Normy

• Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna –

ISO

• Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna – IEC
• Europejski Komitet Normalizacyjny

Elektrotechniki – CENELEC, Europejski Komitet
Normalizacji - CEN: EN – Norma Europejska lub
HD – dokument harmonizacyjny

• Polski Komitet Normalizacyjny – PKN: PN – Polska

Norma

• Ustawa o normalizacji z dn. 12.09.2002

unieważniła obowiązkowe stosowanie norm z
dniem 1.01.2003

Instalacje w łazienkach - strefy

Strefa 0

Strefa 1

Strefa 2

0.60m

Wanna lub basen

natryskowy

2.40m

Strefa 3

w górę do wys. 2.25 nad podłogą

Prysznic bez basenu

natryskowego

Strefa 1

Strefa 2

0.6

0m

2.40

m

Strefa 3

0.6

0m

Instalacje w łazienkach

• PN-IEC 60364-7-701 Instalacje elektryczne w obiektach

budowlanych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub

lokalizacji. Pomieszczenia wyposażone w wannę i/lub basen

natryskowy

• Dla obwodów SELV obowiązkowa ochrona przed dotykiem

bezpośrednim

• Należy połączyć przewodami wyrównawczymi wszystkie części

przewodzące obce znajdujące się w strefach 1, 2 i 3

• W strefie 0 tylko SELV o U<= 12V i źródle poza tą strefą
• Nie wolno stosować barier, umieszczania poza zasięgiem ręki,

izolowania stanowiska oraz nieuziemionych połączeń

wyrównawczych jako środków ochrony

• Stopnie ochrony sprzętu i osprzętu:

– IPX7 w strefie 0, IPX5 w strefie 1, IPX4 w strefie 2, IPX1 w strefie 3

(IPX5 w strefach 2 i 3 dla łazienek publicznych)

• W strefach 0,1 i 2 mogą być instalowane jedynie przewody

niezbędne do zasilania odbiorników znajdujących się w tych

strefach. Nie można instalować puszek, rozgałęźników i

odgałęźników

Urządzenia w łazienkach

• W strefach 0, 1 i 2 nie należy instalować urządzeń

rozdzielczych i sprzętu łączeniowego

• W strefie 3 można instalować gniazda wtyczkowe

obwodu SELV, separacyjnego lub chronionego

wyłącznikiem różnicowoprądowym o prądzie

zadziałania do 30mA

• Urządzenia:

– W strefie 0 jedynie odbiorniki przeznaczone specjalnie do

używania w wannie

– W strefie 1 można instalować jedynie podgrzewacz wody

– W strefie 2 podgrzewacz wody oraz oprawy

oświetleniowe II klasy ochronności

– Ogrzewanie podłogowe może być zamontowane we

wszystkich strefach pod warunkiem pokrycia metalową

siatką lub blachą objętą połączeniami wyrównawczymi

Instalacje w basenach - strefy

• PN-IEC 60364-7-702 Instalacje elektryczne w

obiektach budowlanych. Wymagania

dotyczące specjalnych instalacji lub

lokalizacji. Baseny pływackie lub inne.

• Strefa 0 – wnętrze basenu łącznie z wnękami
• Strefa 1 – 2m od strefy 0 i od powierzchni, na

której mogą przebywać ludzie do wys. 2.5m

– 1.5m od wież, trampolin itp.

• Strefa 2 – 1.5 od strefy 1
• Dla fontann są tylko strefy 0 i 1

Instalacje w basenach

• W strefach 0 i 1 tylko SELV do 12V a.c. lub 30V d.c.

o źródłach umieszczonych poza strefami 0, 1 i 2

• Dla fontann w strefach 0 i 1 SELV bez ograniczenia

napięcia lub samoczynne wyłączanie zasilania z

wyłącznikiem różnicowoprądowym o prądzie do

30mA lub separacja elektryczna o źródle

umieszczonym na zewnątrz strefy 0 i zasilającym

tylko jeden odbiornik

• W strefie 2 SELV lub separacja elektryczna o źródle

poza strefami 0-2 lub RCD do 30mA.

• Urządzenia elektryczne przewidziane do stosowania

w basenach gdy w strefie 0 nie ma ludzi muszą być

zasilane z obwodów SELV lub separacji elektrycznej

o źródle poza strefami 0-2 lub RCD do 30mA

• W strefach 0-2 instalacji nie należy wykonywać w

dostępnych metalowych osłonach

Urządzenia elektryczne w

basenach

• Strefa 0 – IPX8, strefa 1 – IPX5 (IPX4 – dla

basenów w budynkach), 2 – IPX4 (IPX2 – w

budynkach)

• W strefach 0 i 1 brak urządzeń rozdzielczych i

sterowniczych. Tylko odbiorniki specjalne

mocowane na stałe. W strefie 1 mogą być

instalowane puszki rozdzielcze dla obwodów SELV

a dla małych basenów w odl. 1.25 od strefy 0

również łączniki i gniazdka oraz oświetlenie

zasilane z obwodów SELV, separacji elektrycznej

lub RCD 30mA

• W strefie 2 gniazda i łączniki tylko dla obwodów

SELV, separacji elektrycznej lub z RCD 30mA.

Instalacje na terenie budowy

•

PN-IEC 60364-7-704 Instalacje elektryczne w obiektach

budowlanych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji

lub lokalizacji. Instalacje na terenie budowy lub rozbiórki

•

Jeżeli jest stosowane samoczynne wyłączanie zasilania, to

napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale powinno być

ograniczone do 25V AC lub 60V DC

•

Gniazda wtyczkowe powinny być zasilane z obwodu SELV,

separacyjnego (każde z osobnego transformatora) lub

chronionego wyłącznikiem różnicowoprądowym o prądzie

zadziałania do 30mA a zainstalowane wewnątrz lub na

ścianach rozdzielnic

•

Przy układach IT należy zastosować kontrolę doziemienia

•

Wyposażenie stałe i osprzęt powinny mieć stopień ochrony

min. IP44

Instalacja na budowie - przykład

• I – zasilanie budowy
• II – linie wewnętrzne zasilające
• III – rozdzielnice budowlane i dźwigowe
• IV – odbiorniki (oświetlenie, narzędzia, urządzenia)

RC
D

RC
D

RC
D

RC
D

RC
D

RC
D

I

II

III

IV

Środki ochrony na budowie

• I – Ochrona podst. : izolacja podstawowa, obudowy

o IP44. Ochrona dod.: samoczynne wył. zasilania do
0.2s. Obsługa przez osoby uprawnione.

• II – Ochrona podst.: izolacja przewodów. Ochrona

dod.: samoczynne wył. zasilania do 0.2s (RCD lub
wył. nadmiarowoprądowe). Obsługa przez osoby
uprawnione

• III – Ochrona podst.: izolacja przewodów, obudowy o

IP44. Ochrona dod.: samoczynne wył. zasilania do
0.2s (RCD lub wył. nadmiarowoprądowe).

• IV – Ochrona podst.: izolacja, obudowy o IP44, RCD

do 30mA. Ochrona dod.: RCD do 30mA, separacja
elektr. (gniazda) a także II klasa ochronności,

Instalacje w gospodarstwach rolniczych

i ogrodniczych

• PN-IEC 60364-7-705 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.

Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje

elektryczne w gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych

• Dla instalacji SELV konieczna jest ochrona przed dotykiem

bezpośrednim

• Gniazda wtyczkowe muszą być zabezpieczone wyłącznikiem

różnicowoprądowym o prądzie zadziałania do 30mA

• W pomieszczeniach, w których przebywają zwierzęta

– Przy samoczynnym wyłączeniu zasilania napięcie dotykowe do 25V AC lub

60V DC

– Części przewodzące dostępne dla dotyku zwierząt winny mieć dodatkowo

połączenia wyrównawcze z przewodem ochronnym (zaleca się

zainstalowanie w podłodze metalowej kraty połączonej z przewodem

wyrównawczym)

• W celu ochrony przeciwpożarowej należy zainstalować urządzenie

różnicowoprądowe o prądzie zadziałania do 0.5A

• Urządzenia elektryczne winny mieć stopień ochrony min. IP35

Instalacje oświetlenia

zewnętrznego

• PN-IEC 60364-7-714 Instalacje elektryczne w obiektach

budowlanych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub

lokalizacji. Instalacje oświetlenia zewnętrznego

• Dotyczy oświetlenia dróg, parków, znaków drogowych (bez

oświetlenia miejsc publicznych zarządzanych przez służby

publiczne)

• Ochrona przed dotykiem bezpośrednim:

– szafki, drzwiczki zamykane za pomocą klucza lub narzędzi, po otwarciu

IP2X

– oprawy oświetleniowe poniżej 2.80m – dostęp do źródła tylko po zdjęciu

obudowy lub osłony za pomocą narzędzia

• Ochrona przed dotykiem pośrednim:

– nie wolno stosować izolowanych stanowisk i nieuziemionych miejscowych

połączeń wyrównawczych

– II klasa ochronności lub
– samoczynne wyłączanie zasilania: dla instalacji istotnych dla

bezpieczeństwa raczej indywidualne bezpieczniki niż zbiorcze wyłączniki

różnicowoprądowe

Instalacje w obiektach opieki

medycznej

• PN-IEC 60364-7-710 Instalacje elektryczne w

obiektach budowlanych. Wymagania dotyczące

specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje

elektryczne w szpitalach i innych pomieszczeniach dla

potrzeb medycznych

• Pomieszczenia dzielimy na trzy grupy:

– grupa 0: pomieszczenia, w których pacjent nie styka się

bezpośrednio z urządzeniami elektrycznymi, lub gdy

urządzenia te posiadają własne, wbudowane źródło zasilania

– grupa 1: pomieszczenia, w których pacjent może mieć

bezpośrednią styczność z aparaturą elektromedyczną, pod

warunkiem, że żadne części urządzenia nie mogą stykać się lub

znajdować w bezpośrednim sąsiedztwie serca

– grupa 2: pomieszczenia, w których są lub mogą być stosowane

aparaty elektromedyczne, których elementy mogą stykać się z

sercem lub znajdować się w jego bezpośrednim sąsiedztwie

Ochrona przeciwporażeniowa w

obiektach opieki medycznej

• W pomieszczeniach grupy 0 - samoczynne wyłączenia zasilania w czasie

do 0.4 s, zalecane wyłączniki różnicowoprądowe o prądzie zadziałania

do 30mA

• W pomieszczeniach grupy 1 - samoczynne wyłączenia zasilania w czasie

do 0.2s wyłączniki różnicowoprądowe o prądzie zadziałania do 30mA

• Pomieszczenia grupy 2 powinny być zasilane z układu IT poprzez

zastosowanie transformatora separacyjnego o napięciu do 250V.

– kontrola stanu izolacji
– wyrównywanie potencjałów (miejscowe połączenia wyrównawcze łączące

wszystkie części przewodzące w bezp. otoczeniu pacjenta)

– przy pierwszym ciągłym doziemieniu nie może dojść do przepływu przez ciało

pacjenta prądu, który mógłby spowodować jakiekolwiek zagrożenie

– przy pierwszym ciągłym doziemieniu nie może dojść do wyłączenia zasilania
– przy pierwszym ciągłym doziemieniu urządzenia kontrolne muszą

zasygnalizować to świetlnie i akustycznie

– instalacja i urządzenia powinny być na tyle pewne, aby do czasu ukończenia

zabiegu nie wystąpiło drugie uszkodzenie

Instalacje w wykonaniu

przeciwwybuchowym

Podział urządzeń

• PN-EN-50014 Urządzenia elektryczne w przestrzeniach

zagrożonych wybuchem - Wymagania ogólne i metody

badań

• Grupy:

– I – dla kopalni metanowych

– II – pozostałe („d” i „i” – podgrupy A, B i C w zależności od bezpiecznego

prześwitu)

• Rodzaje:

– „o” – z osłoną olejową

– „p” – z nadciśnieniem

– „q” – z osłoną piaskową

– „d” – ognioszczelne

– „e” – ze wzmocnioną obudową

– „i” – iskrobezpieczne

– „m” – zamknięte hermetycznie

• Oznaczenie: np. „EEx d II B T3” lub „EEx i I”

Instalacje w wykonaniu

przeciwwybuchowym

Temperatury

• Maksymalna temperatura powierzchni urządzeń grupy

I winna być podana w dokumentacji

• Urządzenie grupy II oznakowane symbolem:

• Temperatura otoczenia dla jakiej urządzenie jest

projektowane:

– Od -20 do +40

o

C – brak oznaczeń

– Inny zakres – oznaczenie „Ta” lub „Tamb” i zakres temperatury

• Temperatura samozapłonu atmosfery nie może być

wyższa niż temperatura powierzchni urządzenia

Klasa

temperaturo

wa

T1

T2

T3

T4

T5

T6

Maks. temp.

powierzchni

[

o

C]

450

300

200

135

100

85

Instalacje w wykonaniu

przeciwwybuchowym

Wymagania dotyczące urządzeń

• Konstrukcja eliminująca możliwość zapalenia przez

ładunki elektrostatyczne

• Mały udział stopów lekkich (Al, Mg, Ti)
• Odpowiednie pasowania gwintów i zamknięć
• Obudowy bezpieczników topikowych takie, by

napięcie na bezpiecznikach nie mogło się pojawić

przy otwartej obudowie

• Wtyczki i gniazda tak skonstruowane lub opisane by

nie rozłączać ich pod napięciem, ew. w wykonaniu

ognioszczelnym

• Oprawy oświetleniowe chronione osłoną taką, by jej

otwarcie było niemożliwe przy podanym napięciu.

Niedozwolone są lampy sodowe niskoprężne.

Ochrona przed przepięciami

• PN-IEC 60364-4-443 Instalacje elektryczne w obiektach

budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa.
Ochrona przed przepięciami atmosferycznymi lub
łączeniowymi

• W większości przypadków nie jest konieczne ograniczenie

przepięć łączeniowych

• Jeżeli instalacja jest zasilana napowietrzną linią niskiego

napięcia i liczba dni burzowych w roku przekracza 25 (AQ 2)
to jest wymagana ochrona przed przepięciami
atmosferycznymi do II kategorii przepięć (max.) - w Polsce
dla terenów o szer. geograf. mniejszej niż 51

O

30’

• Urządzenia w instalacji powinny być tak dobrane, aby ich

znamionowe napięcie udarowe wytrzymywane nie było niższe
niż:

Ochrona przed przepięciami – napięcia

udarowe

Znamionowe napięcie

instalacji [V]

Wymagane napięcie udarowe wytrzymywane [kV]

Sieć

trójfazowa

Sieć

jednofazowa

z punktem

środkowym

Urządzeń

w/przy

złączu

instalacji

(kat. IV)

(zakł.

energ.)

Urządzeń

rozdzielczych i

obwodów

odbiorczych

(kat. III)

Odbiornikó

w (kat. II)

Urządzeń

specjalnie

chronionych

(kat. I)

120-240

4

2.5

1.5

0.8

230/400

277/480

6

4

2.5

1.5

400/690

8

6

4

2.5

1000

Wartości uzależnione od konstrukcji sieci

Ograniczniki przepięć

Klasa

prób

Przeznaczenie

Klasa 0 (A)

Do stosowania w liniach napowietrznych niskiego napięcia.

Napięcie udarowe wytrzymywane klasy IV.

Klasa I (B)

Ochrona przed bezpośrednim oddziaływaniem prądu

piorunowego, przepięciami atmosferycznymi oraz wszelkiego

rodzaju przepięciami łączeniowymi, wyrównywanie potencjałów

instalacji wchodzących do obiektu budowlanego. Napięcie

udarowe wytrzymywane klasy IV.

Klasa II (C) Ochrona przed indukowanymi przepięciami atmosferycznymi,

wszelkiego rodzaju przepięciami łączeniowymi lub przepięciami

„przepuszczonymi” przez urządzenia klasy I. Napięcie udarowe

wytrzymywane klasy III.

Klasa III

(D)

Ochrona przed indukowanymi przepięciami atmosferycznymi i

łączeniowymi powstającymi wewnątrz obiektu budowlanego.

Napięcie udarowe wytrzymywane klasy II.

Ograniczniki przepięć - rysunki

Klasy B, C

Klasy D

Rozmieszczenie ograniczników

przepięć

L
1
L
2
L
3

N
PE

kWh



I

Odbi

ornik

Ogranicznik

klasy III

Ogranicznik

klasy II

Ogranicznik

klasy I

Uziom fundamentowy

piorunochron

Gł. szyna uziemiająca

Kategoria instalacji

III lub II

Kategoria instalacji

I

Kategoria instalacji

IV lub III

Strefa

LPZ 0

Strefa 1

Strefa 2

Strefa 3

Charakterystyki ograniczników

napięcia

• Ucinające napięcie – charakteryzujące się dużą

impedancją przy braku napięcia i malejącą
gwałtownie po wystąpieniu udaru napięcia:
iskierniki, tyrystory i triaki

• Ograniczające napięcie- charakteryzujące się

dużą impedancją przy braku napięcia
zmniejszającą się w sposób ciągły wraz ze
wzrostem napięcia udarowego: warystory i
diody ograniczające

• Kombinowane – zawierające zarówno element

ucinający napięcie, jak i ograniczający napięcie

Ograniczniki klasy I

• Zapewniają ochronę instalacji elektrycznej przed

zagrożeniami wywołanymi przez:

– prąd piorunowy płynący w budynku podczas

bezpośredniego uderzenia pioruna w budynek

– bezpośrednie uderzenie w linię energetyczną

zasilającą budynek w sąsiedztwie tego budynku (po

zniszczeniu ograniczników klasy A – częsty przypadek)

– indukowane przepięcia atmosferyczne oraz łączeniowe

• Zwykle są stosowane ograniczniki iskiernikowe

ponieważ w stosunku do warystorów maja:

– większą odporność na działanie prądów udarowych
– przepuszczają mniejszą energię do obwodów

chronionych

Wymagania ograniczników klasy I

• Badanie znamionowym napięciem udarowym

1,2/50 (1,2 – czas narastania czoła, 50 – czas do

półszczytu w s)

• Badanie znamionowym prądem udarowym 8/20

(8 – czas narastania czoła, 20 – czas do

półszczytu w s)

– znamionowy prąd udarowy

impulsowy[kA]/ładunek[As]: 20/10, 10/5, 5/2.5, 2/1,

1/0,5

• Ograniczanie przepięć do wartości poniżej

poziomu wymaganego dla IV kategorii przepięć,

dla sieci 230/400V jest to 6kV.

– znamionowe wartości napięciowego poziomu ochrony:

1.0, 1.2, 1.5, 1.8, 2.0, 2.5, 3.0, 3.5, 4.0, 4.5, 5.0 i 6.0kV

Dobór ograniczników klasy I

• Ze względu na znamionowy prąd udarowy:

taki, jaki może wystąpić w naturalnych

warunkach podczas burzy

• Ze względu na wartość, do której ogranicza

przepięcia (max. 6kV). Zwykle ze względu na

zachowanie marginesu bezpieczeństwa stosuje

się 4kV. Gdy w grę wchodzi jednoczesna

ochrona urządzeń elektronicznych, najczęściej

należących do II kategorii przepięć, przez ten

ogranicznik (np. w małych obiektach) to można

stosować ograniczniki ograniczające

przepięcia do wartości 1,5kV

Prądy płynące przez ogranicznik

klasy I

• Zakłada się, że przy wyładowaniu w

budynek 50% prądu piorunowego płynie
przez ziemię a 50% poprzez przewodzące
instalacje wychodzące z budynku. Przy
instalacji wodnej, kanalizacyjnej i in.
wykonanych z tworzyw sztucznych można
przyjąć, że do 50% prądu piorunowego
popłynie przez ogranicznik klasy I.

• W zależności od rodzaju sieci i układu

ograniczników będzie to

Prądy płynące przez ograniczniki -

tabela

Poziom

ochrony

Wartości prądu [kA]

TN

TT

TT(+1)

IT

I

100/m

100/m

100

100/m

II

75/m

75/m

75

75/m

III i IV

50/m

50/m

50

50/m

m – oznacza ilość przewodów, przez które może płynąć prąd piorunowy, dla sieci

TN-S m=5, TN-C m=3

(+1) – oznacza iskiernik w układzie TT 3+1

Zasada działania ogranicznika

klasy I

Uziom fundamentowy

Gł. szyna uziemiająca

L
1
L
2
L
3

PE
N

Bez działania ogranicznika

Z działaniem ogranicznika

Pr

ą

d

p

io

ru

n

o

w

y

Miejsca instalacji ograniczników

klasy I

Instalacja

piorunochro

nna

Sieć elektroenergetyczna

nn

Miejsce

montażu

Brak

Kablowa

Nie jest

wymagany

Napowietrzna z długim

podejściem kablowym

Nie jest

wymagany

Napowietrzna z krótkim

podejściem kablowym

Złącze, szafka obok złącza,

Napowietrzna

Złącze, szafka obok złącza,

Jest

Napowietrzna

lub kablowa

Złącze, szafka obok złącza,

rozdzielnica główna

 

Złącze, szafka obok złącza jeśli są one na ścianach lub wewnątrz obiektu,
rozdzielnica główna w przypadku złącza na zewnątrz obiektu.
Za zabezpieczeniami głównymi a przed licznikiem i wyłącznikiem różnicowoprądowym

Zabezpieczenia zwarciowe

ograniczników

• Zgodnie z zaleceniami producenta. Należy

ponadto sprawdzić, czy już zainstalowane
zabezpieczenia nadprądowe główne nie
spełniają tych wymagań, wtedy nie ma
konieczności stosowania dodatkowych
zabezpieczeń.

Przewody łączące ogranicznik

klasy I

• Przekroje przewodów należy dostosować do

wartości zabezpieczeń znajdujących się
przed ogranicznikami.

• Zwykle 16 mm

2

Cu jest wystarczające

• Czasem, ze względu na oddziaływanie sił

dynamicznych zalecane jest stosowanie
przewodów 25 mm

2

Cu lub 35 mm

2

Cu

• Należy minimalizować długość przewodów

(spadki napięcia na indukcyjnościach przy
przepływie prądów udarowych)

Ograniczniki przepięcia klasy II

• Zapewniają ochronę odbiorników

należących do I i II kategorii
wytrzymałości udarowej.

• Stosowane w samodzielnie w obiektach, w

których nie jest wymagane stosowanie
ograniczników klasy I lub wspólnie z
ogranicznikami klasy II.

• Najczęściej stosowane są ograniczniki

warystorowe lub szeregowe połączenie
warystora i iskiernika.

Wymagania ograniczników klasy II

• Badanie znamionowym napięciem udarowym

1,2/50

• Badanie znamionowym prądem wyładowczym

8/20

– znamionowy prąd wyładowczy impulsowy [kA]: 20,

15, 10, 5, 3, 2.5, 2, 1.5, 1, 0.5, 0.25, 0.1, 0.05

• Ograniczanie przepięć do wartości poniżej

poziomu wymaganego dla II kategorii przepięć,
dla sieci 230/400V jest to 2.5kV.

– znamionowe wartości napięciowego poziomu

ochrony: 0.5, 0.6, 0.7, 0.8, 0.9, 1.0, 1.2, 1.5, 1.8, 2.0 i
2.5kV

Dobór ograniczników klasy II

• Ze względu na znamionowy prąd udarowy:

taki, jaki może wystąpić w naturalnych
warunkach podczas burzy

• Ze względu na wartość, do której

ogranicza przepięcia (max. 2.5kV). Zwykle
ze względu na zachowanie marginesu
bezpieczeństwa i ochronę odbiorników
elektronicznych stosuje się 1.5kV, gdyż
takie napięcie najczęściej wytrzymują.

Zasady instalacji ograniczników

klasy II

• Układy połączeń tak, jak dla ograniczników klasy I
• Miejsce instalacji w przypadku pracy samodzielnej

tak jak dla ograniczników klasy I

• W przypadku współpracy z ogranicznikiem klasy I

należy:

– zachować między nimi odstęp kilku/kilkunastometrowy

(mierzony wzdłuż przewodów) i nie umieszczać ich w jednej
rozdzielnicy (możliwość nie zachowania właściwej
kolejności działania).

– w rozdzielnicach umieszczać przed wyłącznikami

różnicowoprądowymi

– ograniczniki warystorowe mogą być umieszczane obok

innych urządzeń bez zachowania odstępu

Zabezpieczanie i działanie

ograniczników klasy II

• Zabezpieczenia przeciwzwarciowe zgodnie z

zaleceniami producenta. Należy ponadto

sprawdzić, czy już zainstalowane wcześniej

zabezpieczenia nadprądowe nie spełniają

tych wymagań, wtedy nie ma konieczności

stosowania dodatkowych zabezpieczeń.

• W celu uniknięcia przerw w zasilaniu

wymagane jest samoczynne odłączenia

ogranicznika klasy II. Jest to realizowane

przez sam ogranicznik i sygnalizowane

zmianą koloru w okienku wskaźnikowym lub

wysunięciem bolca.

Ograniczniki przepięcia klasy III

• Stosowane obok ograniczników klasy I i II
• Stosowane w przypadku

– zbyt dużych odległości pomiędzy ogranicznikami przepięć

klasy II a chronionymi urządzeniami

– ochrony urządzeń o mniejszej odporności udarowej

• Ograniczają przepięcia pomiędzy

– przewodem fazowym a neutralnym
– neutralnym a ochronnym

• Najczęściej do ograniczania napięcia pomiędzy

przewodem fazowym i neutralnym wykorzystuje
się warystory, a pomiędzy przewodem neutralnym i
ochronnym – odgromniki gazowe

Właściwości i montaż ograniczników

klasy III

• Badane znamionowym udarem napięciowo-prądowym 1,2/50 – 8/20

– zalecane wartości U

OC

obwodu otwartego: 0.1, 0.2, 0.5, 1, 1.5, 2, 3, 4, 5,

6, 10, 20kV

– znamionowe wartości napięciowego poziomu ochrony: 0.08, 0.09, 0.1,

0.12, 0.15, 0.22, 0.33, 0.4, 0.5, 0.6, 0.7, 0.8, 0.9, 1.0, 1.2 i 1.5kV

• Umieszczane za wyłącznikami różnicowoprądowymi

• W zależności od ogranicznika należy uwzględnić wymagania

zachowania minimalnej odległości pomiędzy ogranicznikami klasy II

i III oraz pomiędzy ogranicznikami klasy III a chronionymi

urządzeniami zawierającymi elementy ochrony przeciwprzepięciowej

• Montowane w puszkach, na szynach 35mm, w gniazdach,

bezpośrednio w urządzeniach

• W zależności od wykonania mogą służyć do ograniczania:

– tylko przepięć w instalacji elektrycznej

– przepięć w instalacji elektrycznej i zakłóceń w.cz.

– przepięć w instalacji elektrycznej oraz w liniach sygnałowych

• Dla czułych urządzeń elektronicznych może pojawić się konieczność

stosowania filtrów współpracujących z ogranicznikami klasy II i III

Układy połączeń ograniczników

klasy III

L

N

PE

FILTR

Ochrona od przepięć

elektroenergetycznych linii

napowietrznych o napięciu do 1kV

• PN-E 05100 Elektroenergetyczne linie

napowietrzne. Projektowanie i budowa

• Linie powinny być chronione ogranicznikami

przepięć o napięciu dobranym do napięcia
znamionowego sieci

• Ograniczniki należy instalować:

– w liniach napowietrznych na krańcach linii i na każde

0.5 km długości linii

– na krańcach linii kablowych w miejscach przyłączenia

do napowietrznych linii energetycznych

– w liniach o napięciu do 1kV zasilających instalacje

odbiorcze w budynkach

Ochrona przed przejściowymi

przepięciami i uszkodzeniami przy

doziemieniach w sieciach wysokiego

napięcia

• PN-IEC 60364-4-442 Instalacje elektryczne w

obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia
bezpieczeństwa. Ochrona instalacji niskiego napięcia
przed przejściowymi przepięciami i uszkodzeniami przy
doziemieniach w sieciach wysokiego napięcia

• Jeżeli w stacji transformatorowej zasilającej sieć typu

TN napięcie zakłóceniowe R x I

m

nie będzie większe niż

pokazane na rysunku to można przyłączyć przewód
ochronny linii n.n. do uziomu stacji.

• W przeciwnym razie należy zastosować oddzielne

uziemienie.

Doziemienie w sieci w.n. przy

wspólnym uziomie

L
1
L
2
L
3

N
PE

R

I

m

U

d

= R I

m

Osobne uziomy w stacji zasilającej

sieć TN

Dopuszczalne przepięcie [V]

Czas wyłączenia [s]

U

o

+ 250 V

> 5

U

o

+ 1200 V

<= 5

• Zaleca się zachowanie odległości min. 20m między

uziomami linii n.n. a uziomami urządzeń o napięciu
niższym od 50kV

• Przy oddzielnych uziomach w instalacji i

urządzeniach w części n.n. stacji można się

spodziewać przepięć R x I

m

+ U

O

• To przepięcie należy wyłączyć w czasie

odpowiadającym poziomowi izolacji urządzeń n.n.

stacji transformatorowej

Doziemienie w sieci w.n. przy osobnych

uziomach

L
1
L
2
L
3

N
PE

R

I

m

U

f

= R I

m

+U

O

Ochrona odgromowa obiektów

budowlanych

• PN-E 5003 / PN-IEC 61312 Ochrona odgromowa

obiektów budowlanych

• Ochrona zewnętrzna:

– zwody: pionowe i poziome (również pokrycie dachu,

zbrojenia)

– przewody odprowadzające (słupy nośne)
– przewody uziemiające
– uziomy (żelbetowe fundamenty, rurociągi)

• Ochrona wewnętrzna:

– ekwipotencjalizacja
– odstępy izolacyjne
– ochronniki przepięciowe

Strefy ochrony odgromowej LPZ

• 0

A

– elementy są narażone na bezpośrednie

uderzenie pioruna i przepływ jego prądu

• 0

B

– elementy nie są narażone na

bezpośrednie uderzenie pioruna, ale

występuje nietłumione pole

elektromagnetyczne

• 1 - elementy nie są narażone na

bezpośrednie uderzenie pioruna, prądy są

zredukowane przez urządzenie tłumiące i

pole elektromagnetyczne jest tłumione

• 2, 3 itd.. – dalsze zmniejszenie prądu i pola

Zwody poziome

Zwód poziomy wysoki

Przewód odprowadzający

Zacisk probierczy

Uziom

Zwody pionowe

Zwód pionowy

Zacisk probierczy

Uziom

Przewód odprowadzający

Ochrona odgromowa podstawowa

• Dotyczy obiektów produkcyjnych i magazynowych nie zagrożonych

wybuchem oaz budynków mieszkalnych, użyteczności publicznej itp.

• PN-E 5003/02 „Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Ochrona

podstawowa”

• Obowiązkowa dla:

– budynków wolnostojących o wysokości ponad 15m i powierzchni ponad

500m

2

– budynków użyteczności publicznej, w których mogą przebywać ludzie w

grupach powyżej 50 osób (kościoły, szkoły)

– budynków dla ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się (szpitale, żłobki)
– obiektów o dużej wartości historycznej, kulturalnej lub materialnej (muzea,

ob.. zabytkowe)

– budynków wyższej użyteczności publicznej (straż pożarna, administracja)
– hal o wymiarach ponad 40 x 40m i żelbetowych lub stalowych wewnętrznych

słupach wsporczych

– budynków wykonanych z materiałów łatwo zapalnych
– obiektów do przetwarzania, produkcji i skladowania materiałów łatwo

zapalnych

– obiektów o wskaźniku zagrożenia piorunowego W przekraczającym 10

-4

Ochrona odgromowa obostrzona i

specjalna

• Ochronę odgromową obostrzoną należy stosować

w obiektach zagrożonych wybuchem lub pożarem
w/g PN-E 5003/03 „Ochrona odgromowa
obiektów budowlanych. Ochrona obostrzona”

• Ochronę odgromową w wykonaniu specjalnym

należy stosować w obiektach typu: kolejki
górskie, mosty, dźwigi, stadiony, stacje
przekaźnikowe, domki letniskowe i pola
campingowe w/g PN-E 5003/04 „Ochrona
odgromowa obiektów budowlanych. Ochrona w
wykonaniu specjalnym”

Podział obiektów

Klasa

Typ

Skutki wyładowań

Obiekty

zwykłe

mieszkalny

pożar, przebicia

gosp. rolne

pożar, nap. krokowe, inwentarz

teatr, szkoła, magazyn możliwa panika
bank, zakł. ubezp.

utrata danych

szpital, więzienie

ewakuacja osób unieruchomionych,

OIOM

przemysł

szkody w produkcji, przestój

muzeum

szkody niematerialne

Obiekty o

zwiększony

m

zagrożeniu

telekomunikacja,

energetyka

przemysł z niebezp.

pożaru

utrata świadczenia usług, pożar groźny

dla otoczenia

Obiekty

groźne

dla

otoczenia

rafinerie, zakł.

zbrojeniowe

zagrożenie pożarem i eksplozją

Obiekty

groźne

dla

środowis

ka

zakł. chemiczne,

jądrowe

zagrożenie skażeniem środowiska

Poziomy ochrony

Poziom

ochrony

Skuteczność

urządzenia

piorunochron

nego [%]

I

98

II

95

III

90

IV

80

Wyznaczanie poziomów ochrony

• Częstość wyładowań piorunowych w obiekt na rok:

N

d

= 0.04 T

1.25

A 10

-6

– T - ilość dni burzowych w roku
– A - równoważna powierzchnia zbierania wyładowań w [m

2

]

• Akceptowalna częstość wyładowań piorunowych N

c

dla strat osobowych, kulturalnych i społecznych

wyznaczają komitety krajowe (w Polsce dla

obiektów zwykłych jest to 0.001). Dla obiektów

prywatnych – wyznacza właściciel.

• Skuteczność ochrony odgromowej wyznacza się jako

1- N

c

/N

d

(dla N

c

< N

d

, w przeciwnym wypadku jest

ona zbędna), a z niej poziom ochrony

Pole chronione zwodu pionowego





Pole chronione zwodu poziomego





 

Metoda toczącej się kuli

R

h

Rodzaje uziemień ze względu na

pełnione funkcje

• Uziemienie robocze: uziemienie określonego punktu

obwodu elektrycznego wykonane w celu zapewnienia
prawidłowej pracy urządzeń

• Uziemienie ochronne: uziemienie dostępnych dla dotyku

metalowych części urządzeń wykonane w celu zapewnienia
ochrony przeciwporażeniowej

• Uziemienie odgromowe: służy do odprowadzenia do ziemi

prądów wyładowań atmosferycznych

• Uziemienie pomocnicze: najczęściej wykonywane w

aparatach pomiarowych i zabezpieczających

• Uziemienie ochronne: wykonane dla celów bezpieczeństwa
• Uziemienie funkcjonalne: wykonane dla innych celów

Rodzaje uziomów

• Naturalne (zalecane do stosowania w pierwszej

kolejności)

– nie izolowane od ziemi podziemne metalowe części budynków

– żelbetowe fundamenty

– metalowe rurociągi wodne oraz osłony studni znajdujące się

nie dalej niż 10m od obiektu

– uziomy sąsiednich budynków znajdujące się nie dalej niż 10m

od obiektu

• Sztuczne

• Fundamentowe

• Otokowe

• Promieniowe

• Głębokie

Uziemienie odgromowe

• Zadania:

– odprowadzenie prądu do ziemi
– połączenie wyrównawcze między przewodami

odprowadzającymi

– sterowanie potencjałem w pobliżu

przewodzących ścian budynku

– przechwycenie prądu pioruna przepływającego

wzdłuż powierzchni ziemi

• Uziomy fundamentowe i otokowe typu B

spełniają wszystkie warunki, uziomy

głębokie lub promieniowe typu A nie dają

połączenia wyrównawczego i sterowania

potencjałem

Uziom fundamentowy

• Zawiera przewody zainstalowane w fundamencie obiektu

pod ziemią, poniżej warstwy przeciwwilgociowej, może w
tym celu być wykorzystane zbrojenie fundamentu. Beton
fundamentu posiada bowiem na tyle dużą wilgotność, że
jego rezystywność traktuje się jako równą rezystywności
gruntu

• Zalety:

– mała rezystancja,
– dobra ochrona przed korozją przy pokryciu warstwą betonu co

najmniej 50mm grubości

• Wadą jego jest niszczenie spójności fundamentu przy

przepływie prądu udarowego, powodowane przez szybko
parującą wilgoć zawartą w betonie

• Uziom fundamentowy winien być jedynym uziomem w

budynku

• Zalecany dla nowych budynków w/g przepisów niemieckich

Uziom fundamentowy w fundamencie

nieuzbrojonym - rysunek

ściana

wylewka podłogowa

podsypka

posadzka

ziemia gruntowa

fundament

przewód
uziemiający

uziom

Uziom fundamentowy w fundamencie

nieuzbrojonym

• Uziom stanowi stalowy płaskownik lub pręt

umieszczony w fundamencie w pobliżu
ścian, zwykle tworzący pierścień. Dla
dużych fundamentów będzie to zwykle
krata o wymiarach oka nie
przekraczających 10m.

• Może być ze stali ocynkowanej lub nie.
• Ważnym wymogiem ochrony przed korozją

jest pokrycie go co najmniej 5 cm warstwą
betonu – wsporniki dystansowe

Uziom fundamentowy w fundamencie

uzbrojonym - rysunek

ściana

podsypka

posadzka

ziemia gruntowa

fundament

przewód
uziemiający

zbrojenie

Uziom fundamentowy w fundamencie

uzbrojonym

• Pręt uziemienia wprowadza się do najniżej

położonej warstwy zbrojenia i
przymocowuje połączeniem drutowym (nie
musi być połączenia galwanicznego)

• Jeżeli fundament składa się z kilku płyt,

należy zadbać o połączenia między ich
zbrojeniami (specjalne łączniki)

Uziomy fundamentowe – c.d.

• Ze względu na potencjały galwaniczne, jeżeli uziom w

gruncie ma połączenie z uziomem z żelaza w betonie,
to powinien być wykonany z miedzi lub stali
nierdzewnej. Jeżeli będzie wykonany z żelaza, to prąd
galwaniczny spowoduje jego szybką korozję.

• Dla szczególnie trudnych uziemień można rozważyć

stosowanie przewodzącego betonu (z domieszką
węgla)

• Dla fundamentów izolowanych należy uziom położyć w

(zwykle) wylewanej na spód wykopu warstwie betonu,
na którą dopiero kładziona jest warstwa izolacyjna.
Przewody łączące można poprowadzić na zewnątrz
warstwy izolacyjnej (jeżeli poprzez ziemię to miedź lub
stal nierdzewna) lub też przez przepusty odporne na
wodę pod ciśnieniem

Uziom promieniowy i pionowy -

rysunek

Uziomy promieniowe i pionowe

typu A

• Każdy przewód odprowadzający powinien być

zaopatrzony w uziom, przyłączony do ich dolnych

końców za pomocą zacisków probierczych

• Uziom powinien zachowywać minimalną odległość od

instalacji i przewodów istniejących a nie podłączonych

do LPS: od 1 do 4m dla gruntów o rezystywności

mniejszej niż 1000 m

• Niezbędna jest ekwipotencjalizacja przeprowadzona w

obiekcie za pomocą szyn i przewodów wyrównawczych

• Powinien składać się z co najmniej 2 przewodów o

długości co najmniej l

1

dla uziomów promieniowych i

0.5l

1

dla uziomów pionowych lub pochyłych, w

gruntach o małej rezystancji długości mogą być

mniejsze, o ile rezystancja uziomu nie przekracza 10

Uziom otokowy typu B - rysunek

Uziom otokowy typu B

• Uziom powinien być instalowany w odległości większej

niż 1m od budynku, na głębokości nie mniejszej niż

0.5m i całkowicie otaczać budynek.

• Jeżeli w obszarze przyległym do budynku gromadzi się

często duża liczba osób, to w celu dodatkowego

wyrównania potencjału należy rozmieścić dalsze

uziomy otokowe w odstępach co około 3m na coraz to

większych głębokościach, kolejno: 1m, 1.5m, 2m, itd.

Uziomy te powinny być połączone ze sobą przewodami

promieniowymi

• Średni promień r obszaru objętego przez uziom nie

powinien być mniejszy niż l

1

, w przeciwnym wypadku

należy wykonać dodatkowe uziomy pionowe lub

promieniowe o długościach odpowiednio 0.5(l

1

- r) lub

l

1

- r.

Uziom chemiczny (elektrolityczny)

Pokrywa ze
szczelinami
Obudowa
Złącze kontrolne

Otwory oddychające

Złącze egzotermiczne

Przewód miedziany

Elektrolit. pręt
uziemiający

Zasypka

Wszystko z miedzi

Sole

Otwory odwadniające

„Korzenie”
elektrolityczne

Uziom chemiczny (elektrolityczny) -

działanie

• Składa się z wydrążonej metalowej elektrody

wypełnionej naturalnymi solami ziemi, które
wchłaniają wilgoć z powietrza. Wilgoć w
połączeniu z solami tworzy elektrolit, który
nasącza otaczający grunt. Te elektrody
umieszczane są w dole wypełnionym specjalną
wysokoprzewodzącą gliną z neutralnym pH, co
chroni je przed korozją. Rozwiązanie to zapewnia
dobre przewodnictwo niezależnie od temperatury,
środowiska oraz poprawiające się wraz z
upływem czasu.

Środki ochrony przed korozją

• Nie stosować:

– przewodów aluminiowych
– przewodów stalowych w powłokach ołowianych
– przewodów miedzianych w powłokach ołowianych w betonie

ani w ziemi z dużą zawartością wapnia

• Stal ocynkowana w gruncie tylko wtedy, gdy

znajdujące się w betonie stalowe części nie są
bezpośrednio łączone z uziomem w ziemi. Ewentualne
połączenia za pomocą iskierników

• Stal ocynkowana może być stosowana na uziomy

fundamentowe i łączona ze stalowymi prętami
zbrojenia

• Materiał rur i materiał łączących się z nimi

przewodów uziemienia powinien być taki sam

Środki ochrony przed korozją – c.d.

• Uziomy przy wejściu do gruntu powinny być

chronione przed korozją na długości 0.3m

nad i pod powierzchnią ziemi

• Materiały zastosowane na złącza pomiędzy

przewodami w ziemi powinny mieć

identyczne z nimi właściwości korozyjne

• Połączenia zaciskowe nie są dopuszczalne

(chyba że zabezpieczone przed korozją).

Można stosować połączenia zagniatane.

• Złącza spawane winny być chronione przed

korozją

Pomiar rezystywności gruntu metodą

Wienera

4 sondy
rozmieszczone
równomiernie

Obszar

badany

Ziemia

2

2

2

2

4

2

1

4

B

A

B

A

A

A

AR













R – odczyt z miernika (rezystancja
między środkowymi sondami),
 = 1.915AR dla A > 20 B

Wpływ pola elektromagnetycznego na

organizmy żywe

• W zależności od częstotliwości:

– ponad 10

20

Hz - uszkodzenie DNA, rozrywanie

cząsteczek

– ponad 10

16

Hz - efekt kancerogenny i mutagenny

– ponad 10

5

Hz - efekt cieplny

– poniżej 10

5

Hz - nie wykazano jednoznacznie

negatywnego oddziaływania promieniowania
elektromagnetycznego na człowieka

• Obecnie panuje zgodny pogląd, że pole

elektromagnetyczne są nieszkodliwe w
zakresie natężeń spotykanych w obszarach
ogólnie dostępnych dla ludności

Poziomy elektromagnetyczne na

stanowiskach pracy

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki

Społecznej z 2.01.2001 (Dz.U. 4/2001 poz.36)

• Trzy strefy ochronne

– strefa pośrednia - przebywanie pracowników

dopuszczalne w czasie całej zmiany roboczej

– strefa zagrożenia - przebywanie pracowników jest

ograniczone

– strefa niebezpieczna - przebywanie pracowników

zabronione

• Obszar poza zasięgiem stref ochronnych jest

obszarem strefy bezpiecznej (bez ograniczeń)

Ogólne zasady bezpieczeństwa

pracy

•

Ustawa „Kodeks pracy” Dz.U. 21/1998 poz.

94

•

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki

Socjalnej z 26.09.1997 w sprawie ogólnych

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

Dz. U. 129/97

•

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z

30.10.2002 w sprawie minimalnych wymagań

dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy

w zakresie użytkowania maszyn przez

pracowników podczas pracy - Dz. U. 191/02

Prace wymagające

• Szczególnej sprawności psychofizycznej (Rozp. MPiPS z dn. 28.5.1996)

– przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych
– przy liniach napowietrznych niskich i wysokich napięć

• Wykonywania przez co najmniej dwie osoby (Rozp. MPiPS z dn.

28.5.1996)

– przy urządzeniach elektroenergetycznych znajdujących się całkowicie lub

częściowo pod napięciem z wyjątkiem prac polegających na wymianie w

obwodach o napięciu do 1kV bezpieczników i żarówek (świetlówek)

– w pobliżu nie osłoniętych urządzeń elektroenergetycznych lub ich części

znajdujących się pod napięciem

– przy wyłączonym spod napięcia torze dwutorowej linii energetycznej o

napięciu 1kV i powyżej, jeżeli drugi tor jest pod napięciem

– przy wyłączonych spod napięcia liniach napowietrznych krzyżujących się z

liniami pod napięciem

– przy wykonywaniu prób i pomiarów w zakładach przy urządzeniach

elektroenergetycznych, za wyjątkiem prac stale wykonywanych przez

wyznaczonych pracowników w ustalonych miejscach pracy

– przy budowie i eksploatacji napowietrznych linii energetycznych w terenie

trudnodostępnym, zalesionym, przy wymianie słupów i na słupach

– w studniach kablowych i dołkach monterskich

BHP przy urządzeniach

energetycznych

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z

dn.17.09.1999 w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy
urządzeniach i instalacjach
energetycznych

• Prace przy urządzeniach

elektroenergetycznych mogą być
wykonywane:

– przy całkowicie wyłączonym napięciu
– w pobliżu napięcia
– pod napięciem

Wyłączanie urządzeń

• Wyłączenie urządzeń i instalacji spod napięcia powinno być dokonane

w taki sposób, aby uzyskać przerwę izolacyjną w obwodach

zasilających

– otwarte zestyki łącznika w odległości określonej w PN lub w dokumentacji

producenta

– wyjęte wkładki bezpiecznikowe
– zdemontowane części obwodu zasilającego
– przerwanie ciągłości połączenia w łącznikach w obudowie zamkniętej

stwierdzone jednoznacznie poprzez wskaźnik łącznika

• Przed przystąpieniem do prac należy:

– zabezpieczyć przed przypadkowym załączeniem napięcia

• do 1kV – wyjąć wkładkę bezpiecznika lub zablokować napęd otwartego łącznika
• ponad 1kV – unieruchomić i zablokować napęd łącznika lub wstawić przegrody

izolacyjne między otwarte styki

– wywiesić tablicę ostrzegawczą „Nie załączać”
– sprawdzić brak napięcia w wyłączonym obwodzie
– uziemić wyłączone urządzenia
– zabezpieczyć i oznakować miejsce pracy

Zabronione jest

• Podczas oględzin urządzeń i instalacji nie

wolno zdejmować osłon i barierek
ochronnych, otwierać celek, wchodzić na
konstrukcje oraz zbliżać się do nieosłoniętych
części pod napięciem bliżej niż na odległość
podaną w tabeli

• Nie wolno wykonywać prac na

napowietrznych liniach
elektroenergetycznych, stacjach i
rozdzielniach oraz na wysokich konstrukcjach
w czasie wyładowań atmosferycznych

Prace w warunkach szczególnego

zagrożenia dla życia i zdrowia

• Przy urządzeniach elektroenergetycznych

znajdujących się pod napięciem

• W pobliżu nie osłoniętych urządzeń

elektroenergetycznych znajdujących się pod

napięciem

• Przy wyłączonych lecz nie uziemionych

urządzeniach elektroenergetycznych (lub przy

uziemieniu nie widocznym z miejsca pracy)

• Związane z identyfikacją i przecinaniem kabli

• Przy liniach napowietrznych nad drogami

kolejowymi, wodnymi i kołowymi

• Przy wykonywaniu prób i pomiarów za wyjątkiem

prac wykonywanych stale przez upoważnionych

pracowników w ustalonych miejscach

Wydawanie poleceń

• Prace na czynnych urządzeniach i instalacjach energetycznych mogą

być wykonywane na polecenie ustne, pisemne lub bez polecenia

• Polecenia wydaje poleceniodawca
• Zasady wydawania poleceń:

– prace w warunkach szczególnego zagrożenia tylko na polecenie pisemne
– bez poleceń dozwolone jest wykonywanie czynności związanych z

ratowaniem zdrowia i życia ludzkiego, zabezpieczanie urządzeń i

instalacji przed zniszczeniem, prowadzenie przez uprawnione i

upoważnione osoby prac eksploatacyjnych określonych w instrukcjach

– polecenie pisemne winno być wystawione kierującemu zespołem lub

nadzorującemu i przekazane dopuszczającemu

– na prace wykonywane przez jeden zespół pracowników w jednym miejscu

pracy

• Wydawanie poleceń i dopuszczanie pracowników do wykonywania pracy

należy do obowiązków prowadzącego eksploatację urządzeń i instalacji

energetycznych

• Prowadzący eksploatację jest obowiązany prowadzić wykazy

poleceniodawców, określające zakres udzielonego im upoważnienia.

Polecenie wykonania pracy

• Polecenie wykonania pracy winno w szczególności

określać:

– zakres, rodzaj, miejsce i termin

– środki i warunki bezpiecznego wykonania pracy

– liczbę pracowników skierowanych do pracy

– pracowników odpowiedzialnych za organizację i wykonanie

pracy pełniących funkcję:

• koordynującego lub dopuszczającego przez podanie stanowiska

służbowego lub imiennie

• kierownika robót, nadzorującego lub kierującego zespołem

pracowników - imiennie

– planowane przerwy w pracy

• Polecenia winny być rejestrowane w rejestrze poleceń

(dot. poleceń pisemnych i ustnych)

• Polecenia pisemne należy przechowywać 30 dni po

zakończeniu prac.

Koordynujący

• Koordynującym powinien być pracownik komórki

organizacyjnej sprawującej dozór nad ruchem
instalacji i urządzeń, w których będzie
wykonywana praca

• Do jego obowiązków należy

– koordynowanie wykonania prac określonych w

poleceniu z ruchem urządzeń i instalacji

– określenie czynności łączeniowych związanych z

przygotowaniem miejsca pracy

– wydanie zezwolenia na przygotowanie miejsca pracy,

dopuszczenie do pracy i likwidację miejsca pracy

– podjęcie decyzji o uruchomieniu urządzeń i instalacji,

przy których była wykonywana praca

– zapisanie w dokumentacji

Dopuszczający

• Wyznaczony przez poleceniodawcę pracownik

posiadający ważne świadectwo kwalifikacyjne na
stanowisku eksploatacji i upoważniony pisemnie przez
prowadzącego eksploatację urządzeń energetycznych
do wykonania czynności łączeniowych celem
przygotowania miejsca pracy

• Do obowiązków dopuszczającego należy

– przygotowanie miejsca pracy
– dopuszczenie do wykonania pracy
– sprawdzenie wykonania pracy
– zlikwidowanie miejsca pracy

• Dopuszczający powinien być wyznaczony przez

poleceniodawcę do każdej pracy wykonanej na
polecenie

Nadzorujący

• Nadzorujący jest to wyznaczony przez poleceniodawcę

pracownik posiadający ważne świadectwo kwalifikacyjne na
stanowisku dozoru lub eksploatacji wykonujący wyłącznie
czynności nadzoru

• Nadzorujący powinien być wyznaczony przez poleceniodawcę

jeżeli pracę wykonywać będą pracownicy nie posiadający
świadectwa kwalifikacyjnego lub kierujący zespołem
pracowników nie posiada takiego świadectwa

• Do obowiązków nadzorującego należy:

– sprawdzenie przygotowania miejsca pracy i jego przejęcie od

dopuszczającego

– zaznajomienie pracowników z warunkami bezpiecznego wykonywania prac
– sprawowanie ciągłego nadzoru nad pracownikami, aby nie przekraczali

granicy wyznaczonego miejsca pracy

– powiadomienie dopuszczającego lub koordynującego o zakończeniu pracy

Kierujący

• Kierujący zespołem pracowników jest to wyznaczony przez

poleceniodawcę pracownik

• Kierującym zespołem pracowników niekwalifikowanych może być osoba

nie posiadająca świadectwa kwalifikacyjnego a posiadająca umiejętności
w zakresie wykonywanej pracy

• Kierujący zespołem pracowników kwalifikowanych powinien mieć ważne

świadectwo kwalifikacyjne, właściwe dla wykonywanego zakresu pracy

• Do obowiązków kierującego zespołem pracowników kwalifikowanych

należy

– dobór pracowników
– sprawdzenie przygotowania miejsca pracy i przejęcie go od dopuszczającego
– zaznajomienie pracowników z przygotowaniem miejsca pracy, występującymi

zagrożeniami i metodami wykonania pracy

– zapewnienie bezpiecznego wykonania pracy
– egzekwowanie stosowania właściwych środków ochrony, narzędzi i sprzętu
– powiadomienie dopuszczającego lub koordynującego o zakończeniu prac

Kierownik robót

• Gdy na jednym obiekcie wykonuje prace

jednocześnie więcej niż jeden zespół
pracowników należy wyznaczyć
kierownika robót, jeżeli pracodawca uzna
to za konieczne

• Do obowiązków kierownika robót należy

koordynowanie pracy różnych zespołów
pracowników

Przygotowanie miejsca pracy

• Dokonuje osoba pełniąca funkcję dopuszczającego

• Polega ono na:

– uzyskaniu zezwolenia na przygotowanie miejsca pracy od

koordynującego (jeżeli został on wyznaczony)

– uzyskaniu od koordynującego potwierdzenia o wykonaniu

niezbędnych przełączeń i założenia odpowiednich urządzeń

zabezpieczających, przewidzianych do wykonania przez

dopuszczającego

– wyłączeniu urządzeń z ruchu w zakresie określonym w poleceniu

i uzgodnionym z koordynującym

– sprawdzeniu, czy w miejscu pracy w wyłączonych urządzeniach

zostało usunięte zagrożenie (napięcie, woda, ciśnienie)

– zastosowanie zabezpieczeń na wyłączonych urządzeniach

– założeniu ogrodzeń i osłon wg potrzeb

– oznaczeniu miejsca pracy i wywieszeniu tablic ostrzegawczych

• Przy wykonywaniu czynności związanych z

przygotowaniem miejsca pracy może brać udział, pod

nadzorem dopuszczającego, pracownik uprawniony

Rozpoczęcie prac

• Rozpoczęcie pracy dozwolone jest po uprzednim

przygotowaniu miejsca pracy oraz dopuszczeniu do

pracy, polegającym na:

– sprawdzeniu przygotowania miejsca pracy przez dopuszczającego

i kierującego zespołem pracowników lub nadzorującego

– wskazaniu pracownikom miejsca pracy

– pouczeniu pracowników o warunkach pracy i istniejących

zagrożeniach

– udowodnieniu, że w miejscu pracy zagrożenie nie występuje

– potwierdzeniu dopuszczenia do pracy podpisami na poleceniu

pisemnym lub w dzienniku operacyjnym prowadzonym przez

dopuszczającego przy poleceniu ustnym

• Po dopuszczeniu do pracy oryginał polecenia pisemnego

winien być przekazany kierownikowi robót lub

kierującemu zespołem pracowników, lub nadzorującemu,

a kopia winna pozostać u dopuszczającego

Prowadzenie prac

• Prace przy urządzeniach i instalacjach energetycznych

mogą być prowadzone tylko przy użyciu sprawdzonych
metod i technologii. Użycie nowych metod i technologii
jest uwarunkowane wykonywaniem prac w/g specjalnie
opracowanych instrukcji

• Przy wykonywaniu prac na polecenie zabronione jest:

– rozszerzanie prac poza zakres i miejsce określone w poleceniu
– dokonywanie zmian położenia urządzeń, usuwanie ogrodzeń,

osłon, tablic ostrzegawczych itp., jeżeli nie zostało to
przewidziane w poleceniu

• Jeżeli w czasie pracy warunki nie pozwalają kierującemu

na bezpośredni udział w pracy, powinien on wykonywać
tylko czynności nadzorowania pracowników

Przerwy w pracy

• W razie konieczności opuszczenia miejsca pracy przez

kierującego zespołem pracowników lub nadzorującego,

dalsze wykonywanie pracy winno zostać wstrzymane,

pracownicy wyprowadzeni z miejsca pracy a miejsce pracy

zabezpieczone przed dostępem osób postronnych

• Po przerwaniu pracy jej wznowienie może nastąpić po

ponownym dopuszczeniu. Ponowne dopuszczenie nie jest

konieczne, jeżeli na czas przerwy pracownicy nie opuścili

miejsca pracy lub miejsce pracy zostało zabezpieczone przed

dostępem osób postronnych. Kierujący lub nadzorujący jest

obowiązany w takim wypadku do sprawdzenia

zabezpieczenia miejsca pracy. Jeżeli zostanie stwierdzona

zmiana tego zabezpieczenia, to wznowienie pracy jest

niedozwolone.

• O przerwie w pracy wymagającej ponownego dopuszczenia

kierujący lub nadzorujący obowiązany jest powiadomić

dopuszczającego lub koordynującego. Przy wykonywaniu

pracy na polecenie pisemne, winien je po podpisaniu

przekazać dopuszczającemu lub koordynującemu.

Zakończenie prac

• Zakończenie pracy na polecenie następuje z chwilą

wykonania całego zakresu prac przewidzianego w poleceniu

• Po zakończeniu pracy:

– kierujący zespołem pracowników lub nadzorujący jest obowiązany:

• zapewnić usunięcie materiałów, narzędzi oraz sprzętu

• wyprowadzić zespół pracowników z miejsca pracy

• powiadomić dopuszczającego lub koordynującego o zakończeniu pracy

– dopuszczający do pracy jest obowiązany

• sprawdzić i potwierdzić zakończenie pracy

• zlikwidować miejsce pracy przez usunięcie technicznych środków

użytych do jego zabezpieczenia

• przygotować urządzenie do ruchu i powiadomić o tym koordynującego

• Koordynujący zezwala na uruchomienie urządzeni lub

instalacji po otrzymaniu od dopuszczającego informacji o

gotowości urządzenia do ruchu

Instrukcja dozoru i eksploatacji

urządzeń energetycznych

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 25.09.2000 Dz.U. 85/2000

poz. 957 zobowiązuje operatorów sytemu przesyłowego i

rozdzielczego, podmioty zaliczone do I-IV i VI grupy

przyłączeniowej do opracowania instrukcji eksploatacji (grupy I-IV

– odbiorcy o nap. powyżej 1kV lub o mocy powyżej 40kW, grupa VI

– odbiorcy przyłączeni tymczasowo)

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 17.09.1999 Dz.U. 80/1999

poz. 912 zobowiązuje operatorów sytemu przesyłowego i

rozdzielczego, podmioty zaliczone do V grupy przyłączeniowej z

wyjątkiem odbiorców indywidualnych do opracowania instrukcji

eksploatacji (V grupa – odbiorcy o napięciu do 1kV, mocy do 40kW

i zabezpieczeniu przedlicznikowym do 63A)

• Część ogólna instrukcji - podstawa, zakres, klauzula

zatwierdzająca, karta zmian instrukcji

• Część szczegółowa - warunki techniczne eksploatacji, osoby

odpowiedzialne, dokumentacja eksploatacyjna, wymagania w

zakresie konserwacji, napraw, bezpieczeństwa

Instrukcja dozoru i eksploatacji -

c.d.

•

Wykaz prac szczególnie niebezpiecznych

•

Wykaz prac, które powinny być wykonywane

przez co najmniej 2, 3 itd. osoby

•

Wykaz osób upoważnionych do wydawania

poleceń pisemnych lub ustnych

•

Wykaz prac nie wymagających pisemnego

polecenia

•

Wykaz czynności elektryka przy usuwaniu awarii

•

Wykaz osób uprawnionych do obsługi na

polecenie pisemne lub ustne

Osoby kwalifikowane

• Rozp. MGPiPS z dn. 28.4.2003
• Świadectwo kwalifikacyjne:

– dozór „D”: kierowanie czynnościami osób wykonujących pracę w

zakresie eksploatacji oraz nadzór nad eksploatacją urządzeń,
instalacji i sieci

– eksploatacja „E”: obsługa, konserwacja, remonty, montaż i prace

kontrolno-pomiarowe

– na napięcie do 1kV, do 30kV, bez ograniczenia napięcia
– obecnie wydawane bezterminowo

• Wydawane po zdaniu egzaminu przed odpowiednią

komisją kwalifikacyjną

– mogą ją powoływać duże przedsiębiorstwa – co najmniej 200 osób

wykonuje prace z zakresu eksploatacji

– stowarzyszenia naukowo-techniczne (SEP)
– inne wymienione w Ustawie „Prawo Energetyczne”

Urządzenia, przy których wymagane

jest świadectwo kwalifikacji

• Urządzenia, instalacje i sieci elektroenergetycznej:

– urządzenia prądotwórcze przyłączone do KSE

– zespoły prądotwórcze o mocy pow. 50kW

– urządzenia do elektrolizy

– urządzenia, sieci i instalacje elektroenergetyczne

– urządzenia elektrotermiczne

– sieć oświetlenia ulicznego

– elektryczna sieć trakcyjna

– elektryczne urządzenia w wykonaniu przeciwwybuchowym

– aparatura kontrolno-pomiarowa oraz automatycznej regulacji i

sterowania urządzeń wcześniej wymienionych

• Urządzenia wytwarzające, przetwarzające, przesyłające i

zużywające ciepło oraz inne urządzenia energetyczne

• Urządzenia, instalacje i sieci gazowe

• Nie wymaga się kwalifikacji w zakresie:

– urządzeń elektrycznych o napięciu do 1kV i mocy do 20kW jeżeli są

określone w dokumentacji zasady jego obsługi

– urządzeń i instalacji cieplnych o mocy do 50kW

Kontrola instalacji elektrycznej

•

W obiektach budowlanych co najmniej co 5 lat (do
ustalenia przez właściciela lub zarządcę budynku)
winny być przeprowadzone badania okresowe („Prawo
Budowlane”)

•

Protokół pomiaru winien być podpisany przez osobę z
uprawnieniami dozoru

•

Pomiary winny być wykonywane przez osobę z
uprawnieniami do eksploatacji lub dozoru asekurowaną
przez drugą osobę (nie biorącą udziału w pomiarach)

•

Odpowiedzialność prawna za instalację elektryczną
zawsze spoczywa na właścicielu lub zarządcy budynku

•

Niezależnie od badań okresowych corocznie winny być
przeprowadzone przeglądy robocze

Badania odbiorcze

• Sprawdzenie

dokumentacji

• Oględziny instalacji i

urządzeń

– prawidłowe zainstalowanie
– brak uszkodzeń
– dobór przewodów
– dobór zabezpieczeń
– dobór łączników
– oznaczeń i schematów
– poprawność połączeń
– poprawność ochrony

przeciwporażeniowej

• Pomiary

– ciągłości przewodów ochronnych
– rezystancji izolacji
– sprawdzenia biegunowości
– samoczynnego wyłączenia

zasilania

– urządzeń różnicowoprądowych
– spadku napięcia
– wytrzymałości elektrycznej
– rezystancji instalacji odgromowej

i uziomów

• Sprawdzenie funkcjonalne

działania urządzeń

PN-IEC 60364-6-61 Instalacje elektryczne w
obiektach budowlanych. Sprawdzenie. Sprawdzanie
odbiorcze

Badania okresowe

• Oględziny dotyczące ochrony przed dotykiem

bezpośrednim i ochrony przeciwpożarowej

• Pomiary rezystancji izolacji
• Badanie ciągłości przewodów ochronnych
• Badanie ochrony przeciwporażeniowej
• Badanie działania urządzeń

różnicowoprądowych

• Badanie rezystancji instalacji odgromowej i

uziomów

Przeglądy robocze

• Wizualne oględziny

– zwodów pionowych instalacji odgromowej
– zabezpieczeń tablic rozdzielczych (kłódki)
– bezpieczników
– puszek rozgałęźnych
– gniazd wtykowych i wtyczek
– itp..

Sprawdzenie ochrony przez

samoczynne wyłączenie zasilania

• Układy TN

– pomiar impedancji pętli zwarciowej

• można go zastąpić pomiarem rezystancji przewodów ochronnych
• jeżeli są dostępne obliczenia impedancji pętli zwarciowej lub rezystancji

przewodów ochronnych i można sprawdzić długość i przekrój przewodów to

wystarczy sprawdzenie ciągłości przewodów ochronnych

– sprawdzenie charakterystyk współdziałającego urządzenia ochronnego

• Układy TT

– pomiar rezystancji uziomu i przewodu ochronnego
– weryfikacja charakterystyk powiązanych urządzeń ochronnych

• próba i oględziny dla urządzeń różnicowoprądowych
• oględziny dla urządzeń nadmiarowoprądowych
• sprawdzenie ciągłości dla przewodów ochronnych

• Układy IT

– przeprowadzić obliczenia lub pomiar prądu pierwszego doziemienia
– jeżeli przy drugim doziemieniu powstają warunki jak dla układu TT to

sprawdzenie wykonać jak dla układu TT, jeżeli są to warunki jak dla

układu TN to sprawdzenie jak dla TN przy czym przy pomiarze

impedancji pętli zwarciowej należy zewrzeć punkt neutralny układu i

przewód ochronny na początku instalacji

Pomiar impedancji pętli

zwarciowej

L1
L2
L3
N

P
E

V

A

R

L1
L2
L3
N

P
E

V

A

~

Metoda techniczna

Metoda z własnym zasilaniem

Metoda techniczna

• Metoda techniczna – pomiar napięć przy

włączonym i wyłączonym obciążeniu, Z

S

= (U

1

– U

2

)/I

R

– Z

S

- impedancja pętli zwarciowej

– U

1

- napięcie zmierzone z wyłączoną rezystancją

obciążenia

– U

2

- napięcie zmierzone z włączoną rezystancją

obciążenia

– I

R

- prąd płynący przez rezystancję obciążenia

• Mierniki elektroniczne umożliwiają uzyskanie

wysokiej dokładności przy krótkim czasie zwarcia
(nie powodującym zadziałania zabezpieczeń
nadprądowych)

Technika pomiaru impedancji pętli

zwarcia

• W układach trójfazowych należy pomierzyć

impedancję każdej z trzech pętli pomiędzy
poszczególnymi fazami a przewodem ochronnym

• Przy pomiarach w sieciach rozdzielczych i wszędzie

tam, gdzie wpływ reaktancji obwodu nie może być
pominięty, należy koniecznie używać mierników
impedancji a nie rezystancji pętli zwarciowej

• Przy pomiarach w obwodach, w których

zainstalowano wyłączniki różnicowo-prądowe, należy
albo na czas pomiaru zewrzeć zaciski mierzonej fazy
na wyłączniku (aby zapobiec jego zadziałaniu) albo
stosować specjalne mierniki do pomiarów w
obwodach z wyłącznikami różnicowoprądowymi.

Dopuszczalna wartość impedancji

pętli zwarcia

• Największa dopuszczalna wartość impedancji pętli

zwarcia:

– Z

S

= U

O

/ I

a

– U

O

- napięcie znamionowe fazowe

– I

a

- prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia

zabezpieczającego w określonym czasie odczytany z

charakterystyki czasowo-prądowej, dla wyłączników

różnicowo-prądowych jest to znamionowy prąd zadziałania

• Ochrona jest prawidłowa, jeśli wartość pomierzona jest

nie większa niż wartość dopuszczalna

• Dla dopuszczalnego czasu wyłączenia zwarcia 5.0s,

przy przepływie prądu zwarcia następuje nagrzewanie

przewodów i co za tym idzie wzrost ich rezystancji. W

takim przypadku zaleca się zmniejszenie dopuszczalnej

wartości impedancji pętli zwarcia do: Z

S

= 2/3 x U

O

/ I

a

Pomiar rezystancji przewodów

ochronnych

• Poprzez pomiar rezystancji R między każdą

częścią przewodzącą dostępną a
najbliższym punktem głównego przewodu
wyrównawczego

• Pomiar przy zasilaniu źródłem o napięciu od

4V do 24V i minimalnym prądzie 0.2A

• Zmierzona rezystancja R musi spełnić

warunek: R<=U/I

– U – spodziewane napięcie dotykowe w/g tabeli
– I – prąd zadziałania urządzenia

zabezpieczającego w czasie zgodnym z tabelą

Typy charakterystyk bezpieczników

topikowych

• PN-EN 60269 Bezpieczniki topikowe niskonapięciowe
• Rodzaj wkładki topikowej określa skrót dwuliterowy
• Pierwsza litera wskazuje na zakres wyłączania:

– g - pełnozakresowa zdolność wyłączania (zdolne do wyłączania prądów

przetężeniowych aż do znamionowej zdolności wyłączania włącznie)

– a – niepełnozakresowa zdolność wyłączania

• Druga litera definiuje charakterystykę prądowo-czasową i określa

rodzaj chronionego urządzenia:

– B – urządzenia górnicze
– D – charakterystyka zwłoczna
– G, L – urządzenia ogólnego przeznaczenia, kable i przewody ( gG -

dawniej wtz)

– F, N – charakterystyka szybka (gF - dawniej wts)
– M – silniki
– R – półprzewodniki
– Tr – transformatory

Typy bezpieczników topikowych

• DII, DIII, DIV

• D01, D02,

D03

• LV HRC: 0,

00, 000, 1, 2,

3

• Cylindryczne

Charakterystyki czasowo-prądowe

wyłączników instalacyjnych

nadmiarowo-prądowych

• L (wkręcane w

gniazda
bezpiecznikowe):
3.6 – 5.25

• A: 2 – 3 dla 0.1 s
• B: 3 – 5 dla 0.1 s
• C: 5 – 10 dla 0.1 s
• D: 10 – 20 dla 0.1 s
• E: 5 do 6.25 dla 0.3

s

Zastosowanie wyłączników

nadmiarowo-prądowych

• PN-EN 60898 Wyłączniki do zabezpieczeń przetężeniowych

instalacji domowych i podobnych

• L, B: (L - instalowane w miejsce bezpieczników topikowych)

w obwodach oświetlenia, gniazd wtykowych i sterowania

• C: w obwodach z urządzeniami o prądach rozruchowych o

wartości do 5 I

n

(silniki, transformatory)

• D: w obwodach z urządzeniami o prądach rozruchowych o

wartości do 10 I

n

• E: jako wyłączniki główne selektywne z wyłącznikami typu

B

• A: do zabezpieczania urządzeń czułych na przetężenia

Pomiar rezystancji izolacji instalacji w

obiektach budowlanych

• Pomiar elektronicznym miernikiem rezystancji izolacji przy wyłączonym

napięciu zasilania

• Odłączyć wszystkie urządzenia podłączone do gniazd wtyczkowych
• W urządzeniach podłączonych trwale wyłączyć zasilanie
• Załączyć wyłączniki pośrednie dla gniazd wtyczkowych
• Załączyć wyłączniki obwodów oświetleniowych
• Odłączyć źródła światła w obwodach oświetleniowych
• Wykonać pomiar między każdą parą przewodów (L1, L2, L3, PE i N)
• Pry braku możliwości wykonania przerwy w przewodzie N może nie być

możliwe wykonanie pomiaru między przewodami PE i N (mogą być

połączone)

• Przy pomiarze rezystancji urządzeń należy podobnie po odłączeniu

zasilania wykonać pomiary pomiędzy wszystkimi przewodami (L1, L2,

L3 i N) a obudową urządzenia

• Uwaga! Pomiar w niektórych urządzeniach grozi ich uszkodzeniem!

Wymagane wartości rezystancji

izolacji

Napięcie

znamionowe

obwodu [V]

Napięcie probiercze

[V]

Rezystancja izolacji

[M]

SELV i FELV

250

>=0.25

do 500

500

>=0.5

powyżej 500

1000

>=1.0

• Pomiary należy wykonywać przyrządem

zdolnym do wytworzenia przy napięciu
probierczym prądu min. 1mA

Kolory przewodów

• Zgodnie z PN-EN 60446:2002 „Zasady podstawowe i

bezpieczeństwo przy współdziałaniu człowieka z
maszyną, oznaczanie i identyfikacja” do oznaczania
przewodów i kabli stosuje się kolory: czarny, brązowy,
czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski,
fioletowy, szary, biały, różowy i turkusowy

• Przewód ochronny PE oznacza się kolorem żółto-

zielonym

• Przewód ochronno-neutralny PEN oznacza się kolorem

żółto-zielonym, a na końcach barwą niebieską

• Przewód neutralny lub środkowy oznacza się barwą

niebieską

• Przewody czarny i brązowy są preferowane do

oznaczania przewodów fazowych

Pomiary rezystancji instalacji

odgromowej i uziomów

• Po rozłączeniu wszystkich złączy

kontrolnych rozdzielamy instalację
przewodów pionowych od instalacji w
ziemi

• Następnie mierzymy ciągłość przewodów

zwodów pionowych i rezystancję ich
połączeń z innymi instalacjami
przewodzącymi

• Na koniec mierzymy rezystancję każdego

uziomu

Pomiary rezystancji uziemienia

• Wyznaczamy odległość uziomu sprawdzanego od

pomocniczego uziomu prądowego

• Podstawą jest głębokość uziomu prętowego lub

przekątna systemu uziemiającego wykonanego z
taśmy - L

• Odległość od sprawdzanego uziomu do prądowego

uziomu pomocniczego S = 5 x L

• Odległość do napięciowych uziomów

pomocniczych: 0.5S–6m, 0.5S i 0.5S+6m (inne
wytyczne to odpowiednio 52%, 62% i 72% S)

• Nie zaleca się umieszczania napięciowych uziomów

pomocniczych bliżej niż 20m od mierzonego uziomu

Pomiary rezystancji uziemienia -

rysunek

U

R

P

U

V

A

~

0.5S

-6m

+6m

S = min. 5 L

Pomiary rezystancji uziemienia –

c.d.

• Po wykonaniu uziemień pomocniczych mierzymy

napięcia w napięciowych uziomach pomocniczych

• Jeżeli różnią się od siebie o więcej niż 10% (w/g normy

„mają być w przybliżeniu zgodne”), to odległość S
zwiększamy aż do uzyskania różnicy nie
przekraczającej 10%

• Następnie za pomocą miernika rezystancji uziemienia

odczytujemy wartość mierzonej rezystancji R=U/I

• Zalecane jest powtórzenie pomiarów dla różnego

położenia uziomów pomocniczych (o 90

o

lub o 180

o

)

• Wynik ostateczny jest średnią otrzymanych wyników

Badanie wyłączników

różnicowoprądowych

• Oględziny – sprawdzenie parametrów
• Sprawdzenia działania przycisku testującego
• Pomiar prądu zadziałania: 0.5 I

N

<= I



<= I

N

• Pomiar czasu zadziałania

• Do pomiarów prądu i czasu zadziałania służą mierniki

elektroniczne

Rodzaj

wyłącznika

I

N

2 I

N

5 I

N

Uwagi

Standartowy

0.2

0.15

0.04

max. czas [s]

Selektywny

0.5

0.2

0.15

max. czas [s]

0.13

0.06

0.05

min. czas [s]

Badanie wyłącznika różnicowo-

prądowego – metoda 1

L1
L2
L3
N

R

r

PI

PE

A

V

Badanie wyłącznika różnicowo-

prądowego – metoda 2

L1
L2
L3
N

R

r

PI

A

Obciążenie odłączone

Protokół z pomiaru

• Strona początkowa

– dane wykonawcy pomiarów

– kolejny numer pomiarów

– rodzaj badań

– dane użytkownika obiektu (zleceniodawcy)

– adres miejsca wykonania pomiarów

– warunki pomiarów (data, temperatura)

– imiona i nazwiska oraz nr. świadectw kwalifikacyjnych osób mierzących

• Wyniki pomiarów

• Opis pomiarów

– opisy oznaczeń, objaśnienia, wzory, wymagania

– termin następnych badań

– uwagi i zalecenia – numery pozycji wraz z opisem nieprawidłowości i ew.

zaleceniami

– ocena końcowa – wykaz norm i przepisów prawnych, rodzaj badanej sieci z

wartościami napięć sieci i napięć w czasie wykonywania pomiarów, rodzaj

ochrony przeciwporażeniowej, zastosowane przyrządy pomiarowe, ocena

końcowa całości protokołu, data sporządzenia protokołu, podpisy

wykonawców, sprawdzającego i osoby otrzymującej protokół

• Przechowywać co najmniej do następnych pomiarów (odbiorczy –

zawsze)

Stopnie ochrony

• PN-EN 60529 Stopnie ochrony zapewnianej przez

obudowy (Kod IP)

• Dotyczy urządzeń o U

n

<=72.5kV

• IP23CH

– IP: oznaczenie międzynarodowe stopnia ochrony

(International Protection)

– 2: stopień ochrony przed dostępem ciał stałych 0 – 6 lub

X

– 3: stopień ochrony przed dostępem wody 0 – 8 lub X
– C (nieobowiązkowo): litera dodatkowa A, B, C, D
– H (nieobowiązkowo): litera uzupełniająca H, M, S, W

• Litera X na danej pozycji oznacza, że ten rodzaj

ochrony jest nie oznaczony

Ochrona przed dostępem ciał

stałych

Stopień

ochrony

Ochrona przed

dotykiem

Ochrona przed dostępem

ciał stałych

0

bez ochrony

bez ochrony

1

wierzchem dłoni

o średnicy większej lub równej 50mm

2

palcem

o średnicy większej lub równej 12.5mm

3

narzędziem

o średnicy większej lub równej 2.5mm

4

drutem

o średnicy większej lub równej 1mm

5

drutem

przed pyłem (pył może wnikać w ilościach nie

powodujących zakłóceń w prawidłowym

działaniu aparatu czy zagrożenia

bezpieczeństwa)

6

drutem

pyłoszczelna

Spełnianie danego stopnia ochrony oznacza też spełnienie wszystkich niższych stopni ochrony

Ochrona przed dostępem wody

Stopień

ochron

y

Ochrona przed dostępem

ciał wody

Nazwa

0

bez ochrony

1

ochrona przed wodą

kapiącą pionowo

ochrona przed kondensacją na

suficie

2

ochrona przed wodą kapiącą

pod kątem do 15

o

od pionu

3

ochrona przed wodą natryskiwaną

pod kątem do 60

o

od pionu

ochrona przed

deszczem

4

ochrona przed wodą rozbryzgiwaną z

dowolnego kierunku

ochrona przed wodą

rozbryzgiwaną

5

ochrona przed wodą laną strugą z

dowolnego kierunku

ochrona przed strumieniem

wody

6

ochrona przed wodą laną silną strugą

ochrona przed

dużymi falami

7

ochrona przed czasowym

zanurzeniem w znormalizowanych

warunkach ciśnienia i czasu

ochrona przed krótkotrwałym

zanurzeniem

8

ochrona przed długotrwałym

zanurzeniem w warunkach

uzgodnionych między producentem a

użytkownikiem

ochrona przed ciągłym

zanurzeniem w wodzie

Oznaczenie do 6 włącznie oznacza spełnienie wszystkich niższych stopni ochrony.

Oznaczenie 7 lub 8 oznacza spełnienie stopni 1 – 4, ale nie stopni 5 i 6, chyba że

oznaczono kodem podwójnym, np.IPX6/IPX8

Dodatkowe oznaczenia

•

Litera dodatkowa, stosowana wówczas gdy rzeczywista ochrona
przed dostępem do części niebezpiecznych jest wyższa, niż to
wynika z oznakowania pierwszą cyfrą, lub jeżeli pierwszą cyfrą
jest X

– A – ochrona przed dostępem wierzchem dłoni
– B – ochrona przed dostępem palcem
– C – ochrona przed dostępem narzędziem
– D – ochrona przed dostępem drutem

•

Litera uzupełniająca

– H – aparaty wysokiego napięcia
– M – badania ochrony przed wnikaniem wody dla ruchomych części w

ruchu

– S - badania ochrony przed wnikaniem wody dla ruchomych części w

spoczynku

– W – dla określonych warunków pogodowych przy zapewnieniu

dodatkowych zabiegów lub środków ochrony