Kryzys i upadek Cesarstwa

Rzymskiego

Od połowy I w. n.e. Cesarstwo Rzymskie

nękane było coraz to potężniejszymi
konfliktami wewnętrznymi oraz
regularnie osłabiane przez wrogów
zewnętrznych.

Największe zagrożenie pojawiło się w

czasach Marka Aureliusza, kiedy to
granicom Imperium zagrozili

Partowie

–

zamieszkujący tereny Mezopotamii i
dzisiejszego Iranu. Rzymianom z trudem
udało się odeprzeć nieprzyjaciela. Ale
spokój nie trwał długo …

W III w. n.e. wschodnie granice Cesarstwa

zaczęło nękać

państwo Sasanidów

(Persowie)

natomiast od zachodu granice

Imperium zaczęły najeżdżać ludy
germańskie (głównie w celach
łupieżczych).

Konieczność prowadzenia wojen zmusiła

cesarzy do powiększania armii cesarstwa
oraz zwiększenia podatków.

Stałe zagrożenie państwa pociągnęło za

sobą wzrost znaczenia armii i jego
dowódców, którzy coraz częściej i śmielej
zaczęli sięgać po cesarską władzę.

Na skutek upadku autorytetu władzy oraz

upadku systemu cesarskiego

(ok. 235 r.)

w

Cesarstwie zaczęły narastać nastroje
separatystyczne. Ludność poszczególnych
prowincji domagała się utworzenia
własnych państw. Skutkiem tego

cesarz

Karakalla w 212 roku wydał edykt, na mocy
którego wszyscy mieszkańcy Cesarstwa
Rzymskiego stali się jego pełnoprawnymi
obywatelami.

Nie było to jednak na tyle

atrakcyjne dla mieszkańców Imperium, by
powstrzymać ich dalsze tendencje do
odłączenia się od państwa.

Karakalla

Kolonat

Jednocześnie, na skutek zwiększanych obciążeń

ludności, następowało jej ubożenie. Zaczęto
wobec tego dzielić majątki i gospodarstwa na
mniejsze i ich części oddawano w dzierżawę
wolnym lecz zubożałym chłopom, tzw.

kolonom.

Koloni (łac. colonus = rolnik) zobowiązani byli do

zapłaty czynszu pieniężnego i oddawania części
zbiorów właścicielowi ziemi.

W ten sposób powstał nowy system zależności

społecznej –

kolonat.

Wojny i niepokoje w cesarstwie były

powodem coraz bardziej
problematycznego zarządzania
Imperium. Cesarze zwykle przebywali
poza Rzymem, w obozach żołnierzy, co
utrudniało łączność pomiędzy
poszczególnymi częściami państwa. Taki
stan rzeczy zagrażał też jedności
kulturowej państwa, co doprowadziło do
powstania we wschodniej części
Imperium odrębnej kultury, która
niewiele miała wspólnego z zachodnią,
łacińską częścią.

Dioklecjan i jego reformy

Rozpad Imperium udało się chwilowo zatrzymać

cesarzowi

Dioklecjanowi

, który przeprowadził szereg

reform:

- Podzielił Cesarstwo na 4 prefektury

- Prefektury podzielił na diecezje, a te z kolei na

prowincje – mniejsze jednostki administracyjne;

- Wprowadził system tzw.

tetrarchii

( władzy czterech)

– władzę w państwie miało odtąd sprawować 4

władców: 2 władców z tytułem augusta i 2

wspomagających ich z tytułem cezara; jeden august

z jednym cezarem miał zarządzać Wschodem

cesarstwa, drugi zaś august z cezarem Zachodem;

nie był to jednak podział oficjalny; wg planu

Dioklecjana władcy ci po 20 latach mieli abdykować;

Dioklecjan

Dioklecjan i dominat.

Za czasów cesarza Dioklecjana zmieniła się

pozycja władcy. Formalnie przestały

obowiązywać zasady republikańskie, a sam

Dioklecjan przyjął tytuł

dominus

,

dlatego też

za jego panowania powstał nowy system

rządów – tzw.

dominat.

System ten wywyższał panującego, który

posiadał nieograniczoną władzę dzięki

rozbudowanemu aparatowi

administracyjnemu. Symbolem państwa stała

się osoba władcy, a mieszkańcy państwa byli

tylko poddanymi a nie obywatelami.

Skutki reform Dioklecjana

- Wzmocnienie armii, dzięki wzmocnieniu

pozycji władcy;

- Fiasko gospodarki i spadek wartości

pieniądza;

- Poprawa sytuacji skarbu państwa;
- Stabilna pozycja rolna państwa, dzięki

systemowi kolonatu;

- Powstanie nowych posiadłości

cesarskich – Mediolan, Tessaloniki, Trewir.

Konstantyn Wielki

W

305

roku Dioklecjan i jego współ-august

Maksymilian abdykowali. System tetrarchii jednak

nie sprawdził się, gdyż po ustąpieniu Dioklecjana

rozgorzały walki o przywództwo w państwie, które

niebawem przekształciły się w wojnę domową. W

czasie walk uwydatnił się podział cesarstwa na

część Wschodnią i Zachodnią. W tej pierwszej

władzę objął

Licyniusz

, a w drugiej –

Konstantyn

Wielki.

Po niedługim czasie doszło do konfliktu między nimi

i w konsekwencji w

324 r. Konstantyn pokonał

rywala i objął władzę nad całym Imperium

.

Konstantyn Wielki

Chrześcijaństwo za panowania

Konstantyna

Za panowania Konstantyna nastąpiło

przesunięcie centrum Imperium na

wschód. W miejscu dawnej kolonii

greckiej – Byzantium, powstała nowa

stolica zbudowana na cześć władcy –

Konstantynopol – „miasto Konstantyna

”.

Dawna stolica Rzym – stawała się w tym

czasie centrum chrześcijaństwa.

Za

panowania Konstantyna nastąpiła

zmiana stosunku władzy do chrześcijan.

Już następca Dioklecjana (znany był z

prześladowań chrześcijan) –

Galeriusz

w 311 r. n.e. Wydał edykt zezwalający
na praktyki religijne chrześcijanom, a
w 313 roku Konstantyn ogłosił wolność
wyznania w tzw. „edykcie
mediolańskim”.

Od tego czasu rola chrześcijaństwa

stopniowa wzrastała i w

325 roku w

Nicei został zwołany I sobór
powszechny.

Sobór powszechny - podr. s. 157.

W przeciągu IV w n.e. chrześcijaństwo

stało się religią narodową a w

392

roku cesarz Teodozjusz Wielki zakazał
kultów pogańskich oraz wyznawania
religii greckich i rzymskich.

Kulty te

nie zniknęły od razu, a ich wyznawców
zaczęto nazywać

„poganami

”.

Ostateczny cios kultom pogańskim

zadał

Justynian Wielki, który w 529

roku zamknął słynną Akademię
Platońską w Atenach.

Zewnętrzne zagrożenie

Imperium

Od IV w n.e. największym zagrożeniem

Imperium były zewnętrzne najazdy
ludów z nim sąsiadujących.

Najbardziej agresywne były plemiona

germańskie zajmujące terytoria
północne opierające granice na
Dunaju i Renie.

Goci, Frankowie i Alamani

Ok. II w n.e. lud

Gotów

wyruszył z

ojczystej Skandynawii na południe,

przez polskie Pomorze kierując się

na wybrzeża Morza Czarnego stając

się poważnym zagrożeniem dla

granic Imperium.

Od północy zagrażać Cesarstwu

zaczęły germańskie plemiona

Franków

i

Alamanów.

Początkowo

były to wyprawy łupieżcza, ale z

czasem germańscy wodzowie

zaczęli ingerować sprawy polityczne

cesarstwa.

Podział Cesarstwa

Zachodniego

W ciągu IV w. n.e. nastąpił podział

cesarstwa na część zachodnią i
wschodnią, co zostało prawnie
potwierdzone w 395 roku. Jeden z
synów Teodozjusza – Arkadiusz
przejął władzę w Cesarstwie
Wschodnim a drugi – Honoriusz – w
Cesarstwie Zachodnim.

Wędrówka Ludów

Cesarstwo Zachodnie szybko popadło w

kryzys, za sprawą najazdów ludów

germańskich –

Wizygotów i

Ostrogotów

. Ludy te pod naciskiem

Alanów i Hunów

musiały opuścić

swoje tereny nadczarnomorskie i

wyruszyć na zachód.

Proces przemieszczania się ludów na

terenie całej Europy nazywamy

Wędrówką Ludów.

Państwa germańskie

Wielkim wstrząsem dla Cesarstwa

Zachodniego był

najazd Wizygotów pod

przywództwem Alaryka, który w 410 r. n.e.

zdobył Rzym

. Po tym wydarzeniu plemiona

germańskie swobodnie osiedlały się w

granicach Cesarstwa oraz tworzyły swoje

własne państwa germańskie. I tak powstało

państwo Burgundów

w pd Galii,

Wandalów

w

Hiszpanii, którzy pod naporem Wizygotów

musieli przenieść się do Afryki a w

455

roku

wyprawili się pod wodzą

Genzeryka

na

Rzym.

Upadek Cesarstwa

Zachodniego

W V w .n.e. najpoważniejszym zagrożeniem dla

Imperium okazał się lud zamieszkujący na wschodzie –

Hunowie pod wodzą Attyli. W 451 r. na polach

Katalaunijskich pokonał ich wódz rzymski Aecjusz,

ale

już wkrótce Hunowie ponownie stali się zagrożeniem.

Cesarstwo Zachodnie jednak nadal stało na skraju

upadku. Ostateczny cios zadał wódz germański

służący w wojsku rzymskim-

Odoaker, który w 476 r

n.e. złożył z tronu młodziutkiego cesarza Romulusa

Augustulusa i odesłał insygnia cesarskie do

Konstantynopola

. Formalnie rzecz biorąc Cesarstwo

Rzymskie na Zachodzie przestało istnieć. Istniejące na

cesarstwo Wschodnie stopniowo przekształciło się w

Cesarstwo Bizantyjskie.

KONIEC