się na koszty stałe i zmienne
 koszty bezpośrednie są traktowane jako zmienne
 koszty pośrednie (wydziałowe) dzielone są na

koszty stałe i zmienne

 koszty wydziałowe stałe, koszty zarządu i sprzedaży

są kosztami okresu

Modele rachunku kosztów

• różnice pomiędzy rachunkiem kosztów pełnych i zmiennych

– w rachunku kosztów pełnych

• techniczny koszt wytworzenia jest wyższy niż w

rachunku kosztów zmiennych

• zysk jest wyższy niż w rachunku kosztów zmiennych

– w rachunku kosztów pełnych aktywowane koszty

produktów nie sprzedanych są wyższe od kosztów
zmiennych produktów niesprzedanych)

KOSZTY W MODELU RACHUNKU KOSZTÓW PEŁNYCH

Koszty

Koszty produkcyjne

Koszty nieprodukcyjne

Bilans

Koszty

bezpośrednie

Koszty

pośredni

e

Materiały

Płace

Inne koszty

Koszty

wydziałowe

Koszty okresu

Koszty

zarządu

Koszty

sprzedaż

y

Produkcj
a
w toku

Produkt

y

gotowe

sprzedane

niesprzedane

Rachunek zysków i strat

Zmienne Stałe

KOSZTY W MODELU RACHUNKU KOSZTÓW ZMIENNYCH

KOSZTY W MODELU RACHUNKU KOSZTÓW ZMIENNYCH

Koszty

Koszty produkcyjne

Koszty nieprodukcyjne

Bilans

Koszty

bezpośrednie

Koszty

pośredni

e

Materiały

Płace

Inne koszty

Koszty

wydziałowe

Koszty okresu

Koszty

zarządu

Koszty

sprzedaż

y

Produkcj
a
w toku

Produkt

y

gotowe

sprzedane

niesprzedane

Rachunek zysków i strat

Zmienne

Stałe