Podstawy teoretyczne oraz wybrane

Podstawy teoretyczne oraz wybrane

zagadnienia z zakresu diagnozy

zagadnienia z zakresu diagnozy

zaburzeń integracji sensorycznej.

zaburzeń integracji sensorycznej.

Konferencja naukowo-szkoleniowa

Elbląg, 11.04.2008 r

Monika Kastory – Bronowska

Ośrodek Wczesnej Interwencji PSOUU

Perspektywa historyczna oraz

Perspektywa historyczna oraz

podstawy neurobiologiczne

podstawy neurobiologiczne



Jean Ayres (1920-1988) - twórczyni teorii

Jean Ayres (1920-1988) - twórczyni teorii



krótka definicja:

krótka definicja:

,, sensoryczna integracja to proces

,, sensoryczna integracja to proces

rozpoznawania, segregowania, interpretowania i scalania wrażeń

rozpoznawania, segregowania, interpretowania i scalania wrażeń

zmysłowych aby mogły być użyte w celowym działaniu’’

zmysłowych aby mogły być użyte w celowym działaniu’’



podstawowe założenia teorii SI ( Ayres 1972):

podstawowe założenia teorii SI ( Ayres 1972):



trudności w przetwarzaniu i integracji informacji sensorycznej

trudności w przetwarzaniu i integracji informacji sensorycznej

wpływają na zachowanie i uczenie się dzieci

wpływają na zachowanie i uczenie się dzieci



przebieg rozwoju zmysłowo-ruchowego jest istotnym elementem

przebieg rozwoju zmysłowo-ruchowego jest istotnym elementem

w procesach rozwoju wyższych czynności nerwowych (mowa czynna

w procesach rozwoju wyższych czynności nerwowych (mowa czynna

i rozumienie, pamięć, uwaga, percepcja wzrokowa, słuchowa,

i rozumienie, pamięć, uwaga, percepcja wzrokowa, słuchowa,

lateralizacja, zdolność do czytania, liczenia, kontrola emocji i

lateralizacja, zdolność do czytania, liczenia, kontrola emocji i

zachowania)

zachowania)



interakcja dziecka ze środowiskiem kształtuje rozwój mózgu

interakcja dziecka ze środowiskiem kształtuje rozwój mózgu



układ nerwowy posiada plastyczność

układ nerwowy posiada plastyczność



aktywność sensoryczno- motoryczna jest silnym mediatorem

aktywność sensoryczno- motoryczna jest silnym mediatorem

plastyczności

plastyczności

(współczesne badania potwierdzają możliwość strukturalnych,

(współczesne badania potwierdzają możliwość strukturalnych,

molekularnych i komórkowych zmian w funkcjach nerwowych pod

molekularnych i komórkowych zmian w funkcjach nerwowych pod

wpływem znaczących oddziaływań terapeutycznych – McKenzie i

wpływem znaczących oddziaływań terapeutycznych – McKenzie i

wsp. 2003 )

wsp. 2003 )

Koncepcja sekwencyjności

Koncepcja sekwencyjności

rozwoju

rozwoju



Hipotetyczny model przebiegu procesów

Hipotetyczny model przebiegu procesów

integracji zmysłowej – 4 stadia (Ayres 1972,

integracji zmysłowej – 4 stadia (Ayres 1972,

1974, 1991)

1974, 1991)



funkcjonowanie najwcześniej dojrzewających

funkcjonowanie najwcześniej dojrzewających

układy zmysłów:

układy zmysłów:

-

proprioceptywnego

proprioceptywnego

-

przedsionkowego

przedsionkowego

-

dotykowego

dotykowego

stanowi podstawę dla rozwoju integracji zmysłowej

stanowi podstawę dla rozwoju integracji zmysłowej

Lokalizacja narządów przedsionkowych w

Lokalizacja narządów przedsionkowych w

uchu środkowym: łagiewka i woreczek,

uchu środkowym: łagiewka i woreczek,

kanały półkoliste

kanały półkoliste

UKŁAD PRZEDSIONKOWY

(integracja wrażeń związanych

z odczuwaniem

i wykonywaniem ruchów)

ODBIERANIE BODŹCÓW
ZWIĄZANYCH Z:

• RUCHEM LINIOWYM,

• SIŁĄ GRAWITACJI,

•REAGOWANIEM NA WIBRACJE

ODBIERANIE BODŹCÓW ZWIĄZANYCH Z

RUCHEM OBROTWYM

Układ przedsionkowy

Układ przedsionkowy

Podstawowe funkcje:

Podstawowe funkcje:



Kontrolowanie ruchów związanych z przyspieszeniami liniowymi i

Kontrolowanie ruchów związanych z przyspieszeniami liniowymi i

kątowymi działającymi na organizm człowieka

kątowymi działającymi na organizm człowieka



Odbieranie informacji związanych z działaniem siły grawitacji i

Odbieranie informacji związanych z działaniem siły grawitacji i

poczuciem bezpieczeństwa grawitacyjnego

poczuciem bezpieczeństwa grawitacyjnego



Orientacja w położeniu ciała w stosunku do powierzchni ziemi.

Orientacja w położeniu ciała w stosunku do powierzchni ziemi.

Informowanie OUN o położeniu głowy w relacji do szyi i reszty ciała

Informowanie OUN o położeniu głowy w relacji do szyi i reszty ciała

oraz otaczającej przestrzeni

oraz otaczającej przestrzeni



Podtrzymywanie prawidłowego napięcia mięśniowego

Podtrzymywanie prawidłowego napięcia mięśniowego



Wyzwalanie odruchów niezbędnych do utrzymania pozycji ciała w

Wyzwalanie odruchów niezbędnych do utrzymania pozycji ciała w

spoczynku

spoczynku



Wpływ na odruch błędnikowo – oczny, koordynację pracy obu oczu,

Wpływ na odruch błędnikowo – oczny, koordynację pracy obu oczu,

płynne ruchy gałek ocznych

płynne ruchy gałek ocznych



Zabezpieczanie prawidłowej organizacji wokół środkowej linii ciała

Zabezpieczanie prawidłowej organizacji wokół środkowej linii ciała

(rozwój koordynacji obustronnej)

(rozwój koordynacji obustronnej)



Wpływ na przetwarzanie słuchowo – językowe (bliskie powiązania

Wpływ na przetwarzanie słuchowo – językowe (bliskie powiązania

anatomiczne z układem słuchowym)

anatomiczne z układem słuchowym)



Wpływa na autonomiczny układ nerwowy

Wpływa na autonomiczny układ nerwowy

UKŁAD PRZEDSIONKOWY C.D.

UKŁAD PRZEDSIONKOWY C.D.



Funkcjonowanie systemu

Funkcjonowanie systemu

przedsionkowego ma więc wpływ na

przedsionkowego ma więc wpływ na

utrzymywanie równowagi, koordynacji

utrzymywanie równowagi, koordynacji

oraz płynności ruchów ciała i gałek

oraz płynności ruchów ciała i gałek

ocznych. Ma to swoje odzwierciedlenie

ocznych. Ma to swoje odzwierciedlenie

w możliwościach ruchowych dziecka ( w

w możliwościach ruchowych dziecka ( w

zakresie dużej i małej motoryki ),

zakresie dużej i małej motoryki ),

zachowaniu prawidłowej postawy

zachowaniu prawidłowej postawy

podczas ruchu ale i zabaw przy stole,

podczas ruchu ale i zabaw przy stole,

także w lepszej koncentracji i mniejszej

także w lepszej koncentracji i mniejszej

męczliwości.

męczliwości.

UKŁAD PRZEDSIONKOWY C.D.

UKŁAD PRZEDSIONKOWY C.D.



Automatyczne skoordynowane ruchy są możliwe tylko wtedy

Automatyczne skoordynowane ruchy są możliwe tylko wtedy

gdy ośrodkowy układ nerwowy koordynuje wrażenia

gdy ośrodkowy układ nerwowy koordynuje wrażenia

przedsionkowe z innymi doznaniami sensorycznymi.

przedsionkowe z innymi doznaniami sensorycznymi.

ANATOMICZNE I FUNKCJONALNE POWIĄZANIA UKŁADU

ANATOMICZNE I FUNKCJONALNE POWIĄZANIA UKŁADU

PRZEDSIONKOWEGO Z INNYMI UKŁADAMI ZMYSŁOWYMI I

PRZEDSIONKOWEGO Z INNYMI UKŁADAMI ZMYSŁOWYMI I

STRUKTURAMI OUN:

STRUKTURAMI OUN:



Układ proprioceptywny

Układ proprioceptywny



Móżdżek

Móżdżek



Mięśnie regulujące ruchy gałek ocznych

Mięśnie regulujące ruchy gałek ocznych



Mięśnie regulujące napięcie mięśni szyi

Mięśnie regulujące napięcie mięśni szyi



Układ słuchowy

Układ słuchowy

UKŁAD PRORPIOCEPTYWNY

UKŁAD PRORPIOCEPTYWNY

(czucie własnego ciała w pozycjach statycznych i w

(czucie własnego ciała w pozycjach statycznych i w

ruchu bez udziału wzroku)

ruchu bez udziału wzroku)

LOKALIZACJA RECEPTORÓW ( zakończenia nerwów)

LOKALIZACJA RECEPTORÓW ( zakończenia nerwów)



W ścięgnach, mięśniach i okolicach stawów

W ścięgnach, mięśniach i okolicach stawów

( torebki stawowe, więzadła)

( torebki stawowe, więzadła)



W okostnej

W okostnej



W narządach wewnętrznych

W narządach wewnętrznych



W uchu środkowym (ścisłe powiązanie układu

W uchu środkowym (ścisłe powiązanie układu

proprioceptywnego z przedsionkowym)

proprioceptywnego z przedsionkowym)



Część receptorów ma połączenia z oczami

Część receptorów ma połączenia z oczami

(ułatwiają poruszanie się i przyjmowanie pozycji

(ułatwiają poruszanie się i przyjmowanie pozycji

w przestrzeni)

w przestrzeni)

czucie

czucie



Pod względem budowy i czynności czucie

Pod względem budowy i czynności czucie

powierzchowne i proprioceptywne nie

powierzchowne i proprioceptywne nie

dają się ostro odgraniczyć

dają się ostro odgraniczyć



Narządy czucia głębokiego przewodzą

Narządy czucia głębokiego przewodzą

ucisk, ból, ruch, czucie zmiany ułożenia,

ucisk, ból, ruch, czucie zmiany ułożenia,

skurcze mięśni i inne.

skurcze mięśni i inne.



Pełne ,, normalne ‘’ czucie powstaje przy

Pełne ,, normalne ‘’ czucie powstaje przy

współdziałaniu czucia skórnego i

współdziałaniu czucia skórnego i

głębokiego.

głębokiego.

czucie

czucie



Korowe ośrodki

Korowe ośrodki



,,człowieczek czuciowy’’ ( płat

,,człowieczek czuciowy’’ ( płat

ciemieniowy)

ciemieniowy)

UKŁAD PROPRIOCEPTYWNY

UKŁAD PROPRIOCEPTYWNY

Podstawowe funkcje:

Podstawowe funkcje:



Poczucie cielesnej obecności ciała, odczuwanie ciężaru

Poczucie cielesnej obecności ciała, odczuwanie ciężaru

ciała i poszczególnych jego części w przestrzeni.

ciała i poszczególnych jego części w przestrzeni.



Wytwarzanie odruchów prostowania i równowagi, które

Wytwarzanie odruchów prostowania i równowagi, które

służą prawidłowej motoryce i przyczyniają się do

służą prawidłowej motoryce i przyczyniają się do

przeciwdziałania sile grawitacji.

przeciwdziałania sile grawitacji.



Poruszenie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli

Poruszenie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli

wzroku

wzroku



Swobodne wykonywanie ruchów precyzyjnych.

Swobodne wykonywanie ruchów precyzyjnych.



Percepcję kształtów drobnych przedmiotów.

Percepcję kształtów drobnych przedmiotów.



Percepcję położenia narządów jamy ustnej podczas

Percepcję położenia narządów jamy ustnej podczas

mówienia.

mówienia.



Tworzenie somatognozji.

Tworzenie somatognozji.



Tworzenie lateralizacji.

Tworzenie lateralizacji.

UKŁAD PROPRIOCEPTYWY C.D.

UKŁAD PROPRIOCEPTYWY C.D.

Aktywność ruchowa dziecka z

Aktywność ruchowa dziecka z

zaburzeniami propriocepcji

zaburzeniami propriocepcji

staje się chaotyczna gdy

staje się chaotyczna gdy

dziecko nie może kontrolować

dziecko nie może kontrolować

wzrokiem, ruchów swojego

wzrokiem, ruchów swojego

ciała.

ciała.

UKŁAD DOTYKOWY

UKŁAD DOTYKOWY

DWA RODZAJE

DOZNAŃ CZUCIOWYCH

DOTYK PROTOPATYCZNY

(pierwotny)

OBRONNOŚĆ DOTYKOWA

Daje świadomość bycia dotykanym

bez informacji jaki to rodzaj dotyku

DOTYK EPIKRYTYCZNY

(różnicujący)

ROZPOZNAWANIE WŁAŚCIWOŚCI

PRZEDMIOTÓW BEZ UDZIAŁU WZROKU

(waga, faktura, kształt)

RODZAJE RECEPTRÓW DOTYKOWYCH

RODZAJE RECEPTRÓW DOTYKOWYCH



Ciałka Paciniego, Golgiego -Pazzonniego

Ciałka Paciniego, Golgiego -Pazzonniego

(zlokalizowane

(zlokalizowane

w mięśniach, stawach, ścięgnach, narządach wewnętrznych)

w mięśniach, stawach, ścięgnach, narządach wewnętrznych)

– ucisk, czucie głębokie

– ucisk, czucie głębokie



Ciałka Meissnera, łąkotki dotykowe Merkela

Ciałka Meissnera, łąkotki dotykowe Merkela

(zlokalizowane pomiędzy skórą właściwą a naskórkiem) –

(zlokalizowane pomiędzy skórą właściwą a naskórkiem) –

odpowiadają za czucie precyzyjne

odpowiadają za czucie precyzyjne



Narządy Ruffiniego

Narządy Ruffiniego

– receptory ciepła

– receptory ciepła



Kolbki Krausego

Kolbki Krausego

- receptory zimna

- receptory zimna



Wolne zakończenia nerwowe oplatające pochewki

Wolne zakończenia nerwowe oplatające pochewki

włosa

włosa

– zlokalizowane na całym ciele, zwłaszcza na

– zlokalizowane na całym ciele, zwłaszcza na

obszarach owłosionych, stąd duża wrażliwość dotykowa tych

obszarach owłosionych, stąd duża wrażliwość dotykowa tych

obszarów

obszarów

Wszystkie wymienione wyżej receptory

Wszystkie wymienione wyżej receptory

są wrażliwe na ból

są wrażliwe na ból

UKŁAD DOTYKOWY

UKŁAD DOTYKOWY

Zmysł dotyku ma wpływ na:

Zmysł dotyku ma wpływ na:



rozwój percepcji schematu ciała

rozwój percepcji schematu ciała



wczesne poznawanie przedmiotów

wczesne poznawanie przedmiotów



rozpoznawanie przedmiotów bez

rozpoznawanie przedmiotów bez

pomocy wzroku

pomocy wzroku



różnicowanie bodźców dotykowych

różnicowanie bodźców dotykowych



rozwój emocjonalny

rozwój emocjonalny

Układ dotykowy cd.

Układ dotykowy cd.

Stopień integracji wrażeń

Stopień integracji wrażeń

dotykowych jest dobrym

dotykowych jest dobrym

wskaźnikiem integracji

wskaźnikiem integracji

sensorycznej całego ciała, bo

sensorycznej całego ciała, bo

dotyk rozwija się z tego

dotyk rozwija się z tego

samego listka zarodkowego co

samego listka zarodkowego co

ośrodkowy układ nerwowy

ośrodkowy układ nerwowy

Rozwój integracji czynności zmysłowo –

Rozwój integracji czynności zmysłowo –

ruchowych od urodzenia(poziom I) do 6 – 7

ruchowych od urodzenia(poziom I) do 6 – 7

roku życia (poziom IV)

roku życia (poziom IV)

Poziom

I

Ewolucja czynności odruchowych (odruchy postawy,
prostowania i równowagi).
Dalszy rozwój (doskonalenie się) narządów zmysłów (dotyku,
czucia głębokiego, równowagi i innych)

Poziom

II

Rozwój schematu ciała
(wyobrażenia i
świadomości posiadania
ciała.

Rozwój dużej
motoryki i
planowania
czynności
ruchowych.

Integracja ruchów obu stron
ciała (obustronność)

Poziom

III

Rozwój zdolności do wykonywania
bardziej złożonych i skomplikowanych
ruchów (koordynacja „dotykowo –
wzrokowo – kinestetyczna”), zwiększona
celowość czynności.

Rozwój „małej motoryki”,
planowanie czynności
ruchowych i dominacji storn

Poziom

IV

Zdolność do:
-Koncentracji uwagi, organizacji i porządkowania wrażeń oraz
odpowiedniego reagowania na nie.
-Nauki (czytanie, pisanie, liczenie).
-Wykonywania skomplikowanych czynności ruchowych.
-Samokontroli, szacunku do samego siebie, myślenia abstrakcyjnego i
rozumowania.
-Ustalenie dominacji półkul mózgowych i stron ciała.

Rezultat prawidłowej integracji wrażeń

Rezultat prawidłowej integracji wrażeń

zmysłowych:

zmysłowych:



orientacja w schemacie ciała

orientacja w schemacie ciała



koordynacja obu stron ciała

koordynacja obu stron ciała



właściwe planowanie motoryczne ( praksja)

właściwe planowanie motoryczne ( praksja)



odpowiedni poziom aktywności

odpowiedni poziom aktywności



prawidłowa koordynacja wzrokowo – ruchowa

prawidłowa koordynacja wzrokowo – ruchowa



prawidłowe wzorce ruchowe

prawidłowe wzorce ruchowe



prawidłowy rozwój orientacji wzrokowo – przestrzennej

prawidłowy rozwój orientacji wzrokowo – przestrzennej



rozwój mowy

rozwój mowy



prawidłowe skupienie uwagi

prawidłowe skupienie uwagi



stabilność emocjonalna

stabilność emocjonalna

Zaburzenia SI

Zaburzenia SI

-

-

problemy zauważane przez

problemy zauważane przez

rodziców lub nauczycieli:

rodziców lub nauczycieli:

•

hiperaktywność

hiperaktywność

•

hipoaktywność

hipoaktywność

•

problemy z koncentrację uwagi

problemy z koncentrację uwagi

•

nadpobudliwość emocjonalna

nadpobudliwość emocjonalna

•

obniżony poziom koordynacji ruchowej ( niezdarność ruchowa)

obniżony poziom koordynacji ruchowej ( niezdarność ruchowa)

lub

lub

wzrokowo – ruchowej

wzrokowo – ruchowej

•

zaburzenia mowy

zaburzenia mowy

•

słaba organizacja zachowania

słaba organizacja zachowania

•

problemy z funkcjonowaniem

problemy z funkcjonowaniem

w grupie

w grupie

•

problemy z nauką rysowania, czytania i pisania

problemy z nauką rysowania, czytania i pisania

•

problemy z rozwojem samodzielności w zakresie samoobsługi

problemy z rozwojem samodzielności w zakresie samoobsługi

•

niska samoocena

niska samoocena

Zaburzenia SI –

Zaburzenia SI –

objawy widoczne w

objawy widoczne w

badaniu klinicznym

badaniu klinicznym

Narzędzia badawcze:

Narzędzia badawcze:

•

Kwestionariusz rozwoju sensomotorycznego

Kwestionariusz rozwoju sensomotorycznego

•

Obserwacja kliniczna funkcji neurofizjologicznych

Obserwacja kliniczna funkcji neurofizjologicznych

•

Bateria Południowokalifornijskich

Bateria Południowokalifornijskich

Testów Sensorycznej Integracji

Testów Sensorycznej Integracji

Objawy:

Objawy:



Obniżone napięcie mięśni

Obniżone napięcie mięśni



Obecność tonicznych odruchów we wzorcach postawy

Obecność tonicznych odruchów we wzorcach postawy



Brak poczucia środkowej linii ciała i trudności z jej

Brak poczucia środkowej linii ciała i trudności z jej

przekraczaniem

przekraczaniem



Trudności w utrzymaniu równowagi

Trudności w utrzymaniu równowagi



Zaburzenia koordynacji ruchowej i wzrokowo - ruchowej

Zaburzenia koordynacji ruchowej i wzrokowo - ruchowej



Zaburzenia praksji

Zaburzenia praksji



Zaburzenia somatognozji

Zaburzenia somatognozji



Zaburzenia lateralizacji

Zaburzenia lateralizacji



Zaburzenia percepcji dotykowej

Zaburzenia percepcji dotykowej



Zaburzenia percepcji bodźców przedsionkowych i

Zaburzenia percepcji bodźców przedsionkowych i

propriceptywnych

propriceptywnych

CEL terapii SI

CEL terapii SI



Cel terapii – poprawienie jakości przesyłania i organizacji

Cel terapii – poprawienie jakości przesyłania i organizacji

informacji sensorycznej. Następnie wytworzenie odpowiedniej

informacji sensorycznej. Następnie wytworzenie odpowiedniej

reakcji adaptacyjnej

reakcji adaptacyjnej



Terapia może obejmować: rozwijanie podstawowych reakcji

Terapia może obejmować: rozwijanie podstawowych reakcji

posturalnych, integracji obu stron ciała; stymuluje rozwój

posturalnych, integracji obu stron ciała; stymuluje rozwój

reakcji równoważnych, praksji, orientacji wzrokowo-

reakcji równoważnych, praksji, orientacji wzrokowo-

przestrzennej, somatognozji, lateralizacji, czucia głębokiego i

przestrzennej, somatognozji, lateralizacji, czucia głębokiego i

powierzchownego ( w zależności od potrzeb dziecka)

powierzchownego ( w zależności od potrzeb dziecka)



W konsekwencji wpływa na sprawność w zakresie dużej i małej

W konsekwencji wpływa na sprawność w zakresie dużej i małej

motoryki, percepcję wzrokowo – przestrzenną, koncentrację

motoryki, percepcję wzrokowo – przestrzenną, koncentrację

uwagi i samoocenę – co z kolei pozwala dziecku na

uwagi i samoocenę – co z kolei pozwala dziecku na

zdobywanie nowych umiejętności w zakresie samoobsługi, w

zdobywanie nowych umiejętności w zakresie samoobsługi, w

zabawie, w uczeniu się

zabawie, w uczeniu się

Dziękuję za uwagę

Dziękuję za uwagę

Ośrodek Wczesnej Interwencji

Ośrodek Wczesnej Interwencji

ul. Pilicka 21, 02-613 Warszawa

ul. Pilicka 21, 02-613 Warszawa

tel. [phone], 844-44-2

tel. [phone], 844-44-2

9

9

fax [phone]

fax [phone]

e-mail [e-mail]

e-mail [e-mail]

OWI 2008

OWI 2008