PELOIDOTERAPIA

Opracowano na podstawie:

» Wykładów krajowego Konsultanta w dziedzinie 
Balneologii i Medycyny Fizykalnej - Prof. Ireny 
Ponikowskiej,

» „Typowanie głównych parametrów jakości  w 
lecznictwie uzdrowiskowym” - monografia pod red. 
Ireny Ponikowskiej na podstawie wyników projektu 
badawczego KBN nr 1 HO2D 03716,

» „Kompendium Balneologii - Kierunki i wskazania do 
leczenia uzdrowiskowego” wydawnictwo Adam 
Marszałek - Toruń 2002 pod red. Prof. Ireny 
Ponikowskiej,

» „medycyna Uzdrowiskowa w zarysie” pod red. Prof. 
Ireny Ponikowskiej Warszawa 1995 „WATEXT’S”,  

 

 

»  „Bioklimat Uzdrowisk polskich i jego 

wykorzystanie w lecznictwie”, PAN 
Instytut Geografii i Przestrzennego 
Zagospodarowania im. St. 
Leszczyńskiego pod red. Teresy 
Kozłowskiej - Szczęsnej, Warszawa 
2002r.,

»  „Fizykoterapia” pod red. Tadeusza 

Miki PZWL Warszawa 2003r. Wyd. IV.

 

 

DEFINICJA

PELOIDY są to naturalnie powstałe produkty 
organiczno - mineralne, które po rozdrobnieniu z 
wodą, tworzą papkę, mającą właściwości lecznicze. 

PODZIAŁ:

1. Biolity
a) torfy,
b) muły borowinowe.
2. Abolity
a) iły, gliny, lessy,
b) gytie,
c) osady w zbiornikach.

 

 

DEFINICJA

BOROWINA

 jest to peloid organiczny o 

działaniu leczniczym, powstający w środowisku 
naturalnym przy udziale mikroorganizmów, 
małym dostępie tlenu i w nadmiarze wody.

Typy złóż borowinowych:

1) Złoża borowinowe typu wysokiego 
(kopulaste), które są zasilane wodami 
opadowymi. Zawierają one dużą zawartość 
składników organicznych, mało składników 
mineralnych. Posiadają odczyn kwaśny. 

 

 

2) Złoża typu niskiego (wklęsłe), są one zasilane 
wodami powierzchniowymi, posiadają znaczną 
zawartość składników mineralnych oraz odczyn 
obojętny lub słabo zasadowy - alkaliczny.

3) Złoża typu mieszanego. 

 

 

Lokalizacja złóż borowinowych w Polsce:

• Złoża w pełni udokumentowane - posiadające 
udokumentowane wskazania lecznicze oraz w 
pełną dokumentacje techniczną. Nie występuje 
zagrożenie podtopienia - 14 złóż o łącznej 
powierzchni 450 ha.

• Złoża nie w pełni udokumentowane - 16 złóż 
o łącznej powierzchni ok. 2,940 ha.

– Region południowy Polski obfituje zarówno w 
złoża typu wysokiego i przejściowego,

– Region środkowy Polski obfituje w złoża typu 
niskiego, 

– Region północny Polski jest bogaty w złoża 
typu wysokiego i przejściowego.

 

 

Wykaz uzdrowisk stosujących w leczeniu 

borowinę -
 z zasobów własnych:

» Pas południowy: Świeradów - Czerniawa, 
Cieplice, Goczałkowice, Ustroń, Rabka, Busko - 
Solec, Rymanów, Horyniec,

» Pas środkowy: Ciechocinek, Wieniec,

» Pas Północny: Kamień Pomorski, Kołobrzeg, 
Ustka, Świnoujście, Połczyn, Augustów, Gołdap. 

 

 

Skład borowinowy:
1) Składniki organiczne:
a) kwasy huminowe,
b) bituminy: żywice, woski, sterydy,
c) pozostałe: cukry, białka, alkaloidy, garbniki, 

pektyny, enzymy, celuloza, hemiceluloza.
2) Składniki mineralne:
a) makroskładniki: chlorki, siarczany, 

wodorowęglany Ca, Mg, Na, K, Al, Fe,

b) mikroskładniki: mangan, miedź, kobalt, 
cynk, jod, fluor, brom.

 

 

Najważniejszym z punktu widzenia 
oddziaływania na organizm ludzki są, kwasy 
huminowe.

Rodzaje:

1) kwasy humusowe - rozpuszczalne tylko w 
zasadach (nie rozpuszczają się w kwasach, 
alkoholu, wodzie),

2) fulwokwasy - rozpuszczalne w wodzie, 
kwasach, zasadach i alkoholu,

3) kwasy hymatomelanowe - rozpuszczalne w 
zasadach, alkoholu (nierozpuszczalne w 
kwasach i wodzie).

 

 

WODNY  ROZTWÓR  

BOROWINOWY zawiera:

1) fulwokwasy,
2) aminokwasy i pektyny,
3) enzymy,
4) składniki mineralne,
5) chlorki,
6) wodorowęglany,
7) żywice,
8) woski,
9)sterydy,
10) ligniny,
11) celulozy,

 

 

Efekt biologiczny działania kwasów 
humusowych:

- przeciwzapalne,                                   1. 
mechaniczne

- bakteriostatyczne,                                2. 
termiczne  
- tzw. „dializa skórna” powodująca 
  oczyszczenie i detoksykację,

- antyoksydacyjnie,                                 

- przekrwienie,

- regenerujące skórę (kosmetologia)      
3.chemiczne

 

 

Uzyskiwany poprzez:
- hamowanie aktywności hialuronidyazy,
- pobudzanie fagocytozy,
- hamowanie aktywności PG (głównie PGE

2

),

- tworzenie kompleksów z metalami ciężkimi 

(działanie chelatujące),
- absorpcja produktów przemiany materii w 

skórze,
- usuwanie wolnych rodników tlenowych,
- zmniejszenie peroksydacji lipidów,
- rozszerzenie naczyń włosowatych,
- bezpośrednie działanie fitohormonów, 
- enzymatyczne rozszczepienie mocznika, 

sacharozy, H

2

O

2

.

 

 

Rodzaje zabiegów borowinowych (duża 
pojemność cieplna, a słabe przewodnictwo),

- okłady i zawijania (częściowe i całkowite - 
warstwa 3-5 cm na prześcieradło + daną 
część ciala + prześcieradło), temp. Od 42°-45° 
C, czas 15 min.

- kąpiele częściowe kończyn (fasony) temp. od 
40-42 min.,

- kąpiele całkowite temp. 40° C, czas 15 min.,

- kąpiele zawiesinowe = może być z użyciem 
wody mineralnej lub gospodarczej ( uwaga na 
pH); 1/3 borowiny + 2/3 wody, temp. 37° C, 
czas 15-20 min.,

- jonoforeza borowinowa temp. 40° C, czas 20 
min.,

 

 

- zabiegi ginekologiczne i proktologiczne: 
tampony, naśiadówki, okłady częściowe; do jam 
ciała musi być sterylne), temp. od 42°-45° C, 
czas 15-30 min.

- zabiegi stosowane  w otolaryngologii i 
okulistyce (tampony 

i okłady) temp. od 42°-45° C, czas 15-20 min.  

 

 

MECHANIZM  ICH DZIAŁANIA

Borowina posiadająca właściwości:

1) chemiczne                                  działanie:

- kwasy huminowe,                           - 
przeciwzapalne,

- bituminy,                                         - 
enzymatyczne,
- woski, żywice, estrogeny,
   pierwiastki śladowe.                       - 

hormonalne,
2) termiczne
- duża pojemność cieplna,                 - 

immunomostymulu
- słabe przewodnictwo cieplne.            -jące

 

 

 

Wskazania lecznicze do zastosowania zabiegów 
borowinowych:
1) Choroby narządu ruchu
* ortopedyczno - pourazowe,
* zwyrodnieniowo - zniekształcające, 
* reumatoidalne.
2) Choroby tzw. kobiece
* przewlekłe stany zapalne,
* stany pooperacyjne,
* niepłodność (także i wpływ na układ 

endokrynny),
* klimakterium.

 

 

3) Choroby układu moczowego
* przewlekłe, trudno gojące się stany zapalne 

pęcherza moczowego.
4) Choroby układu trawiennego
* przewlekłe stany zapalne pęcherzyka 

żółciowego,
* przewlekłe zapalenie wątroby,
* zapalenie błony śluzowej żołądka.
5) Choroby laryngologiczne
* przewlekłe zapalenie krtani,
* przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa.
6) Choroby okulistyczne
* przewlekłe stany zapalne przedniego 

odcinka oka.

 

 

 

Jednym z produktów borowinowych jest pasta 
borowinowa posiadająca działanie:

- przeciwzapalne i ściągające,

- baktriobójcze i bakteriostatyczne,

- przekrwienne,

- regenerujące,

- bezpośrednie i pośrednie działanie 
hormonalne,

- minimalne działanie cieplne. 

 

 

Zabiegi z pasty borowinowej

- okłady i zawijania (całkowite i częściowe),

- jonoforeza borowinowa,

- fonoforeza borowinowa,

- kąpiele zawiesinowe,

- okłady w zabiegach stomatologicznych,

- tampony ginekologiczne.

 

 

Zastosowanie lecznicze pasty 

borowinowej

1. Choroby narządu ruchu

* reumatologiczne,

* ZZSK,

* RZS,

* artropatia dnawa,

* choroba zwyrodnieniowa stawów z 
objawami            przewlekłego zapalenia.

 

 

2. Choroby neurologiczne

* niedowłady k.k. dolnych na tle 
naczyniowym,

* niedowłady w przebiegu SM,

* przewlekłe zapalenie wielonerwowe,

* przewlekłe zapalenie korzonków 
nerwowych.

3. Choroby układu krążenia

* przewlekłe niedokrwienie k.k. dolnych,

* choroba Reynauda.

 

 

4. Zastosowanie w terapii przewlekłych 
powikłań    cukrzycowych

* choroba naczyniowa nóg,

* zespół stopy cukrzycowej,

* tzw. neuropatia obejmująca: zespół 
korzonkowy, polineuropatię, mononeuropatia, 
neuropatia wegetatywna,

* paradontoza (bardzo rzadkie),

* powikłania skórne: przebarwienia zanikowe, 
obumieranie tłuszczowe (bardzo rzadkie), 
twardzina, lipodystofia,

* artropatia Charcota, przykurcz Dupuytrena, 
osteoporoza.

 

 

5. Zastosowanie w chorobach 
otolaryngologicznych i stomatologicznych

* przewlekły zanikowy nieżyt nosa,

* przewlekłe zapalenie krtani, zatok obocznych 
nosa,

* choroby przyzębia.

6. Choroby tzw. kobiece

* przewlekłe stany zapalne,

* wybrane typy niepłodności,

*stany pooperacyjne.

 

 

Hipotetyczne drogi 

oddziaływania zabiegów 

borowinowych na organizm 

ludzki

 

1. Pobudzenie receptorów -2 - 
adrenergicznych,

2. Pobudzanie wydzielania w układzie 
hormonalnym: histaminy, serotoniny, 
acetylocholiny, prostacykliny, kalcytoniny,

3.  pobudzanie miejscowego wydzielania 
hormonów:

    PG, endoteliny.

 

 

Preparaty uzyskiwane z 

borowiny

* pasta borowinowa,

* plastry borowinowe,

* emulsja do kąpieli,

* hydrożel borowinowy / ze względu na 
właściwości termiczne, określona jako „terma 
borowinowa”

* żel fizjologiczny, stosowany w:

- jonoforezie (0,01-0,05 mA / cm2 katody),

- fonoforezie (0,4-0,6 W/cm2),

- Krem do masażu (kosmetologia).