Rolnictwo ekologiczne

Dorota Trych

Rolnictwo ekologiczne

(ekorolnictwo)

to alternatywny dla

rolnictwa

konwencjonalnego system

gospodarowania

zmierzający do poprawy

jakości i zdrowotności

artykułów żywnościowych i

innych produktów rolnych,

zrównoważony

ekologicznie i

ograniczający ingerencję

człowieka w ekosystem

gospodarstwa, co hamuje

proces degradacji siedliska

rolniczego.

Podstawy prawne rolnictwa

ekologicznego



wybrane przepisy prawa rolnego

(m.in. ustawa o rolnictwie ekologicznym)



system kontroli i certyfikacji

(warunki uzyskania certyfikatu)

W Unii Europejskiej rolnictwo ekologiczne to

całościowy sposób gospodarowania, którego

zasady zostały ujęte w

rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2092/91 z dnia

24 czerwca 1991 roku w sprawie produkcji

ekologicznej produktów rolnych oraz

znakowania produktów rolnych i środków

spożywczych

(Dz. U. L 198 z 22.7.1991, str. 1; z późn. zm),

Podstawy prawne działalności w rolnictwie

ekologicznym

Podstawy prawne działalności w rolnictwie

ekologicznym

W Polsce rozporządzenie to wprowadzono w
życie:

Ustawą o rolnictwie ekologicznym

Ustawą o rolnictwie ekologicznym

z dnia 20 kwietnia 2004 r.

z dnia 20 kwietnia 2004 r.

(Dz. U. Nr 93 poz. 898 z późn. zm)

(Dz. U. Nr 93 poz. 898 z późn. zm)

Rozporządzenie Rady (WE)

nr 834/2007 z dnia 28 czerwca

2007 r. w sprawie produkcji

ekologicznej i znakowania

produktów ekologicznych i

uchylającym rozporządzenie

(EWG) nr 2092/91.

System kontroli i certyfikacji



Podstawowym elementem funkcjonowania
rolnictwa ekologicznego - system kontroli



Gospodarstwa przystepujace do prowadzenia
produkcji metodami ekologicznymi oraz
prowadzace taką produkcję, a także producenci
prowadzacy przetwórstwo - podlegają kontroli



W rolnictwie ekologicznym nie prowadzi sie
kontroli produktu, tylko kontroluje się i udziela
certyfikatów na sposób produkcji

Minister

Rolnictwa

i Rozwoju Wsi

Jednostki

certyfikujące

Jednostki

kontroli

i certyfikacji

Inspekcja Jakości

Handlowej Artykułów

Rolno-Spożywczych

organ upoważniający
prywatne jednostki
certyfikujące do
prowadzenia kontroli
i wydawania
certyfikatów

sprawuje nadzór nad jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym

Zgodnie z zapisami ustawy, organami i jednostkami

właściwymi

w sprawach kontroli i certyfikacji są:

System kontroli i certyfikacji w

rolnictwie ekologicznym ma być

podstawowym gwarantem dla

konsumenta,

że środki żywnościowe znajdujące się

na rynku jako produkty rolnictwa

ekologicznego muszą być odpowiednio

oznakowane.

ECO LABELS i ECO LABELLING

eko-oznaczenia, oznaczenia ekologiczne eko-znaki,

etykiety ekologiczne, oznaczenia ekologiczne

towarów oraz (dla określenia systemu)

etykietowanie ekologiczne, ekoetykietowanie,

etykietowanie środowiskowe, znakowanie

środowiskowe.

Systemy certyfikacji ekologicznej związane z eko-znakami

zostały wymyślone w latach 70. Szereg

międzynarodowych organizacji współtworzyło zasady

certyfikacji ekologicznej.

Znalazły się wśród nich:



Wspólnoty Europejskie



Światowa Organizacja Handlu

(World Trade Organisation

WTO)



Program Narodów Zjednoczonych Ochrony
Środowiska

(United Nations Environmental Programme UNEP)



Międzynarodowa Organizacja Standaryzacyjna

(International Standarisation Organisation ISO)

Ta ostatnia organizacja opracowała szereg zasad odnoszących się do
etykietowania ekologicznego zawartych w normach z serii ISO
14.000.
Znajomość tych norm może pomóc przedsiębiorcom pragnącym
uzyskać oznaczenie ekologiczne, nie jest jednak bezwzględnie
konieczna do przejścia procesu certyfikacji.

Etykieta produktu ekologicznego

zatwierdzona przez jednostk

ę

certyfikującą powinna

zawierać:



nazwa produktu



nazwa i adres producenta



data produkcji



okres przydatności do spożycia itp.



dodatkowo etykieta zawiera nazwę jednostki
certyfikującej i/lub numer upoważnienia nadanego
jednostce przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Dla jednoznacznej identyfikacji polskiego produktu ekologicznego umieszcza

się napis:

„PL – rolnictwo ekologiczne – system kontroli WE”

W Polsce dla oznaczenia produktów rolnictwa

ekologicznego stosuje się logo Wspólnoty z

napisem w języku polskim „Rolnictwo ekologiczne”.

(wg załącznika 5.B. Rozp. Rady (EWG)

2092/91)

Przykłady oznaczeń

produktów ekologicznych na

świecie

Czech

y

Kanada

Tajlandia

Ukraina

Indie

Niemiecki

Błękitny Anioł

USA

Indonezj

a

Żywność ekologiczna



produkowana jest zgodnie z określonymi zasadami,

ustalonymi przez prawodawstwo polskie oraz Unii

Europejskiej

 sposób jej wytwarzania nie stanowi zagrożenia dla

środowiska, przeciwnie rolnicy ekologiczni podejmują

działania na rzecz zwiększenia różnorodności

biologicznej

 jest produkowana z uwzględnieniem kryteriów

społecznych, tj. głównie w małych i średnich

gospodarstwach z użyciem rodzimych środków

produkcji, przyczyniając się do aktywizacji polskiej

wsi

Żywność ekologiczna



do produkcji roślinnej nie używa się pestycydów,

środków ochrony roślin ani sztucznych nawozów



produkcja zwierzęca prowadzona jest bez użycia

antybiotyków, hormonów, organizmów

modyfikowanych genetycznie oraz ich produktów



przetwórstwo surowców prowadzone jest metodami

chroniącymi wartość odżywczą bez użycia

konserwantów, sztucznych barwników i innych

dodatków (z wyjątkiem składników, które są

dopuszczone do stosowania w przetwórstwie

ekologicznym)

Produktem rolnictwa ekologicznego

można nazwać tylko taki produkt, który posiada

certyfikat potwierdzający ekologiczny proces

produkcji

(Rozporządzenie Rady nr 2092/91/EWG, 1991, Dz. U. Nr 93, poz.

898)

Produkt ekologiczny



zawiera co najmniej 95 % składników pochodzenia

rolniczego, wytworzonych według zasad rolnictwa

ekologicznego. Pozostałe 5% składników pochodzenia

rolniczego może nie pochodzić z upraw ekologicznych,

jeśli zostały one wymienione na liście załącznika VI,

rozdział C



jeżeli produkt zawiera mniej niż 95% składników

rolniczych, wytworzonych ekologicznie, to nie można

nazwać go produktem ekologicznym



gdy produkt zawiera co najmniej 95% ekologicznych

składników rolniczych, lecz pozostałe 5% jest „nie

ekologiczne” i nie jest umieszczone na liście załącznika

VI, rozdział C, to również w tym przypadku nie można

nazwać go produktem ekologicznym

Produkt ekologiczny



w produkcie ekologicznym mogą znaleźć się dodatki,

nie będące produktami rolniczymi, ale jedynie

wymienione w załączniku VI, rozdział A



w trakcie przetwarzania mogą zostać użyte w procesie

technologicznym substancje wymienione w załączniku

VI, rozdział B, nie wchodzące w końcowy skład produktu



w czasie obróbki nie stosuje się promieniowania

jonizującego lub składników wytworzonych z jego

użyciem, a wchodzących w skład przetworzonego produktu



w czasie obróbki nie używa się jakichkolwiek substancji

pochodzących z organizmów modyfikowanych

genetycznie

Udział żywności ekologicznej na rynkach wybranych

krajów Europy

(w ogólnej sprzedaży żywności)

Źródło: Hamm, Gronerfeld (2004), dane z projektu OMiARD,

PR 5 UE

Hiszpania

Grecja

Portugalia

Dania

Szwajcaria

Austria

Niemcy

Szwecja

Finlandia

Holandia

Wielka Brytania

Włochy
Francja

Belgia

Poniżej

0,5%

0,5%

0,5 –

0,5 – 1,4

%

%

1,5 – 3%

1,5 – 3%

Powyżej

3%

Cele rolnictwa ekologicznego

Cele rolnictwa ekologicznego:



wytwarzanie żywności o wysokich walorach

odżywczych (produkcja „zdrowej żywności”),



gospodarowanie zasobami naturalnymi z

poszanowaniem mechanizmów biologicznych (dbanie
o prawidłowy obieg materii w środowisku),



podtrzymywanie cykli biologicznych w

gospodarstwie
(ograniczenie ingerencji w naturalnie przebiegające
procesy oraz wspomaganie ich tam, gdzie to jest
konieczne),



utrzymanie oraz podwyższanie żyzności gleby

(odpowiednie naturalne nawożenie),

Cele rolnictwa ekologicznego (2):



maksymalne wykorzystanie odnawialnych zasobów

przyrody (np. wykorzystanie energii wiatru i wody),



zapewnienie zwierzętom gospodarskim warunków

zgodnych z potrzebami poszczególnych gatunków,



unikanie zanieczyszczania środowiska w

następstwie
działalności rolniczej,



utrzymanie biologicznej różnorodności w

gospodarstwie i jego otoczeniu.

Główne zasady rolnictwa ekologicznego

Uprawa roślin:



nawożenie nawozami organicznymi lub

naturalnymi, wytworzonymi we własnym
gospodarstwie lub w przypadku nie posiadania
zwierząt, pozyskanymi z innych gospodarstw
ekologicznych oraz nawozami i środkami
poprawiającymi właściwości gleby, zakwalifikowanymi
do stosowania w rolnictwie ekologicznym;



stosowanie ekologicznego materiału siewnego;

Główne zasady rolnictwa ekologicznego

Uprawa roślin (2):



właściwy płodozmian, uwzględniający wsiewki i

poplony, pozwalające na jak najdłuższe przykrycie
gleby roślinnością;



odchwaszczanie mechaniczne, bez chemicznych

środków ochrony roślin lub za pomocą środków
ochrony, zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie
ekologicznym;



stosowanie preparatów biologicznych i wyciągów

roślinnych.

Chów zwierząt:



właściwe utrzymanie zwierząt – zapewnienie

odpowiedniej powierzchni oraz dostępu do wybiegów
i pastwisk;



zachowanie dobrostanu;



maksymalna obsada zwierząt na 1 ha – nie więcej

niż 1,5 DJP (

współczynnik przeliczania inwentarza

);

Główne zasady rolnictwa ekologicznego

Chów zwierząt (2):



żywienie oparte na paszach pochodzących z własnego

gospodarstwa lub innych, ale wytworzonych

metodami ekologicznymi;



leczenie metodami naturalnymi, stosowanie

alopatycznych weterynaryjnych produktów

leczniczych oraz antybiotyków tylko za zgodą

jednostki certyfikującej na odpowiedzialność lekarza

weterynarii.

Główne zasady rolnictwa ekologicznego

Nie wolno stosować:



pasz przemysłowych,



GMO – organizmów genetycznie modyfikowanych,



zapraw nasiennych, syntetycznych środków ochrony

roślin,



nawozów sztucznych,



sztucznych koncentratów,



promieni jonizujących.

Główne zasady rolnictwa ekologicznego

Wolno stosować:



środki ochrony roślin zakwalifikowane do

stosowania w rolnictwie ekologicznym w Polsce
(wykaz środków można uzyskać w Instytucie
Ochrony Roślin w Poznaniu lub na stronie
www.iop.poznan.pl/organizacja),



nawozy i środki poprawiające właściwości gleby w

rolnictwie ekologicznym (wykaz nawozów i środków
można uzyskać w Instytucie Uprawy Nawożenia i
Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w
Puławach lub na stronie www.iung.pulawy.pl).

Główne zasady rolnictwa ekologicznego



Podstawowe nawozy w gospodarstwie

ekologicznym:
- komposty,
- obornik,
- gnojówka i woda gnojowa,
- nawozy zielone.

Uprawa roli – Nawożenie :

Uprawa roli:

Uprawa roli powinna być wykonywana z myślą o
stałym
podwyższaniu żyzności gleby.

Ogólne zasady uprawy to:



płytkie odwracanie, głębokie spulchnianie;



ograniczenie liczby przejazdów (agregatowanie

narzędzi);



maksymalne skrócenie czasu, w którym gleba

pozostaje bez okrywy roślinnej.

Płodozmian:

Funkcje płodozmianu w gospodarstwie ekologicznym:



utrzymanie optymalnej zawartości próchnicy oraz

żyzności gleby;



zapobieganie nadmiernemu rozwojowi chorób i

szkodników;



niedopuszczenie do niekontrolowanego rozwoju

chwastów.

Płodozmian (2):

Płodozmian musi spełniać następujące warunki:



rotacja powinna być minimum czteroletnia;



powinien uwzględniać rośliny z rodziny

motylkowatych w plonie głównym;



powinien uwzględniać tolerancje roślin na uprawę

po sobie.

Przestawienie gospodarstwa na ekologiczne metody

produkcji



Idea rolnictwa ekologicznego jest, by materiał

siewny był reprodukowany regionalnie, w
gospodarstwach ekologicznych, ale akceptuje się
produkty nasiennictwa ogólnokrajowego.



Syntetyczne zaprawy nasienne są zakazane.

Materiał siewny:

Przestawienie gospodarstwa na ekologiczne metody

produkcji

Regulatory wzrostu:

W rolnictwie ekologicznym niedozwolone jest
stosowanie substancji syntetycznych o charakterze
hormonów roślinnych, stymulujące zapłodnienie,
przyspieszające lub opóźniające dojrzewanie,
hamujące kiełkowanie bulw i cebul itp.

Chów i hodowla zwierząt:



Obecność zwierząt w gospodarstwie ekologicznym

sprzyja urozmaiceniu upraw polowych, ze względu
na konieczność pozyskania odpowiednich pasz



Chów zwierząt usprawnia zamkniecie obiegu

materii organicznej w ramach gospodarstwa
(produkcja obornika)



Zwierzęta mogą wykorzystywać takie tereny

gospodarstwa, które nie nadają się pod uprawę roślin
towarowych

Chów i hodowla zwierząt (2):



Dobór gatunków i ras zwierząt gospodarskich jest

uzależniony od warunków lokalnych. Wskazany
dobór takich zwierząt, które zapewniają
zadowalający (nie rekordowy) poziom produkcji i
charakteryzują się dobrą zdrowotnością,
długowiecznością, łagodnością, dobrym
wykorzystaniem pasz gospodarskich



Zwierzęta wyhodowane na drodze inżynierii

genetycznej nie są dopuszczone do utrzymywania w
gospodarstwach ekologicznych.

Żywienie zwierząt:



Pasze powinny być produkowane w gospodarstwie.

Możliwy jest zakup pasz z innych gospodarstw
ekologicznych.



Stosowane w paszach dodatki mineralne i

witaminowe mogą pochodzić wyłącznie ze źródeł
naturalnych (np. mączka kostna, tran, drożdże, sól
pastewna).



Wyklucza się stosowanie w paszach dodatków

stymulujących wzrost, wzmagających apetyt,
barwników syntetycznych, konserwantów itp.



Żywienie młodzieży (nie dotyczy drobiu) powinno być

oparte na wykorzystaniu mleka pełnego z produkcji
ekologicznej.

Porównanie rolnictwa konwencjonalnego i

ekologicznego

Rolnictwo konwencjonalne

Rolnictwo ekologiczne

Sterowanie określonymi uprawami

1.Eksploatacja aż do degradacji

2.Produkcja średniej jakości

biologicznej

3.Zła jakość przechowalnicza

4.Maksymalizacja plonów

5.Intensywność gospodarowania i

obszar nieskoordynowany z

warunkami produkcji i środowiska

6.Zalecenia specjalizacji oparte

głównie na kalkulacji ekonomicznej

7.Znaczna chemizacja.

8. Mechanizacja głównie w aspekcie

ułatwienia sobie pracy

9.Skażenie środowiska

1.Wykorzystanie odnawialnych

źródeł energii

2.Sterowanie całym gospodarstwem

3.Programowa ochrona krajobrazu

4.Produkcja wysokiej jakości

biologicznej

5.Dobra jakość przechowalnicza

6.Plon optymalny

7.Obszar gospodarstwa i

agrotechnika optymalna w stosunku

do środowiska

8.Specjalizacja dopuszczalna w

ramach zasady prawidłowego

funkcjonowania gospodarstwa

9.Ograniczenie lub zaniechanie

chemizacji

10.Mechanizacja dostosowana do

warunków glebowych , potrzeb

roślin i zwierząt

11.Ochrona gleby i wody

12.Produkty najwyższej jakości

Konkurencyjność rolnictwa ekologicznego

Rolnictwo ekologiczne jest alternatywną metodą
gospodarowania dla wielu rolników. Stanowi szansę
uzyskania dochodu poprzez sprzedaż zdrowej,
ekologicznie żywności. Żywność bez agrochemii, bez
konserwantów a przede wszystkim nie
modyfikowana genetycznie to towar bardzo
poszukiwany szczególnie przez zamożniejszą część
społeczeństwa.

Konkurencyjność rolnictwa ekologicznego

Dlaczego warto inwestować w rolnictwo ekologiczne?



poprzez pracochłonne metody produkcji pozwala na
stwarzanie nowych miejsc pracy.



rośnie zapotrzebowanie na produkty rolnictwa
ekologicznego – wysokiej jakości, co daje realną
szansę zwiększeniu dochodów gospodarstw.



daje ogromna szansę na eksport produktów
ekologicznych na rynki Unii Europejskiej.

Dlaczego warto inwestować w rolnictwo ekologiczne? (2)



wymusza powstawanie firm zajmujących się obrotem
towarowym oraz punktów sprzedaży.



daje szansę stworzenia przetwórstwa produktów
ekologicznych poprzez rozwój sieci przetwórni.



dobiera się gatunki i odmiany roślin oraz gatunki i
rasy zwierząt odporne na choroby ze szczególnym
wykorzystaniem populacji, ras i odmian miejscowych.

Konkurencyjność rolnictwa ekologicznego

Konkurencyjność rolnictwa ekologicznego

Rolnictwo ekologiczne oprócz produkcji artykułów
żywnościowych wysokiej jakości, spełnia takie
zadania jak:



utrzymanie naturalnych krajobrazów, a  nie

monokulturowych upraw;



ochrona wód gruntowych - około 50% studni

wiejskich posiada wodę zanieczyszczoną
m.in.  azotanami z  pól;



działania na rzecz kulturalnej i socjalnej funkcji

środowiska wiejskiego;



podnoszenie świadomości ekologicznej ludności.

Pozyskiwanie środków na produkcję ekologiczną

Wsparcie finansowe dla rolnictwa ekologicznego w
Polsce, podobnie jak we wszystkich Państwach
Członkowskich Unii Europejskiej, pochodzi z dwóch
źródeł:

• Budżetu Wspólnot Europejskich

• Budżetu krajowego

Rolnictwo ekologiczne w Unii Europejskiej

Komisja Europejska w 2002 roku dokonała oceny
kierunków i celowości rozwoju rolnictwa ekologicznego w
Europie:
,,Analiza możliwości Europejskiego Planu Działań
dla Żywności Ekologicznej oraz Rolnictwa”

W październiku 2004 roku Rada Unii Europejskiej
przyjęła:
„Europejski Plan Działań dla Żywności
Ekologicznej i Rolnictwa”

Plan ten zawiera 21 działań dla rozwoju rolnictwa
ekologicznego.

Rada Unii Europejskiej zobowiązała państwa
członkowskie do opracowania krajowych planów działań,
na podstawie „Europejskiego Planu Działań dla Żywności
Ekologicznej i Rolnictwa” .

„Plan Działań dla Żywności Ekologicznej i Rolnictwa w
Polsce” stanowi element strategii rozwoju polskiego
rolnictwa ekologicznego w latach 2007 - 2013.

Cel:
Szybki wzrost liczby gospodarstw ekologicznych w
Polsce aby
osiągnąć średni poziom w Unii Europejskiej, gdzie takie
gospodarstwa stanowią 3% ogólnej liczby gospodarstw
rolnych.

Rolnictwo ekologiczne w Unii Europejskiej

Rolnictwo ekologiczne w Europie:

W większości krajów Europy Zachodniej rolnictwo
ekologiczne zaczęło się intensywnie rozwijać pod
koniec lat 80 i w latach 90. Wiązało się to z
wprowadzeniem aktywnej praktyki rolnej oraz
stosownego ustawodawstwa i dotacji dla
przestawiających się gospodarstw. Doceniono jego
rolę środowiskową oraz w dążenie do ograniczania
nadprodukcji.

Powierzchnia rolnicza przeznaczona na produkcję
ekologiczną stanowi w Unii Europejskiej, zgodnie z
danymi z 2005 r. przedstawionymi przez Eurostat, ok.
3,9 proc. całości gruntów rolnych i obejmuje 6 115
465 ha.

Rolnictwo ekologiczne w Europie:

Do przodujących krajów należy Lichtenstein, gdzie
powierzchnia upraw ekologicznych zajmuje 17%
użytków rolnych,

Austria, gdzie 20 tysięcy gospodarstw, które
stanowią
9% całkowitej liczby gospodarstw, prowadzonych
jest metodą ekologiczną, a także

Włochy, gdzie jest 43 tysiące gospodarstw
ekologicznych, które zajmują powierzchnię 5,3%
użytków rolnych.

Rolnictwo ekologiczne na świecie:

W powierzchni upraw ekologicznych na świecie
przoduje Australia (1,7 mln ha), Kanada (1 mln ha)
oraz USA (900 tys. ha). W bliższych nam krajach
jak w Czechach jest 100 tys. ha, na Węgrzech
ponad 20 tys. ha, na Litwie 19 tys. ha upraw
ekologicznych.

Perspektywy rozwoju rolnictwa ekologicznego w

Polsce:

Rolnictwo ekologiczne w Polsce ma duże szanse
rozwoju, ze względu na:



Niski poziom zużycia nawozów mineralnych i

pestycydów, co za tym idzie – bardziej ekstensywny
charakter produkcji rolniczej w porównaniu do stanu
w wysoko rozwiniętych krajach UE.



Możliwość wysyłania żywności ekologicznej do

krajów zachodnich, gdzie obserwujemy coraz
większe zainteresowanie takimi produktami.

Perspektywy rozwoju rolnictwa ekologicznego w

Polsce:

Dalszy rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce jest
uzależniony od:



właściwego i powszechnego zaangażowania -

władz i samorządów rolniczych i lokalnych,



doradztwa rolniczego, szkolenie rolników

chcących podejmować taką produkcję,
zaangażowanie placówek naukowo-badawczych oraz
wyższych uczelni rolniczych w badania na rzecz
rolnictwa ekologicznego.

Perspektywy rozwoju rolnictwa ekologicznego w

Polsce:

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

ROZWÓJ GOSPODARSTW EKOLOGICZNYCH W POLSCE

LATA 1991-2006

Źródło: „Plan Działań dla Żywności Ekologicznej Rolnictwa w Polsce na lata 2007-2013”,
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Perspektywy rozwoju rolnictwa ekologicznego w

Polsce:

Źródło: „Plan Działań dla Żywności Ekologicznej Rolnictwa w Polsce na
lata 2007-2013”, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

W wyniku realizacji działań przyjętych w „Planie działań
dla Żywności Ekologicznej Rolnictwa w Polsce na lata
2007 -2013” przewiduje się, że w tym okresie czasu
liczba gospodarstw oraz powierzchnia upraw
ekologicznych wzrośnie dwukrotnie.

lata

liczba gospodarstw powierzchnia

użytków

rolnych w ha

2007 10500

260.000

2008 12000

300.000

2009 13500

350.000

2010 15000

400.000

2011 16500

450.000

2012 18000

500.000

2013 20000

600.000

Dziękuję za uwagę