Rynek, podaż, popyt 

 

 

Gospodarka rynkowa

• (gospodarka towarowo-pieniężna) - system 

gospodarowania oparty o rynek, na którym 

sprzedający i kupujący dokonują transakcji kupna-

sprzedaży po cenach konkurencyjnych, 

uzależnionych od wielkości podaży i popytu. 

• W wyniku działania praw podaży i popytu rynek 

ma decydujący wpływ na działalność gospodarczą 

i jej efektywność oraz na zaspokojenie potrzeb 

społeczeństwa. 

• Nazywana jest też gospodarką towarowo-

pieniężną, ponieważ zawierane transakcje kupna-

sprzedaży na rynku to wymiana towarów za 

pieniądze. 

 

 

Rynek – definicja pojęcia

Rynek to proces, za pośrednictwem 

którego nabywcy i sprzedawcy 
określają cenę towaru będącego 
przedmiotem obrotu na rynku, 
wielkość tego obrotu i warunki, na 
jakich będzie on realizowany.

Rynek nie musi być (i często nie jest) 

fizycznie rozumianym miejscem.

 

 

Funkcje rynku

• Wycena dóbr
• Źródło informacji
• Warunek racjonalnego wykorzystania 

zasobów

• Osiąganie stanów równowagi w 

gospodarce

• Weryfikacja społecznej przydatności 

produkcji – dostosowywanie produkcji do 
potrzeb

 

 

Klasyfikacja rynków

• Według przedmiotu obrotu – 

rynek 

warzyw, rynek truskawek etc.

• Według zasięgu geograficznego – 

rynek lokalny, regionalny, krajowy, 
międzynarodowy, światowy

• Według istniejącej sytuacji rynkowej – 

rynek sprzedawcy lub nabywcy

• Według stopnia jednorodności towaru 

– 

rynek homogeniczny lub heterogeniczny

 

 

Popyt - definicja

Popyt na dane dobro to ilość tego 

dobra, jaką nabywcy są skłonni 
(chcą) i są w stanie (mogą) nabyć po 
określonej cenie i w określonym 
czasie. 

Popyt efektywny a popyt potencjalny

 

 

Determinanty popytu

• Cena

• Pozacenowe czynniki popytu:

• Dochody nabywców

• Ceny innych dóbr

• Gusty i preferencje

• Wielkość rynku i jego struktura

• Oczekiwania co do przyszłych wartości 

determinant popytu

 

 

Krzywa popytu

• Krzywa popytu: 

  graficzny obraz 

funkcji popytu, 
przedstawiający 
zależność między 
nabywaną ilością 
towaru a jego ceną

• Funkcja popytu:

 

)

(P

D

Q

D



Q

Q

2

Q

1

P

1

P

P

2

D

 

 

Nietypowe krzywe popytu - 

1

• Popyt sztywny 

(doskonale 
nieelastyczny)

Niezbędne potrzeby 

i brak substytutów 
(chleb, energia 
itp.)

 

P

D

Q

 

 

Nietypowe krzywe popytu – 

2

• Popyt doskonale 

elastyczny

 

(teoretyczna sytuacja 
rynku doskonałego)

 

P

D

Q

 

 

Pozacenowe czynniki popytu

• Pozacenowe 

determinanty popytu:

• Dochody nabywców
• Ceny innych dóbr
• Gusty i preferencje
• Wielkość i struktura rynku 
• Oczekiwania

• Zmiana popytu – 

przesunięcie krzywej 
popytu

 

P

D

Q

D

1

D

2

P

Q

Q

1

Q

2

 

 

Podaż - definicja

Podaż danego dobra to ilość tego 

dobra, jaką producenci są skłonni 
(chcą) i są w stanie (mogą) 
dostarczyć na rynek po określonej 
cenie i w określonym czasie. 

Prawo podaży:

wzrost ceny danego towaru powoduje wzrost 

wielkości jego podaży.

 

 

Determinanty podaży

• Cena

• Poza cenowe  determinanty 

podaży:

• Koszty wytwarzania
• Rentowność produkcji innych dóbr
• Czynniki naturalne (m.in. rolnictwo)
• Inne czynniki o charakterze obiektywnym (np. 

subsydia)

 

 

Pozacenowe determinanty 

podaży

• Pozacenowe 

czynniki podaży:

 

• Koszty wytwarzania
• Rentowność produkcji 

innych dóbr

• Czynniki naturalne
• Subsydia i inne czynniki o 

charakterze obiektywnym

 

 

Q

Q

2

Q

1

P

P

S

2

Q

S

S

1

 

 

Krzywa podaży

• Krzywa podaży: 

  graficzny obraz funkcji 

podaży, 
przedstawiający 
zależność między 
produkowaną ilością 
towaru a jego ceną

• Funkcja podaży:

 

)

(P

S

Q

S



 

Q

Q

2

Q

1

P

2

P

P

1

S

 

 

Równowaga rynkowa

• Wolny rynek a 

tendencja do 
samoczynnego 
ustalania się 
stanu równowagi 
na rynku.

Q

E

P

E

P

S

P

1

P

2

D

Q

nadwyż

ka

niedobó

r

Punkt 

równowa

gi

rynkowej

 

 

Ceny kontrolowane –

 

nadwyżka 

rynkowa

Przypadek cen 

minimalnych.

Q

E

P

E

P

S

P

MIN

D

Q

nadwyż

ka

Punkt 

równowa

gi

rynkowej

Q

S

Q

D

 

 

Cenowa  elastyczność  popytu  mierzona  jest 
stosunkiem  względnej  zmiany  popytu  do 
względnej zmiany ceny.

Współczynnik

 cenowej elastyczności popytu oblicza się na podstawie 

następującej formuły:

gdzie:
e

p

 – współczynnik cenowej elastyczności popytu,

ΔP – przyrost (lub spadek) popytu na skutek zmiany ceny,
P   – 

dotychczasowy

 popyt na towar q przy cenie C,

ΔC – przyrost (lub obniżenie) ceny towaru q,
C   – dotychczasowa cena towaru q.

 

 

Elastyczność popytu w ujęciu 

geometrycznym mierzymy następującymi 

relacjami odcinków:

 

P2 – 

P1
P1

= ep

C1 – 

C2

 C1 

 

 

Popyt elastyczny – mała zmiana ceny znaczna 

zmiana nabywanej ilości dobra

 

 

Popyt nieelastyczny – nawet znaczna zmiana ceny 

nie powoduje dużych zmian ilości kupowanego 

dobra

 

 

• Elastyczność  mieszana  popytu  jest  miarą 

względnej  zmiany  wielkości  popytu  na  dobro  x 
pod wpływem zmiany ceny dobra y. Jeśli stosunek 
względnych  zmian  popytu  na  dobro  x  do 
względnych  zmian  ceny  dobra  y  jest  dodatni 
wówczas  dobra  x  i  y  są  substytutami  (  np.  cena 
masła  wzrośnie  wówczas  wzrośnie  popyt  na 
margarynę). Jeśli zaś jest on ujemny  to mamy do 
czynienia  z  dobrami  komplementarnymi  (np. 
wzrost  cen  benzyny  powoduje  spadek  popytu  na 
samochody terenowe). 

 

 

Istotnym elementem wpływającym na poziom oraz strukturę 
popytu konsumpcyjnego jest wielkość dochodu, jakim 
rozporządza nabywca.
Relację popytu na zmianę dochodu mierzy się 
dochodową elastycznością popytu. 

Jest to stosunkowa zmiana popytu na dane dobro 
podzielona przez stosunkową zmianę dochodu wyrażona 
wg wzoru:

gdzie:
e

d

   – współczynnik dochodowej elastyczności popytu,

ΔP – przyrost (lub spadek) popytu,
P   – dotychczasowy popyt przy dochodzie d,
Δd – przyrost (lub obniżenie) dochodu,
d   – dotychczasowy dochód konsumenta.

 

 

Dochodowa elastyczność popytu to stosunek 

względnej zmiany rozmiarów popytu na 

określone dobro do względnej zmiany 

dochodu.

• Dobro normalne (zwykłe) to takie, na które popyt 

wzrasta wraz ze wzrostem dochodu.

• Dobro niższego rzędu to takie,  na które popyt 

maleje wraz ze wzrostem dochodu.

• Dobra normalne charakteryzują się dodatnią 

elastycznością dochodową popytu. 

• Dobra niższego rzędu mają ujemną elastyczność 

dochodową.  

• Dobra wyższego rzędu (luksusowe) mają 

elastyczność dochodową większą od jedności. 

• Dobra pierwszej potrzeby mają elastyczność 

dochodową niższą od jedności.

 

 

 

 

Rodzaje popytu

• Popyt funkcjonalny – 

wynika z cech 

jakościowych towaru

• w tym przypadek Giffena

• Popyt niefunkcjonalny – 

wpływ efektów 

zewnętrznych na użyteczność

• Efekt owczego pędu
• Efekt snobizmu (veblenowski)

• Popyt spekulacyjny – 

wynika z oczekiwań 

co do przyszłych poziomów cen

 

 

Paradoks  Veblena  (inaczej  Efekt  Veblena) 
określany  też  często  jako  “paradoks  /  efekt 
snoba”  –  związany  jest  z  dobrami  najbardziej 
luksusowymi.  Zjawisko  to  występuje  w  sferze 
najbogatszych  elit  społecznych.  Polega  ono  na 
zwiększaniu 

rozmiarów 

popytu 

na 

dobra 

luksusowe wraz ze wzrostem ich ceny. Posiadanie 
takiego  rodzaju  dobra  jest  metodą  zaspokojenia 
próżności  oraz  środkiem  dowartościowania  się. 
Tak  więc  popyt  na  ten  rodzaj  dóbr  jest  tym 
większy i są one tym bardziej pożądane, im mniej 
ludzi  może  sobie  na  nie  pozwolić.  Zatem 
paradoksalnie  popyt  na  te  dobra  rośnie  wraz  z 
ceną. 

 

 

Paradox Giffena - sytuacja ekonomiczna, w 
której popyt na dane dobro wzrasta pomimo 
wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy 
bardzo niskich dochodach konsumentów i przy 
wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanych 
dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest 
relatywnie niższa od innych substytutów lub dane 
dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb), 
dlatego popyt rośnie.