Radzenie sobie

Radzenie sobie

ze stresem

ze stresem

Rola predyspozycji

Rola predyspozycji

indywidualnych

indywidualnych

Pytania o predyspozycje

Pytania o predyspozycje

•

Czy istnieją predyspozycje indywidualne
do stosowania określonych form radzenia
sobie ze stresem - indywidualny styl
radzenia sobie ze stresem?

•

Czy predyspozycje indywidualne (np.
osobowość) są powiązane z określonymi
formami radzenia sobie ze stresem, a
więc wyjaśniają jakąś większą część ich
wariancji?

Znaczenie predyspozycji

Znaczenie predyspozycji

•

Nasze prawdziwe cechy ujawniają się
najwyraźniej w stresie (Caspi, Moffit,
1993)

•

Radzenie sobie to osobowość
działająca w stresie (coping is
personality in action under stress)
(Bolger, 1990)

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

sobie i brakiem przystosowania - model

sobie i brakiem przystosowania - model

mediacyjny (Hewitt, Flett, 1995)

mediacyjny (Hewitt, Flett, 1995)

osobowość

radzenie sobie

ze stresem

brak

przystosowania

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

sobie i brakiem przystosowania - model

sobie i brakiem przystosowania - model

addytywny (Hewitt, Flett, 1995)

addytywny (Hewitt, Flett, 1995)

osobowość

radzenie sobie

ze stresem

brak

przystosowania

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

zależność pomiędzy osobowością, radzeniem

sobie i brakiem przystosowania - model

sobie i brakiem przystosowania - model

interakcyjny (Hewitt, Flett, 1995)

interakcyjny (Hewitt, Flett, 1995)

osobowość

radzenie sobie

ze stresem

brak

przystosowania

Cechy osobowości

Cechy osobowości

związane z

związane z

radzeniem sobie ze stresem

radzeniem sobie ze stresem

•

neurotyzm

•

ekstrawersja

•

otwartość na doświadczenie

•

ugodowość

•

sumienność

Cechy osobowości

Cechy osobowości

związane z

związane z

radzeniem sobie ze stresem

radzeniem sobie ze stresem

•

optymizm

•

umiejscowienie kontroli

•

wzór zachowania A

•

poczucie własnej skuteczności

Radzenie sobie

Radzenie sobie

ze stresem

ze stresem

Efekty, konsekwencje, koszty

Efekty, konsekwencje, koszty

Adaptacyjne właściwości

Adaptacyjne właściwości

radzenia sobie ze

radzenia sobie ze

stresem

stresem

„

„

It is not stress

It is not stress

that kills us. It is

that kills us. It is

the effective

the effective

adaptation to

adaptation to

stress that permits

stress that permits

us to live.”

us to live.”

Vaillant

Vaillant

Efekty i skuteczność

Efekty i skuteczność

radzenia sobie ze stresem

radzenia sobie ze stresem

•

kryteria oceny

•

poziomy adaptacji

•

koszty

Efekty adaptacyjne

Efekty adaptacyjne

•

Ea = f (O, S, R)

•

Radzenia sobie ze stresem nie można
rozważać i oceniać bez uwzględnienia
roli czynników sytuacyjnych,
indywidualnych oraz ich interakcji

•

Radzenie sobie ze stresem to zawsze
aktywność określonej jednostki w
określonej sytuacji

Skuteczność radzenia sobie

Skuteczność radzenia sobie

ze stresem

ze stresem

•

kryteria oceny

•

„wielokryterialność”

•

kontekst kulturowy i
społeczny

•

cele i aspiracje jednostki

kryteria oceny - cele adaptacji

kryteria oceny - cele adaptacji

(Cohen, Lazarus, 1979)

(Cohen, Lazarus, 1979)

•

zredukowanie szkodliwych warunków
środowiska i zwiększenie szans
pozytywnego wyjścia z sytuacji trudnej

•

tolerowanie lub przystosowanie się do
negatywnych zdarzeń lub negatywnych
aspektów rzeczywistości

•

utrzymanie pozytywnego obrazu siebie

•

utrzymanie równowagi emocjonalnej

•

utrzymanie zadowalających związków z
otoczeniem

Kryteria oceny efektów radzenia

Kryteria oceny efektów radzenia

sobie (Zeidner, Saklofske, 1996)

sobie (Zeidner, Saklofske, 1996)

•

rozwiązanie konfliktu lub sytuacji trudnej

•

redukcja reakcji fizjologicznych

•

redukcja negatywnych emocji

•

funkcjonowanie społeczne zgodnie z
normami

•

powrót do wcześniejszych form aktywności

•

dobrostan własny i bliskich, których sytuacja
dotknęła

•

utrzymanie pozytywnego obrazu siebie

•

spostrzeganie własnej skuteczności

Adaptacyjna wartość radzenia

Adaptacyjna wartość radzenia

sobie ze

sobie ze

stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań

stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań

(Zeidner, Saklofske, 1996)

(Zeidner, Saklofske, 1996)

•

strategie radzenia sobie dają umiarkowane
efekty czasami i niektórym ludziom

•

żadnej z form radzenia sobie nie można
jednoznacznie przypisać wartości adaptacyjnej

•

wzory radzenia sobie powinny być dopasowane
sytuacji i jednostki

•

istnieje zmienność między i
wewnątrzindywidualna w zakresie form
radznenia sobie

•

adaptacyjne radzenie sobie jest elastyczne i
złożone

Adaptacyjna wartość radzenia

Adaptacyjna wartość radzenia

sobie ze

sobie ze

stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań

stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań

(Zeidner, Saklofske, 1996) (cd.)

(Zeidner, Saklofske, 1996) (cd.)

•

określona forma radzenia sobie może
różnie wpływać na różne aspekty sytuacji
podmiotu

•

adaptacyjna wartość radzenia sobie ze
stresem jest różna w zależności od tego,
czy stres jest przewlekły czy ostry

•

adaptacyjna wartość radzenia sobie może
być różna w różnych fazach stresu

Wyniki badań dotyczących

Wyniki badań dotyczących

skuteczności radzenia sobie ze

skuteczności radzenia sobie ze

stresem

stresem

•

skierowane na problem (P)

•

skierowane na emocje (E)

•

skierowane na unikanie (A)

•

depresja – więcej E i A

•

bulimia – więcej A i E

•

PTSD – więcej E, mniej A

Poziomy adaptacji

Poziomy adaptacji

(Lazarus, 1980)

(Lazarus, 1980)

•

fizjologiczny

•

psychologiczny

•

społeczny

Koszty radzenia sobie ze

Koszty radzenia sobie ze

stresem – Schonpflug ’87,

stresem – Schonpflug ’87,

93

93

•

aktywne radzenie sobie ze stresem
wymaga energii, wysiłku, zainwestowania
zasobów

•

ten wysiłek i mobilizacja to dodatkowe
źródło stresu

•

opłacalność radzenia sobie – bilans
oczekiwanych korzyści (zyskanie zasobów)
i kosztów (zainwestowanie zasobów)

Koszty radzenia sobie ze stresem -

Koszty radzenia sobie ze stresem -

negatywne następstwa (Cohen, Evans,

negatywne następstwa (Cohen, Evans,

Stokols, 1986)

Stokols, 1986)

•

ogólne:

•

skumulowane zmęczenie

•

efekty uboczne

•

dla form skutecznych:

•

nadmierna generalizacja

•

dla form nieskutecznych:

•

bezradność

•

pasywność