Mariusz
Prymula

klasa Ic

Ogólne zasady
wymiarowania

Wymiarami nazywamy wartości liczbowe

określające:

 odległości miedzy równoległymi ścianami,

krawędziami, tworzącymi lub osiami symetrii;

 odległości wierzchołków (punktów) od ścian,

krawędzi lub osi,

 długości krawędzi prostych (długości odcinków

prostych) lub krzywych (długości łuków),

 kąty, jakie tworzą ze sobą ściany, krawędzie i osie.

Wymiarowanie rysunku

Wymiarowanie rysunku polega na oznaczeniu

(wpisaniu)

na rysunku w umowny sposób rzeczywistych wymiarów
przedmiotu. Rysunki techniczne na ogół nie są

wykonywane

w naturalnej wielkości, lecz w określonej podziałce,

przyjęto

więc zasadę, że dla ustalenia wymiarów przedmiotu
miarodajne są liczby wymiarowe wpisane na rysunku, a

nie

wymiary samego rysunku

Linia wymiarowa

Linia wymiarowa jest to linia ciągła cienka,

zakończona

najczęściej grotami(zaczernionymi lub nie

zaczernionymi

otwartymi), które swym ostrzem dotykają linii

zarysu rzutu

przedmiotu, pomocniczych linii wymiarowych

lub linii

punktowych,będących osiami symetrii — w

punktach,

których odległość jest określana przez podaną

liczbę

wymiarową,

Pomocnicze linie

wymiarowe

są to linie ciągłe cienkie,
ograniczające linię

wymiarową.

Służą one do wynoszenia
wymiarów przedmiotu

poza

obręb rzutu, co w

większości

przypadków znacznie

zwiększa

czytelność rysunku.

Pomocnicze linie

wymiarowe

Liczba wymiarowa określa wartość danego

wymiaru w

odpowiednich jednostkach. Wszystkie wymiary

liniowe

na rysunkach podaje się w milimetrach, przy

czym

oznaczenie mm pomija się. Wymiary kątów

podaje się w

jednostkach kątowych, wpisując te jednostki

(stopnie,minuty,

sekundy)

Znaki wymiarowe służą do dodatkowego

oznaczania kształtu przedmiotu

Liczba wymiarowa

a) Linię wymiarową
wymiaru liniowego
prowadzi się równolegle do
wymiarowanego odcinka.
Pomocniczymi liniami
wymiarowymi są linie
będące przedłużeniem
linii zarysu rzutu
przedmiotu, miedzy
którymi ma być
określony wymiar.

b) Kształt grotu linii
wymiarowej: zaczerniony
(I); nie
zaczerniony (II).

Podstawowe informacje

Podstawowe informacje

c) Groty, z braku miejsca,
można umieścić na
zewnątrz linii wymiarowej
poza pomocniczymi liniami
wymiarowymi lub zastąpić
je skośnymi kreskami
(cienkimi) lub kropkami.

d) Pomocniczą linię
wymiarową wyprowadza
się ze środka linii zarysu
rzutu przedmiotu i
przeciąga wyraźnie poza
linię wymiarowa.

Podstawowe informacje

e) Linia wymiarowa zarysu
w kształcie luku jest łukiem
równolegle przesuniętym,
p takim samym promieniu jak
promień zarysu.

f) Linia wymiarowa kąta jest
łukiem zatoczonym z
wierzchołka kąta.

g) Liczbę wymiarową (o
wysokości minimum k = 5,5
mm) umieszcza się nad linią
wymiarową w pobliżu jej
środka. Liczby wymiarowe
powinny być wpisane bardzo
czytelnie, żeby uniknąć
jakichkolwiek niejasności i
pomyłek przy ich
odczytywaniu.

Rozmieszczenie

elementów wymiarowych

a) Groty linii wymiarowej
mogą dotykać linii zarysu
rzutu, pomocniczych linii
wymiarowych lub linii
punktowych.

Rozmieszczenie

elementów wymiarowych

b) Linie wymiarowe
usytuowane jedna nad drugą,
rysuje się w jednakowych
odstępach, tym dalej od
zarysu rzutu, im są dłuższe.
Liczby wymiarowe należy w
tym przypadku przemieszczać
względem siebie

c) Z braku miejsca liczbę
wymiarową można umieścić
nad przedłużeniem linii
wymiarowej.

Rozmieszczenie

elementów wymiarowych

d) Należy unikać przecinania
przez linie wymiarowe innych
linii wymiarowych,
pomocniczych linii
wymiarowych oraz linii zarysu
rzutu.

e) Dopuszczalne jest
przecinanie się linii
wymiarowych dwóch
współosiowych walców.

Rozmieszczenie

elementów wymiarowych

f) W razie konieczności
umieszczenia liczby
wymiarowej na linii zarysu (I)
lub w polu przekroju (II) - linię
zarysu lub kreskowanie
przekroju należy w tym
miejscu przerwać.

Rozmieszczenie

elementów wymiarowych

g) Nie przerywa się linii
wymiarowej przy rzucie
skróconym przerwaniem.

h) Należy tak wpisywać liczby
wymiarowe, by można je było
odczytać patrząc na rysunek z
dołu i z prawej strony.

Rozmieszczenie

elementów wymiarowych

i) Liczby wymiarowe wpisuje
się tak, jak pokazano na
rysunku. Jeśli linia wymiarowa
ma nachylenie określone
zakreskowanym polem - liczbę
wymiarową wpisuje się nad
odnośnikiem. Liczby
wymiarowe kątów można
wpisywać poziomo.

Znaki wymiarowe służą do dodatkowego

oznaczenia kształtu

przedmiotu. Dzięki ich użyciu możliwe jest

często

zmniejszenie liczby niezbędnych rzutów.

Najczęściej są

używane następujące znaki wymiarowe:
 średnicy Ø
 promienia R
 kuli O
 łuku
 grubości x
 kwadratu 
 sześciokąta foremnego

Znaki wymiarowe

a) Podając znak Ø przed
liczbą wymiarową średnicy
można uniknąć dodatkowego
rzutu przedmiotu.

Znak średnicy

Znak średnicy

b) Jeśli rzut przedmiotu ma
kształt niepełnego koła -
można do zwymiarowania jego
średnicy użyć pomocniczych
linii wymiarowych - łuków.

c) Przy wymiarowaniu
otworów o małej średnicy
groty linii wymiarowej oraz
wymiar umieszcza się
zewnątrz otworu.

Znak średnicy

d) Jeśli przedmiot jest
narysowany w przekroju
połówkowym to linie
wymiarowe otworów
zakończone grotami tylko z
jednej strony przeciąga się
poza oś symetrii
przedmiotu.

e) Otwór walcowy
nieprzelotowy rysuje się jako
zakończony stożkiem o kącie
rozwarcia 120°. Wynika to z
kształtu narzędzia — wiertła,
którym otwór jest wykonany.
Otwór nieprzelotowy
wymiaruje się podając jego
średnicę i czynną długość.
Stożka nie wymiaruje się.

Znak promienia

Znak R podaje się przy
wymiarowaniu promieni
zaokrągleń.

a) Linię wymiarową promienia
łuku prowadzi się od jego
środka do łuku i kończy
grotem tylko przy łuku.

b) Jeśli promień łuku jest duży
- jego linię
wymiarową skraca się,
zachowując na końcu
rzeczywisty kierunek
promienia.

Znak promienia

c) Jeśli podana jest szerokość
przedmiotu symetrycznego
- nie podaje się
wartości promienia
zaokrąglenia (jako oczywistej),
tylko znak R.

d) Przy wymiarowaniu
drobnych zaokrągleń linię
wymiarową promienia
przeciąga się poza środek
łuku (/) lub poza łuk (II) i
wymiar umieszcza się po
wypukłej stronie łuku.

Znak kuli

Znak O podaje się przy
wymiarowaniu powierzchni
kulistych, łącznie ze znakiem
R lub Ø.

Znak łuku i grubości

Znak podaje się przy
wymiarowaniu długości łuku i
umieszcza nad liczbą
wymiarową.

Znak x określa grubość
przedmiotu płaskiego. Przy
podaniu tego znaku przed
liczbą wymiarową zbędny jest
dodatkowy rzut przedmiotu.

Znak kwadratu

Znak  podaje się przy
wymiarowaniu przedmiotu o
przekroju kwadratu, co
pozwala uniknąć dodatkowego
rzutu.

Znak sześciokąta

foremnego

Znak podaje się przy
wymiarowaniu przedmiotu o
przekroju sześciokąta
foremnego, co pozwala
uniknąć dodatkowego rzutu.

Powtarzające się elementy

a) Zwymiarowanie trzech

wycięć o szerokości 6 mm i
głębokości 5 mm
rozstawionych co 11 mm.

b) Zwymiarowanie czterech

otworów o średnicy 5 mm,
których osie są rozstawione
wzdłuż linii prostej co 7
mm.

Powtarzające się elementy

c) Zwymiarowanie czterech
takich samych otworów,
których osie leżą na łuku o
danym promieniu i
rozstawione są co 25°.

Powtarzające się elementy

d) W przypadku gdy w
częściach obrotowych osie
otworów są rozmieszczone
równomiernie na okręgu
(zachowana jest stała
podziałka kątowa rozstawienia
osi, np. trzy otwory co 120°,
cztery otwory co 90° itp.),
można wszystkie informacje
przekazać na jednym
rzucie przedmiotu, bez
rysowania dodatkowego rzutu.
Podaje się wówczas wymiar
średnicy okręgu, na którym
leżą osie otworów oraz liczbę
otworów.

Powtarzające się elementy

e) Przy większej liczbie
otworów o zbliżonych
wymiarach takie same otwory
zaznacza. się przez
zaczernianie w celu uniknięcia
pomyłek wykonawczych.

Uwaga. Przy wymiarowaniu
rozstawienia otworów podaje
się zawsze odległość (liniową
lub kątową) między osiami
otworów oraz dodatkowo przy
większej liczbie otworów —
ich liczbę.

Wymiarowanie stożków

Stożek wymiaruje się
przez podanie większej
średnicy D, długości L,
oraz: niniejszej średnicy
d(I). kąta alfa (II) lub
zbieżności C.
poprzedzonej znakiem
(III). Podobnie wymiaruje
się klin dwustronnie
symetryczny.

Wymiarowanie klinów

Klin jednostronny
wymiaruje się przez
podanie większej
wysokości H długości
L oraz: mniejszej
wysokości h (I), kata
beta (II) lub pochylenia
S, poprzedzonego
znakiem (III),

Wymiarowanie ścięć

krawędzi

Jeśli ścięcie krawędzi jest wykonane pod
kątem różnym od 45° - wymiaruje się je
podając szerokość i głębokość ścięcia lub
szerokość i kat ścięcia. Ścięcie krawędzi
otworu wymiaruje się podając obie
średnice oraz całkowity kąt ścięcia.

Wymiarowanie ścięć

krawędzi

Jeśli ścięcie krawędzi jest wykonane pod
kątem 45 ° - szerokość i głębokość ścięcia
są równe. Stosuje się wówczas
uproszczony sposób wymiarowania
(podanie wymiaru liniowego oraz kata
ścięcia).

Zalecenia porządkowe

a) Osie symetrii
przedmiotu należy
urywać tuż za zarysem
jego rzutu.

b) Osie otworów o
dużych średnicach
zaznacza się liniami
punktowymi cienkimi, o
małych zaś średnicach
(do 12 mm) - liniami
ciągłymi cienkimi.
Linie powinny
przecinać się w środku
otworu.

Zalecenia porządkowe

c) Linie i liczby
wymiarowe można
umieszczać w obrębie
zarysu rzutu przedmiotu
tylko wówczas, jeśli nie
zaciemnia to rysunku.
Należy przy tym
przewidzieć miejsce na
czytelne wpisanie liczb
wymiarowych.

d) Należy łączyć kolejne
linie wymiarowe w jedną
prostą.

Zalecenia porządkowe

e) Należy unikać wymiarowania
niewidocznych krawędzi przedmiotu
przedstawionych w rzutach linią
kreskową cienką. Wymiary należy
umieszczać na tych rzutach, na których
odpowiednie zarysy występują
najwyraźniej, a więc w przypadku wycięć
i otworów - na przekrojach.

Zalecenia porządkowe

f) Wymiary wzajemnie ze sobą powiązane
(np. średnica otworu Ø 10 mm i
jego głębokość 8 mm) należy umieszczać
blisko siebie. Dopuszczalne jest przy tym
przecinanie się pomocniczych linii
wymiarowych.

Zasady wymiarowania

a) Zasada wymiarów koniecznych.
Należy podać wszystkie wymiary
niezbędne do wykonania przedmiotu, a
przede wszystkim tzw. wymiary
gabarytowe, tzn. największe wymiary
określające jego wielkość.

Zasady wymiarowania

b) Zasada pomijania wymiarów
oczywistych. Nie podaje się wymiarów
wynikających z równoległości i
prostopadłości powierzchni przedmiotu
lub jego symetrii (np. wartości kątów
prostych lub odległości osi symetrii
przedmiotu od krawędzi).

Zasady wymiarowania

c) Zasada
niepowtarzania
wymiarów. Nie należy
powtarzać wymiarów na
żadnym z rzutów.

Zasady wymiarowania

d) Zasada
niezamykania
łańcucha
wymiarowego. Łańcuch
wymiarowy składa się z
kilku kolejnych
wymiarów. Łańcuch
wymiarowy powinien
zawierać wszystkie
wymiary (a zwłaszcza
gabarytowy) z wyjątkiem
jednego, najmniej
ważnego (podanie
wymiarów
przekreślonych zamyka
dwa łańcuchy
wymiarowe).

Zasady wymiarowania

e) Zasada wymiarów
konstrukcyjnych.
Wymiary części
współpracujących muszą
umożliwiać tę
współpracę (wymiary: 15
mm i 15,5 mm
zapewniają odpowiedni
luz poosiowy).

Zasady wymiarowania

f) Zasada
wymiarowania od baz.
Przyjmuje się jak
najmniejszą liczbę baz i
od nich wymiaruje się
wszystkie szczegóły
przedmiotu (jako bazy
przyjęto dolną i lewą
krawędź płytki).

Podziałki rysunkowe

Rysunki wykonawcze części maszyn i urządzeń
należy przedstawiać w podziałce w celu
zachowania odpowiednich proporcji
wymiarowych między rysowanymi szczegółami.

Podziałka jest to stosunek liczbowy wielkości
liniowych przedstawionych na rysunku do
odpowiadających im wielkości rzeczywistych.
Najczęściej stosuje się następujące podziałki:
 podziałka 1:1 (wielkość naturalna)
podziałki powiększające: 100:1, 50:1, 20:1,
10:1, 5:1, 2:1
podziałki zmniejszające: 1:2, 1:5, 1:10, 1:20,
1:50, 1:100

Podziałki rysunkowe

Rysunek płytki w
różnych podziałkach.

Należy zwrócić uwagę,
że niezależnie od
przyjętej po-działki
wymiary umieszczone na
rysunku muszą być takie
same jak rzeczywiste
wymiary części.