Rachunek kosztów 

standardowych

Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach 

Zakres wykładu

• Istota rachunku kosztów standardowych

• Standardowe koszty bezpośrednie

• Standardowe koszty pośrednie

• Ustalanie odchyleń od kosztów 

standardowych

1. Istota rachunku kosztów 

standardowych

• Istotą rachunku kosztów standardowych jest 

wprowadzenie do systemu pomiaru kategorii 

kosztów standardowych jako formy kosztów 

wzorcowych, co umożliwia zastosowanie 

rozdzielczego sposobu prezentacji kosztów 

faktycznie poniesionych.

• Koszty standardowe to odmiana kosztów postulowanych,    

     w której za podstawę ustalania przyjmuje się ściśle 

określone normy zużycia czynników produkcji. Normy 

ustala się w wyniku analizy nakładów czynników produkcji 

zaangażowanych przy tworzeniu produktu lub świadczeniu 

usługi. Przy ustalaniu kosztów standardowych uwzględnia 

się racjonalny poziom zużycia czynników produkcji.

Przedmiot standaryzacji kosztów

Kryteria wyodrębniania
obiektów standaryzacji 

kosztów

Kryterium produktowe

Kryterium procesowe

 

Obiektami standaryzacji 
kosztów są wytwarzane 
wyroby, zarówno produkty 
Gotowe, jak i produkty
niezakończone 

Obiektami standaryzacji
kosztów są: 

• proces technologiczny jako
  całość lub

• poszczególne elementy 
  procesu technologicznego 

Poprawność ustalenia poziomu kosztów standardowych zależy od 

spełnienia szeregu warunków

Efektywność 

organizacji 

procesu 

produkcyjnego

Efektywność 

organizacji 

procesu 

produkcyjnego

Jednoznaczność

określenia 

obiektów 

standaryzacji

Jednoznaczność

określenia 

obiektów 

standaryzacji

Dokładność

ustalenia

cen lub stawek

Dokładność

ustalenia

cen lub stawek

Ścisłość 

ustalenia norm

zużycia

Ścisłość 

ustalenia norm

zużycia

Odpowiednia 

szczegółowość

norm zużycia

Odpowiednia 

szczegółowość

norm zużycia

Warunki 

poprawności 

ustalenia poziomu 

kosztów

Warunki 

poprawności 

ustalenia poziomu 

kosztów

2. Standardowe koszty bezpośrednie

Koszty bezpośrednie są elementami kosztu 

wytworzenia, które można bezpośrednio przypisać 

do poszczególnych obiektów standaryzacji kosztów. 

Wyznaczają one wartość zużycia zasobu 

bezpośrednio związanego z wytwarzaniem 

określonych produktów.

Poziom kosztów bezpośrednich można zapisać jako:

K = p x Z

koszt
y

cena 

jednostkowa 

zasobów

zużycie 
zasobów

Aby ustalić standardowe koszty bezpośrednie, należy 

określić:

• standardowe zużycie zasobów (norma zużycia 

zasobów przypadająca na jednostkę wyrobu, tzn. 

dopuszczalne zużycie na jednostkę wyrobu),

• standardową cenę jednostkową (zakładany poziom 

cen, stawek lub taryf dla poszczególnych czynników 

produkcji, tzn. dopuszczalne  ceny zakupu zasobów).

Zakres standardowych kosztów bezpośrednich

Standardowe koszty bezpośrednie

materiały bezpośrednie

wynagrodzenia bezpośrednie

świadczenia na rzecz pracowników

inne

Normy 

zużycia 

materiałów

Standardowe 

ceny 

materiałów

x

Standardowe koszty

materiałów bezpośrednich  

Ustalane są dla 
materiałów 
niezbędnych do 
wytworzenia danego 
wyrobu

Określają 
dopuszczalne ceny 
nabycia 
poszczególnych 
rodzajów 
materiałów. Ceny 
ustalane są na 
podstawie badań 
rynkowych w celu 
znalezienia 
najlepszego 
dostawcy

Normy są ustalane odrębnie 
dla każdego rodzaju materiału; 
określają ilości materiałów o 
określonych parametrach 
technicznych i jakościowych

3. Standardowe koszty pośrednie

Koszty pośrednie są kosztami działalności operacyjnej, wspólnej 

dla różnych asortymentów produktów, które to koszty nie 

mogą być przypisane do poszczególnych asortymentów. 

Powoduje to konieczność stosowania odmiennych procedur 

niż w przypadku kosztów bezpośrednich.

Standardowe koszty pośrednie mają postać standardów 

kwotowych, określających dopuszczalny poziom kosztów 

pośrednich. Podstawą ustalania kosztów pośrednich są 

budżety tych kosztów, które określają poziom kosztów 

planowanych (racjonalnych).

Podstawą rozliczenia kosztów pośrednich jest  miara działalności 

wydziału tj. podstawowy czynnik kosztotwórczy np. zużycie materiałów

p

o

ś

re

d

n

ie

 k

o

s

zt

y

 

n

ie

p

ro

d

u

k

c

y

jn

e

(k

o

s

z

ty

 s

p

rz

e

d

a

ży

 i

 

o

g

ó

ln

e

g

o

 z

a

rz

ą

d

u

)

K

o

s

z

ty

 w

y

d

z

ia

ło

w

e

(p

o

ś

re

d

n

ie

 k

o

s

zt

y

 p

ro

d

u

k

c

ji

)

Asortyment A

Asortyment B

Asortyment C

Asortyment D

Asortyment E

Stabilizowane stawki pośrednie kosztów 

produkcji

Najczęściej planowane pośrednie koszty produkcji rozliczane 

są w stosunku do:

• planowanych roboczogodzin bezpośrednich,
• planowanych maszynogodzin bezpośrednich,
• planowanego zużycia materiałów bezpośrednio 

produkcyjnych.

Standardowy 

narzut 

pośrednich 

kosztów 

produkcji

Pośrednie koszty produkcji ustalone 

w budżecie

Planowana liczba jednostek miary 

działalności wydziału

=

Standardowe pośrednie koszty produkcji 

poszczególnych asortymentów wydziału

Standardowe 

koszty 

pośrednie 

asortymentu

Standardowy 

narzut 

pośrednich kosztów 

produkcji

Standardowa 

liczba jednostek 

miary działalności

wydziału

=

x

4. Ustalanie odchyleń od kosztów 

standardowych

Odchylenia 

kosztów

Koszty 

faktycznie 

poniesione 

Koszty 

standardowe

=

faktyczna cena

X

faktyczne zużycie

standardowa cena (stawka)

X

standardowe zużycie (norma)

Odchylenie wyznaczone przedstawioną wcześniej formułą 
jest odchyleniem łącznym, spowodowanym dwoma 
odchyleniami cząstkowymi: 

Odchylenie cenowe 

(odchylenie stawki)

Odchylenie ilościowe

(odchylenie zużycia)

+

Zużycie faktyczne

Cena faktyczna – cena standardowa

O jaką kwotę zmieniły się koszty 

z powodu zmiany cen, przy 

założeniu faktycznej ilości zużycia

Cena standardowa

zużycie faktyczne – zużycie standardowe

O jaką kwotę zmieniły się koszty 

z powodu zmiany ilości zużycia, przy 

założeniu ceny standardowej

Podsumowanie

Rachunek kosztów standardowych jest najczęściej 

stosowaną w praktyce odmianą rachunku kosztów 

postulowanych prowadzonych w trybie ex ante (z 

wyprzedzeniem). 

Rachunek kosztów postulowanych występują w dwóch 

odmianach:

• rachunek kosztów planowanych (przewidywanych)

• rachunek kosztów standardowych (opierających się na 

normach).

Odchylenia kosztów faktycznie poniesionych od kosztów 

postulowanych rozlicza się według dwóch wariantów:

• wariant dyspozycyjny (odchylenia ustalane są na bieżąco 

                  i bieżąco wykazywane w dokumentacji 

źródłowej),

• wariant rozliczeniowy (odchylenia ustalane są okresowo   

                z uwzględnieniem stopnia zaawansowania 

produkcji).