WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Organizacje pozarządowe i

systemy ochrony praw człowieka

Plan lekcji

1. Organizacje pozarządowe
1.1. Czerwony Krzyż
1.2. Amnesty International
1.3. Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw

Człowieka

2. Regionalne systemy ochrony praw człowieka
2.1. System afrykański
2.2. System interamerykański
2.3. System arabski
3. System ochrony praw człowieka w Polsce

Bardzo istotną rolę w ochronie praw człowieka odgrywają organizacje
pozarządowe. Mogą one uczestniczyć w pracach Komisji Praw
Człowieka, instytucjach OBWE oraz UE, które mają podobną misję.
Podstawą prawną współpracy z ONZ jest art. 71 Karty Narodów
Zjednoczonych. Najstarszą organizacją pozarządową z siedzibą w
Genewie broniącą praw człowieka jest Międzynarodowy Komitet
Czerwonego Krzyża, który występuje na terenach państw
muzułmańskich pod nazwą Czerwony Półksiężyc. Inne pozarządowe
organizacje to Amnesty International, Międzynarodowa Helsińska
Fundacja Praw Człowieka, Human Rights Watch.

Organizacje pozarządowe

Współcześnie problem ochrony praw człowieka jest równie ważny jak
w chwili powoływania pierwszej organizacji tj. w 1945 roku. W
dalszym ciągu istnieje wiele państw np. Białoruś, gdzie prawa
człowieka są nie respektowane zgodnie z obowiązującymi
międzynarodowymi konwencjami (stąd udział obserwatorów
międzynarodowych chociażby podczas ostatnich wyborów
prezydenckich na terenie tego kraju). Innym powodem ważności
monitorowania realizacji praw człowieka jest nienawiść rasowa,
etniczna, czy dyskryminacje ze względu na płeć. Warto jednak
zauważyć, ze warunkiem rozwoju pokoju, ładu społeczno
gospodarczego i  demokracji jest przestrzeganie praw człowieka i
obywatela.

Organizacje pozarządowe – Czerwony

Krzyż

Czerwony Krzyż
Ochrona praw człowieka jest wpisana w misję Czerwonego Krzyża. Do
podstawowych celów tej organizacji należy zapobieganie i łagodzenie
cierpienia ludzkiego oraz ochrona ludzkiej godności bez jakiejkolwiek
dyskryminacji dotyczącej narodów, rasy, płci, przekonań religijnych,
politycznych bądź orientacji seksualnej.

Czerwony Krzyż
realizuje zasady
zarówno podczas
współczesnych wojen,
jak również w innych
sytuacjach
kryzysowych, (np.
podczas katastrof
ekologicznych czy
humanitarnych czy
też w byłej Jugosławi
koordynuje pomoc
humanitarną).

Organizacje pozarządowe – Czerwony

Krzyż

Podstawowe wartości humanitarne Czerwonego Krzyża

 ochrona życia, zdrowia, poszanowanie godności ludzkiej,

 sprzeciw wobec dyskryminacji, wykluczenia, nietolerancji i przemocy
w stosunku do osób potrzebujących i upośledzonych, uchodźców i
azylantów, nosicieli wirusa HIV i chorych na AIDS,

 sprzeciw wobec rasizmu,

 wiara w możliwość pokojowego rozwiązywania konfliktów

Czerwony Półksiężyc jest
muzułmańskim odpowiednikiem
Czerwonego Krzyża (półksiężyc
jest symbolem islamu).
Jego misją jest również
zapobieganie ludzkiemu
cierpieniu oraz jego łagodzenie, a
także ochrona ludzkiej godności.
Obie te organizacje tworzą
Międzynarodowy Ruch
Czerwonego Krzyża i Czerwonego
Półksiężyca.

Organizacje pozarządowe – Amnesty

International

Amnesty International to organizacja, która powstała w 1961 roku w
Wielkiej Brytanii oraz we Francji. Jej najważniejszym celem jest działanie
na rzecz zapobiegania wszelkim naruszeniom praw człowieka, a
zwłaszcza zapobieganie o amnestię więźniów politycznych. Środkami do
realizacji tych celów mają być pokojowe akcje obywatelskie, m.in.
pisanie listów i petycji. Co ważne, swoją działalność organizacja
finansuje ze składek członkowskich i ofiarności osób fizycznych.

W Polsce organizacja ta działa od
połowy lat 70 – tych, a jej początki
sięgają obrony praw robotników
represjonowanych za protesty w
zakładach Ursusa i w Radomiu.
Oprócz uczestnictwa w akcjach
ogólnoświatowych prowadzi też
działalność wydawniczą, której celem
jest popularyzacja praw człowieka.

Irene Khan, sekretarz generalna
Amnesty International od 2001

Amnesty International – sekcje krajowe (2005)

Cele Amnesty International

 natychmiastowe i bezzwłoczne uwalnianie wszystkich więźniów ,

 zapewnienie wszystkim więźniom politycznym uczciwych i szybkich
procesów sądowych,

 kampania na rzecz zaprzestania stosowania kary śmierci,

 zwalczanie stosowania tortur i innych form okrutnego traktowania
więźniów,

 położenie kresu egzekucjom pozasądowym.

Organizacje pozarządowe – Amnesty

International

Organizacje pozarządowe

– Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw

Człowieka

Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka powstała w
1982 roku. Zrzesza grupy narodowe, które zaczęły się tworzyć po
podpisaniu Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w
Europie w Helsinkach w 1975 roku dla propagowania i wspierania
inicjatyw helsińskich zwłaszcza w krajach Europy Wschodniej. Łączy ona
narodowe Komitety Helsińskie z ponad 20 krajów.
Zadaniem Federacji i zrzeszonych w niej
organizacji jest czuwanie nad
przestrzeganiem przez państwa
postanowień Aktu Końcowego KBWE i
zobowiązań zawartych w innych
dokumentach KBWE/OBWE dotyczących
praw człowieka. W tym celu sporządza
raporty o naruszaniu tych praw w
poszczególnych państwach, wysyła
swoich przedstawicieli na rozprawy
sądowe i misje do państw, gdzie
dochodzi do naruszeń praw człowieka,
prowadzi działalność edukacyjną oraz
kampanie medialne.

Rozprawa przed Międzynarodowym

Trybunałem Sprawiedliwości

Regionalne systemy ochrony praw człowieka

Współczesne systemy ochrony praw człowieka dzielą się na następujące
elementy:
system powszechny (międzynarodowy), regionalny (odnosi się do
poszczególnych kontynentów) i wewnątrzkrajowy.
 
Podstawę systemu powszechnego stanowi działalność Organizacji
Narodów Zjednoczonych, Rada Praw Człowieka w Genewie i
Międzynarodowy Trybunał Karny.
 

Regionalne systemy ochrony praw człowieka

System regionalny odnosi się do
poszczególnych kontynentów.
 
Afryka posiada system afrykański,
który nadzoruje Komisja Praw
Człowieka i Ludów składająca się z
11 członków, oraz jej organ
pomocniczy Afrykański Trybunał
Praw Człowieka i Ludów. Komisja
Praw Człowieka i Ludów rozpatruje
sprawozdania z realizacji
Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i
Ludów.

Siedziba Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze

Ameryka posiada system interamerykański, który opiera się na
Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka. Gwarantem przestrzegania
praw obywatelskich jest również Komisja Praw Człowieka i
Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka.
 
Półwysep arabski posiada system arabski oparty na religii islamskiej
oraz Arabskiej Karcie Praw Człowieka, gwarantem przestrzegania
praw jest także Komitet Ekspertów Praw Człowieka.
 

Regionalne systemy ochrony praw człowieka

W Europie funkcjonuje system
europejski, który jest oparty na
działalności trzech instytucji:

- Rady Europy,

- Unii Europejskiej oraz ,

- Organizacji Bezpieczeństwa i
Współpracy w Europie (OBWE dawne
KBWE).

Eleanor Roosevelt

z Powszechną Deklaracją Praw

Człowieka

Regionalne systemy ochrony praw człowieka

– system afrykański

System afrykański jest oparty na Afrykańskiej Karcie Praw Człowieka i
Ludów przyjętej przez Organizację Jedności Afrykańskiej w 1981 roku
Komisji Praw Człowieka i Ludów oraz Afrykańskim Trybunale Praw
Człowieka i Ludów.

Jak dotąd system ten jest mało efektywny i mieszkańcy Afryki mogą
liczyć przede wszystkim na uniwersalny system ochrony praw człowieka
realizowany w ramach ONZ.

Komisja Praw Człowieka i Ludów składa się z 11 członków
wybieranych na 6 – letnią kadencję. Komisja rozpatruje sprawozdania
państw z realizacji postanowień Afrykańskiej Kart Praw Człowieka i
Ludów, zawiadomienia państw o naruszeniu postanowień Karty przez
innego jej sygnatariusza, a także podobne zawiadomienia pochodzące od
osób fizycznych, prawnych lub organizacji pozarządowych.

Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów to organ, który został
powołany na mocy podpisanego w 1998 roku Protokołu do Afrykańskiej
Karty Praw Człowieka i Ludów. Ma on być organem uzupełniającym dla
Komisji. Postępowanie przed Trybunałem ma prowadzić do
merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.

Regionalne systemy ochrony praw człowieka

– system interamerykański

System interamerykański opiera się na Amerykańskiej Konwencji Praw
Człowieka uchwalonej przez Organizację Państw Amerykańskich w 1969
roku. Poza tym jest gwarantowany przez Międzyamerykańską Komisję
Praw Człowieka i Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka.

Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka to organ pomocniczy
Organizacji Państw Amerykańskich. Do jej najważniejszych zadań należy
sporządzanie raportów na temat realizacji praw jednostki w
poszczególnych krajach objętych Konwencją oraz rozpatrywanie skarg lub
zawiadomień o naruszeniu praw człowieka. Komisja kieruje także sprawy
do rozpoznania przez Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka w
stosunku do tych państw, które nie podporządkowują się rozstrzygnięciom
Komisji. Rola Komisji polega na mobilizowaniu rządów państw
członkowskich OPA do działań na rzecz praw człowieka.

Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka składa się z 7
członków (obywateli państw zrzeszonych w OPA). Jego rolą jest
wydawanie opinii dla władz poszczególnych państw odnośnie do
wykładni postanowień karty lub jakiejkolwiek umowy międzynarodowej
dotyczącej praw człowieka, która obowiązuje na kontynencie
amerykańskim. W sprawach indywidualnych przedłożonych za
pośrednictwem Komisji Trybunał wydaje wyroki ostateczne i wiążące dla
państw, które podpisały kartę.

Regionalne systemy ochrony praw człowieka

– system arabski

Arabski system ochrony praw człowieka jest zgodny z islamskim
szariatem i formalnie oparty na Arabskiej Karcie Praw Człowieka
(1994). Organem Kontrolnym jest Komitet Ekspertów Praw
Człowieka działający w ramach Ligi Państw Arabskich.

W świecie arabski podstawowe prawa i
wolności jednostki są integralną częścią
religii islamskiej i jako wiążące zalecenia
boskie nie mogą być przez nikogo
unieważniane w jakimkolwiek zakresie.
Z tego względu wszelkie podstawowe
prawa zapisane w traktatach
międzynarodowych (ONZ i regionalnych)
muszą być rozpatrywane przez pryzmat
szariatu. W rezultacie prowadzi to do
niewielkiej skuteczności w stosunku do
państw arabskich zarówno
uniwersalnego systemu ochrony praw
człowieka (ONZ), jak i systemu
regionalnego, opartego na Arabskiej
Karcie.

Wnętrze kościoła koptyjskiego

Regionalne systemy ochrony praw człowieka

– system arabski

W systemie arabskim brakuje możliwości składania skarg
indywidualnych, a prace Komitetu Ekspertów ograniczają się wyłącznie
do poziomu niesankcjonowanej oceny działalności państw członkowskich.
Jego głównym zadaniem jest rozpatrywanie raportów dotyczących
realizacji postanowień Karty, składanych przez państwa. Następnie
raporty przedkładane są Stałemu Komitetowi Praw Człowieka w LPA.

Efektywność funkcjonowania Stałego
Komitetu skupia się na:

 badaniu problemów
przestrzegania praw człowieka i
rozpatrywaniu raportów
poszczególnych państw
członkowskich,

 przedstawianiu zaleceń oraz
pomaganiu rządom poszczególnych
państw w rozwiązywaniu problemów
dotyczących gwarancji i ochrony
praw człowieka,

 propagowaniu praw człowieka, np.
przez organizowanie konferencji
tematycznych.

Liga Państw Arabskich (LPA)

System ochrony praw człowieka w Polsce

Wewnątrz krajowy system ochrony praw człowieka dopełnia
oficjalny system międzynarodowy (powszechny i regionalny). Ma on
istotny wpływ na przestrzeganie praw człowieka w danym kraju. W Polsce
główne elementy tego systemu są opisane w Konstytucji RP i obejmują
działalność następujących organów państwowych.

 Trybunał Konstytucyjny,

 Rzecznik Praw Obywatelskich,

 sądy powszechne i administracyjne,

 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

Organy te są gwarancją
bezpośredniego przestrzegania praw
człowieka w naszym kraju. Do
gwarancji pośrednich można zaliczyć
trójpodział władzy, skargę obywatelską
oraz organizacje obywatelskie.

Ewa Łętowska

pierwszy w Polsce

Rzecznik Praw Obywatelskich

System ochrony praw człowieka w Polsce

Rzecznik Praw Obywatelskich jest zobowiązany podjąć postępowanie,
gdy zostały naruszone wolności lub prawa człowieka, ponieważ zgodnie z
Konstytucją stoi na ich straży. Rzecznik bada działalność organów władzy
publicznej oraz innych instytucji i organizacji w aspekcie przestrzegania
wolności i praw obywatelskich. W rezultacie tych działań co roku
przedstawia sejmowi i senatowi sprawozdanie ze swojej działalności.

Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Konstytucyjny bada, czy
ustawy zwykłe i akty prawa
wydawane przez centralne organy
państwowe nie naruszają
postanowień konstytucji i
ratyfikowanych umów
międzynarodowych (również
przepisów odnoszących się do praw
podstawowych), a także rozpatruje
skargi konstytucyjne.

Andrzej Zoll

Rzecznik Praw Obywatelskich

System ochrony praw człowieka w Polsce

Zasady działalności Rzecznika Praw Obywatelskich

Do Rzecznika Praw Obywatelskich może się zwrócić obywatel polski,
cudzoziemiec, który znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej,
osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca tej osobowości (jeśli
tylko w myśl przepisów może być podmiotem praw i obowiązków), a
także organizacja obywateli i organ samorządu.

Rzecznik może podjąć czynności także z własnej inicjatywy, m.in. na
skutek informacji zamieszczonej w środkach masowego przekazu.

Rzecznik przy załatwianiu sprawy nie jest
związany terminami wynikającymi z kodeksu
postępowania administracyjnego. Na odmowę
podjęcia przez niego czynności nie
przysługuje żaden środek odwoławczy.

Po zbadaniu sprawy i stwierdzeniu, że prawa
oraz wolności człowieka i obywatela zostały
naruszone, kieruje wniosek do organu, w
którym nastąpiło naruszenie o usunięcie
naruszenia.

Janusz Kochanowski,

Rzecznik Praw Obywatelskich od 2006 roku

System ochrony praw człowieka w Polsce

Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich

Rzecznik może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie
zgodności ustawy z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi albo o zbadanie zgodności przepisów aktów niższego
rzędu z aktami wyższego rzędu. Z analogicznym wnioskiem o
sprawdzenie zgodności aktu prawa miejscowego z aktami wyższego
rzędu Rzecznik może wystąpić do wojewódzkiego sądu
administracyjnego.

Rzecznik może wystąpić do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie
inicjatywy ustawodawczej lub o wydanie czy zmianę aktu prawnego
niższego rzędu. Nie ma jednak inicjatywy ustawodawczej.

Rzecznik ma prawo wniesienia kasacji w sprawie
karnej do Sądu najwyższego. Podstawą kasacji
może być jedynie stwierdzenie, że nastąpiło
rażące naruszenie prawa przez sądy, nie zaś
niewspółmierność kary.

Tadeusz Zieliński

Rzecznik Praw Obywatelskich

System ochrony praw człowieka w Polsce

Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich

Rzecznik może zażądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela
postępowania przygotowawczego w sprawie karnej o przestępstwo
ścigane z urzędu.

Rzecznik może wystąpić z wnioskiem o ukaranie za wykroczenie, a także
uchylenie przez sąd prawomocnego orzeczenia w sprawie o wykroczenie.
Rzecznik ma prawo wystąpienia do sądu o stwierdzenie nieważności
orzeczenia wydanego przez organy ścigania i do wymiaru
sprawiedliwości lub organów pozasądowych w sprawach osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego.

Rzecznik ma prawo zażądać wszczęcia
postępowania cywilnego lub
administracyjnego, wziąć udział w każdym
toczącym się już postępowaniu cywilnym i
administracyjnym oraz składać skargi
kasacyjne do SN i NSA.

Adam Zieliński

Rzecznik Praw Obywatelskich

System ochrony praw człowieka w Polsce

Sądy powszechne i administracyjne
W działalności sądów powszechnych i sądów administracyjnych obecne
są elementy ochrony wolności i praw człowieka. W swoim orzecznictwie
mogą się one powoływać bezpośrednio na Konstytucję i muszą
zapewniać przestrzeganie podstawowych praw obywateli.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
W kwestiach zagadnień ochrony praw człowieka ważną rolę odgrywa
także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, która w myśl Konstytucji RP stoi
na straży wolności słowa i prawa do informacji, czyli praw podstawowych
dla społeczeństwa, a także umacniania demokracji.

Organizacje pozarządowe
Po 1989 roku w Polsce umacniała się działalność organizacji
pozarządowych również w sferze promocji i ochrony praw człowieka.
Połączenie działań instytucji władzy publicznej i organizacji obywatelskich
powoduje, że naruszenie praw człowieka przestaje być bezkarne.

Prawa mniejszości narodowych w Polsce

Prawa mniejszości narodowych w Polsce uregulowano dopiero po 1989
roku. Głównymi instrumentami gwarantującymi te prawa są:

 Konstytucja RP,

 ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych,

 ordynacja wyborcza,

 ustawy o języku polskim,

 ustawy o systemie oświaty,

 ustawy o radiofonii i telewizji,

 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szkół dla
mniejszości,

 ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe.

Katalog praw gwarantowanych przez te dokumenty obejmuje:

• zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub
działalność zakłada albo dopuszcza nienawiść rasową i
narodowościową,

•prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i
religijnych,

• prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej
tożsamości narodowej,

• przywileje wyborcze dla organizowanych przez mniejszości komitetów
wyborczych,

• wolność zachowania i rozwoju własnego języka,

• wolność zachowania zwyczajów, tradycji oraz rozwoju własnej kultury,

• prawo do nauki języka mniejszości,

• swobodę praktyk religijnych.