Radzenie sobie
Radzenie sobie
ze stresem
ze stresem
Rola predyspozycji
Rola predyspozycji
indywidualnych
indywidualnych
Radzenie sobie
Radzenie sobie
ze stresem
ze stresem
Rola predyspozycji
Rola predyspozycji
indywidualnych
indywidualnych
Pytania o predyspozycje
Pytania o predyspozycje
•
Czy istnieją predyspozycje indywidualne
do stosowania określonych form radzenia
sobie ze stresem - indywidualny styl
radzenia sobie ze stresem?
•
Czy predyspozycje indywidualne (np.
osobowość) są powiązane z określonymi
formami radzenia sobie ze stresem, a
więc wyjaśniają jakąś większą część ich
wariancji?
Znaczenie predyspozycji
Znaczenie predyspozycji
•
Nasze prawdziwe cechy ujawniają się
najwyraźniej w stresie (Caspi, Moffit,
1993)
•
Radzenie sobie to osobowość
działająca w stresie (coping is
personality in action under stress)
(Bolger, 1990)
zależność pomiędzy osobowością, radzeniem
zależność pomiędzy osobowością, radzeniem
sobie i brakiem przystosowania - model
sobie i brakiem przystosowania - model
mediacyjny (Hewitt, Flett, 1995)
mediacyjny (Hewitt, Flett, 1995)
osobowość
radzenie sobie
ze stresem
brak
przystosowania
zależność pomiędzy osobowością, radzeniem
zależność pomiędzy osobowością, radzeniem
sobie i brakiem przystosowania - model
sobie i brakiem przystosowania - model
addytywny (Hewitt, Flett, 1995)
addytywny (Hewitt, Flett, 1995)
osobowość
radzenie sobie
ze stresem
brak
przystosowania
zależność pomiędzy osobowością, radzeniem
zależność pomiędzy osobowością, radzeniem
sobie i brakiem przystosowania - model
sobie i brakiem przystosowania - model
interakcyjny (Hewitt, Flett, 1995)
interakcyjny (Hewitt, Flett, 1995)
osobowość
radzenie sobie
ze stresem
brak
przystosowania
Cechy osobowości
Cechy osobowości
związane z
związane z
radzeniem sobie ze stresem
radzeniem sobie ze stresem
•
neurotyzm
•
ekstrawersja
•
otwartość na doświadczenie
•
ugodowość
•
sumienność
Cechy osobowości
Cechy osobowości
związane z
związane z
radzeniem sobie ze stresem
radzeniem sobie ze stresem
•
optymizm
•
umiejscowienie kontroli
•
wzór zachowania A
•
poczucie własnej skuteczności
Radzenie sobie
Radzenie sobie
ze stresem
ze stresem
Efekty, konsekwencje, koszty
Efekty, konsekwencje, koszty
Adaptacyjne właściwości
Adaptacyjne właściwości
radzenia sobie ze
radzenia sobie ze
stresem
stresem
„
„
It is not stress
It is not stress
that kills us. It is
that kills us. It is
the effective
the effective
adaptation to
adaptation to
stress that permits
stress that permits
us to live.”
us to live.”
Vaillant
Vaillant
Efekty i skuteczność
Efekty i skuteczność
radzenia sobie ze stresem
radzenia sobie ze stresem
•
kryteria oceny
•
poziomy adaptacji
•
koszty
Efekty adaptacyjne
Efekty adaptacyjne
•
Ea = f (O, S, R)
•
Radzenia sobie ze stresem nie można
rozważać i oceniać bez uwzględnienia
roli czynników sytuacyjnych,
indywidualnych oraz ich interakcji
•
Radzenie sobie ze stresem to zawsze
aktywność określonej jednostki w
określonej sytuacji
Skuteczność radzenia sobie
Skuteczność radzenia sobie
ze stresem
ze stresem
•
kryteria oceny
•
„wielokryterialność”
•
kontekst kulturowy i
społeczny
•
cele i aspiracje jednostki
kryteria oceny - cele adaptacji
kryteria oceny - cele adaptacji
(Cohen, Lazarus, 1979)
(Cohen, Lazarus, 1979)
•
zredukowanie szkodliwych warunków
środowiska i zwiększenie szans
pozytywnego wyjścia z sytuacji trudnej
•
tolerowanie lub przystosowanie się do
negatywnych zdarzeń lub negatywnych
aspektów rzeczywistości
•
utrzymanie pozytywnego obrazu siebie
•
utrzymanie równowagi emocjonalnej
•
utrzymanie zadowalających związków z
otoczeniem
Kryteria oceny efektów radzenia
Kryteria oceny efektów radzenia
sobie (Zeidner, Saklofske, 1996)
sobie (Zeidner, Saklofske, 1996)
•
rozwiązanie konfliktu lub sytuacji trudnej
•
redukcja reakcji fizjologicznych
•
redukcja negatywnych emocji
•
funkcjonowanie społeczne zgodnie z
normami
•
powrót do wcześniejszych form aktywności
•
dobrostan własny i bliskich, których sytuacja
dotknęła
•
utrzymanie pozytywnego obrazu siebie
•
spostrzeganie własnej skuteczności
Adaptacyjna wartość radzenia
Adaptacyjna wartość radzenia
sobie ze
sobie ze
stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań
stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań
(Zeidner, Saklofske, 1996)
(Zeidner, Saklofske, 1996)
•
strategie radzenia sobie dają umiarkowane
efekty czasami i niektórym ludziom
•
żadnej z form radzenia sobie nie można
jednoznacznie przypisać wartości adaptacyjnej
•
wzory radzenia sobie powinny być dopasowane
sytuacji i jednostki
•
istnieje zmienność między i
wewnątrzindywidualna w zakresie form
radznenia sobie
•
adaptacyjne radzenie sobie jest elastyczne i
złożone
Adaptacyjna wartość radzenia
Adaptacyjna wartość radzenia
sobie ze
sobie ze
stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań
stresem - wstępne wnioski z przeglądu badań
(Zeidner, Saklofske, 1996) (cd.)
(Zeidner, Saklofske, 1996) (cd.)
•
określona forma radzenia sobie może
różnie wpływać na różne aspekty sytuacji
podmiotu
•
adaptacyjna wartość radzenia sobie ze
stresem jest różna w zależności od tego,
czy stres jest przewlekły czy ostry
•
adaptacyjna wartość radzenia sobie może
być różna w różnych fazach stresu
Wyniki badań dotyczących
Wyniki badań dotyczących
skuteczności radzenia sobie ze
skuteczności radzenia sobie ze
stresem
stresem
•
skierowane na problem (P)
•
skierowane na emocje (E)
•
skierowane na unikanie (A)
•
depresja – więcej E i A
•
bulimia – więcej A i E
•
PTSD – więcej E, mniej A
Poziomy adaptacji
Poziomy adaptacji
(Lazarus, 1980)
(Lazarus, 1980)
•
fizjologiczny
•
psychologiczny
•
społeczny
Koszty radzenia sobie ze
Koszty radzenia sobie ze
stresem – Schonpflug ’87,
stresem – Schonpflug ’87,
93
93
•
aktywne radzenie sobie ze stresem
wymaga energii, wysiłku, zainwestowania
zasobów
•
ten wysiłek i mobilizacja to dodatkowe
źródło stresu
•
opłacalność radzenia sobie – bilans
oczekiwanych korzyści (zyskanie zasobów)
i kosztów (zainwestowanie zasobów)
Koszty radzenia sobie ze stresem -
Koszty radzenia sobie ze stresem -
negatywne następstwa (Cohen, Evans,
negatywne następstwa (Cohen, Evans,
Stokols, 1986)
Stokols, 1986)
•
ogólne:
•
skumulowane zmęczenie
•
efekty uboczne
•
dla form skutecznych:
•
nadmierna generalizacja
•
dla form nieskutecznych:
•
bezradność
•
pasywność