Koncepcje rozwoju
człowieka
Co różnicuje poszczególne
koncepcje?
•Natura zjawiska,
•Mechanizm powstawania
zmiany rozwojowej.
Natura zjawiska
Jeżeli mówimy o naturze zjawiska rozwoju,
to odnosimy się do następujących kwestii:
• Zmiany ilościowe (nieukierunkowane), czy
zmiany jakościowe (ukierunkowane)?
• Zmiany zachodzą w sposób ciągły (brak
stadiów), czy skokowy (stadialny)?
Natura rozwoju psychicznego
według Helen Bee – pięć typów
teorii
• Teorie typu A – stadia rozwoju, zmiana
ukierunkowana;
• Teorie typu B – stadia rozwoju, zmiana
nieukierunkowana;
• Teorie typu C – brak stadiów, zmiana
ukierunkowana;
• Teorie typu D – brak stadiów, zmiana
nieukierunkowana;
• Teorie typu E – mieszane.
Teorie typu A – modele
fazowe
• Zakładają, że rozwój jest
długotrwałym procesem
kierunkowych zmian struktury i jej
funkcji, zmierzającym ku określonym
stanom końcowym lub celom, które z
reguły są wartościowane pozytywnie.
Teoria psychoanalityczna
Sigmunda Freuda
• Zachowanie ludzkie wyznaczane jest
przez nieuświadamiane procesy;
• Rozwój psychiczny człowieka składa
się z rozwoju osobowości i rozwoju
psychoseksualnego.
Teoria psychoanalityczna
Sigmunda Freuda
• ID – konstrukt psychiczny będący
źródłem pierwotnych pragnień
(libido) i związanych z nimi napięć,
które są rozładowywane poprzez
maksymalizację przyjemności –
obecny w ludzkiej psychice od
momentu narodzin.
Teoria psychoanalityczna
Sigmunda Freuda
• Ego – czerpie energię z ID, będąc
jednocześnie na jego usługach,
zaspokaja pierwotne pragnienia ID w
sposób świadomy, zależny od
zastanej rzeczywistości – pojawia się
około 2 roku życia.
Teoria psychoanalityczna
Sigmunda Freuda
• Superego – jest zbiorem
przyswojonych przez człowieka reguł
moralnych, rozumiane może być jako
sumienie lub obraz „ja” idealnego –
pojawia się w wieku przedszkolnym
(4-6 lat)
Teoria psychoanalityczna
Sigmunda Freuda
Stadia (fazy) rozwoju osobowości:
• Faza oralna,
• Faza analna,
• Faza falliczna,
• Faza latencji,
• Faza genitalna.
Teoria psychoanalityczna Erika
Eriksona
Teoria ta odwołuje się do zasady
epigenezy, która zakłada, że
wszystko to, co wzrasta, wzrasta
zgodnie z podstawowym planem
powstawania części, z których każda
wykształca się w specyficznym dla
siebie czasie i dominuje tak długo,
dopóki nie powstaną pozostałe części,
aby utworzyć funkcjonalną całość.
Teoria psychoanalityczna Erika
Eriksona
Erikson wyodrębnił osiem stadiów
życia człowieka. Każdy z nich
charakteryzuje się tym, że wywołuje
u jednostki inny, specyficzny dla
siebie konflikt.
Teoria psychoanalityczna Erika
Eriksona
Okresy (stadia) życia wg Eriksona:
• Niemowlęctwo – od 0 do 1 r.ż. –
konflikt: ufność-nieufność, osiągnięcie
zaufania do matki lub innego
opiekuna,
• Wczesne dzieciństwo – od 2 do 3 r.ż.
– konflikt: autonomia-wstyd i
zwątpienie, osiągnięcie samokontroli i
poczucia własnej odrębności,
Teoria psychoanalityczna Erika
Eriksona
• Wiek zabaw – od 4 do 5 r.ż. –
konflikt: inicjatywa-poczucie winy,
ukształtowanie orientacji na cele i
inicjatywność w działaniu,
• Wiek szkolny – od 6 do 12 r.ż. –
konflikt: pracowitość-poczucie
niższości, osiągnięcie poczucia
własnych kompetencji,
Teoria psychoanalityczna Erika
Eriksona
• Adolescencja – od 13 do 18 r.ż. –
konflikt: tożsamość-rozproszenie
tożsamości, osiągnięcie odpowiedzi
na pytanie „kim jestem?” i „kim
mogę być?” oraz wierność sobie,
• Wczesna dorosłość – od 19 do 25
r.ż. – konflikt: intymność-izolacja,
osiągnięcie zdolności do miłości bez
utraty poczucia własnej tożsamości
Teoria psychoanalityczna Erika
Eriksona
• Dorosłość – od 26 do 40 r.ż. –
konflikt: generatywność-stagnacja,
potrzeba opiekowania się młodymi
ludźmi i troska o los młodszej
generacji,
• Dojrzałość – powyżej 41 r.ż. –
konflikt: integralność ego-rozpacz,
osiągnięcie mądrości życiowej w
wyniku pozytywnego bilansu życia.
Teoria poznawczo-rozwojowa
Jeana Piageta
Według tej teorii, istotą rozwoju
psychicznego jest rekonstrukcja i
reintegracja struktur poznawczych.
Mechanizmem tak rozumianego
rozwoju jest dążenie systemu
poznawczego do zrównoważenia, u
którego podstaw leżą dwa,
powiązane ze sobą, procesy –
asymilacja i akomodacja.
Teoria poznawczo-rozwojowa
Jeana Piageta
• Asymilacja – włączanie struktur
zewnętrznych do już ukształtowanych
struktur poznawczych.
• Akomodacja – proces polegający na
dostosowaniu struktur wewnętrznych
do struktur asymilowanych, w wyniku
czego dochodzi do ich przekształceń.
Teoria poznawczo-rozwojowa
Jeana Piageta
• Równowaga między asymilacją a
akomodacją oznacza adaptację, czyli
stan równowagi.
Teoria poznawczo-rozwojowa
Jeana Piageta
Stadia rozwoju poznawczego:
• Inteligencja sensomotoryczna –
od 0 do 2 r.ż. – ćwiczenie ruchów i
manipulacji podtrzymujących lub
powtarzających interesujące dziecko
doznania (główne osiągnięcie –
stałość przedmiotu),
Teoria poznawczo-rozwojowa
Jeana Piageta
• Inteligencja przedoperacyjna – od 2
do 6 r.ż. – celowe eksperymentowanie na
przedmiotach, coraz bardziej świadome
planowanie działań oparte na
reprezentacjach przedmiotów (główne
osiągnięcia – czynności symboliczne
wraz z mową, zdolność do zachowywania
stałości cech takich jak barwa, kształt a
także rozumowanie transdukcyjne),
Teoria poznawczo-rozwojowa
Jeana Piageta
• Operacje konkretne – od 6 do 12 r.ż. –
coraz bardziej odwracalne manipulacje
na reprezentacjach konkretnych
przedmiotów, decentracja umożliwiająca
uwzględnienie w rozważaniach wielu
własności przedmiotu w tym samym
czasie (główne osiągnięcia – zdolność do
zachowania ilości, np.. Masy, czy
objętości, a także rozumowanie
sylogistyczne),
Teoria poznawczo-rozwojowa
Jeana Piageta
• Operacje formalne – od 12 do 15
r.ż. – w pełni odwracalne operacje
umysłowe (główne osiągnięcia –
myślenie abstrakcyjne i
hipotetyczno-dedukcyjne,
rozumowanie logiczne, logika zdań).
Teorie typu B – modele
cykliczne
• Brak ukierunkowania na osiąganie
coraz bardziej złożonych stanów
umysłu,
• Rozwój jako cykl zmian stadialnych,
wyznaczanych zmianami
fizjologicznymi (dojrzewanie płciowe,
menopauza).
Teorie typu B – modele
cykliczne
Proces rozwoju rozumiany jest jako
cykl równowartościowych zmian
stadialnych: pojawienie się
określonej zmiany, specyficznej dla
danego odcinka cyklu, jest tak samo
konieczne lub ważne jak inna zmiana,
specyficzna dla innego stadium.
Stadia rozwoju moralnego –
teoria L. Kohlberga
I Poziom moralności przedkonwencjonalnej
• Moralność unikania kary – podmiot
uzasadnia sądy z punktu widzenia
irracjonalnego strachu przed karą.
• Moralność własnego interesu –
podmiot uzasadnia sądy z punktu
widzenia nagród i przewidywanych
korzyści osobistych.
Stadia rozwoju moralnego –
teoria L. Kohlberga
II Poziom moralności konwencjonalnej
• Moralność harmonii
interpersonalnej – podmiot uzasadnia
sądy z punktu widzenia
przewidywanego braku aprobaty ze
strony osób pozostających w
bezpośrednich relacjach oraz na
podstawie wyobrażeń o „znaczących” i
„grzecznych” osobach.
Stadia rozwoju moralnego –
teoria L. Kohlberga
• Morlaność prawa i porządku –
podmiot uzasadnia sądy z punktu
widzenia uznanych autorytetów,
obowiązujących norm i pełnionych ról
społecznych.
Stadia rozwoju moralnego –
teoria L. Kohlberga
III Poziom moralności
pokonwencjonalnej
• Moralność umowy społecznej –
podmiot uzasadnia sądy z punktu
widzenia ogólnych norm, które są
uznane i zweryfikowane przez ogół
członków społeczeństwa przy
uwzględnieniu relatywnej wartości
osobistych opinii jednostki.
Stadia rozwoju moralnego –
teoria L. Kohlberga
• Moralność uniwersalnych zasad
etycznych – podmiot uzasadnia
sądy z punktu widzenia ustalonych i
uogólnionych przez siebie zasad
etycznych.
Teorie typu C – modele
sekwencyjne
• Odrzucenie pojęcia stadiów
rozwojowych,
• Przyjęcie koncepcji rozwoju jako
ukierunkowanych zmian
strukturalnych (jakościowych).
Teorie typu C – modele
sekwencyjne
Zmiany rozwojowe tworzą nie tyle
sekwencję stadiów związanych z
wiekiem, ile sekwencję stopniowych
przekształceń związanych głównie z
doświadczeniem człowieka.
Rozwój traktowany jest w tych teoriach
jako zależna od doświadczenia
indywidualnego sekwencja
stopniowych przekształceń
jakościowych struktury psychicznej.
Humanistyczna teoria
Abrahama Maslowa
Maslow przyjmuje, że człowiek rodzi
się z wrodzonym planem kształcenia
się i motywacji, czy też potrzeb
tworzących hierarchię. Zaspokojenie
potrzeb podstawowych pozwala na
próby zaspokojenia potrzeb
wyższych.
Humanistyczna teoria
Abrahama Maslowa
Maslow wyróżnia dwa typy motywacji:
• Motywacja niedoboru – wynika z
niedoboru trzech pierwszych
kategorii potrzeb,
• Motywacja wzrostu – obecna na
poziomie dwóch ostatnich potrzeb.
Humanistyczna teoria
Abrahama Maslowa
Potrzeby:
• Fizjologiczne (głód, pragnienie,
potrzeba snu, oddychanie),
• Bezpieczeństwa (pewność jutra,
stabilność, wolność od strachu),
• Przynależności i miłości (czułość,
bycie z innymi),
Humanistyczna teoria
Abrahama Maslowa
• Szacunku (osiągnięć, uznania,
szacunku do siebie),
• Samoaktualizacji (realizowanie
swoich możliwości, samorozwój).
Teorie typu D – modele
liniowe
• Odrzucenie koncepcji zmian
stadialnych i jakościowych w rozwoju
człowieka,
• Zmiany mają charakter ciągłych
zmian ilościowych.
Teorie typu D – modele
liniowe
Rozwój rozpatrywany jest liniowo jako
ciągły proces
nabywania/kumulowania
doświadczeń i/lub radzenia sobie z
nimi, podporządkowany stale tym
samym prawom uczenia się lub
regułom przystosowania się do
otoczenia, niezależnie od wieku i
treści doświadczeń.
Teoria społecznego uczenia się
Alberta Bandury
Założenie, że człowiek, a szczególnie
dziecko, uczy się za pomocą imitowania
zachowań innych. I tak, Bandura
wyróżnił trzy rezultaty uczenia się przez
imitowanie:
• Efekt facylitacji,
• Wzmocnienia zastępcze, hamujące lub
odhamowujące reakcję,
• Uczenie się obserwacyjne.
Teorie typu E – modele
mieszane
• Odrzucenie jednowymiarowych i
jednokierunkowych modeli zmian
rozwojowych.
Teorie typu E – modele
mieszane
Rozwijający się system jest
wielozmienny i elastyczny, to jest że
zmiany dokonują się raczej
selektywnie i zmierzają w kierunku
wielu możliwych punktów końcowych
ontogenezy.