Ekonomika i finansowanie w ochronie 
zdrowia

Dostawa i finansowanie usług 

Dostawa i finansowanie usług - wstęp

Formy organizacji i finansowania opieki 

zdrowotnej są istotnie zróżnicowane. 
Używane często w innych obszarach 
gospodarki rozróżnienie na sektor prywatny i 
publiczny nie wyczerpuje bogactwa form 
organizacyjnych i własnościowych w opiece 
zdrowotnej.

Z kolei pojęcie prywatyzacji w opiece 

zdrowotnej jest dużo bardziej złożone niż 
mogłoby się pozornie wydawać. Finansowanie 
i dostawa (produkcja) są całkowicie 
odrębnymi formami interwencji, zarówno 
pojęciowo, jak i w praktyce.

Podmioty rynku usług 
zdrowotnych

Jak w każdym obszarze gospodarki w opiece 

zdrowotnej można przeprowadzić 
rozróżnienie między stroną popytową a 
podażową.

Strona podażowa tutaj to dostawa (produkcja, 

zaopatrzenie) usług medycznych dla 
pacjentów.

Strona popytowa odnosi się do metod 

finansowania opieki zdrowotnej i organizacji 
reprezentujących konsumentów w procesie 
zakupu zabezpieczenia kosztów 
zdrowotnych.

Podmioty rynku usług 
zdrowotnych

W najprostszych systemach zdrowotnych 

pacjenci kupują usługi bezpośrednio od 

dostawców opieki medycznej. 

Niepewność co do konsumpcji usług 

zdrowotnych skłania konsumentów do 

zakupu ubezpieczenia zdrowotnego, co 

pomiędzy dostawców i konsumentów 

wprowadza nowego gracza: płatnika 

trzeciej strony. Konsument, 

ubezpieczyciel i dostawca tworzą tzw. 

„triadę opieki zdrowotnej” (w ekonomii 

mamy dychotomię konsument-

producent).

Sponsor

Sprawiedliwość społeczna i zasada równego 

dostępu powodują, że istnieje między 

pacjentem i dostawcą kolejny pośrednik, 

nazywany sponsorem, który finansuje 

ubezpieczenie dla osób, nie będących w 

stanie zapewnić go sobie samemu. 

Podstawową funkcją sponsorów jest 

pośredniczenie między ich beneficjentami i 

ubezpieczycielami. Rolą sponsora jest 

także wnoszenie wkładów w finansowanie 

wydatków na opiekę zdrowotną. Sponsor 

może także spełniać funkcję regulacyjną 

(jak dostawca licencji).

Przykładem sponsorów mogą być agencje 

rządowe i grupy pracodawców.  

Strona podażowa

Pacjenci uzyskują usługi medyczne od  

personelu medycznego, który działa w 

ramach określonych form instytucjonalnych i 

ram organizacyjnych. Wyróżnić tu można:

(1)

ORGANIZACJE zatrudniające personel 

medyczny. Można je sklasyfikować według 

kryterium własności i wskazać trzy 

przypadki:

(a)

Organizacje będące własnością państwa,

(b)

Organizacje, których właścicielem jest 

niedochodowa i niepaństwowa instytucja (np. 

fundacja lub kościół),

(c)

Organizacje prywatne i nastawione na zysk (np. 

spółdzielnia lekarska).

Strona podażowa

Wskazane wyżej przykłady są „formami 

czystymi”. W rzeczywistości istnieją przypadki 

mieszane, na które składają się elementy form 

czystych, które łącza się na kilka sposobów, 

np.:



Szpital może być niedochodowy i niepaństwowy i może nie 

ograniczać się do dostarczania opieki zdrowotnej wyłącznie przez 

swoich pracowników. Może zakontraktować zewnętrzne, prywatne 

organizacje do realizacji określonych zadań. Organizacje te działają 

jako poddostawcy i są ukierunkowane na zysk (szpital może zlecić 

firmie prywatnej wykonywanie określonych testów laboratoryjnych).



Możliwa jest sytuacja odwrotna – prywatna praktyka medyczna, 

będąca własnością pracujących w niej lekarzy, może oferować 

określone usługi w ramach państwowej lub niepaństwowej, 

niedochodowej kliniki. Praktyka prywatna może pobierać honoraria 

za te usługi, płacąc jednocześnie czynsz za użytkowanie 

pomieszczeń czy też opłaty za wykorzystywanie szpitalnej 

infrastruktury

Strona podażowa

(2) PROFESJONALIŚCI NA WŁASNYM 

ROZRACHUNKU – dostawcy usług w opiece 

zdrowotnej dostarczają swoich usług jako 

niezależni, prowadzący własną działalność 

gospodarczą profesjonaliści lub prywatni 

przedsiębiorcy.

Ten sam system klasyfikacji może być 

zastosowany do sponsorów i 

ubezpieczycieli. Sponsor czy ubezpieczyciel 

może być organizacją państwową (agencja 

państwowa lub lokalny samorząd); 

prywatny i niedochodowy (jak regionalny 

lub ogólnokrajowy fundusz ubezpieczenia 

zdrowotnego) lub prywatny i ukierunkowany 

na zysk (jak wielki pracodawca).

Strona popytowa 
(finansowanie)

Odbiorcą usług zdrowotnych jest pacjent, 

jednak mechanizm ekonomiczny 

płacenia nie angażuje pacjenta, lecz 

płatnika. Rozróżnienia dokonano na 

podstawie źródła, z którego pochodzą 

fundusze, wykorzystywane do 

płacenia dostawcom opieki 

zdrowotnej. Rozróżnia się cztery 

„czyste przypadki”:

(A)

FINANSOWANIE PRZEZ PAŃSTWO 

– państwo finansuje opiekę zdrowotną 

z budżetu (podatków)

Strona popytowa 
(finansowanie)

(B) OBOWIĄZKOWE UBEZPIECZENIE – 

obywatele mają prawny obowiązek 
ubezpieczenia się. Przypadek ten może 
mieć dwie formy. Może istnieć 
ogólnokrajowa, monopolistyczna 
instytucja działająca jako ubezpieczyciel 
społeczny lub zbiór mniejszych, 
regionalnych ubezpieczycieli-
monopolistów, albo też jako 
zdecentralizowany system instytucji 
ubezpieczeniowych, które konkurują o 
klientów.

Strona popytowa 
(finansowanie)

(C) DOBROWOLNE UBEZPIECZENIE – 

jednostki mogą wykupić dobrowolne 

ubezpieczenie komercyjne w instytucji 

ubezpieczeniowej.

W przypadkach (A), (B) i (C) sponsor lub 

instytucja ubezpieczeniowa zazwyczaj płacą 

dostawcy i zastępują w tym pacjenta. 

Niektóre systemy ubezpieczeniowe wymagają 

od ubezpieczonego wniesienia dopłaty.

(D) BEZPOŚREDNIE PŁATNOŚCI 

INDYWIDUALNYCH NABYWCÓW – pacjenci 

płacą dostawcy za swoją kurację z własnej 

kieszeni.

Strona popytowa 
(finansowanie)

Rozróżnienie między przypadkami (B) i (C) 

ma fundamentalne znaczenie dla 
funkcjonowania opieki zdrowotnej. 
Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne 
może być w niektórych krajach kupione u 
prywatnego ubezpieczyciela, lecz na ogół 
odbywa się to w formie „ubezpieczenia 
społecznego”, które zapewnia quasi-
państwowa, niedochodowa instytucja 
ubezpieczeniowa stworzona specjalnie do 
tego celu.

Strona popytowa (finansowanie)

W rzeczywistości istnieją różne mieszane 

formy finansowania. Najistotniejszą z nich 
jest kombinacja D (bezpośredniej 
płatności) z A, B lub C (płatnością sponsora 
– np. państwa – lub ubezpieczyciela).

Powyższe formy finansowania nie wykluczają 

się wzajemnie. Ten sam pacjent może na 
przykład posiadać zarówno dobrowolne, 
jak i obowiązkowe ubezpieczenie, 
korzystając z niektórych usług 
finansowanych przez państwo i 
bezpośrednio płacąc za inne. 

Stopień integracji między nabywcą, 
ubezpieczycielem i dostawcą

Pomiędzy popytem i podażą, a więc dostawą i 

finansowaniem mogą istnieć różnego rodzaju 
powiązania, sprowadzające się do separacji lub 
integracji funkcji.

Stopień integracji między sponsorami, 

ubezpieczycielami i dostawcami jest jedną z 
najważniejszych cech systemów opieki zdrowotnej.

Integracja

Separacja

SPONSOR

UBEZPIECZYCIEL

DOSTAWCY

UBEZPIECZYCIEL

DOSTAWCY

SPONSOR

UBEZPIECZYCIEL

SPONSOR

DOSTAWCY

SPONSOR

UBEZPIECZYCIEL

DOSTAWCY

(i)

(ii)

(iii)

Integracja

INTEGRACJA. Dwie funkcje - finansowanie i 

dostawa – są spełniane przez tę samą osobę 

prawną czy organizację. Obydwie te role 

pełni zintegrowany usługodawca. 

Przykłady:



Klasyczny socjalistyczny system opieki 

zdrowotnej składający się z pojedynczej 

wielkiej organizacji, łączącej w sobie 

własność państwową po stronie podaży, z 

finansowaniem budżetowym po stronie 

popytu



Model brytyjski (NHS) również łączący 

państwową podaż z finansowaniem 

budżetowym. Państwo spełnia podwójną rolę: 

sponsora i właściciela

Separacja

SEPARACJA. W niektórych systemach dwie funkcje – 

kupującego i dostawcy – są od siebie ściśle 
odseparowane. Jeden podmiot dostarcza usługę, 
drugi za nią płaci. Istnieją trzy warianty systemów, 
w których role kupującego i dostawcy są 
odseparowane.

(i)

Rola sponsora jest odseparowana, a zintegrowane 
są role ubezpieczyciela i dostawcy, np. prywatny 
ubezpieczyciel posiada własnych lekarzy pierwszego 
kontaktu, decydujących o skierowaniu pacjentów do 
zewnętrznych organizacji.
Układ ten łączy formy (1) po stronie podaży 
(organizacja jako dostawca) z formami (C) i (D) po 
stronie popytu (ubezpieczyciel płaci, ale pacjent też 
wnosi swój wkład)

Separacja

(ii) Sponsor i ubezpieczyciel są zintegrowani 

ale odseparowani od dostawców. W tej 
formie na ogół wykluczona jest konkurencja 
między ubezpieczycielami, pacjenci mają 
za to duże możliwości wyboru dostawcy.
Przykład: w Kanadzie w systemie National 
Health Insurance każda prowincja prowadzi 
obowiązkowy program ubezpieczeniowy dla 
zamieszkałych na jej terenie obywateli, 
płacąc niezależnym dostawcom.

Separacja

(iii) Wszystkie trzy role pełnione są przez osobne 

podmioty. Sponsor zazwyczaj reguluje 
konkurencję między kilkoma, alternatywnymi 
ubezpieczycielami, spośród których mogą 
wybierać konsumenci.
Przykład: duży pracodawca (działający jako 
sponsor) zawiera umowy z kilkoma dostawcami 
ubezpieczeń zdrowotnych, miedzy którymi 
mogą wybierać pracownicy, a także pokrywa 
część składek. Ubezpieczyciele z kolei 
zawierają umowy z niezależnymi dostawcami 
na zaopatrzenie pacjentów w usługi zdrowotne.