POZNANIE NAUKOWE

MALWINA MELANOWICZ

PAULA BOCHACZYK

CECHY I ZASADY POZNANIA NAUKOWEGO

POZNANIE NAUKOWE jest

usystematyzowane tzn. podejmowane

czynności poznawcze są regulowane

określonymi rygorami konsekwencji czasowej i

treściowej. Poznanie naukowe jest obiektywne,

tzn. wynik nie jest zależny od nastawienia

badacza ani żadnego oficjalnego czynnika. Jest

sprawdzalne , tzn. może być powtarzane i przy

zachowaniu określonych warunków powinno dać

porównywalne wyniki. Jest utylitarne, tzn. jest

sposobne do rozwiązania konkretnej trudności.

Jest twórcze lub destruktywne wobec zbioru

twierdzeń tworzących teorię danej nauki, którą

może utwierdzać i rozwijać bądź podważać i

negować.

WYJAŚNIENIE NAUKOWE

WYJAŚNIENIE jest procedurą rozumowanie mającą

na celu uzyskanie odpowiedzi na pytanie , dlaczego

zdarzyło się ,,A’’ jaka jest przyczyna ,,B’’ co

spowoduje ,,C’’ itp. Jest rodzajem rozumowania

polegającym na wprowadzeniu uznanego z góry

zdania z innych zdań już uznanych w skończonej

liczbie kroków .
Warunkiem poprawnego wyjaśniania (zwanego też

tłumaczeniem) jest posługiwanie się prawdziwymi

przesłankami , respektowanie reguł obowiązujących

w danym języku , w którym prowadzimy wyjaśnienie.

Wyjaśnienie powinno być ostatnim członem

łańcucha przesłanek powiązanych ze sobą

stosunkiem wynikania.

Przykładem , który może być poddany operacji wyjaśniania jest

zdanie
,,społeczeństwo polskie w nadmiarze pije alkohol ‘’
Jest to zjawisko , które z góry uznajemy za dowiedzione

(prawdziwe) , a staramy się go tylko wytłumaczyć . Możemy więc

wymienić
a) uwarunkowania historyczne
b) utrwalony wzorzec kulturowy
c) brak konkurencyjnych spędzania czasu
d) napięcia i stresy społeczne
Podobnych przyczyn można wymienić wiele .
Część jest prawdziwa statystycznie , historycznie , część jest

prawdziwa na zasadzie ,,zgody powszechnej ‘’ , inne są prawdziwe

tylko hipotetycznie.
Prawdopodobieństwo trafnego wyjaśnienia jest tym większe, im

więcej zdań (przesłanek, kroków wyjaśniających) ma postać praw

ogólnych, praw statystycznych lub generalizacji historycznych,

oraz tym większe im częściej między zdaniami – przesłankami i

zdaniem- wnioskiem zachodzi stosunek wynikania logicznego,

zależności genetycznej lub celowościowej.

RODZAJE WYJAŚNIEŃ
NAUKOWYCH

WYJAŚNIENIA GENETYCZNE; jest to na ogół próba

odpowiedzenia na pytanie ,, ,,dlaczego zaszło zdarzenie

A’’ lub ,, jak doszło do zdarzenia A’’ , ,,jaka jest

przyczyna stanu A’’.
Wyjaśnienie genetyczne to obraz przemian, jakim

podlega proces, zjawisko , instytucja w ciągu jakiegoś

czasu ,ukazuje okoliczności , w jakich dochodzi do

przekształceń zjawiska , wyjaśnia rodzaj i nasilenie

czynników powodujących zmiany w badanym przez nas

obiekcie.

Wyjaśnienie genetyczne dotyczy więc na ogół procesów

i zjawisk dość znacznie rozciągniętych w czasie .

Poszczególne zdarzenia , fazy procesu przekształcenia

może dzielić duża różnica czasu .Mówiąc krótko może

obejmować analizę całych epok historycznych. W czasie

analizy konieczne jest zachowanie tożsamości badanego

obiektu badań.

WYJAŚNIENIA FUNKCJONALNE
Mniej znany, ale bogato naukowo uzasadniony i często stosowany

sposób wyjaśniania nazywa się wyjaśnieniem funkcjonalnym. Pogląd o

funkcjonalnym rodzaju zależności bierze się z przeświadczenia, że

zjawiska nie wywołują się wzajemnie, lecz tylko wpływają wzajemnie

na swoje zmiany. Zmiana zjawiska A wpływa na zmianę zjawiska B , a

ta z kolei powoduje zmianę zjawiska A. Konkretnym przykładem z

rzeczywistości społecznej może być np. zwiększone zatrudnienie

kobiet które powoduje rozrastanie się placówek i instytucji

wychowania pozaszkolnego ( żłobki, przedszkola, świetlice, internaty i

inne) to zaś otwiera nowy rynek pracy znowu głównie dla kobiet. Z

tego zjawiska można wyprowadzić jeszcze wiele innych zależności

funkcjonalnych. Praca zawodowa utrudnia wychowanie dzieci dlatego

powstają inicjatywy i formy pomocy dla matek wychowujących dzieci

(zasiłki rodzinne, urlopy wychowawcze itp.) te zaś powodują

zmniejszenie zatrudnienia kobiet. Występuje więc tutaj szczególna

sytuacja sprzężeń wielokierunkowych. Rola badacza polega na selekcji

i wyodrębnieniu zasadniczych zjawisk reagujących funkcjonalnie

względem siebie i co ważne udowodnieniu że taka zależność na

pewno istnieje. Zależności funkcjonalne odpowiadają na pytanie jak ,

jak zjawisko A wpływa na zjawisko B ? W tych wyjaśnieniach

dystans czasowy jest niewielki, często zdarzenia mogą zachodzić

równocześnie.

WYJAŚNIENIA LOGICZNE; wyjaśnienia logiczne to

rozumowanie oparte o formalne schematy logicznego

wnioskowania. Najbardziej znane przykłady – to prawa

logiczne , sylogizmy i schematy zdaniowe .
Przykład z podręcznika logiki :
Niektórzy uczniowie klasy są laureatami olimpiady

matematycznej –wszyscy uczniowie klasa są członkami

ZHP ,zatem niektórzy członkowie ZHP są laureatami

olimpiady matematycznej .
Logiczny sposób wyjaśnienia zastosuje nauczyciel ,

tłumacząc sobie wykonanie bardzo trudnego zadania z

matematyki przez pojedynczych uczniów – pomocą kogoś

bliskiego, zniknięciem książki ze stołu.
Prawdziwość i skuteczność wyjaśnienia , to efekt wnikliwej

postawy poznawczej , myślowego wypróbowania najbardziej

właściwego sposobu interpretacji.
Czasem także dobór odpowiedniego typu wyjaśnienia – to

kwestia jakby intuicji, zmysłu poznawczego – który nasuwa

najbardziej płodny sposób rozstrzygnięcia.

BIBLIOGRAFIA

Tadeusz Pilch ,,Zasady badań
pedagogicznych’’

WYJAŚNIENIA TELEOLOGICZNO –

FUNKCJONALNE
Częstym sposobem wyjaśnienia , szczególnie w

naukach przyrodniczych jest wyjaśnienie

teleologiczne ( celowościowe) . Zasada tego

wyjaśniania polega na szukaniu celu , do jakiego

zmierza jakiś proces lub jakiemu służy określone

zdarzenie. W tych wyjaśnieniach zadajemy pytanie

„po co” , „ po co zaszło zdarzenie A” , „ po co

istnieje instytucja”. Poszukuje się zatem faktów,

instytucji lub zdarzeń okoliczności „przyszłych”,

którym owe fakty lub zdarzenia „służą”. Także ich

powstanie tłumaczone być może zamierzonym

wywoływaniem przez istniejący lub dopiero przyszły

cel. Np. strukturę jakiejś instytucji można zrozumieć

dopiero po zorientowaniu się w celach tej instytucji,

jakie realizuje lub jakie postawiono jej w celach.