Rynek, podaż, popyt

Gospodarka rynkowa

• (gospodarka towarowo-pieniężna) - system

gospodarowania oparty o rynek, na którym

sprzedający i kupujący dokonują transakcji kupna-

sprzedaży po cenach konkurencyjnych,

uzależnionych od wielkości podaży i popytu.

• W wyniku działania praw podaży i popytu rynek

ma decydujący wpływ na działalność gospodarczą

i jej efektywność oraz na zaspokojenie potrzeb

społeczeństwa.

• Nazywana jest też gospodarką towarowo-

pieniężną, ponieważ zawierane transakcje kupna-

sprzedaży na rynku to wymiana towarów za

pieniądze. 

Rynek – definicja pojęcia

Rynek to proces, za pośrednictwem

którego nabywcy i sprzedawcy
określają cenę towaru będącego
przedmiotem obrotu na rynku,
wielkość tego obrotu i warunki, na
jakich będzie on realizowany.

Rynek nie musi być (i często nie jest)

fizycznie rozumianym miejscem.

Funkcje rynku

• Wycena dóbr
• Źródło informacji
• Warunek racjonalnego wykorzystania

zasobów

• Osiąganie stanów równowagi w

gospodarce

• Weryfikacja społecznej przydatności

produkcji – dostosowywanie produkcji do
potrzeb

Klasyfikacja rynków

• Według przedmiotu obrotu –

rynek

warzyw, rynek truskawek etc.

• Według zasięgu geograficznego –

rynek lokalny, regionalny, krajowy,
międzynarodowy, światowy

• Według istniejącej sytuacji rynkowej –

rynek sprzedawcy lub nabywcy

• Według stopnia jednorodności towaru

–

rynek homogeniczny lub heterogeniczny

Popyt - definicja

Popyt na dane dobro to ilość tego

dobra, jaką nabywcy są skłonni
(chcą) i są w stanie (mogą) nabyć po
określonej cenie i w określonym
czasie.

Popyt efektywny a popyt potencjalny

Determinanty popytu

• Cena

• Pozacenowe czynniki popytu:

• Dochody nabywców

• Ceny innych dóbr

• Gusty i preferencje

• Wielkość rynku i jego struktura

• Oczekiwania co do przyszłych wartości

determinant popytu

Krzywa popytu

• Krzywa popytu:

graficzny obraz

funkcji popytu,
przedstawiający
zależność między
nabywaną ilością
towaru a jego ceną

• Funkcja popytu:

)

(P

D

Q

D



Q

Q

2

Q

1

P

1

P

P

2

D

Nietypowe krzywe popytu -

1

• Popyt sztywny

(doskonale
nieelastyczny)

Niezbędne potrzeby

i brak substytutów
(chleb, energia
itp.)

P

D

Q

Nietypowe krzywe popytu –

2

• Popyt doskonale

elastyczny

(teoretyczna sytuacja
rynku doskonałego)

P

D

Q

Pozacenowe czynniki popytu

• Pozacenowe

determinanty popytu:

• Dochody nabywców
• Ceny innych dóbr
• Gusty i preferencje
• Wielkość i struktura rynku
• Oczekiwania

• Zmiana popytu –

przesunięcie krzywej
popytu

P

D

Q

D

1

D

2

P

Q

Q

1

Q

2

Podaż - definicja

Podaż danego dobra to ilość tego

dobra, jaką producenci są skłonni
(chcą) i są w stanie (mogą)
dostarczyć na rynek po określonej
cenie i w określonym czasie.

Prawo podaży:

wzrost ceny danego towaru powoduje wzrost

wielkości jego podaży.

Determinanty podaży

• Cena

• Poza cenowe determinanty

podaży:

• Koszty wytwarzania
• Rentowność produkcji innych dóbr
• Czynniki naturalne (m.in. rolnictwo)
• Inne czynniki o charakterze obiektywnym (np.

subsydia)

Pozacenowe determinanty

podaży

• Pozacenowe

czynniki podaży:

• Koszty wytwarzania
• Rentowność produkcji

innych dóbr

• Czynniki naturalne
• Subsydia i inne czynniki o

charakterze obiektywnym

Q

Q

2

Q

1

P

P

S

2

Q

S

S

1

Krzywa podaży

• Krzywa podaży:

graficzny obraz funkcji

podaży,
przedstawiający
zależność między
produkowaną ilością
towaru a jego ceną

• Funkcja podaży:

)

(P

S

Q

S



Q

Q

2

Q

1

P

2

P

P

1

S

Równowaga rynkowa

• Wolny rynek a

tendencja do
samoczynnego
ustalania się
stanu równowagi
na rynku.

Q

E

P

E

P

S

P

1

P

2

D

Q

nadwyż

ka

niedobó

r

Punkt

równowa

gi

rynkowej

Ceny kontrolowane –

nadwyżka

rynkowa

Przypadek cen

minimalnych.

Q

E

P

E

P

S

P

MIN

D

Q

nadwyż

ka

Punkt

równowa

gi

rynkowej

Q

S

Q

D

Cenowa elastyczność popytu mierzona jest
stosunkiem względnej zmiany popytu do
względnej zmiany ceny.

Współczynnik

cenowej elastyczności popytu oblicza się na podstawie

następującej formuły:

gdzie:
e

p

– współczynnik cenowej elastyczności popytu,

ΔP – przyrost (lub spadek) popytu na skutek zmiany ceny,
P –

dotychczasowy

popyt na towar q przy cenie C,

ΔC – przyrost (lub obniżenie) ceny towaru q,
C – dotychczasowa cena towaru q.

Elastyczność popytu w ujęciu

geometrycznym mierzymy następującymi

relacjami odcinków:

P2 –

P1
P1

= ep

C1 –

C2

C1

Popyt elastyczny – mała zmiana ceny znaczna

zmiana nabywanej ilości dobra

Popyt nieelastyczny – nawet znaczna zmiana ceny

nie powoduje dużych zmian ilości kupowanego

dobra

• Elastyczność mieszana popytu jest miarą

względnej zmiany wielkości popytu na dobro x
pod wpływem zmiany ceny dobra y. Jeśli stosunek
względnych zmian popytu na dobro x do
względnych zmian ceny dobra y jest dodatni
wówczas dobra x i y są substytutami ( np. cena
masła wzrośnie wówczas wzrośnie popyt na
margarynę). Jeśli zaś jest on ujemny to mamy do
czynienia z dobrami komplementarnymi (np.
wzrost cen benzyny powoduje spadek popytu na
samochody terenowe).

Istotnym elementem wpływającym na poziom oraz strukturę
popytu konsumpcyjnego jest wielkość dochodu, jakim
rozporządza nabywca.
Relację popytu na zmianę dochodu mierzy się
dochodową elastycznością popytu.

Jest to stosunkowa zmiana popytu na dane dobro
podzielona przez stosunkową zmianę dochodu wyrażona
wg wzoru:

gdzie:
e

d

– współczynnik dochodowej elastyczności popytu,

ΔP – przyrost (lub spadek) popytu,
P – dotychczasowy popyt przy dochodzie d,
Δd – przyrost (lub obniżenie) dochodu,
d – dotychczasowy dochód konsumenta.

Dochodowa elastyczność popytu to stosunek

względnej zmiany rozmiarów popytu na

określone dobro do względnej zmiany

dochodu.

• Dobro normalne (zwykłe) to takie, na które popyt

wzrasta wraz ze wzrostem dochodu.

• Dobro niższego rzędu to takie, na które popyt

maleje wraz ze wzrostem dochodu.

• Dobra normalne charakteryzują się dodatnią

elastycznością dochodową popytu.

• Dobra niższego rzędu mają ujemną elastyczność

dochodową.

• Dobra wyższego rzędu (luksusowe) mają

elastyczność dochodową większą od jedności.

• Dobra pierwszej potrzeby mają elastyczność

dochodową niższą od jedności.

Rodzaje popytu

• Popyt funkcjonalny –

wynika z cech

jakościowych towaru

• w tym przypadek Giffena

• Popyt niefunkcjonalny –

wpływ efektów

zewnętrznych na użyteczność

• Efekt owczego pędu
• Efekt snobizmu (veblenowski)

• Popyt spekulacyjny –

wynika z oczekiwań

co do przyszłych poziomów cen

Paradoks Veblena (inaczej Efekt Veblena)
określany też często jako “paradoks / efekt
snoba” – związany jest z dobrami najbardziej
luksusowymi. Zjawisko to występuje w sferze
najbogatszych elit społecznych. Polega ono na
zwiększaniu

rozmiarów

popytu

na

dobra

luksusowe wraz ze wzrostem ich ceny. Posiadanie
takiego rodzaju dobra jest metodą zaspokojenia
próżności oraz środkiem dowartościowania się.
Tak więc popyt na ten rodzaj dóbr jest tym
większy i są one tym bardziej pożądane, im mniej
ludzi może sobie na nie pozwolić. Zatem
paradoksalnie popyt na te dobra rośnie wraz z
ceną.

Paradox Giffena - sytuacja ekonomiczna, w
której popyt na dane dobro wzrasta pomimo
wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy
bardzo niskich dochodach konsumentów i przy
wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanych
dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest
relatywnie niższa od innych substytutów lub dane
dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb),
dlatego popyt rośnie.