Wpływ wiedzy

na

spostrzeganie

świata

społecznego

Wpływ schematów na przetwarzanie
informacji:

•Schematy decydują u
ukierunkowaniu uwagi

•Schematy wpływają na pamięć

•Schematy ułatwiają przetwarzanie
danych

•Schematy ukierunkowują
interpretację danych

1) Schematy decydują u

ukierunkowaniu uwagi

początkowo uwaga skierowana jest
na informacje zgodne;

po potwierdzeniu przynależności do
schematu uwaga jest odwracana od
obiektu (lub jego cech zgodnych ze
schematem), a przywraca ją dopiero
pojawienie się niezgodności;

Poszukiwanie dodatkowych informacji o wypadku

samochodowym w zależności od wieku kierowcy ): (Carver

& de la Garza, 1984)

82

5

4

45

33

38

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

o spożyciu

alkoholu

o wadach

wzroku

o stanie

zdrowia

%

p

os

zy

ku

ją

cy

ch

młody
stary

2. Schematy wpływają na pamięć

Dobroczynne skutki schematów:

nałożenie schematu na dane podnosi
poziom ich zapamiętania, szczególnie jeżeli
stają się one zrozumiałe dzięki schematowi
i jeżeli dane mogą zostać zorganizowane
według schematu (wiązkowanie)

osoby z lepiej rozwiniętym schematem w
jakiejś dziedzinie zapamiętują więcej
informacji

dane związane ze schematem są lepiej
pamiętane niż dane nieistotne dla
schematu, szczególnie gdy
* zapamiętywana jest duża ilość informacji
* przypominanie następuje długo po

zapamiętaniu

* nic nie motywuje do dokładności

2. Schematy wpływają na pamięć; cd.

Które informacje związane ze schematem są
lepiej zapamiętywane: zgodne czy sprzeczne?

Dwa rodzaje procesów pamięciowych

procesy reprodukcji danych (wierne i
bierne odtworzenie)

procesy generowania / rekonstrukcji
danych (aktywne zniekształcenia
wynikające z ingerencji struktur wiedzy)

2. Schematy wpływają na pamięć; cd.

Dane sprzeczne ze schematem są lepiej
przypominane niż zgodne, gdy:

•mamy do czynienia z czystą miarą pamięci
reproduktywnej
•człowiek miał możliwość i motywację do
przemyślenia sprzeczności – (np. brak
gotowych atrybucji sytuacyjnych dla
zachowań sprzecznych z oczekiwaniem)

Dane zgodne ze schematem są lepiej
przypominane niż sprzeczne gdy:

•miary pamięci są podatne na wpływ
wnioskowania (generowania informacji ze
schematów)

Scenki ze skryptu “poranny spacer z

psem”

materiał

przedstawiany

grupie A

materiał

przedstawiany

grupie B

rozpoznanie

dla obu grup

6. najbardziej typowe:

a) wyczekujące stanie przed drzwiami

b) obwąchiwanie krawężnika

c) obsikanie drzewa

a, c

a, c

a, b, c

5. typowe:

a) ujadanie na psa sąsiada

b) wyrywanie się ze smyczy

c) pies nie chce wracać

a, c

a, c

a, b, c

4.

3.

2.

1. bardzo nietypowe:

a) pogryzienie psa sąsiada

b) pies przewrócił pana

c) psa potrącił samochód

a, c

a, c

a, b, c

Struktura eksperymentu Arthura Graessera

Rozdzielenie PAMIĘCI REPRODUKTYWNEJ od

GENERATYWNEJ

Poziom trafień i fałszywych alarmów w zależności od stopnia

typowości rozpoznawanego zdarzenia. Źródło: Graesser (1981)

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

1-1,99 2-2,99 3-3,99 4-4,99 5-5,99

6

pr

op

or

cj

a

od

po

w

ie

dz

i T

A

K

trafienia

fałszywe
alarmy

Pamięć reproduktywna (d’) w zależności od stopnia typowości

rozpoznawanego zdarzenia. Źródło: Graesser (1981)

0

0,5

1

1,5

2

2,5

1-1,99 2-2,99 3-3,99 4-4,99 5-5,99

6

d'

3. Schematy ułatwiają przetwarzanie

danych

dane zgodne są szybciej i łatwiej
zauważane

mniej informacji potrzeba do ich
wykrycia
(Macrae, Stangor i Milne, 1994)

użycie schematu zwalnia zasoby
umysłowe, które mogą być
przeznaczone na inne zadanie
(Macrae, Milne i Bodenhausen,

1994)

Stereotyp “szalikowca” (kibica)
kłótliwy, brutalny, źle wychowany, chamski, arogancki
(ogółem 10)

Stereotyp pedofila (child abuser)
nerwowy, zahamowany, manipulatorski, zepsuty, skryty
(też 10)

Aktywizowano stereotyp szalikowca lub pedofila
(badani opisywali swoje myśli na jego temat przez 5
min), potem w “niezależnym” badaniu rozpoznawali
treść słów prezentowanych im w zdegradowanych
warunkach (ekspozycja 0,1 sek z nałożoną maską z
kropek zaciemniającą słowo w 45% i potem co 5%
zaciemnienie zmniejszano, aż do 10. próby kiedy
zaciemnienie wynosiło 0 ). Słów było 30 (po 10 na
stereotyp + 10 fillerów).

W drugim eksperymencie badani wyszukiwali przez
5 min. sensowne słowa w macierzy 15x15 (te same
20 słów)
Macrae, Stangor & Milne (1994, JESP)

Liczba ekspozycji potrzebna do rozpoznania słowa,

Macrae, Stangor & Milne (1994, J ESP)

7,23

6,7

8,02

7,51

7,85

7,31

6

6,5

7

7,5

8

8,5

aktywizacja pedofil

aktywizacja „szalikowiec”

stereotyp

ek

sp

oz

yc

je

stereotypowe
niestereotypowe
neutralne

Liczba słów znalezionych w macierzy, Macrae, Stangor

& Milne (1994, J ESP)

3,25

3,25

2,33

2,08

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

aktywizacja pedofil

aktywizacja „szalikowiec”

stereotyp

sł

o

w

ae

stereotypowe

niestereotypowe

Średni poziom wykonania
(aktywizacja stereotypu przez ekspozycję jego
nazwy)
Macrae, Milne & Bodenhausen (1994), JPSP

stereotyp

aktywizowany nieaktywizowany

neutralnych

4,42

2,08

zgodnych

1,83

1,33

Test wiadomości

8,75

6,66

4. Schematy ukierunkowują interpretację

danych

Schematy powodują asymilację znaczenia
danych do schematu – wskutek aktywizacji
schematu dane są widziane jako
podobniejsze do niego, niż gdyby były bez
aktywizacji.

Asymilacja jest tym większa:

im krótszy czas upłynął od aktywizacji
schematu
im częściej schemat był aktywizowany w
przeszłości (Srull i Wyer, 1980)
im bardziej dwuznaczne są dane
im mniej optymalne są warunki
przetwarzania informacji

(typy dzienne i wieczorne -Bodenhausen, 1990)

Średnia stereotypowość sądu o innej osobie w
zależności od pory dnia u osób typu porannego i
wieczornego

Bodenhausen (1990, Psychological Science)

Sąd stereotypowy = oceny winy przy
dwuznacznym opisie przypadku gdzie student
oskarżany był o:

•Oszukiwanie na egzaminie (stereotypowy
sprawca: sportowiec) albo

•Fizyczna agresja (Latynoamerykanin)

•Rozprowadzanie narkotyków (Murzyn)

Średnia stereotypowość sądu o innej osobie w

zależności od pory dnia u osób typu porannego i

wieczornego

3

3,5

4

4,5

5

5,5

6

6,5

7

sprawca

stereotypowy

sprawca nie

stereotypowy

sprawca

stereotypowy

sprawca nie

stereotypowy

osoby typu porannego osoby typu wieczornego

9.00
15.00
20.00

4. Schematy ukierunkowują interpretację

danych; cd.

B. Schematy powodują kontrast – wskutek
aktywizacji schematu dane są widziane jako
bardziej różne od niego niż gdyby były bez
aktywizacji.

Kontrast występuje, gdy:

aktywizacja miała charakter jawny i
nachalny (świadomy)
aktywizacja wiąże się z zadaniem
subiektywnie ukończonym (brak efektu
Zeigarnik, który wywołuje asymilację)
spostrzegany bodziec jest bardzo odległy
od aktywizowanej kategorii (silnie
sprzeczny)

4. Schematy ukierunkowują interpretację

danych; cd.

C. Schematy i teorie powodują dostrzeganie

nieistniejących zależności

zjawisko pozornej korelacji = jeżeli
mamy teorię wyjaśniającą jakąś zależność,
to zależność tę spostrzegamy także wtedy,
kiedy jej nie ma w danych (Chapman i
Chapman, rysunek postaci ludzkiej a
diagnozowanie paranoi i homoseksualizmu)

 rola wyrazistości percepcyjnej:
przecenianie rzadko spotykanych zachowań
u rzadko spotykanych rodzajów ludzi
(negatywnych zachowań u przedstawicieli
mniejszości)

W badaniu Rossa, Leppera, i Hubbarda (1975)
uczestnicy czytali rzeczywiste i fikcyjne zapiski
samobójców. Ich zadaniem było określić, które
zapiski były prawdziwe. Po każdej odpowiedzi,
uczestnicy otrzymywali informacje zwrotną o tym,
czy trafili czy nie. Informacje zwrotne były
(oczywiście, bo to psychologia społeczna)
sfabrykowane w ten sposób, żeby u połowy osób
wytworzyć przekonanie, że są „dobrymi
odgadywaczami” a u połowy - „złymi’. W czasie
badania uczestnicy byli podłączeni do aparatury
mierzącej poziom pobudzenia fizjologicznego. Na
końcu powiedziano im, że prawdziwym celem
badania było sprawdzenie reakcji fizjologicznych na
pozytywne i negatywne informacje zwrotne oraz, że
otrzymywane przez nich informacje zwrotne były
sfabrykowane i nie oddają z żaden sposób ich
zdolności odgadywania autorstwa notatek.

Na końcu badania, uczestnicy wypełniali
kwestionariusz, w którym określali ile ich
zdaniem uzyskali trafnych wskazań oraz
szacowali ile trafień by uzyskali w nowym
zadaniu o podobnej konstrukcji i podobnej
trudności.

Mimo, że uczestnicy „wiedzieli” o
sfabrykowaniu informacji zwrotnych
opierali się na nich w swoich
odpowiedziach

.

Darley and Gross (1983) prosili uczestników
swojego badania o ocenienie zdolności
akademickich dziewczyny imieniem
Hannah. Część badanych otrzymywała
informację, że Hannah pochodzi z bogatego
domu i oboje jej rodzice są świetnie
wykształconymi profesjonalistami. Pozostali
uczestnicy byli przekonani, że Hannah
mieszka w slamsowej dzielnicy, a jej rodzice
są słabo wykształconymi pracownikami
fizycznymi.

Następnie połowa badanych oglądała nagranie
video, na którym Hannah rozwiązywała dość
trudny test. W tescie tym wypadała zdecydowanie
średnio, choć jej odpowiedzi nastręczały trudności
interpretacyjnych, z jednej strony poradziła sobie
z kilkoma naprawdę trudnymi pytaniami, a z
drugiej błędnie odpowiedziała na kilka łatwych.

Na koniec wszyscy badani oceniali poziom
umiejętności Hannah, umiejętności te podzielona
na filologiczne, związane z oczytaniem i
matematyczne

Ambiwalentne informacje z nagrania zostały
przez uczestników zinterpretowane zgodnie z
oczekiwaniami sformułowanymi na podstawie
informacji o środowisku rodzinnym Hannah

Samospełniajaca się przepowiednia

(samospełniajace się proroctwo)

The Self-Fulfilling Prophecy

Jednym z najistotniejszych efektów
schematów jest zjawisko polegające na
tym, że schematy zmieniają ludzkie
zachowanie w taki sposób, że wyniki tego
zachowania potwierdzają oczekiwania
wywiedzione ze schematów. Zjawisko to
nazywamy SAMOSPEŁNIAJĄCĄ SIĘ
PRZEPOWIEDNIĄ

W jednym z pierwszych badań
empirycznych nad tym zjawiskiem
Rosenthal i Jacobson (1968) zmierzyli
iloraz inteligencji dzieci z pewnej
szkoły podstawowej, po czym
wylosowali 20% dzieci i zapowiedzieli
nauczycielom, że dzieci owe w ciągu
najbliższego roku szkolnego ujawnią
bardzo wyraźny przyrost inteligencji,
która dotąd była u nich utajona
(przeprowadzone badania testowe
dotyczyły rzekomo wykrywania takiego
właśnie utajonego potencjału
intelektualnego).

Kiedy w rok później autorzy powtórnie
zmierzyli inteligencję swoich badanych, owe
20% dzieci ujawniło rzeczywisty (obiektywnie
mierzony) przyrost inteligencji.

Samospełniająca się przepowiednia jest
zjawiskiem przebiegającym w trzech etapach:
1) obserwator formułuje jakąś błędną hipotezę
na temat obserwowanej osoby,
2) traktuje tę osobę stosownie do swoich
oczekiwań,
3) zaś osoba ta zaczyna reagować na to
zachowaniem, które potwierdza hipotezę
obserwatora.

Warunkiem pojawienia się tej sekwencji
zdarzeń jest bezpośredni kontakt między
obserwatorem a “obiektem” hipotezy i
relatywnie większa zdolność obserwatora do
narzucania własnej definicji sytuacji (Jussim,
1998). Tak więc hipotezy nauczyciela czy
przełożonego mają większą szansę na
samopotwierdzenie niż hipotezy ucznia czy
podwładnego.