OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU W POLSCE

Ochrona przyrody



Ochrona przyrody jest to wszelka działalność zmierzająca do zachowania
twórczych, naukowych i estetycznych wartości przyrody.



Ochrona przyrody w Polsce

realizowana jest głównie w oparciu o ustawę o

ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r., która weszła w życie dnia
01.05.2004 r. Ochrona przyrody w rozumieniu tej ustawy polega na
zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów,
tworów i składników przyrody.



Celem ochrony przyrody jest:



utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów,



zachowanie różnorodności biologicznej,



zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego,



zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów wraz z
ich siedliskami, przez ich utrzymanie lub przywracanie do właściwego stanu
ochrony,



ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz
zadrzewień,



utrzymanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk
przyrodniczych, a także zasobów, tworów i składników przyrody,



kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody poprzez
edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.

FORMY OCHRONY PRZYRODY

Formy ochrony

przyrody

Liczba

obiektów

Powierzchnia [w

ha]

Parki narodowe

314 551

Rezerwaty przyrody

1441

173 594

Parki krajobrazowe

120

2 603 684*

Obszary chronionego

krajobrazu

445

7 129 229*

Pomniki przyrody

36 002

Użytki ekologiczne

6736

45 315

Stanowiska

dokumentacyjne

202

2 983

Zespoły przyrodniczo-

krajobrazowe

221

94 642

ogółem

45 190

10 363 998

* Łącznie z rezerwatami przyrody i innymi formami ochrony przyrody

Dane z 31.12.
2008

Parki Narodowe



park narodowy

to najwyższa prawna forma ochrony przyrody

obejmuje obszar

wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi,
społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000
ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.



W celu ochrony przyrody parku przed szkodliwym wpływem z zewnątrz, wokół
parku tworzy się barierę ochronną, zwaną

otuliną parku.



Organem kompetentnym do nadawania danemu obszarowi statusu parku
narodowego jest Rada Ministrów.



W Polsce istnieją 23 parki narodowe, które łącznie obejmują powierzchnię

314 551 ha

, co stanowi ok. 1% powierzchni kraju.



W polskich parkach narodowych prowadzone są liczne programy badawcze.
Parki odgrywają istotną rolę w edukacji ekologicznej społeczeństwa. Na terenie
parków narodowych możliwe jest zwiedzanie oraz turystyka. Wiele z nich
posiada specjalnie przygotowane szlaki i centra dydaktyczne oraz muzea
przyrodnicze.

Babiogórski Park Narodowy

(1954r.) - Ochronie ścisłej poddane są zachowane, pierwotne bory

świerkowe oraz lasy bukowe i bukowo-jodłowe

Białowieski Park Narodowy

(1932r.) – pod ścisłą ochroną jest: naturalny las liściasty i mieszany, żubr

oraz tarpan

Biebrzański Park Narodowy

(1993r.) - obszar bagienny, torfowiska, olsy; jest to Ośrodek Hodowli

Zachowawczej Konika Polskiego; jest największym parkiem narodowym w Polsce.

Bieszczadzki Park Narodowy

(1973r.) - połoniny, lasy bukowe; 3 co do wielkości park

Borów Tucholskich

(1996r.) – ochrona borów sosnowych, torfowisk, jezior ( zwłaszcza lobeliowych) oraz

obszarów bagiennych

Drawieński Park Narodowy

(1990r.) - krajobraz młodoglacjalny Puszczy Drawskiej, bór sosnowy,

buczyna, dąbrowa, jezioro Czarne

Gorczański Park Narodowy

(1981r.) - lasy jodłowo-bukowe, jeleń karpacki, gronostaj

Gór Stołowych

(1993r.) - rzeźba gór piaskowcowych z formami skalnymi, bory świerkowe

Kampinoski Park Narodowy

(1959r.) - bór sosnowy, wydmy śródlądowe, tereny bagienne

10.

Karkonoski Park Narodowy

(1959r.) -chroni skałki granitowe, rumowiska skalne,gołoborza, piętra

roślinne

11.

Magurski Park Narodowy

(1995r.) - chroni przede wszystkim unikalny w skali Karpat obszar

przejściowy między Karpatami Zachodnimi i Karpatami Wschodnimi oraz fragment pierwotnej puszczy

12.

Narwiański Park Narodowy

(1996r.) - chroni bagna, łęgi, olsy, rozlewiska oraz jedną z największych

ostoi łabędzia niemego w Polsce

13.

Ojcowski Park Narodowy

(1956r.) – chroni rzeźbę krasową w dolinie Prądnika

14.

Pieniński Park Narodowy

(1932r.) - przełom Dunajca, Masyw Trzech Koron

15.

Poleski Park Narodowy

(1990r.) - ochrona ekosystemów wodno torfowiskowych i jezior krasowych

16.

Roztoczański Park Narodowy

(1974r.) - buczyny, dąbrowy, bory jodłowe, progi na Tanwi

17.

Słowiński Park Narodowy

(1967r.) - ruchome wydmy, jeziora przybrzeżne, bór sosnowy, bór mieszany

18.

Świętokrzyski Park Narodowy

(1950r.) - gołoborza, bory jodłowe, jodłowo-bukowe i sosnowe

19.

Tatrzański Park Narodowy

(1954r.) –chroni jedyny w Polsce fragment rzeźby o wysokogórskim

krajobrazie, piętra roślinne

20.

Ujście Warty

(2001r.) - rozlewiska Warty, podmokłe łąki, unikatowa w Europie ostoja ptactwa wodnego i

błotnego

21.

Wielkopolski Park Narodowy

(1957r.) -chroni lasy sosnowe i dąbrowy

22.

Wigierski Park Narodowy

(1989r.) –otacza ochroną krajobraz młodoglacjalny Puszczy Augustowskiej,

bory świerkowo-sosnowe, jeziora rynnowe, bagna

23.

Woliński Park Narodowy

(1960r.) - krajobraz młodoglacjalny na wyspie Wolin, wybrzeże klifowe, bory

sosnowe, buczyna

Parki Narodowe

Rozmieszczenie Parków

Narodowych

2
3

1
5

1
3

1
1

1. Babiogórski
2. Białowieski
3. Biebrzański
4. Bieszczadzki
5. Borów
Tucholskich
6. Drawieński
7. Gorczański
8. Gór
Stołowych
9. Kampinoski
10. Karkonosko
11. Magurski
12. Narwiański
13. Ojcowski
14. Pieniński
15. Poleski
16.
Roztoczański
17. Słowiński
18.
Świętokrzyski
19. Tatrzański
20. Ujście Warty
21.
Wielkopolski
22. Wigierski
23. Woliński

Rezerwaty przyrody



Rezerwat przyrody

obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy,
ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska
grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi
wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.



Wokół rezerwatów przyrody może być wyznaczona otulina.



Biorąc pod uwagę przedmiot ochrony lub charakter środowiska przyrodniczego
podlegającego ochronie, wyróżnia się 9 typów rezerwatów przyrody:



Florystyczne (

Rezerwat „ Cisowa Góra”)



Faunistyczne (

Rezerwat przyrody Jezioro Orłowo Małe

- ochrona żółwia

błotnego)



Krajobrazowe (

np. Rezerwat krajobrazowy „Źródła Rzeki Łyny”)



Leśne (

np. Rezerwat „Kretówki”-

znajduje się tu 400 cisów)



Wodne (

np. Rezerwat wodny „Rzeka Drwęca”)



Torfowiskowe (

np. rezerwat przyrody „Torfowisko Mieleńskie”)



Stepowe (

np. Rezerwat przyrody „Góry Pieprzowe”)



Słonoroślowe (

np.Rezerwat przyrody „ Ciechocinek”)



Przyrody nieożywionej (

np.Rezerwat „ Skamieniałe miasto”)



Rezerwaty dzielimy na

ścisłe

(gdzie wykluczona jest ingerencja człowieka) i

częściowe

(

dopuszcza się tu niektóre prace, np. zabiegi ochronne)

Pomniki przyrody



Pomnikami przyrody są to pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub
ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej,
historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami,
wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy
gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy
narzutowe oraz jaskinie.



Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy
drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub
innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew.



Do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw.
eratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. – źródła, wodospady, jary,
skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.



Pomniki są najstarszą formą ochrony przyrody w Polsce.



Najpopularniejsze polskie dęby rosną w Bartkowie, Rogalinie i Górecku Kościelnym



Najstarszym polskim drzewem jest 1 260-letni cis z Henrykowa Lubańskiego



70 % drzew-pomników przyrody stanowią dęby (głównie szypułkowe) i lipy, z drzew
iglastych najczęściej pomnikami są cisy



najstarszym polskim drzewem jest 1 260-letni cis z Henrykowa Lubańskiego

Stanowiska dokumentacyjne



Forma ochrony przyrody w Polsce, cenne pod względem naukowym i
dydaktycznym miejsca występowania formacji geologicznych, skamieniałości,
tworów mineralnych, jaskinie, schroniska podskalne oraz fragmenty
eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemne.



Stanowiska dokumentacyjne często mogą być miejscami zupełnie nie
niewyróżniającymi się na powierzchni ziemi lecz muszą być oznakowane
tablicami. Sankcjom prawnym podlega tam jakiekolwiek niszczenie lub
przekształcanie chronionego obiektu. Nie można też w żaden sposób ingerować
w glebę, wydobywać minerałów, torfu ani skamieniałości. Ochroną na
stanowiskach dokumentacyjnych objęta jest cała fauna i flora.

Stanowiska dokumentacyjne należą do obiektowych, czyli indywidualnych form
ochrony przyrody.



stanowisko dokumentacyjne "TRIAS" - wybierzysko paleontologiczne
zlokalizowane na terenie kopalni iłów w Krasiejowie (woj. opolskie);
Stanowisko dokumentuje skamieniałości pochodzące sprzed 225 mln lat. Jest to
pierwsze tego typu odkrycie w Polce, a w całej Europie zaledwie kilka stanowisk
można porównać z krasiejowskim pod względem nagromadzenia tak dobrze
zachowanych szczątków zwierząt.

Użytki ekologiczne

•

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów,
mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki
wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska,
wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy,
kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków
roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca
sezonowego przebywania.

•

Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną
niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym, o
dużym znaczeniu dla zachowania unikatowych zasobów genowych. Z reguły nie mogły
one zostać objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i
mniejszą rangę walorów przyrodniczych.

•

Użytki ekologiczne należą do obiektowych, czyli indywidualnych form ochrony
przyrody.

•

Użytek ekologiczny ustanawia rada gminy (do końca czerwca 2009 r. prawo takie miał
także wojewoda)

•

użytek ekologiczny „Pustynia Błędowska” obejmuje powierzchnię 683,91 ha,
położona w Małopolsce. Celem ochrony tego obszaru jest zachowanie ze względów
naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych pozostałości po największym w Polsce
obszarze śródlądowych piasków wydmowych z interesującymi formami
morfologicznymi, licznymi rzadkimi i chronionymi gatunkami flory, fauny oraz
zbiorowiskami muraw piaskowych

Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe

• Zespół przyrodniczo-krajobrazowy wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo

cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania
jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych.

• Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe zalicza się do obiektowych, czyli

indywidualnych form ochrony przyrody. Często objęte nią są zabytkowe (choć
niekoniecznie) budowle, np. pałacyki, dworki, kościoły wraz z towarzyszącą im
przyrodą, np. zespoły pałacowo-parkowe.

• Ustanowienie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze

rozporządzenia wojewody lub uchwały rady gminy, po uzgodnieniu z właściwym
regionalnym dyrektorem ochrony środowiska.

• Jak przykład można podać: Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Arkadia”

powołano m.in. dla ochrony urozmaiconej rzeźby terenu o walorach
widokowych, powiązanego historycznie z sąsiednim zespołem pałacowo-
parkowym Królikarnia.

• Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Park Słowiański”

•    Zespół przyrodniczo -
krajobrazowy  „Uroczysko
Lubniewsko”, tworzy je  jezioro
Lubniewsko wraz z otaczającymi
lasami. Ciekawym elementem
znajdującym się na terenie
uroczyska jest
wczesnośredniowieczne grodzisko
słowiańskie z VII w.

Ochrona
gatunkowa

Ssaki pod
ochroną

Liczba
zwierząt
(w szt.) *

Bóbr
europejski

41 823

żubr

861

żbik

500**

świstak

200**

Ryś

213

Niedźwiedź
brunatny

136

kozica

118

wilk

719

Ochrona gatunkowa jest w Polsce jedną z form
ochrony przyrody. Ma ona na celu zapewnienie
przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko
występujących roślin, grzybów i zwierząt oraz ich
siedlisk, a także zachowanie różnorodności
gatunkowej i genetycznej. Ochrona ta dotyczy
gatunków rzadko występujących,
endemicznych, podatnych na zagrożenia i
zagrożonych wyginięciem oraz objętych
ochroną na podstawie umów
międzynarodowych.
W Polsce przepisy ochronne dotyczące niektórych
gatunków zwierząt, m.in. bobra i tura
wprowadzono już w średniowieczu (XI i XII w.)
W stosunku do gatunków objętych ochroną
gatunkową obowiązują określone zakazy
(zabijania, zbierania, przetrzymywania,
niszczenia ich siedlisk, handlowania, wywożenia
za granicę, płoszenia itp.).
W ochronie gatunkowej istnieją dwie formy:

całkowita (ścisła)

- nie dopuszcza żadnych form

pozyskiwania przedstawicieli chronionego
gatunku;

częściowa

- dotyczy np. roślin

leczniczych i przemysłowych; ich zbiór jest
dozwolony tylko na potrzeby odpowiednich
zakładów pracy, a obszar eksploatacji i
dopuszczalna wielkość zbiorów są ściśle
określone.

* Dane szacunkowe ** dane z
2003r

Chroniony
gatunek

Ilość gatunków objętych
ochroną

zwierzęta

360

rośliny

Ok. 500

Grzyby i porosty

125

Ilość gatunków objętych ochroną
ścisłą i częściową w Polsce

Natura 2000

• Natura 2000 – program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego

systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody.

• Podstawą dla tego programu są dwie unijne dyrektywy:

Dyrektywa Ptasia

Dyrektywa Siedliskowa

• Na mocy Dyrektywy Ptasiej

tworzone są obszary specjalnej ochrony ptaków. Są to

obszary siedlisk zajmowanych przez przynajmniej jeden ze 194 gatunków ptaków

wymienionych w załączniku do tej dyrektywy.

• Na mocy Dyrektywy Siedliskowej

tworzone są specjalne obszary ochrony siedlisk.

Są to obszary gdzie występuje przynajmniej jeden z 200 gatunków zwierząt, z 434

gatunków roślin lub przynajmniej jeden z około 300 rodzajów siedlisk

• Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz

gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy.

• Wspólne działanie na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy ma

na celu optymalizację kosztów i spotęgowanie korzystnych dla środowiska

efektów.

• Dotychczas Polska zgłosiła do Komisji Europejskiej 142 obszary specjalnej

ochrony ptaków, które zajmują 5 511 800 ha, czyli ponad 16 % powierzchni

kraju oraz 364 specjalne obszary siedlisk zajmujących 2 888 400 ha, czyli

ponad 9 % powierzchni kraju. Zajmują one łącznie ponad 19 % powierzchni Polski

ponieważ część z obszarów „ptasich” i „siedliskowych” pokrywa się ze sobą.

• Przykłady:

• Dolina Baryczy, Ujście Warty, Dolina Biebrzy, Bieszczady, Puszcza Kampinoska,

Karkonosze, Masyw

Ślęży

Rezerwat biosfery MaB

- Man and Biosphere

• Międzynarodowy Program Man and Biosphere -

MaB ("Człowiek i Biosfera"),

wprowadzony został przez UNESCO w 1971 roku. Celem programu jest tworzenie

między ludźmi i biosferą harmonijnych relacji opartych na zasadach

zrównoważonego rozwoju. Metodą realizacji tego zamierzenia jest tworzenie

międzynarodowej Sieci Rezerwatów Biosfery skupiającej obecnie 553 takich

obiektów w 107 krajach świata.

• Często są one rezerwatami transgranicznymi, czyli położonymi na obszarze

dwóch lub trzech państw.

• Rezerwaty Biosfery MaB mają na celu ochronę różnorodności biologicznej oraz

rejestrowanie zmian ekologicznych w skali całej planety. Służą one także

pobudzaniu społecznej świadomości powiązań istniejących pomiędzy

różnorodnością ekologiczną i kulturową.

• W Polsce jest 9 takich rezerwatów i planuje się utworzenie kilku następnych:
• Rezerwat Biosfery Białowieża (1976, rozszerzenie 2005)
• Rezerwat Biosfery Babia Góra (1976)
• Jezioro Łuknajno (1976)
• Słowiński Rezerwat Biosfery (1996)
• Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie (1992/1998, polsko-słowacko-ukraiński)
• Rezerwat Biosfery Karkonosze (1992, polsko-czeski)
• Tatrzański Rezerwat Biosfery (1992, polsko-słowacki)
• Rezerwat Biosfery Puszcza Kampinoska (2000)
• Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie (2002)

Obszary wodno-

błotne RAMSAR

• W Polsce jest 13 obszarów objętych

konwencją Ramsar. Zajmują one
łącznie 125 tyś ha

•

Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno

•

Park Narodowy Ujście Warty

•

Rezerwat przyrody Jezioro Karaś

•

Rezerwat przyrody Jezioro Siedmiu Wysp

•

Rezerwat przyrody Świdwie

•

Biebrzański Park Narodowy

•

Słowiński Park Narodowy

•

Stawy Milickie w Parku Krajobrazowym
Dolina Baryczy

•

Narwiański Park Narodowy

•

Poleski Park Narodowy

•

Wigierski Park Narodowy

•

Rezerwat przyrody Jezioro Drużno

•

Subalpejskie torfowiska w Karkonoskim
Parku Narodowym

Konwencja Ramsarska,

czyli

"Konwencja o obszarach wodno-
błotnych mających znaczenie
międzynarodowe, zwłaszcza jako
środowisko życiowe ptactwa
wodnego" została zawarta w irańskim
mieście Ramsar nad Morzem
Kaspijskim w 1971 roku.
Celem porozumienia jest ochrona i
utrzymanie w niezmienionym stanie
obszarów określanych jako "wodno-
błotne", czyli różnych typów bagien,
błot, torfowisk, zbiorników wodnych
naturalnych lub sztucznych, stałych lub
okresowych, o wodach stojących lub
płynących, słodkich, słonawych lub
słonych, wraz z wodami morskimi.
Poprzez ochronę obszarów wodno-
błotnych, zachowuje się przestrzeń
życiową ptactwa wodnego, zapewniając
mu warunki żerowania, rozmnażania
się, odpoczynku w czasie przelotów.
Obecnie konwencją ramsarską objętych
jest 1869 miejsc w 159 krajach.

UNESCO

• UNESCO- Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego

Ludzkości - lista obiektów objętych szczególną ochroną międzynarodowej
organizacji UNESCO, ze względu na ich unikatową wartość kulturową bądź
przyrodniczą dla ludzkości.

• Konwencja ta podpisana w 1972 roku w Paryżu. Światowe Dziedzictwo ma

przedstawiać różnorodność kulturalną i bogactwo natury wszystkich regionów
świata.

• Wśród 13 obiektów UNESCO w Polsce do tych związanych z przyrodą należą

1. Białowieski Park Narodowy

jest miejscem o

niepowtarzalnych walorach przyrodniczych i
kulturowych. Chroni ostatnie na niżu Europy
lasy naturalne o cechach pierwotnych, jakie
przed wiekami rozciągały się w strefie lasów
liściastych i mieszanych. Są to lasy
wielowiekowe i wielogatunkowe, o ogromnym
bogactwie świata roślin, grzybów i zwierząt

2. Park Krajobrazowy Łuk Mużakowa

obiekt kulturalno-przyrodniczy; park
krajobrazowy w województwie lubuskim,
założony w celu ochrony szczególnego
tworu geologicznego - moreny czołowej
powstałej podczas zlodowacenia
środkowopolskiego (Odry).

Document Outline