Psychologiczne koncepcje

powstawania zaburzeń i ich

terapii

Behawioralna i

poznawcza

Behawioralna koncepcja powstawania zachowania

niedostosowanego

• Zachowanie niedostosowane ma charakter

• albo

• (1) nawyku, który ukształtował się w procesie uczenia się,

np. lęk społeczny lub zachowanie antyspołeczne.

• albo

• (2) braku pożądanych nawyków; np. brak umiejętności,

komunikacji lub rozwiązywania problemów lub zachowań

prospołecznych.

•

• Modyfikowanie zachowania niedostosowanego polega albo

• (1) na oduczeniu nawyku niepożądanego

• albo

• (2) na nauczeniu pożądanego.

Warunkowanie sprawcze

w powstawaniu zachowania niedostosowanego

i w eliminowaniu lub uczeniu brakującego

• 1. Zasada warunkowania sprawczego stwierdza, że

zachowanie powstaje i utrzymuje się w wyniku pozytywnych

konsekwencji z nim związanych.

• Gdy brak jest wzmocnień, zachowanie wygasa.

• Wzmocnienie o charakterze dodatnim polega na

wystąpieniu zdarzenia, które ma funkcję nagrody; o

charakterze ujemnym – na zapobieżeniu wystąpieniu

zdarzenia, które ma funkcję kary.

• Modyfikacja powstałego tą drogą zachowania polega na

wyeliminowaniu wzmocnień i wprowadzeniu wzmocnień

zachowania przeciwnego.

• Nauczenie zachowania brakującego polega na wzmacnianiu

zachowania brakującego (które jest zapoczątkowane przez

modelowanie)

Naśladowanie

w powstawaniu zachowania niedostosowanego

i w eliminowaniu lub uczeniu brakującego

• Niedostosowane zachowanie można nabyć drogą

naśladowania; np. zachowania agresywne u dziecka,

które obserwuje je u rodzica. Uczenie się na drodze

naśladowania polega na obserwowaniu zachowania

drugiej osoby i powtarzaniu go. Przyswojony zakres

naśladowanego zachowania zależy od tego, czy

obserwator postrzega wzmacniające następstwa

zachowania modela. Obserwator podlega „zastępczemu

wzmocnieniu”.

• Modyfikacja powstałego ta drogą zachowania

niedostosowanego polega wzmacnianiu zachowań

przeciwnych do wyuczonych (warunkowanie sprawcze).

• Uczenie brakującego zachowania np. zachowań

prospołecznych następuje drogą modelowania.

Warunkowanie klasyczne

w powstawaniu zachowania niedostosowanego

i w eliminowaniu lub uczeniu brakującego

• Mechanizm warunkowania klasycznego polega na uczeniu się odruchów

warunkowych przez skojarzenie obojętnego bodźca warunkowego

(zewnętrznego lub wewnętrznego), który działa równocześnie z

bezwarunkowym bodźcem awersyjnym (stanem emocjonalnym)

wywołującym obronę.

• Np. skojarzenie jazdy samochodem lub windą z nieprzyjemnymi

doznaniami wegetatywnymi, jak duszności, poty, kołatanie serca, oraz

emocje negatywne, jak lęk.

• Powstaje schemat reagowania: uwarunkowany lęk aktywuje→ reakcję

unikania i →następuje zredukowanie lęku (które wzmacnia reakcję

ucieczki i unikania.

• Tak powstają nawyki lękowe, które nie znikają samoistnie, ponieważ z

powodu unikania nie mogą pojawić się żadne uczucia

współzawodniczące z lękiem, obecność których sprawiłaby, że lęk

słabłby.

• Modyfikacja zachowania polega na wystawianiu pacjenta na działanie

bodźców wywołujących lęk podczas gdy znajduje się on w stanie

emocjonalnego wyciszenia. W ten sposób jest stworzona sytuacja

współzawodniczenia uczuć.

Przykład techniki opartej na warunkowaniu

sprawczym –

trening umiejętności wychowawczych w eliminacji

zachowań agresywnych i antyspołecznych

•

Zachowania agresywne i antyspołeczne dzieci i młodzieży

Zachowania agresywne i antyspołeczne dzieci i młodzieży

•

powstają i są utrzymywane w wyniku

powstają i są utrzymywane w wyniku

•

1. warunkowania sprawczego – gdy istnieją pozytywne

1. warunkowania sprawczego – gdy istnieją pozytywne

konsekwencje związane z zachowaniem.

konsekwencje związane z zachowaniem.

•

- rodzice okazują zainteresowanie o charakterze

- rodzice okazują zainteresowanie o charakterze

negatywnym i nie okazują zainteresowania zachowaniami

negatywnym i nie okazują zainteresowania zachowaniami

prospołecznymi.

prospołecznymi.

•

- rodzice nie stawiają wymagań w sposób konsekwentny.

- rodzice nie stawiają wymagań w sposób konsekwentny.

•

- osoby znaczące, jak grupa rówieśnicza okazuje uznanie

- osoby znaczące, jak grupa rówieśnicza okazuje uznanie

•

- zdobycie pieniędzy lub samochodu

- zdobycie pieniędzy lub samochodu

•

2. Modelowanie - dzieci obserwują agresywne zachowania

2. Modelowanie - dzieci obserwują agresywne zachowania

dorosłych

dorosłych

•

- rodzice stosują rozkazy lub ciężkie kary.

- rodzice stosują rozkazy lub ciężkie kary.

•

- zachowania dzieci w szkole lub w grupie młodzieżowej

- zachowania dzieci w szkole lub w grupie młodzieżowej

•

Nie obserwują zachowań prospołecznych

Nie obserwują zachowań prospołecznych

c.d.

trening umiejętności wychowawczych w

eliminacji zachowań agresywnych i antyspołecznych

•

Zasada terapii = wyeliminować

Zasada terapii = wyeliminować

wzmocnienia, które utrzymują zachowanie

wzmocnienia, które utrzymują zachowanie

antyspołeczne i wprowadzić wzmocnienia

antyspołeczne i wprowadzić wzmocnienia

zachowania prospołecznego.

zachowania prospołecznego.

•

1. Terapeuta uczy rodziców wzmacniać

1. Terapeuta uczy rodziców wzmacniać

zachowania prospołeczne i ignorować lub

zachowania prospołeczne i ignorować lub

karać zachowania antyspołeczne.

karać zachowania antyspołeczne.

•

2. Terapeuta modeluje zachowania

2. Terapeuta modeluje zachowania

prospołeczne a rodzice powtarzają.

prospołeczne a rodzice powtarzają.

Np.proszą zamiast rozkazywać.

Np.proszą zamiast rozkazywać.

c.d.

trening umiejętności wychowawczych w

eliminacji zachowań agresywnych i antyspołecznych

•

Rodzice zawierają umowę z dzieckiem dotyczącą

Rodzice zawierają umowę z dzieckiem dotyczącą

warunków nagradzania zachowania pożądanego.

warunków nagradzania zachowania pożądanego.

•

Np. sporządzają listę pożądanych zachowań

Np. sporządzają listę pożądanych zachowań

•

i nagród za przejawianie pożądanego zachowania.

i nagród za przejawianie pożądanego zachowania.

I negocjują z dziećmi.

I negocjują z dziećmi.

•

Np. proponują dzieciom, że za pożądane

Np. proponują dzieciom, że za pożądane

zachowanie otrzymają punkty lub żetony. Za

zachowanie otrzymają punkty lub żetony. Za

określoną ich liczbę mogą otrzymać cenną dla

określoną ich liczbę mogą otrzymać cenną dla

nich nagrodę. Gdy dziecko przejawi niepożądane

nich nagrodę. Gdy dziecko przejawi niepożądane

zachowanie będzie ukarane odjęciem określonej

zachowanie będzie ukarane odjęciem określonej

liczby punktów, co oznacza oddalenie w czasie

liczby punktów, co oznacza oddalenie w czasie

perspektywy nagrody.

perspektywy nagrody.

c.d.

trening umiejętności wychowawczych w

eliminacji zachowań agresywnych i antyspołecznych

•

Rodzice modelują zachowania prospołeczne, takie,

Rodzice modelują zachowania prospołeczne, takie,

jakie chcą uzyskać od dzieci.

jakie chcą uzyskać od dzieci.

•

Najpierw modeluje to zachowanie terapeuta, a rodzice

Najpierw modeluje to zachowanie terapeuta, a rodzice

obserwują; następnie praktykują nowe zachowanie

obserwują; następnie praktykują nowe zachowanie

przez odgrwanie ról.

przez odgrwanie ról.

•

Uczą się na przykład prosić dzieci o przysługi zamiast

Uczą się na przykład prosić dzieci o przysługi zamiast

im rozkazywać.

im rozkazywać.

•

Terapeuta stosuje wzmocnienia wobec rodziców,

Terapeuta stosuje wzmocnienia wobec rodziców,

chwaląc ich za zachowywanie się w pożądany sposób.

chwaląc ich za zachowywanie się w pożądany sposób.

•

Przez to, że rodzice modelują zachowania

Przez to, że rodzice modelują zachowania

prospołeczne na użytek dzieci ustala się wzorzec

prospołeczne na użytek dzieci ustala się wzorzec

interakcji oparty na wymianie wzmocnień

interakcji oparty na wymianie wzmocnień

pozytywnych i ma szansę utrzymać się, ponieważ

pozytywnych i ma szansę utrzymać się, ponieważ

rodzice i dzieci wymieniają wzmocnienia pozytywne.

rodzice i dzieci wymieniają wzmocnienia pozytywne.

Technika oparta na warunkowaniu klasycznym w leczeniu fobii

Systematyczna desensytyzacja

• Polega na stopniowym wystawianiu pacjenta na działanie

bodźców wywołujących lęk podczas gdy znajduje się on w

stanie emocjonalnego wyciszenia.

• Jej cechą jest dawkowanie działania bodźców lękowych.

• Działanie techniki tłumaczy się zasadą wzajemnego

hamowania reakcji, która zakłada, że jeśli pojawia się nowa

odmienna reakcja emocjonalna na sytuację, to wcześniejszy

nawyk ulega zahamowaniu i osłabieniu. Stan spokoju

stanowi tu reakcję współzawodniczącą z reakcją lęku.

• Stosowanie tej techniki wymaga nauczenia pacjenta

osiągania stanu rozluźnienia mięśni i wyciszenia emocji,

utworzenia listy bodźców lękowych i uszeregowania ich w

hierarchii. Gdy pacjent ma opanowaną umiejętność

rozluźniania się, jest wystawiony na działanie sytuacji

lękowych; począwszy od tych, które wywołują najmniejszy

lęk, a skończywszy na tych, które wywołują lęk największy.

Technika oparta na warunkowaniu

klasycznym

c.d.Systematyczna desensytyzacja

• Ponieważ istnieje zależność między zmniejszeniem reakcji

lękowych na sytuację wyobrażoną i odpowiadającą jej

sytuację występującą w rzeczywistości, bodźce lękowe

mogą być prezentowane albo w realnej sytuacji życiowej ,

albo w wyobraźni. Natura lęku narzuca użycie odczulania w

realnej sytuacji życiowej, bądź w wyobrażonej.

• Lęk przed osamotnieniem, kiedy pacjent boi być sam, bez

towarzystwa i nie odczuwa lęku w obecności terapeuty,

wymaga zastosowania odczulania w realnej sytuacji. Wtedy

typowy program terapii przewiduje stopniowe oddalanie się

od domu z relaksacją po każdym etapie, która umożliwia

pokonanie lęku i dalsze zwiększenie odległości od domu.

Poza tym lęk przed odrzuceniem i krytyką oraz lęki

seksualne wymagają odczulania w realnej sytuacji.

Technika oparta na warunkowaniu klasycznym w

leczeniu fobii

Systematyczna desensytyzacja w wyobraźni

• Pacjent jest wprowadzony przez terapeutę w stan głębokiego relaksu,

• i będąc w tym stanie na sugestię terapeuty stopniowo skupia się na

wyobrażaniu sobie sytuacji lękowych;

• począwszy od tych, które wywołują najmniejszy lęk, a skończywszy na tych,

które wywołują lęk największy.

• Jeśli któraś ze scen wywołuje lęk, lub zdenerwowanie, pacjent podnosi rękę

lub palec wskazujący do góry.

• Jeśli przez okres od trzech do dziesięciu sekund pacjent jest w stanie myśleć

o tej sytuacji bez doznawania lęku, terapeuta sugeruje mu wyobrażenie

sobie kolejnej sytuacji z listy.

• Wszystkie sceny przedstawia pacjentowi przynajmniej dwukrotnie.

• Jeśli reaguje lękiem, terapeuta przerywa wyobrażanie sobie sceny i nie

powtarza jej aż do następnej sesji. Zamiast tego ćwiczy ponownie

wyobrażanie sobie ostatniej, nie budzącej lęku sceny z listy.

• Podczas każdej czterdziesto -pięciominutowej sesji ćwiczy się wyobrażanie

sobie od dwóch do czterech scen.

• Każde kolejne skupienie się na wyobrażeniu powoduje, że siła lęku maleje i w

końcu osiąga poziom zerowy.

• Kolejnym etapem dla pacjenta jest narażenie się na działanie tych samych

bodźców lękowych w realnej sytuacji życiowej.

•

Druga technika oparta na warunkowaniu

klasycznym w leczeniu fobii

terapia implozywna

• Polega na ciągłej, przedłużonej ekspozycji na działanie bodźców wywołujących lęk,

przy zakazie unikania tych bodźców.

• Wymaga się tu od pacjenta maksymalnego odczuwania lęku, aby umożliwić jego

wygaśnięcie; przy czym pozbawiony jest możliwości reagowania unikaniem.

• Prezentacja bodźców trwa tak długo, aż lęk zaczyna słabnąć; co zajmuje od

dziesięciu minut do godziny.

• Jeśli technika okazuje się skuteczna, poziom odczuwania lęku obniża się pod

koniec każdej sesji, a także pod koniec każdej następnej.

• Bodźce wywołujące lęk mogą być prezentowane w realnej sytuacji życiowej, jak i

w wyobraźni.

• Terapeuta aranżuje sytuacje, w których pacjent jest wystawiony na działanie

bodźców wywołujących lek. Zachęca pacjenta, by stawił czoła stresującej sytuacji

i pozostał w niej dotąd, aż lęk zacznie słabnąć. W tym czasie pacjent ma

koncentrować się na rozluźnieniu mięśni i osiągnięciu wyciszenia emocji oraz na

myślach, że ma realnego niebezpieczeństwa w tej sytuacji.

• Dwie teorie wyjaśniają mechanizm działania tej metody. Pierwsza zakłada, że

działa ona na zasadzie hamowania ochronnego, które polega na tym, że jeśli stale

działa bodziec wywołujący reakcje emocjonalną, to po pewnym czasie reakcja ta

słabnie. Mechanizm ten chroni organizm przed nadmiernym pobudzeniem Druga

teoria głosi, że o jej skuteczności decyduje wzajemne hamowanie reakcji. Emocje

związane z osobą terapeuty współzawodniczą z nawykiem lękowym. Dlatego

szczególnie ważna staje się oparta na zaufaniu relacja między pacjentem i

terapeutą .

Technika oparta na warunkowaniu klasycznym

i naśladowaniu w eliminowaniu lęku przed odrzuceniem i

krytyką –

trening asertywności

• Jeśli lęk przed odrzuceniem i krytyką powoduje niewyrażanie

uczuć i wycofywanie się z kontaktów z ludźmi, wtedy oprócz

obniżenia poziomu lęku potrzebna jest zmiana w sposobie

zachowania się pacjenta wobec ludzi.

• Uczy się pacjenta zarówno odpowiedniej ekspresji słownej

służącej wyrażaniu emocje, jak i samego wyrażania emocji w

sytuacji wywołującej lęk.

• Pacjent musi być przekonany, że zmiany w jego odnoszeniu się

do ludzi są potrzebne.

• Pacjentów uczy się odróżniania zachowania asertywnego, czyli

obrony własnych praw od zachowania agresywnego, czyli

atakowania innych ludzi.

• Za każdym razem, gdy osoba przezwycięża lęk i wyraża emocje

osłabia w pewnym stopniu nawyk lękowy.

• Wygaszanie lęku wyjaśnia tu także zasada wzajemnego

hamowania reakcji. Wyrażanie przez pacjenta na przykład

gniewu, czułości lub podziwu stanowi reakcje emocjonalne

współzawodniczące z lękiem.

Systematyczna desensytyzacja w realnej

sytuacji wykorzystująca modelowanie

• Terapeuta prezentuje pacjentowi będącemu w stanie

relaksacji przedmioty, które budzą lęk na przykład węża

lub pająka w pojemniku lub ich fotografie. Gdy pacjent jest

dostatecznie zrelaksowany, terapeuta zmniejsza odległość

pojemnika od pacjenta lub posługuje się większym

pająkiem. Odczulanie w realnej sytuacji ma przewagę nad

odczulaniem w wyobraźni, ponieważ w rzeczywistej sytuacji

terapeuta może wykorzystać także mechanizm

naśladowania. Można bowiem wygasić uwarunkowane

reakcje emocjonalne lęku, kiedy pacjent obserwuje u innej

osoby zachowanie przeciwne do unikania w obecności

obiektu wywołującego lęk. Będący w stanie relaksu pacjent

obserwuje zachowującego się swobodnie terapeutę, który

jest w pewnej odległości od obiektu wywołującego u

pacjenta lęk, i stopniowo zbliża do tego obiektu. Pacjent

sam reguluje tempo zbliżania się modela do obiektu.

Behawioralna terapia poznawcza

Koncepcja powstawania zaburzeń

psychicznych

• Myślenie wpływa na emocje i zachowanie, chociaż

samo jest pod wpływem obecnego nastroju i

konsekwencji wcześniejszych działań (Bandura

1986).

• W ten sposób myślenie odgrywa rolę determinanty

w powstawaniu i utrzymywaniu się zaburzeń

emocjonalnych i zachowania.

• Zniekształcenia w zakresie przekonań i

przetwarzania informacji lub deficyty w

umiejętnościach poznawczych wpływają na

powstawanie zaburzeń emocjonalnych i

zachowania.

Mechanizm działania przekonań na

emocje

• (1) Działa wydarzenie aktywujące (stresujące ) →

(2) system przekonań → (3) emocjonalne

konsekwencje.

• Odwołanie się do racjonalnych przekonań w

wyjaśnieniu zdarzenia o charakterze negatywnym

powoduje adekwatne emocjonalne konsekwencje,

jak smutek, żal, przykrość, oraz determinację, aby

zmienić to, co można zmienić w celu zapobieżenia

pojawieniu się znowu podobnego zdarzenia.

• Z kolei odwołanie się do nieracjonalnego sytemu

przekonań powoduje nieadekwatne emocjonalne

konsekwencje, jak depresja, wrogość, lęk,

poczucie daremności w podejmowaniu wysiłku,

poczucie bezwartościowości.

Mechanizm działania przekonań na

emocje

Konsekwencje myślenia w kategoriach

„muszę” i „powinienem”

• Myślenie w kategoriach „muszę” i „powinienem” sprawia, że

pragnienia i preferencje uzyskują status konieczności.

• Wtedy bowiem to, co człowiek „chce” osiągnąć, zamienia się w

to, co „musi” osiągnąć. Dotyczy to różnych dziedzin: „Muszę

odnieść sukces”, „Muszę być doceniony”, „Muszę być dobrze

traktowany”, „Życie musi być dobre i łatwe”. Pochodną tego

sposobu myślenia jest wyolbrzymiona ocena negatywnych

wydarzeń i niska

• odporność na frustrację.

• Jeśli ktoś jest przekonany, że musi coś osiągnąć i zdarza się, że

tak się nie dzieje, to w konsekwencji myśli, że tego nie zniesie:

”Jeśli nie mam tego, co muszę mieć, to jest to okropne i nie

zniosę tego”. Pochodną jest także ocenianie wartości własnej i

innych ludzi na podstawie tego, czy osiąga się to, co „musi” się

osiągnąć. Jeśli się tego nie osiąga, wtedy reakcją jest

deprecjonowanie wartości własnej lub innych i potępianie za to.

Przekonania dotyczące własnej osoby i ludzi i

pochodzące od nich myśli automatyczne

• Aron Beck wyróżnia dwa rodzaje przekonań.

Ukształtowane w dzieciństwie i pozostające na granicy

świadomości przekonania dotyczące własnej osoby

oraz innych ludzi określa mianem dysfunkcyjnych

założeń. Pochodne od tych założeń myśli, łatwe do

zwerbalizowania, których treść zależy od kontekstu

sytuacji, nazywa myślami automatycznymi. Na

przykład, ktoś wyznaje przekonanie ”jestem głupi”

(dysfunkcyjne założenie), gdy staje przed nim trudne

zadanie, pojawia się myśl automatyczna „nie poradzę

sobie” lub „i tak wszystko popsuję” , a wraz z nią lęk

przed wykonaniem zadania i odłożenie go. Beck

przyjmuje, że pod wpływem zmiany myśli

automatycznych może nastąpić zmiana przekonania o

sobie na głębszym poziomie.

Dysfunkcyjne przekonania wiążą się ze

zniekształcaniem procesu przetwarzania informacji

w taki sposób, aby potwierdzić przekonanie

• Oto przykłady (Burns 1980): (1) Myślenie typu „wszystko albo nic” polegające na

postrzeganiu wszystkiego w czarno-białych barwach, co prowadzi do stwierdzeń

typu: „Jeśli nie mam całkowitej kontroli, tracę całą kontrolę”. (2) Generalizowanie

negatywnych wydarzeń polegające na wnioskowaniu, że jedno negatywne

wydarzenie nieuchronnie zwiastuje nadejście innych negatywnych zdarzeń, na

przykład: „Jeśli to mi się nie udało, teraz na pewno wszystko się zawali”. (3)

Skupianie się na negatywnych aspektach sytuacji, a pomijanie pozytywnych, na

przykład: „ Miasteczko było takie zatłoczone, było okropnie. Kupiłam obraz i

spotkałam starych przyjaciół, ale było tak okropnie”. (4) Automatyczne

deprecjonowanie pozytywnych informacji, na przykład: „Powiedział mi

komplement, ale on jest miły dla wszystkich”.(5) Wyolbrzymianie niedoskonałości

i umniejszanie pozytywnych cech, na przykład: „Nic nie umiem z matematyki i do

niczego się nie nadaję, wprawdzie wypracowania pisze dobre, ale jakie to ma

znaczenie”.

• (6) Opieranie się na emocjach jako dowodzie na prawdziwość, na przykład: „Czuję

się winny, więc musiałem zrobić coś złego”. (7) Stosowanie nieadekwatnych

określeń sytuacji; Negatywne określenie powoduje reakcję emocjonalną

negatywną. (8) Wnioskowanie na podstawie nieistotnych faktów, na przykład:

„Wszyscy na mnie patrzyli, bo miałam wzdęty brzuch”. Często łączy się z

„czytaniem w myślach”. (9) Odnoszenie wszystkiego do siebie polegające na

egocentrycznej interpretacji interpersonalnych sytuacji, na przykład: „Dwoje ludzi

szeptało i śmiało się do siebie, gdy przechodziłam, na pewno mówili, że

wyglądam dziwnie”. (10) Myślenie zdominowane przez powinności i nakazy:

„powinienem” i „muszę” .

Koncepcja terapii oparta na teorii

poznawczej

• Interwencje poznawcze opierają się na założeniu, że zmianę w

emocjach i zachowaniu osiąga się przez oddziaływanie na

myślenie.

• Cel terapii określa się jako modyfikację poznawczo- behawioralną.

• Terapia poznawcza koncentruje się na procesach umysłowych.

• Jej celem jest zmiana przekonań i zachowań.

• Centralnym mechanizmem oddziaływania jest wytworzenie

zmiany w poznaniu, co jest traktowane jako środek wpływu na

emocje i zachowanie.

• Modyfikowane są nieracjonalne przekonania

•

Eliminowanie przekonań dysfunkcyjnych i wprowadzanie w ich miejsce nowych, takich, które

nie powodują negatywnych skutków w zakresie emocji i zachowania.

•

• Uzupełniane są deficyty umiejętności poznawczych

Strategia badania racjonalności lub trafności

przekonań i ich modyfikacji drogą dyskusji

1. Ujawnienie interpretacji wydarzenia, które budzi negatywne

emocje.

• zadając pacjentowi pytania dotyczące interpretacji sytuacji,

która budzi negatywne emocje, bądź prosząc go o wyobrażenie

sobie lub odegranie jej i zwracanie uwagi, jakie myśli się pojawią

lub proponując mu obserwowanie, jakie myśli towarzyszą

sytuacjom budzącym negatywne emocje w życiu codziennym.

• 2. Analiza wartości ujawnionych przekonań.

• Na drodze dyskusji terapeuta pomaga pacjentowi zrozumieć, na

czym polega ich brak racjonalności, aby pacjent chciał je

odrzucić.

• Terapeuta podważa ich zasadność. Na przykład pyta „Jaki pan

ma dowód na to, że ...?”, lub przyjmuje rolę „adwokata diabła” i

wypowiada nieracjonalne przekonania pacjenta, podczas gdy

ten ma za zadanie obronić racjonalny sposób myślenia.

c.d. Strategie badania racjonalności lub trafności

przekonań i ich modyfikacji drogą dyskusji

• Bada wartość przekonania pod względem jego zgodności z

rzeczywistością społeczną: „Jakie są dowody na to, że

zawsze musisz dobrze sobie radzić w pracy i stale

zadowalać szefa?”.

• Może odwoływać się do logiki w przypadku przekonań, które

nie wynikają z przesłanek, na których się opierają: „Jaki jest

związek między dwoma częściami tego stwierdzenia:

«Muszę zawsze sobie dobrze radzić w pracy i zadowalać

szefa, ponieważ wtedy zasługuję na szczęście»?”.

• Może odwoływać się do złych skutków utrzymywania

przekonania: „Jakie są skutki myślenia, że musisz zawsze

dobrze sobie radzić w pracy i stale zadowalać szefa?”.

• Prosi, aby pacjent obronił zasadność nieracjonalnego

przekonania: „Jaki dowód masz na to, że musisz odnieść

sukces, aby mieć poczucie własnej wartości” lub

„Udowodnij, że musisz być popularny, aby czuć się

szczęśliwy”.

Strategia badania racjonalności lub trafności

przekonań i ich modyfikacji drogą testowanie ich

prawdziwości w rzeczywistości

• Pacjent sprawdza, czy jego założenia są słuszne, i przeprowadza w tym

celu eksperymenty.

• Zbiera empiryczne dane na temat słuszności przekonań na podstawie

testowania rzeczywistości.

• Na przykład, terapeuta sugeruje podjęcie pewnego działania, które ma

na celu dostarczenie pacjentowi przyjemnych doznań. Ten zaś

odpowiada, że z góry wie, iż nie doświadczy przyjemności. Wtedy

terapeuta prosi, aby potraktował to przekonanie jako hipotezę i

przeprowadził eksperyment w celu sprawdzenia jej. Jeśli pacjent na

przykład stwierdza, że nie jest w stanie znieść odrzucenia przez płeć

przeciwną, wtedy ma za zadanie poprosić trzy osoby płci przeciwnej o

spotkanie i sprawdzić w ten sposób hipotezę, że nie jest w stanie znieść

odrzucenia. Jeśli perfekcjonista twierdzi, że nie jest w stanie znieść

sytuacji, gdy coś jest nie w porządku z jego wyglądem, ma za zadanie

na przykład, nosić dwie skarpetki w różnym kolorze. Jeśli pacjent

depresyjny twierdzi, że nie doświadczy przyjemności, idąc do teatru,

ponieważ nic mu nie sprawia przyjemności, ma za zadanie pójść do

teatru i stwierdzić empirycznie, czy miało to wpływ na jego nastrój.

Uzupełnianie deficytów w zakresie myślenia i

zachowania Trening radzenia sobie ze stresem –

„trening uodporniania się stres”

• Ma na celu poprawienie umiejętności radzenia sobie w stresujących,

interpersonalnych sytuacjach.

• Opiera się na założeniu, że przyczyną braku tych umiejętności, a co za tym idzie

doświadczania w nich stresu są deficyty w zakresie myślenia i zachowania. Na

przykład brak asertywności u pacjenta z depresją może wynikać z przekonania,

że nie powinien wyrażać swoich potrzeb.

• Łączy modyfikację przekonań z behawioralną techniką zwaną treningiem

samoinstruowania, która polega na kierowaniu własnym zachowaniem przez

dawanie sobie instrukcji. Pacjent obserwuje, jak terapeuta radzi sobie w sytuacji

społecznej, w której on sobie nie radzi, a następnie podaje sam sobie instrukcje

dotyczącą modelowego zachowania równocześnie powtarzając to zachowanie.

• Gdy się znajdzie w rzeczywistej sytuacji wypowiada w myślach instrukcję, na

przykład: „Mam prawo wyrażać swoje potrzeby” i zachowuje się adekwatnie do

niej, na przykład prosi zwierzchnika o takie godziny pracy, które najlepiej

odpowiadają jego potrzebom.

• Trening może dotyczyć uczenia się pozytywnych opinii na własny temat, może

włączać techniki relaksacyjne (Meichenbaum, 1977). Może być wspomagany

wyobrażaniem sobie siebie w stresujących sytuacjach i werbalizowaniem uczuć

oraz odgrywaniem konstruktywnych zachowań w sytuacjach symulowanych, co

powoduje obniżenie poziomu lęku i ułatwia wprowadzenie zmiany zachowania.

Uzupełnianie deficytów w zakresie myślenia i

zachowania Trening rozwiązywania problemów

• Uczy, jak rozwiązywać problemy interpersonalne i

intrapsychiczne. Opiera się na założeniu, że głównym

źródłem problemów zarówno natury intrapsychicznej, jak i

interpersonalnej są deficyty poznawcze, które prowadzą do

braku umiejętności ich rozwiązywania (Nezu i in. 1989).

• Obejmuje następujące kroki: koncentrowanie się na

problemie, precyzyjne definiowanie problemu, generowanie

jak największej liczby alternatywnych rozwiązań, wybór

najlepszego rozwiązania, planowanie wprowadzenia

rozwiązania w życie, ocena skutków, jakie dała realizacja

tego rozwiązania. W przypadku, gdy wybrane rozwiązanie

nie wyeliminowało problemu lub ograniczyło go tylko, należy

wybrać inny sposób, zastosować i ocenić skuteczność.

• Jest uważany za metodę poznawczą, ponieważ dotyczy

umiejętności podejmowania decyzji. Wykorzystuje

behawioralne odgrywanie ról, gdy istnieje potrzeba

wypróbowania nowego zachowania.