NIEZWYKŁE

NIEZWYKŁE

ZJAWISKA

ZJAWISKA

Kaprysy

Kaprysy

atmosfery,

atmosfery,

nieokiełzane

nieokiełzane

wody,

wody,

niespokojna

niespokojna

planeta…

planeta…

Adrian Ślimak

Adrian Ślimak

Publiczne Gimnazjum w Kosinie

Publiczne Gimnazjum w Kosinie

Materiał przeznaczony do lekcji Geografii,

Materiał przeznaczony do lekcji Geografii,

Fizyki bądź Chemii.

Fizyki bądź Chemii.

Kwiecień, 2008

Kwiecień, 2008

Historia meteorologii- od

Historia meteorologii- od

Arystotelesa do

Arystotelesa do

współczesności…

współczesności…

Pogoda podlega nieustannym zmianom, ma ogromny

wpływ na życie człowieka, dlatego ludzie zawsze

interesowali się zjawiskami atmosferycznymi. Obserwując

zachowanie zwierząt, reakcję roślin i wygląd nieba,

zauważali wiele sygnałów poprzedzających zmiany aury.

Trafność tych prognoz pozostawiała jednak wiele do

życzenia. Nawet dziś, w dobie nowoczesnych satelitów,

prognozowanie pogody bywa niezbyt precyzyjne. Natura

lubi bowiem sprawiać niespodzianki.

Grecki filozof Arystoteles był pierwszym, który zaczął

badać zjawiska pogodowe. Niemal 2250 lat temu swoim

dziełem pt. „Meteorologika” dał początek nowej gałęzi

nauki. Starożytni Grecy uważali, że świat zbudowany jest z

czterech podstawowych żywiołów: ognia, ziemi, wody i

powietrza. Ogień, który napędza zjawiska atmosferyczne, to

ciepło pochodzące ze słońca. Gdyby uległo ono zniszczeniu,

życie na Błękitnej Planecie przestałoby istnieć. Jako

ciekawostkę podać można, że szczególną rolę w

kształtowaniu pogody odgrywa woda, gdyż przechowuje

najwięcej ciepła- jest transportem energii. Aby średniej

wielkości kałuża mogła wyschnąć, potrzeba tyle energii, ile

do zasilaniu tysiąca żarówek w czasie jednaj godziny…

Grecki filozof- Arystoteles

W 1643 roku uczeń Galileusz Torricelli, wykazał
doświadczalnie

istnienie

ciśnienia

atmosferycznego

i

zbudował

manometr

rtęciowy. Pascal z kolei udowodnił, że ciśnienie
atmosferyczne

maleje

wraz

ze

wzrostem

wysokości nad poziomem morza. Wiek XVIII
dostarczył kolejnych przyrządów i odkryć.
Pojawiły się pierwsze termometry, a wraz z nimi
skale Fahrenheita i Celsjusza. Zrozumiano
mechanizm tworzenia się chmur i opadów. George
Hadley skonstruował model ogólnej cyrkulacji
atmosfery, a Benjamin Franklin, że burze wędrują
z zachodu na wschód. W XVIII wieku konieczny
był również rozwój telekomunikacji. Pierwszy
prymitywny telegraf zaprezentowano w maju
1844 roku, a już 10 lat później we Francji
uruchomiono pierwszą na świecie telegraficzną
sieć

meteorologiczną.

Duży

wkład

w

zrozumienie

systemu

pogodowego

średnich

szerokości

geograficznych

wnieśli

badacze

norwescy. Zaobserwowali oni, że wiatry zachodnie
z rejonu średnich szerokości geograficznych oraz
polarne wiatry wschodnie ścierają się ze sobą. Te
zmagania

wiatrów

powodują

powstawanie

potężnych wirów zwanych niżami, cyklonami lub
depresjami

frontalnymi.

Zrozumienie

tego

zjawiska stało się możliwe dzięki pilotom
amerykańskich bombowców, którzy podczas
nalotów na Tokio odkryli prądy strumieniowe,
determinujące tworzenie się niżów

na frontach.

Mniej więcej tak wyglądał

pierwszy, jakże prymitywny

telegraf

Klimatyczne meteory-

Klimatyczne meteory-

fotometeory…

fotometeory…

Niekiedy przed podróżującymi w spiekocie pustyni wędrowcami pojawiają się

Niekiedy przed podróżującymi w spiekocie pustyni wędrowcami pojawiają się

tajemnicze obrazy. W oddali majaczy upragniona oaza, falujące w rozedrganym

tajemnicze obrazy. W oddali majaczy upragniona oaza, falujące w rozedrganym

powietrzu nieznane jezioro czy miasto, które w zadziwiający sposób rozbudowało

powietrzu nieznane jezioro czy miasto, które w zadziwiający sposób rozbudowało

się wśród bezkresnych piasków. To błędne wrażenie, wywołane załamaniem się

się wśród bezkresnych piasków. To błędne wrażenie, wywołane załamaniem się

promieni świetlnych.

promieni świetlnych.

Miraż, znany także jako

Miraż, znany także jako

fatamorgana

fatamorgana

, oraz

, oraz

halo

halo

słoneczne

słoneczne

lub księżycowe to

lub księżycowe to

najczęściej obserwowane zjawiska natury optycznej określane mianem

najczęściej obserwowane zjawiska natury optycznej określane mianem

fotometeorów. Światło, przechodząc przez warstwy powietrza o różnej

fotometeorów. Światło, przechodząc przez warstwy powietrza o różnej

temperaturze i wilgotności, załamuje i odchyla od swojego pierwotnego kierunku

temperaturze i wilgotności, załamuje i odchyla od swojego pierwotnego kierunku

i tworzy miraże- podwójne lub wielokrotne, proste lub odwrócone obrazy różnych

i tworzy miraże- podwójne lub wielokrotne, proste lub odwrócone obrazy różnych

obiektów, które są oddalone o dziesiątki, a nawet setki kilometrów od

obiektów, które są oddalone o dziesiątki, a nawet setki kilometrów od

obserwatora.

obserwatora.

Jako ciekawostkę podać można, że fatamorgana pochodzi prawdopodobnie od

Jako ciekawostkę podać można, że fatamorgana pochodzi prawdopodobnie od

imienia Morgan Le Fay, siostry króla Artura uznawanej za czarownicę. W

imienia Morgan Le Fay, siostry króla Artura uznawanej za czarownicę. W

średniowieczu wierzono, że błądzenie żeglarzy pod wodach świata to właśnie

średniowieczu wierzono, że błądzenie żeglarzy pod wodach świata to właśnie

sprawka Morgan. Jej złą sławę potęgowały jeszcze wizje krzyżowców, którym

sprawka Morgan. Jej złą sławę potęgowały jeszcze wizje krzyżowców, którym

podczas zbrojnych wypraw do Jerozolimy ukazywały się cytadela

podczas zbrojnych wypraw do Jerozolimy ukazywały się cytadela

Morgan z

Morgan z

legendy o rycerzu Okrągłego Stołu

legendy o rycerzu Okrągłego Stołu

.

.

Halo słoneczne

Fatamorgana

Nie z każdej chmury deszcz-

Nie z każdej chmury deszcz-

chmury i chmurki…

chmury i chmurki…

Chmury- unoszące się w powietrzu zbiorowiska miliardów kropelek wody

Chmury- unoszące się w powietrzu zbiorowiska miliardów kropelek wody

lub kryształków lodu- są przejawem niezwykłej dynamiki atmosfery.

lub kryształków lodu- są przejawem niezwykłej dynamiki atmosfery.

Powstają w wyniku kondensacji lub resublimacji pary wodnej. Bezustannie

Powstają w wyniku kondensacji lub resublimacji pary wodnej. Bezustannie

zmieniając swój wygląd i przesuwając się po niebie, pozwalają przewidywać

zmieniając swój wygląd i przesuwając się po niebie, pozwalają przewidywać

pogodę. Jednak aby można było wykorzystać je do celów synoptyki, ważna

pogodę. Jednak aby można było wykorzystać je do celów synoptyki, ważna

jest znajomość ich wielkości, budowy, składu, jasności i barwy oraz

jest znajomość ich wielkości, budowy, składu, jasności i barwy oraz

wysokości na której występują.

wysokości na której występują.

Pierwsza klasyfikacja chmur pojawiła się w 1802 roku. Opracował ją

Pierwsza klasyfikacja chmur pojawiła się w 1802 roku. Opracował ją

londyński aptekarz, z zamiłowania meteorologii, Luke Howard. Wyróżnił on

londyński aptekarz, z zamiłowania meteorologii, Luke Howard. Wyróżnił on

trzy podstawowe typy chmur i nadał im nazwy łacińskie, ponieważ tego

trzy podstawowe typy chmur i nadał im nazwy łacińskie, ponieważ tego

języka używa się w systematyce roślin i zwierząt. Poszczególne chmury

języka używa się w systematyce roślin i zwierząt. Poszczególne chmury

zwiastują różne stany pogodowe. Zbudowane głównie z kryształów lodu

zwiastują różne stany pogodowe. Zbudowane głównie z kryształów lodu

chmury piętra wysokiego- cirrusy nigdy nie przynoszą opadów. Haczykowaty

chmury piętra wysokiego- cirrusy nigdy nie przynoszą opadów. Haczykowaty

cirrus uncinus

cirrus uncinus

zwiastuje nadejście ciepłego frontu atmosferycznego,

zwiastuje nadejście ciepłego frontu atmosferycznego,

któremu towarzyszą długotrwałe opady deszczu, a następnie ocieplenie.

któremu towarzyszą długotrwałe opady deszczu, a następnie ocieplenie.

Cumulusy

Wysokość

Wysokość

podstawy

podstawy

Nazwa

Nazwa

łacińska

łacińska

Nazwa

Nazwa

polska

polska

Skrót

Skrót

Wysokość( p

Wysokość( p

owyżej 5

owyżej 5

km)

km)

Cirrus,

Cirrus,

Cirrocumulus,

Cirrocumulus,

Cirrostratus

Cirrostratus

Pierzasta,

Pierzasta,

Pierzasto-

Pierzasto-

kłębiasta,

kłębiasta,

Pierzasta

Pierzasta

warstwowa

warstwowa

Ci

Ci

Cc

Cc

Cs

Cs

Średnia( 2-8

Średnia( 2-8

km)

km)

Altocumulus,

Altocumulus,

Altostratus

Altostratus

Średnia kłębiasta,

Średnia kłębiasta,

Średnia

Średnia

warstwowa

warstwowa

Ac

Ac

As

As

Niska( poniż

Niska( poniż

ej 2 km)

ej 2 km)

Nimbostratus,

Nimbostratus,

Stratocumulus,

Stratocumulus,

Stratus

Stratus

Warstwowa,

Warstwowa,

deszczowa

deszczowa

warstwowa,

warstwowa,

kłębiasta

kłębiasta

warstwowa

warstwowa

Ns

Ns

Sc

Sc

St

St

O budowie

O budowie

pionowej

pionowej

Cumulus,

Cumulus,

Cumulonimbus

Cumulonimbus

Kłębiasta,

Kłębiasta,

kłębiasto

kłębiasto

deszczowa

deszczowa

Cu

Cu

Cb

Cb

Tabela przedstawiająca rodzaje chmur

Ciekawostki: największe średnie roczne zachmurzenie cechuje
wybrzeże Antarktydy, północną część Oceanu Spokojnego i Atlantyk,
strefę wysokich szerokości geograficznych, szczególnie nad
oceanami, oraz okolice przyrównikowe. Występuje też na Nizinie
Amazonki i Wyżynie Brazylijskiej oraz we wschodniej Patagonii i
Zatoce Gwinejskiej.

Najmniejsze zachmurzenie jest charakterystyczne dla lądów w
regionie wyżej podzwrotnikowych- Sahara, Azja Środkowa oraz
wnętrza Antarktydy.

Lawiny- śnieżne

Lawiny- śnieżne

szaleństwo…

szaleństwo…

To niesamowite, jak niebezpieczne mogą być lekkie niczym puch

To niesamowite, jak niebezpieczne mogą być lekkie niczym puch

śniegowe płatki. Układając się warstwowo jedne na drugich, tworzą białą

śniegowe płatki. Układając się warstwowo jedne na drugich, tworzą białą

pokrywę, tak uwielbianą przez dzieci i narciarzy. Jeśli jednak pojawi się

pokrywę, tak uwielbianą przez dzieci i narciarzy. Jeśli jednak pojawi się

ona na stoku, może zsunąć w dół z ogromną prędkością i siłą, porywając

ona na stoku, może zsunąć w dół z ogromną prędkością i siłą, porywając

wszystko co napotka na swojej drodze, niszcząc budynki, a nawet potężne

wszystko co napotka na swojej drodze, niszcząc budynki, a nawet potężne

betonowe konstrukcje.

betonowe konstrukcje.

Lawina śnieżna to gwałtowne przemieszczenie się mas śniegu w dół

Lawina śnieżna to gwałtowne przemieszczenie się mas śniegu w dół

zbocza, spowodowane naruszeniem równowagi między siłą ciężkości a

zbocza, spowodowane naruszeniem równowagi między siłą ciężkości a

związaniem z podłożem. Przyczyna jej schodzenie bywają różnorakie:

związaniem z podłożem. Przyczyna jej schodzenie bywają różnorakie:

znaczna grubość pokrywy śnieżnej, właściwości śniegu na stoku, kąt

znaczna grubość pokrywy śnieżnej, właściwości śniegu na stoku, kąt

nachylenia zbocza, charakter podłoża, nasłonecznienie, gwałtowny wiatr.

nachylenia zbocza, charakter podłoża, nasłonecznienie, gwałtowny wiatr.

W ostatnich latach coraz istotniejszym czynnikiem wywołującym lawiny

W ostatnich latach coraz istotniejszym czynnikiem wywołującym lawiny

staje się człowiek. Głośniejszy krzyk czy nacisk mechaniczny

staje się człowiek. Głośniejszy krzyk czy nacisk mechaniczny

spowodowany przez szusujących narciarzy może uruchomić ogromne

spowodowany przez szusujących narciarzy może uruchomić ogromne

pokłady śniegu.

pokłady śniegu.

Ciężar toczącej się z góry masy przekracza niekiedy

Ciężar toczącej się z góry masy przekracza niekiedy

500 tysięcy ton, zaś prędkość dochodzi do 300 km/h.

500 tysięcy ton, zaś prędkość dochodzi do 300 km/h.

Zejście lawiny

W walce z lawinami niezwykle ważna jest
profilaktyka. Badania pokrywy śnieżnej i
obserwacje pogody pozwalają na określenie
stopnia zagrożenia lawinowego i nadanie
ostrzeżenia.

Jako

ciekawostkę

podać

można,

iż

Mieczysław Karłowicz, muzyk i wybitny
polski kompozytor, był miłośnikiem Tatr ,
obrońcą górskiej przyrody, jednym z
pionierów

narciarstwa

górskiego

oraz

współinicjatorem

Tatrzańskiego

Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. 8
lutego

1909

roku

podczas

samotnej

wycieczki narciarskiej zginął w lawinie
śnieżnej na wschodnich zboczach Małego
Kościelca. Dziś na miejscu katastrofy
znajduje się pamiątkowy kamień granitowy.

Lawiny występują nie tylko zimą. Latem
po obfitych opadach deszczu pojawiają
się- szczególnie często w Kolumbii,
Wenezueli

i

Peru-

lawiny

błotne.

Obserwowaliśmy je także w Polsce
podczas powodzi stulecia w 1997 roku.

Walka z żywiołem po zejściu lawiny

błotnej

Barwy nieba- efekty

Barwy nieba- efekty

załamania i rozproszenia

załamania i rozproszenia

światła…

światła…

Neutralnie białe światło dzienne( bezbarwne dla ludzkiego oka) docierające na

Neutralnie białe światło dzienne( bezbarwne dla ludzkiego oka) docierające na

Ziemię ze Słońca jest tak naprawdę mieszaniną wszystkich istniejących barw-

Ziemię ze Słońca jest tak naprawdę mieszaniną wszystkich istniejących barw-

wszystkich długości fal promieniowania widzialnego. W 1666 roku Isaac Newton

wszystkich długości fal promieniowania widzialnego. W 1666 roku Isaac Newton

odkrył, że białe światło słoneczne przepuszczone przez trójkątny kawałek szkła,

odkrył, że białe światło słoneczne przepuszczone przez trójkątny kawałek szkła,

zwany pryzmatem, ulega rozbiciu na całą gamę subtelnych odcieni. Ten zestaw

zwany pryzmatem, ulega rozbiciu na całą gamę subtelnych odcieni. Ten zestaw

barw nazywamy

barw nazywamy

widmem optycznym

widmem optycznym

, podzielił na siedem klas, którym przypisał

, podzielił na siedem klas, którym przypisał

nazwy: czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski i fioletowy.

nazwy: czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski i fioletowy.

Promienie słoneczne, przechodząc przez atmosferę, napotykają na swojej drodze

Promienie słoneczne, przechodząc przez atmosferę, napotykają na swojej drodze

powietrzne cząsteczki azotu i tlenu, kropelki wody, kryształki lodu, drobiny pyłu

powietrzne cząsteczki azotu i tlenu, kropelki wody, kryształki lodu, drobiny pyłu

lub dymu. Gdy fale świetlne zderzają się z cząsteczką takiej samej wielkości co

lub dymu. Gdy fale świetlne zderzają się z cząsteczką takiej samej wielkości co

one, wówczas odbijając się i zmieniając kierunek ulegają rozproszeniu.

one, wówczas odbijając się i zmieniając kierunek ulegają rozproszeniu.

Ciekawostka:

Ciekawostka:

słońce obserwowane podczas zachodów i wschodów, wydaje się o

słońce obserwowane podczas zachodów i wschodów, wydaje się o

wiele większe niż wówczas, gdy znajduje się wysoko na niebie. Dlaczego tak się

wiele większe niż wówczas, gdy znajduje się wysoko na niebie. Dlaczego tak się

dzieje, skoro na pamiątkowych zdjęciach z nadmorskich wakacji zachodzące słońce

dzieje, skoro na pamiątkowych zdjęciach z nadmorskich wakacji zachodzące słońce

ma ten sam wymiar, co kilka godzin wcześniej? Podobnie jest z księżycem. W

ma ten sam wymiar, co kilka godzin wcześniej? Podobnie jest z księżycem. W

czasie pełni zawieszona nad horyzontem ogromna tarcza ma na linijce trzymanej w

czasie pełni zawieszona nad horyzontem ogromna tarcza ma na linijce trzymanej w

wyciągniętej ręce około 12 mm. Najbardziej prawdopodobna teoria wyjaśniająca tą

wyciągniętej ręce około 12 mm. Najbardziej prawdopodobna teoria wyjaśniająca tą

iluzję przyrównuje niebo do olbrzymiej kopuły zwanej sklepieniem niebieskim. Gdy

iluzję przyrównuje niebo do olbrzymiej kopuły zwanej sklepieniem niebieskim. Gdy

obserwujemy nieboskłon, wydaje się nam, że jest on spłaszczony, a odległość od

obserwujemy nieboskłon, wydaje się nam, że jest on spłaszczony, a odległość od

widnokręgu 3-4 krotnie przewyższa jego wysokość.

widnokręgu 3-4 krotnie przewyższa jego wysokość.

Niebo tworzące barwny spektakl

Piękna tęcza po burzy

Ozon- truciciel czy zbawca?

Ozon- truciciel czy zbawca?

Ozon jest postacią tlenu mającą ogromne znaczenie biologiczne. Mimo małej

Ozon jest postacią tlenu mającą ogromne znaczenie biologiczne. Mimo małej

zawartości w atmosferze pełni funkcję doskonałego termoregulatora

zawartości w atmosferze pełni funkcję doskonałego termoregulatora

sterującego dopływem promieniowania ultrafioletowego do powierzchni

sterującego dopływem promieniowania ultrafioletowego do powierzchni

Ziemi.

Ziemi.

Ozon jest gazem toksycznym. Niebieskawy, o charakterze ostrej woni, tworzy

Ozon jest gazem toksycznym. Niebieskawy, o charakterze ostrej woni, tworzy

się w troposferze( najniższej warstwie atmosfery), przy wyładowaniach

się w troposferze( najniższej warstwie atmosfery), przy wyładowaniach

elektrycznych. Już stężenie 0,018 mg/dm

elektrycznych. Już stężenie 0,018 mg/dm

3

3

byłoby dla zdrowia niebezpieczne.

byłoby dla zdrowia niebezpieczne.

Na szczęście tuż przy powierzchni Ziemi tej alotropowej odmiany tlenu jest

Na szczęście tuż przy powierzchni Ziemi tej alotropowej odmiany tlenu jest

niewiele. Jej ilość wzrasta w stratosferze. I tu, o dziwo, na wysokości 15-55

niewiele. Jej ilość wzrasta w stratosferze. I tu, o dziwo, na wysokości 15-55

km ozon staje się bardzo pożyteczny, wręcz niezastąpiony. Tworzy warstwę

km ozon staje się bardzo pożyteczny, wręcz niezastąpiony. Tworzy warstwę

ochronną dla życia na Ziemi. W warstwie tej, zwanej ozonosferą, dwuatomowe

ochronną dla życia na Ziemi. W warstwie tej, zwanej ozonosferą, dwuatomowe

drobiny tlenu pod wpływem działania promieni ultrafioletowych ulegają

drobiny tlenu pod wpływem działania promieni ultrafioletowych ulegają

rozbiciu na bardzo aktywne, pojedyncze atomy, które z kolei przyłączają się do

rozbiciu na bardzo aktywne, pojedyncze atomy, które z kolei przyłączają się do

drobin tlenu, tworząc ozon. Równocześnie zachodzi jego rozpad na atomy i

drobin tlenu, tworząc ozon. Równocześnie zachodzi jego rozpad na atomy i

cząstki w wyniku pochłaniania przez ozon promieniowania ultrafioletowego.

cząstki w wyniku pochłaniania przez ozon promieniowania ultrafioletowego.

Obu tym procesom towarzyszy wzrost temperatury. Ozon pochłaniając około

Obu tym procesom towarzyszy wzrost temperatury. Ozon pochłaniając około

95% zabójczego promieniowania ultrafioletowego, skuteczni broni całą

95% zabójczego promieniowania ultrafioletowego, skuteczni broni całą

biosferę i zapewnia niezbędne warunku rozwoju dla roślin, ludzi i zwierząt.

biosferę i zapewnia niezbędne warunku rozwoju dla roślin, ludzi i zwierząt.

Strata chociażby 1% ozonosfery spowodowałaby większy przepływ promieni

Strata chociażby 1% ozonosfery spowodowałaby większy przepływ promieni

ultrafioletowych ku Ziemi. W rezultacie nastąpiłoby m.in. niszczenie

ultrafioletowych ku Ziemi. W rezultacie nastąpiłoby m.in. niszczenie

chlorofilu, zmiany klimatyczne, wzrost zachorowań na raka skóry czy zaćmę.

chlorofilu, zmiany klimatyczne, wzrost zachorowań na raka skóry czy zaćmę.

Jako ciekawostkę uwzględnić należy, że w ozonosferze, pod wpływem
promieniowania ultrafioletowego, freony rozkładają się na pierwiastki:
węgiel, fluor i chlor. Wprawdzie węgiel spala się, ale fluor i chlor wchodzą
w reakcję łańcuchową z ozonem, tworząc tlenki oraz zwykły tlen
dwuatomowy. Reakcja ta trwa aż do całkowitego wyczerpania się
cząsteczek ozonu lub do momentu usunięcia fluoru i chloru w wyniku
innych reakcji.

Najbardziej narażone na promieniowanie ultrafioletowe są rośliny
uprawiane, a wraz z nimi rolnictwo. Upadek rolnictwa i rybołówstwa
doprowadziłby do klęski głodu. Negatywne skutki promieni UV dotkną
człowieka również bezpośrednio, gdyż w zasadzie nie może się przed nimi
ustrzec. Jedyny pigment zwany melaniną chroni naszą skórę przez
intensywnym promieniowaniem. Jest on jednak zbyt słaby, aby poradzić
sobie z tak niebezpiecznym, niewidzialnym wrogiem.

Dziura ozonowa

Mordercze wiatry- cyklony,

Mordercze wiatry- cyklony,

tajfuny, huragany…

tajfuny, huragany…

Tropikalne cyklony są najsilniejszymi ruchami powietrza przy powierzchni

Tropikalne cyklony są najsilniejszymi ruchami powietrza przy powierzchni

Ziemi. Wyzwalają wiatry o sile od 120 do ponad 320 km/h i przynoszą

Ziemi. Wyzwalają wiatry o sile od 120 do ponad 320 km/h i przynoszą

niszczące ściany deszczu. Są koszmarem dla załóg statków pływających na

niszczące ściany deszczu. Są koszmarem dla załóg statków pływających na

wzburzonych morzach i prawdziwym horrorem dla statków cumujących w

wzburzonych morzach i prawdziwym horrorem dla statków cumujących w

porcie, rozbijanych niczym plastikowe zabawki. Jednak największe

porcie, rozbijanych niczym plastikowe zabawki. Jednak największe

spustoszenie czynią, wkraczając na ląd. Odciskają swoje piętno na krajobrazie,

spustoszenie czynią, wkraczając na ląd. Odciskają swoje piętno na krajobrazie,

architekturze i ludzkiej psychice.

architekturze i ludzkiej psychice.

Nawet cyklony o średniej mocy sieją

Nawet cyklony o średniej mocy sieją

zagładę odpowiadającą sile ośmiu tysięcy megatonowych bomb.

zagładę odpowiadającą sile ośmiu tysięcy megatonowych bomb.

Niszczycielskie wiatry powstają nad oceanami całego świata w okolicy

Niszczycielskie wiatry powstają nad oceanami całego świata w okolicy

równika, gdy temperatura powierzchni wody przekracza 27

równika, gdy temperatura powierzchni wody przekracza 27

o

o

C. Najpierw

C. Najpierw

kształtuje się tam niewielki obszar obniżonego ciśnienia, gdzie ciepłe i

kształtuje się tam niewielki obszar obniżonego ciśnienia, gdzie ciepłe i

wilgotne powietrze szybko wznosi się aż do najwyższych warstw atmosfery w

wilgotne powietrze szybko wznosi się aż do najwyższych warstw atmosfery w

których przebiegają procesy pogodowe. Wyzwolona energia wprawia w ruch

których przebiegają procesy pogodowe. Wyzwolona energia wprawia w ruch

wilgotne wiatry, które pod wpływem ruchu obrotowego Ziemi wieją spiralne ze

wilgotne wiatry, które pod wpływem ruchu obrotowego Ziemi wieją spiralne ze

wszystkich kierunków

wszystkich kierunków

Skutki huraganu

Tajfuny występują trzy razy częściej niż cyklony
i huragany i są dużo silniejsze. Ogromna
powierzchnia Oceanu Spokojnego umożliwia
tajfunom

osiągnięcie

rozmachu,

a

gdy

napotkają na swojej drodze ląd, przynoszą
nieopisane zniszczenie. Same wiatry, choćby
najgwałtowniejsze,

nie

stanowią

zbyt

wielkiego zagrożenia, dopiero połączenie
siły

wiatru

z

potęgą

wody

niesie

społecznością zamieszkującym wybrzeża i
wyspy prawdziwe niebezpieczeństwo. W
grudniu 1997 roku na małą wyspę Guam na
Pacyfiku uderzył z siłą 230 km/h tajfun Paka.
Sklasyfikowany jako super tajfun, szalał nad
wyspa 12 godzin. Fale sztormowe dochodziły do
12 m, a wiatr momentami osiągał prędkość 320
km/h. Na szczęście nikt nie zginął, lecz pięć
tysięcy domów uległo zniszczeniu, a straty
oszacowano na 500 milionów dolarów.

Występowanie morderczych wiatrów:

-Cyklony( południowo wschodnia Azja)

-Tajfuny( wschodnia Azja i wyspy na Oceanie
Spokojnym)

-Huragany( wschodnie wybrzeża Ameryki
Środkowej)

-Tornada( Aleja Tornad- środkowo wschodnia
część USA)

Wirujący cyklon

Burze- walka żywiołów…

Burze- walka żywiołów…

W każdym momencie na Ziemi obserwuje się blisko dwa tysiące burz, co minutę

W każdym momencie na Ziemi obserwuje się blisko dwa tysiące burz, co minutę

atmosferę przeszywa sześć tysięcy gromów . W ciągu tysięcznej części sekundy

atmosferę przeszywa sześć tysięcy gromów . W ciągu tysięcznej części sekundy

kanał błyskawicy o średnicy gałązki nagrzewa się.

kanał błyskawicy o średnicy gałązki nagrzewa się.

Pędzące z prędkością 100

Pędzące z prędkością 100

km/h wyładowania elektryczne cechuje napięcie sięgające 30 milionów

km/h wyładowania elektryczne cechuje napięcie sięgające 30 milionów

woltów i natężenie dochodzące nawet do 500 tysięcy amperów.

woltów i natężenie dochodzące nawet do 500 tysięcy amperów.

Burze, jedne z najbardziej widowiskowych zjawiska w przyrodzie, tworzą się

Burze, jedne z najbardziej widowiskowych zjawiska w przyrodzie, tworzą się

zazwyczaj latem nad silnie rozgrzanym gruntem. Czasem występują wzdłuż

zazwyczaj latem nad silnie rozgrzanym gruntem. Czasem występują wzdłuż

frontu chłodnego, niekiedy towarzyszą frontom ciepłym. Gdy istnieją pokaźne

frontu chłodnego, niekiedy towarzyszą frontom ciepłym. Gdy istnieją pokaźne

zapasy ciepłego powietrza w warstwach przyziemnych i odpowiedni poziom

zapasy ciepłego powietrza w warstwach przyziemnych i odpowiedni poziom

wilgotności, w ciągu niespełna trzech kwadransów potężny prąd wstępujący,

wilgotności, w ciągu niespełna trzech kwadransów potężny prąd wstępujący,

wznosząc w górę komórki ciepłego powietrza, przekształca niewinne chmury

wznosząc w górę komórki ciepłego powietrza, przekształca niewinne chmury

kłębiaste w piękne, lecz groźne chmury burzowe. Gdy rozbudowujące się chmury

kłębiaste w piękne, lecz groźne chmury burzowe. Gdy rozbudowujące się chmury

osiągną pułap 12-16 km, nagromadzona w nich mieszanina kropli i wody,

osiągną pułap 12-16 km, nagromadzona w nich mieszanina kropli i wody,

kryształków lodu i gradu rozpoczyna drogę powrotną ku powierzchni Ziemi.

kryształków lodu i gradu rozpoczyna drogę powrotną ku powierzchni Ziemi.

Chmury burzowe

Gdyby udało się ujarzmić ogromną energię
choćby jednego pioruna, wystarczyłaby ona
stutysięcznemu miastu na cały rok. Na
razie wykorzystuje się ją w fizyce jądrowej.
Występowanie burz jest związane z szerokością
geograficzną . Najczęściej zdarzają się one nad
lądem w strefie międzyzwrotnikowej. Na
obszarach podbiegunowych są rzadkością.

Jako ciekawostkę podać można, że napięcie
uzyskane w czasie burzy z metalowych
przewodów rozpiętych w Szwajcarii między
szczytami górskimi w rejonie Monte Generoso,
izolowanych na obu końcach łańcuchami
izolatorów

elektrycznych,

służy

do

przyśpieszania elementarnych cząstek materii
lub różnych doświadczeń elektrycznych.

Straszliwa

energia

wyzwalana

podczas

wyładować atmosferycznych może spowodować
oparzenia, uszkodzić organy wewnętrzne, a
nawet

zatrzymać

pracę

serca

.

Prąd

przepływający przez ciało człowieka nie musi
jednak zabijać. Jego wielomilionowe napięcie
jest zupełnie nieszkodliwe, jeśli towarzyszy mu
bardzo niskie natężenie.

Błyskawica

Niebezpieczne mgły-

Niebezpieczne mgły-

złodzieje krajobrazu…

złodzieje krajobrazu…

Mgła to zawiesina bardzo małych i lekkich kropelek wody unoszących się nad

Mgła to zawiesina bardzo małych i lekkich kropelek wody unoszących się nad

ziemią. Ograniczając widoczność do poniżej 1 km, zmusza kierowców do

ziemią. Ograniczając widoczność do poniżej 1 km, zmusza kierowców do

zachowania szczególnej ostrożności podczas jazdy, a samoloty do pozostania na

zachowania szczególnej ostrożności podczas jazdy, a samoloty do pozostania na

lotnisku. Stanowi też zagrożenie dla komunikacji morskiej. Jeśli z mgłą połączą

lotnisku. Stanowi też zagrożenie dla komunikacji morskiej. Jeśli z mgłą połączą

się zanieczyszczenia emitowane do atmosfery, zwłaszcza na obszarze wielkich

się zanieczyszczenia emitowane do atmosfery, zwłaszcza na obszarze wielkich

miast i ośrodków przemysłowych, wówczas staje się ona przerażającym

miast i ośrodków przemysłowych, wówczas staje się ona przerażającym

smogiem.

smogiem.

Na Afrykańskiej pustyni Namib mgły są zjawiskiem powszechnym. Kiedy ciepłe,

Na Afrykańskiej pustyni Namib mgły są zjawiskiem powszechnym. Kiedy ciepłe,

nasycone wilgocią powietrze znad Oceanu Atlantyckiego spotka się z zimnym

nasycone wilgocią powietrze znad Oceanu Atlantyckiego spotka się z zimnym

powietrzem zalegającym nad Prądem Benguelskim, który płynie wzdłuż

powietrzem zalegającym nad Prądem Benguelskim, który płynie wzdłuż

zachodnich wybrzeży Afryki, zostaje schłodzone w większość zawartej w nim

zachodnich wybrzeży Afryki, zostaje schłodzone w większość zawartej w nim

pary wodnej ulega kondensacji. Tworzą się gęste ławice mgły, które skrywają się

pary wodnej ulega kondensacji. Tworzą się gęste ławice mgły, które skrywają się

przed wzrokiem żeglarzy usiany rafami brzeg. Zdarzało się, że mgły pojawiające

przed wzrokiem żeglarzy usiany rafami brzeg. Zdarzało się, że mgły pojawiające

się niemal w mgnieniu oka, ograniczały widoczność do zera, a statki pozbawione

się niemal w mgnieniu oka, ograniczały widoczność do zera, a statki pozbawione

możliwości obserwacji przegrywały z potężnymi falami i silnymi prądami i

możliwości obserwacji przegrywały z potężnymi falami i silnymi prądami i

spychane były na przybrzeżne skały. Nie na darmo zamglone wybrzeże pustyni

spychane były na przybrzeżne skały. Nie na darmo zamglone wybrzeże pustyni

Namib nosi miano Wybrzeża Szkieletów.

Namib nosi miano Wybrzeża Szkieletów.

Mimo, że mgła to krople wody sięgające w miejscu obserwacji ziemi, nie napoją

Mimo, że mgła to krople wody sięgające w miejscu obserwacji ziemi, nie napoją

one spragnionego, a na deszcze w tym regionie trudno liczyć. Jednak dla

one spragnionego, a na deszcze w tym regionie trudno liczyć. Jednak dla

zwierząt zamieszkujących pustynię Namib mgły są jedynie dostawcą wody.

zwierząt zamieszkujących pustynię Namib mgły są jedynie dostawcą wody.

Ciekawostka: inwersja termiczna to odwrócony układ temperatury
powietrza- warstwa cieplejszego i lżejszego powietrza nakrywa leżące
niżej warstwę zimniejszego.

W pogodne, bezwietrzne jesienne i zimowe ranki na obszarach
bagiennych, leśnych i polanach lub łąkach tworzą się mgły radiacyjne,
związane z silnym ochłodzeniem powietrza na skutek nocnego
wypromieniowania ciepła . Natomiast nad jeziorami i rzekami unoszą się
wówczas mgły parowania, wynikające z dużej różnicy temperatur między
wodą, a zalegającym nad nią powietrzem.

Smog mgielny

Zorza polarna- baśniowy

Zorza polarna- baśniowy

spektakl na polarnym

spektakl na polarnym

niebie…

niebie…

W czasie polarnej zimy scena nocnego nieba mieni się i pulsuje. Wstęgi

W czasie polarnej zimy scena nocnego nieba mieni się i pulsuje. Wstęgi

fioletu i błękitu, jaskrawozielone i żółte promienie, czerwone kurtyny,

fioletu i błękitu, jaskrawozielone i żółte promienie, czerwone kurtyny,

wspaniałe białe draperie o falistej strukturze rozjaśniają śnieżne pustkowia.

wspaniałe białe draperie o falistej strukturze rozjaśniają śnieżne pustkowia.

Taka jutrzenka, nieustannie poruszając się, zmieniając kształt i natężenie

Taka jutrzenka, nieustannie poruszając się, zmieniając kształt i natężenie

barw, wydaje się zjawiskiem magicznym. Dziś już wiadomo, że to nie czary,

barw, wydaje się zjawiskiem magicznym. Dziś już wiadomo, że to nie czary,

lecz naładowane cząstki emitowane przez Słońce powodują świecenie

lecz naładowane cząstki emitowane przez Słońce powodują świecenie

rozrzedzonych gazów w górnych warstwach atmosfery.

rozrzedzonych gazów w górnych warstwach atmosfery.

Zorze polarne: północna oraz południowa, zwykle pojawiają się w dwóch

Zorze polarne: północna oraz południowa, zwykle pojawiają się w dwóch

pasach otaczających oba bieguny. Jednak w okręgu wzmożonej aktywności

pasach otaczających oba bieguny. Jednak w okręgu wzmożonej aktywności

Słońca, gdy wzrasta natężenie plam słonecznych, ich zasięg może być

Słońca, gdy wzrasta natężenie plam słonecznych, ich zasięg może być

znacznie większy. W marcu 1989 roku zorze polarne można było oglądać

znacznie większy. W marcu 1989 roku zorze polarne można było oglądać

nawet na Florydzie i półwyspie Jukatan. Niektórzy mieszkańcy, przerażeni

nawet na Florydzie i półwyspie Jukatan. Niektórzy mieszkańcy, przerażeni

purpurowym zabarwieniem nieba wzywali policję.

purpurowym zabarwieniem nieba wzywali policję.

Jako ciekawostkę podać

Jako ciekawostkę podać

należy, iż najwyższe zorze polarne występują w warstwach atmosfery

należy, iż najwyższe zorze polarne występują w warstwach atmosfery

oświetlonych promieniami słonecznymi nawet wówczas, gdy dla

oświetlonych promieniami słonecznymi nawet wówczas, gdy dla

obserwatora na Ziemi Słońce schowało się już za widnokręgiem.

obserwatora na Ziemi Słońce schowało się już za widnokręgiem.

Zorze polarne występują głównie w północnej Kanadzie i Szwajcarii, a także

Zorze polarne występują głównie w północnej Kanadzie i Szwajcarii, a także

w Finlandii, Grenlandii i Antarktydzie.

w Finlandii, Grenlandii i Antarktydzie.

Zorza polarna na Alasce

Zorza polarna w Norwegii, która jest tam

rzadkością

Wodospady- perliste

Wodospady- perliste

kaskady…

kaskady…

Wśród różnych niesamowitych zjawisk przyrody

Wśród różnych niesamowitych zjawisk przyrody

wodospady należą do najbardziej efektownych.

wodospady należą do najbardziej efektownych.

Woda

spadająca

milionami

kropel

urzeka.

Woda

spadająca

milionami

kropel

urzeka.

Nieważne, czy jest to mały, lecz urokliwy

Nieważne, czy jest to mały, lecz urokliwy

Wodospad Wilczki w Masywie Śnieżnika, czy też

Wodospad Wilczki w Masywie Śnieżnika, czy też

najwyższy na świecie Salto Angel w Wenezueli.

najwyższy na świecie Salto Angel w Wenezueli.

W Ameryce Południowej na Wyżynie Gujańskiej

W Ameryce Południowej na Wyżynie Gujańskiej

wznoszą się oddzielne skalne

wznoszą się oddzielne skalne

góry stołowe

góry stołowe

.

.

Zbudowane z bardzo twardych, odpornych na

Zbudowane z bardzo twardych, odpornych na

erozję skał, mają płaskie grzbiety i strome, często

erozję skał, mają płaskie grzbiety i strome, często

niemal pionowe zbocza.

niemal pionowe zbocza.

Wodospad Salto Angel liczy 979 m wysokości.

Wodospad Salto Angel liczy 979 m wysokości.

Nazywany przez Indian „królestwem boga

Nazywany przez Indian „królestwem boga

grzmotów” jest niemal 20 razy wyższy od słynnego

grzmotów” jest niemal 20 razy wyższy od słynnego

wodospadu Niagara. Wodospad Niagara, choć

wodospadu Niagara. Wodospad Niagara, choć

niewysoki, należy do najpiękniejszych w świecie.

niewysoki, należy do najpiękniejszych w świecie.

W pogodne dni utrzymuje się nad nim zapierająca

W pogodne dni utrzymuje się nad nim zapierająca

dech w piersiach wielobarwna tęcza, a nocna

dech w piersiach wielobarwna tęcza, a nocna

iluminacja zachwyca feerią świateł.

iluminacja zachwyca feerią świateł.

Wodospad Niagara

Jedne z najpiękniejszych wodospadów na świecie:

-Salto Angel( Wyżyna Gujańska)

-Niagara( granica między USA i Kanadą)

-Iguacu( granica Brazylii i Argentyny)

-Wodospad Wiktorii( Zambia i Zimbadwe)

-Sutherland( Nowa Zelandia)

-Tugela( RPA)

-Siklawa( Tatry, Polska)

-Wodospad Kamieńczyka( Karkonosze, Polska

-Wodospad Wilczki( Masyw Śnieżnika, Polska)

Wodospad Wilczki

Wodospad Siklawa

Gejzery- gorące fontanny…

Gejzery- gorące fontanny…

Gejzer

Gejzer

- rodzaj gorącego źródła, które gwałtownie

- rodzaj gorącego źródła, które gwałtownie

wyrzuca słup wody i pary wodnej o temperaturze około

wyrzuca słup wody i pary wodnej o temperaturze około

100° C. Woda z gejzerów ogrzewana jest zalegającą kilka

100° C. Woda z gejzerów ogrzewana jest zalegającą kilka

kilometrów

pod

ziemią

magmą

w

procesie

kilometrów

pod

ziemią

magmą

w

procesie

hydrotermalnym. Wybuchy gejzerów są dość regularne, ale

hydrotermalnym. Wybuchy gejzerów są dość regularne, ale

dla

każdego

źródła

odstępy

pomiędzy

kolejnymi

dla

każdego

źródła

odstępy

pomiędzy

kolejnymi

wybuchami są inne. Woda może być wyrzucana na

wybuchami są inne. Woda może być wyrzucana na

wysokość nawet 30-70 m.

wysokość nawet 30-70 m.

Gejzery są dość rzadkim zjawiskiem, wymagającym

Gejzery są dość rzadkim zjawiskiem, wymagającym

kombinacji szczególnych warunków geologicznych i

kombinacji szczególnych warunków geologicznych i

klimatycznych. Można wymienić 6 miejsc na świecie, gdzie

klimatycznych. Można wymienić 6 miejsc na świecie, gdzie

występują większe nagromadzenia gejzerów:

występują większe nagromadzenia gejzerów:

Park Narodowy Yellowstone, Wyoming, USA,

Park Narodowy Yellowstone, Wyoming, USA,

-Islandia,

-Islandia,

-Wyspa Północna, Nowa Zelandia,

-Wyspa Północna, Nowa Zelandia,

-Kamczatka, Rosja,

-Kamczatka, Rosja,

-El Tatio, Chile,

-El Tatio, Chile,

-Unmak, Alaska, USA.

-Unmak, Alaska, USA.

Erupcja gejzeru w Islandii

Wyróżnia się dwa typy gejzerów:
-fontannowe (fountain geysers) - wybuch następuje z niewielkiego
zbiornika wodnego, najczęściej jest to seria gwałtownych i
intensywnych wytrysków,

-stożkowe (cone geysers) - wybuch następuje z małego stożka, który
utworzył się z wytrącających się osadów.

Piękny gejzer- Kamczatka

Góry lodowe- dryfujące

Góry lodowe- dryfujące

kolosy…

kolosy…

Góra lodowa

Góra lodowa

to oderwany od lodowca szelfowego i unoszący się na

to oderwany od lodowca szelfowego i unoszący się na

powierzchni morza fragment lodu lodowcowego. Dryfują one ze strefy

powierzchni morza fragment lodu lodowcowego. Dryfują one ze strefy

polarnej w kierunku niższych szerokości geograficznych i najczęściej mają

polarnej w kierunku niższych szerokości geograficznych i najczęściej mają

charakter gór stołowych (płaska powierzchnia szczytowa i strome stoki)

charakter gór stołowych (płaska powierzchnia szczytowa i strome stoki)

W przypadku, gdy

W przypadku, gdy

góra lodowa

góra lodowa

"wywróci się", tzn. jej dotąd zanurzona

"wywróci się", tzn. jej dotąd zanurzona

część wynurzy się, zwana jest "górą lodową niebieską". Charakteryzuje się

część wynurzy się, zwana jest "górą lodową niebieską". Charakteryzuje się

tym, że trudniej ją zobaczyć ze względu na ciemny kolor — za to zjawisko

tym, że trudniej ją zobaczyć ze względu na ciemny kolor — za to zjawisko

odpowiada warstwa soli, która rozprasza padające światło. Zderzenie z

odpowiada warstwa soli, która rozprasza padające światło. Zderzenie z

niebieską górą lodową było przyczyną zatonięcia najsłynniejszego statku

niebieską górą lodową było przyczyną zatonięcia najsłynniejszego statku

transatlantyckiego świata - "Titanica" w nocy z 14 na 15 kwietnia 1912 r.

transatlantyckiego świata - "Titanica" w nocy z 14 na 15 kwietnia 1912 r.

Góra lodowa na Antarktydzie

Jako ciekawostkę podać należy, iż na
półkuli

północnej

góry

lodowe

najczęściej można spotkać w rejonie
Wielkiej Ławicy Nowofundlandzkiej. Na
południu szczególnie upodobały sobie
szlak zwany aleją gór lodowych, po
wschodniej

stronie

Półwyspu

Antarktycznego, na Morzu Weddella.

Największą górą lodową o kształcie
płyty długości ponad 350 km i
szerokości 40 km zaobserwowano u
brzegów Antarktydy w 1956 roku,
natomiast największą na półkuli
północnej w 1882 roku w Morzu
Baffina. Miała ona 10 km długości i
5 km szerokości.

Schemat przedstawiający górę

lodową pod wodą

Częściowo wywrócona góra lodowa

Jaskinie- podziemne

Jaskinie- podziemne

komnaty…

komnaty…

Niestrudzona woda, nacycona dwutlenkiem węgla, przenika przez

Niestrudzona woda, nacycona dwutlenkiem węgla, przenika przez

pokrywę glebową, wciska się w każdą rysę i szczelinę skalną, wypłukując

pokrywę glebową, wciska się w każdą rysę i szczelinę skalną, wypłukując

drobne okruchy. Gdy na swej drodze napotka skały wapienne, gipsy czy

drobne okruchy. Gdy na swej drodze napotka skały wapienne, gipsy czy

sole kamienne, rozpuszcza je, tworząc fantastyczne formy krasowe.

sole kamienne, rozpuszcza je, tworząc fantastyczne formy krasowe.

Czysta woda nie ma takiej siły oddziaływania jak woda z rozpuszczonym w

Czysta woda nie ma takiej siły oddziaływania jak woda z rozpuszczonym w

niej dwutlenkiem węgla. Woda opadowa pochłania niewielkie ilości tego

niej dwutlenkiem węgla. Woda opadowa pochłania niewielkie ilości tego

gazu z powietrza atmosferycznego, lecz znacznie silniejszy odczyn kwaśny

gazu z powietrza atmosferycznego, lecz znacznie silniejszy odczyn kwaśny

ukazuje podczas przesiąkania przez szatę roślinną i glebę. Staje się

ukazuje podczas przesiąkania przez szatę roślinną i glebę. Staje się

wówczas agresywna wobec skał podłoża, a szczególnie wapieni.

wówczas agresywna wobec skał podłoża, a szczególnie wapieni.

Jaskinia Niedźwiedzka należy do najpiękniejszych na świecie. Jej

Jaskinia Niedźwiedzka należy do najpiękniejszych na świecie. Jej

długość to 3 km. Ma ona cztery poziomy korytarzy, zachwyca

długość to 3 km. Ma ona cztery poziomy korytarzy, zachwyca

zróżnicowaną, bogatą szatą naciekową

zróżnicowaną, bogatą szatą naciekową

Jaskinia Niedźwiedzka

Inną równie piękna jaskinią jest
Jaskinia Mamucia, odkryta przez
Europejczyków w 1797 roku, nie jest
pozbawiona

życia.

W

wodach

podziemnej rzeki żyją bezbarwne
raki, ryby jaskiniowe i krewetki z
uwstecznionym

organem

wzroku,

przystosowane

ewolucyjnie

do

egzystencji w absolutnej ciemności.

Ciekawostka: przepiękny spektakl
można

zobaczyć

w

jaskiniach

Waitomo w Nowej Zelandii, Tuż nad
stropem Groty Świetlików rozbłyskują
zielononiebieskie światełka, tworząc
„nieziemską” poświatę, która skrzy i
migoce. Należy jednak zachować
absolutną

ciszę,

gdyż

najdelikatniejsze hałas lub blask
latarki

powodują

wygaszenie

światełek

Jaskinia Mamucia

Informacje pozyskane z książki Renaty

Ponaratt- „Niezwykłe zjawiska”

Zdjęcia: Google- Grafika

Wykonał: Ślimak Adrian