Mariusz 
Prymula         
                      
                      
                      
                      
          

       klasa Ic   
 

 

 

Ogólne zasady 
wymiarowania

Wymiarami nazywamy wartości liczbowe 

określające:

 odległości miedzy równoległymi ścianami,  

krawędziami, tworzącymi lub osiami symetrii;

 odległości wierzchołków (punktów) od ścian, 

krawędzi lub osi,

 długości krawędzi prostych (długości odcinków 

prostych) lub krzywych (długości łuków),

 kąty, jakie tworzą ze sobą ściany, krawędzie i osie. 

 

 

Wymiarowanie rysunku

Wymiarowanie rysunku polega na oznaczeniu 

(wpisaniu)         

na rysunku w umowny sposób rzeczywistych wymiarów
przedmiotu. Rysunki techniczne na ogół nie są 

wykonywane

w naturalnej wielkości, lecz w określonej podziałce, 

przyjęto

więc zasadę, że dla ustalenia wymiarów przedmiotu
miarodajne są liczby wymiarowe wpisane na rysunku, a 

nie                  

wymiary samego rysunku 

 

 

Linia wymiarowa

Linia wymiarowa jest to linia ciągła cienka, 

zakończona

najczęściej grotami(zaczernionymi lub nie 

zaczernionymi

otwartymi), które swym ostrzem dotykają linii 

zarysu rzutu

przedmiotu, pomocniczych linii wymiarowych 

lub linii

punktowych,będących osiami symetrii — w 

punktach,

których odległość jest określana przez podaną 

liczbę

wymiarową,

 

 

Pomocnicze linie 

wymiarowe

są to linie ciągłe cienkie, 
ograniczające linię 

wymiarową.

Służą one do wynoszenia 
wymiarów przedmiotu 

poza

obręb rzutu, co w 

większości 

przypadków znacznie 

zwiększa

czytelność rysunku. 

Pomocnicze linie 

wymiarowe

 

 

Liczba   wymiarowa określa wartość danego 

wymiaru w  

odpowiednich jednostkach. Wszystkie wymiary  

liniowe 

na rysunkach podaje się w milimetrach, przy 

czym 

oznaczenie mm pomija się. Wymiary kątów 

podaje się w

jednostkach kątowych, wpisując te jednostki  

(stopnie,minuty,

sekundy)

Znaki wymiarowe służą do dodatkowego            

        

oznaczania kształtu przedmiotu 

Liczba wymiarowa

 

 

a) Linię wymiarową 
wymiaru liniowego 
prowadzi się równolegle do 
wymiarowanego odcinka. 
Pomocniczymi  liniami 
wymiarowymi są linie 
będące  przedłużeniem  
linii zarysu   rzutu   
przedmiotu, miedzy    
którymi    ma    być 
określony wymiar.

b) Kształt grotu linii 
wymiarowej:   zaczerniony   
(I);                              nie 
zaczerniony (II). 

Podstawowe informacje

 

 

Podstawowe informacje

c) Groty, z braku miejsca, 
można umieścić na 
zewnątrz linii wymiarowej 
poza pomocniczymi liniami 
wymiarowymi lub zastąpić 
je skośnymi kreskami 
(cienkimi) lub kropkami.

d) Pomocniczą linię 
wymiarową wyprowadza 
się ze środka linii zarysu 
rzutu przedmiotu i 
przeciąga wyraźnie poza 
linię wymiarowa. 

 

 

Podstawowe informacje

e) Linia    wymiarowa    zarysu 
w kształcie luku jest łukiem 
równolegle      przesuniętym, 
p takim samym  promieniu jak 
promień zarysu. 

f) Linia wymiarowa kąta jest 
łukiem zatoczonym z 
wierzchołka kąta.

g) Liczbę wymiarową (o 
wysokości minimum k = 5,5 
mm) umieszcza się nad linią 
wymiarową w pobliżu jej 
środka. Liczby wymiarowe 
powinny być wpisane bardzo 
czytelnie, żeby uniknąć 
jakichkolwiek niejasności i 
pomyłek przy ich 
odczytywaniu.

 

 

Rozmieszczenie 

elementów wymiarowych

a) Groty linii wymiarowej 
mogą dotykać linii zarysu 
rzutu, pomocniczych linii 
wymiarowych lub linii 
punktowych. 

 

 

Rozmieszczenie 

elementów wymiarowych

b) Linie wymiarowe 
usytuowane jedna nad drugą, 
rysuje się w jednakowych 
odstępach, tym dalej od 
zarysu rzutu, im są dłuższe. 
Liczby wymiarowe należy w 
tym przypadku przemieszczać 
względem siebie

c) Z braku miejsca liczbę 
wymiarową można umieścić 
nad przedłużeniem linii 
wymiarowej. 

 

 

Rozmieszczenie 

elementów wymiarowych

d)  Należy unikać przecinania 
przez linie wymiarowe innych 
linii wymiarowych, 
pomocniczych linii 
wymiarowych oraz linii zarysu 
rzutu.

e)  Dopuszczalne jest 
przecinanie się  linii  
wymiarowych dwóch 
współosiowych walców. 

 

 

Rozmieszczenie 

elementów wymiarowych

f)  W razie konieczności 
umieszczenia liczby 
wymiarowej na linii zarysu (I) 
lub w polu przekroju (II) - linię 
zarysu lub kreskowanie 
przekroju należy w tym 
miejscu przerwać. 

 

 

Rozmieszczenie 

elementów wymiarowych

g)   Nie przerywa się linii 
wymiarowej przy rzucie 
skróconym przerwaniem.

h) Należy tak wpisywać liczby 
wymiarowe, by można je było 
odczytać patrząc na rysunek z 
dołu i z prawej strony. 

 

 

Rozmieszczenie 

elementów wymiarowych

i) Liczby wymiarowe wpisuje 
się tak, jak pokazano na 
rysunku. Jeśli linia wymiarowa 
ma nachylenie określone 
zakreskowanym polem - liczbę 
wymiarową wpisuje się nad 
odnośnikiem. Liczby 
wymiarowe kątów można 
wpisywać poziomo. 

 

 

Znaki wymiarowe służą do dodatkowego 

oznaczenia kształtu

przedmiotu. Dzięki ich użyciu możliwe jest 

często

zmniejszenie liczby niezbędnych rzutów. 

Najczęściej są

używane następujące znaki wymiarowe:
 średnicy Ø
 promienia R
 kuli O
 łuku 
 grubości   x
 kwadratu 
 sześciokąta foremnego

  

Znaki wymiarowe

 

 

a)  Podając znak Ø przed 
liczbą wymiarową średnicy 
można uniknąć dodatkowego 
rzutu przedmiotu. 

Znak średnicy

 

 

 

Znak średnicy

b)  Jeśli  rzut  przedmiotu  ma 
kształt     niepełnego     koła -  
można do zwymiarowania jego 
średnicy użyć pomocniczych 
linii wymiarowych - łuków.

c)  Przy wymiarowaniu 
otworów o małej średnicy 
groty linii wymiarowej oraz 
wymiar umieszcza się 
zewnątrz otworu. 

 

 

Znak średnicy

d)  Jeśli przedmiot jest 
narysowany w przekroju 
połówkowym to linie 
wymiarowe otworów 
zakończone grotami tylko z 
jednej strony przeciąga   się   
poza   oś   symetrii 
przedmiotu.

e)  Otwór walcowy 
nieprzelotowy rysuje się jako 
zakończony stożkiem o kącie 
rozwarcia 120°. Wynika to z 
kształtu narzędzia — wiertła, 
którym otwór jest wykonany. 
Otwór   nieprzelotowy   
wymiaruje się podając jego 
średnicę i czynną długość. 
Stożka nie wymiaruje się. 

 

 

Znak promienia

Znak R podaje się przy 
wymiarowaniu promieni 
zaokrągleń. 

a) Linię wymiarową promienia 
łuku prowadzi się od jego 
środka do łuku i kończy 
grotem tylko przy łuku.

b) Jeśli promień łuku jest duży 
            - jego   linię   
wymiarową skraca się, 
zachowując na końcu 
rzeczywisty kierunek 
promienia. 

 

 

Znak promienia

c) Jeśli podana jest szerokość 
przedmiotu   symetrycznego     
           - nie podaje się 
wartości promienia 
zaokrąglenia (jako oczywistej), 
tylko znak R.

d)  Przy wymiarowaniu 
drobnych zaokrągleń linię 
wymiarową promienia 
przeciąga się poza środek 
łuku (/) lub poza łuk (II) i 
wymiar umieszcza się po 
wypukłej stronie łuku. 

 

 

Znak kuli

Znak O podaje się przy 
wymiarowaniu powierzchni 
kulistych, łącznie ze znakiem 
R lub Ø. 

 

 

Znak łuku i grubości

Znak podaje się przy 
wymiarowaniu długości łuku i 
umieszcza nad liczbą 
wymiarową.

Znak x określa grubość 
przedmiotu płaskiego. Przy 
podaniu tego znaku przed 
liczbą wymiarową zbędny jest 
dodatkowy rzut przedmiotu. 

 

 

Znak kwadratu

Znak  podaje się przy 
wymiarowaniu przedmiotu o 
przekroju kwadratu, co 
pozwala uniknąć dodatkowego 
rzutu. 

 

 

Znak sześciokąta 

foremnego

Znak podaje się przy 
wymiarowaniu przedmiotu o 
przekroju sześciokąta 
foremnego, co pozwala 
uniknąć dodatkowego rzutu. 

 

 

Powtarzające się elementy

a) Zwymiarowanie trzech 

wycięć o szerokości 6 mm i 
głębokości  5  mm 
rozstawionych co 11 mm. 

b)  Zwymiarowanie czterech 

otworów o średnicy 5 mm, 
których osie są rozstawione 
wzdłuż linii prostej co 7 
mm. 

 

 

Powtarzające się elementy

c)  Zwymiarowanie czterech 
takich samych otworów, 
których osie leżą na łuku o 
danym promieniu i 
rozstawione są co 25°. 

 

 

Powtarzające się elementy

d)  W przypadku gdy w 
częściach obrotowych osie 
otworów są rozmieszczone 
równomiernie na okręgu 
(zachowana jest stała 
podziałka kątowa rozstawienia 
osi, np. trzy otwory co 120°, 
cztery otwory co 90° itp.), 
można wszystkie informacje 
przekazać   na   jednym   
rzucie przedmiotu, bez 
rysowania dodatkowego rzutu. 
Podaje się wówczas wymiar 
średnicy okręgu, na którym 
leżą osie otworów oraz liczbę 
otworów. 

 

 

Powtarzające się elementy

e)  Przy większej liczbie 
otworów o zbliżonych 
wymiarach takie same otwory 
zaznacza. się przez 
zaczernianie w celu uniknięcia 
pomyłek wykonawczych.

Uwaga. Przy wymiarowaniu 
rozstawienia otworów podaje 
się zawsze odległość (liniową 
lub kątową) między osiami 
otworów oraz dodatkowo przy 
większej liczbie otworów — 
ich liczbę. 

 

 

Wymiarowanie stożków

Stożek wymiaruje się 
przez podanie większej 
średnicy D, długości  L, 
oraz: niniejszej średnicy 
d(I). kąta alfa (II) lub 
zbieżności C. 
poprzedzonej znakiem 
(III). Podobnie wymiaruje 
  się   klin    dwustronnie 
symetryczny. 

 

 

Wymiarowanie klinów

Klin jednostronny 
wymiaruje się przez 
podanie większej 
wysokości   H   długości   
L oraz:   mniejszej   
wysokości h (I),  kata  
beta (II)  lub  pochylenia  
S,  poprzedzonego 
znakiem  (III), 

 

 

Wymiarowanie ścięć 

krawędzi

Jeśli ścięcie krawędzi jest wykonane pod 
kątem różnym od 45° - wymiaruje się je 
podając szerokość i głębokość ścięcia lub 
szerokość i kat ścięcia. Ścięcie krawędzi 
otworu wymiaruje się podając obie 
średnice oraz całkowity kąt ścięcia. 

 

 

Wymiarowanie ścięć 

krawędzi

Jeśli ścięcie krawędzi jest wykonane pod 
kątem 45 ° - szerokość i głębokość ścięcia 
są równe. Stosuje się wówczas 
uproszczony sposób wymiarowania 
(podanie wymiaru liniowego oraz kata 
ścięcia). 

 

 

Zalecenia porządkowe

a)  Osie   symetrii   
przedmiotu należy 
urywać tuż za zarysem 
jego rzutu.

b)  Osie otworów o 
dużych średnicach 
zaznacza się liniami 
punktowymi cienkimi, o 
małych zaś średnicach 
(do 12 mm)  -  liniami   
ciągłymi cienkimi.    
Linie    powinny 
przecinać się w środku 
otworu. 

 

 

Zalecenia porządkowe

c)  Linie  i  liczby  
wymiarowe można 
umieszczać w obrębie 
zarysu rzutu przedmiotu 
tylko wówczas, jeśli nie 
zaciemnia to rysunku. 
Należy przy tym 
przewidzieć miejsce na 
czytelne wpisanie liczb 
wymiarowych.

d)  Należy łączyć kolejne 
linie wymiarowe w jedną 
prostą. 

 

 

Zalecenia porządkowe

e)  Należy unikać wymiarowania 
niewidocznych krawędzi przedmiotu      
przedstawionych w rzutach linią 
kreskową cienką. Wymiary należy 
umieszczać na tych rzutach, na których 
odpowiednie zarysy występują 
najwyraźniej, a więc w przypadku wycięć 
i otworów - na przekrojach. 

 

 

Zalecenia porządkowe

f)  Wymiary wzajemnie ze sobą powiązane 
            (np. średnica otworu Ø 10 mm i 
jego głębokość 8 mm) należy umieszczać 
blisko siebie. Dopuszczalne jest przy tym 
przecinanie  się pomocniczych linii 
wymiarowych. 

 

 

Zasady wymiarowania

a) Zasada wymiarów koniecznych. 
Należy podać wszystkie wymiary 
niezbędne do wykonania przedmiotu, a 
przede wszystkim tzw. wymiary 
gabarytowe, tzn. największe wymiary 
określające jego wielkość. 

 

 

Zasady wymiarowania

b) Zasada pomijania wymiarów 
oczywistych. Nie podaje się wymiarów 
wynikających z równoległości i 
prostopadłości powierzchni przedmiotu 
lub jego symetrii (np. wartości kątów 
prostych lub odległości osi symetrii 
przedmiotu od krawędzi). 

 

 

Zasady wymiarowania

c)   Zasada 
niepowtarzania 
wymiarów. Nie należy 
powtarzać wymiarów na 
żadnym z rzutów. 

 

 

Zasady wymiarowania

d)   Zasada 
niezamykania 
łańcucha 
wymiarowego. Łańcuch 
wymiarowy składa się z 
kilku   kolejnych   
wymiarów. Łańcuch 
wymiarowy powinien 
zawierać wszystkie 
wymiary   (a zwłaszcza 
gabarytowy) z wyjątkiem 
jednego, najmniej 
ważnego (podanie 
wymiarów    
przekreślonych zamyka 
dwa łańcuchy 
wymiarowe). 

 

 

Zasady wymiarowania

e) Zasada wymiarów 
konstrukcyjnych. 
Wymiary części 
współpracujących muszą 
umożliwiać tę 
współpracę (wymiary: 15 
mm i 15,5 mm 
zapewniają odpowiedni 
luz poosiowy). 

 

 

Zasady wymiarowania

f) Zasada 
wymiarowania od baz. 
Przyjmuje się jak 
najmniejszą liczbę baz i 
od nich wymiaruje się 
wszystkie szczegóły 
przedmiotu (jako bazy 
przyjęto dolną i lewą 
krawędź płytki). 

 

 

Podziałki rysunkowe

Rysunki wykonawcze części maszyn i urządzeń 
należy przedstawiać w podziałce w celu 
zachowania odpowiednich proporcji 
wymiarowych między rysowanymi szczegółami.

Podziałka jest to stosunek liczbowy wielkości 
liniowych przedstawionych na rysunku do 
odpowiadających im wielkości rzeczywistych. 
Najczęściej stosuje się następujące podziałki:
 podziałka 1:1 (wielkość naturalna)
podziałki powiększające: 100:1, 50:1, 20:1, 
10:1, 5:1, 2:1
podziałki zmniejszające: 1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 
1:50, 1:100 

 

 

Podziałki rysunkowe

Rysunek płytki w 
różnych podziałkach.

Należy zwrócić uwagę, 
że niezależnie od 
przyjętej po-działki 
wymiary umieszczone na 
rysunku muszą być takie 
same jak rzeczywiste 
wymiary części.