Ustawowy ustrój majątkowy kore

background image

Ustawowy ustrój

majątkowy

dr Krzysztof Gołębiowski

background image

Ustawowy ustrój

majątkowy -powstanie

Przesłanki powstania:

– zawarcie małżeństwa

• a więc ustrój może istnieć tylko między osobami, które zawarły

skutecznie małżeństwo, a nie np. osobami, które zawarły

małżeństwo wyłącznie wyznaniowe

– niesporządzenie umowy majątkowej małżeńskiej (w tym

wypadku musiałaby być zawarta przed zawarciem

małżeństwa)

– brak występowania przesłanek ustroju przymusowego

• w takich warunkach powstanie wspólność ustawowa, bez

względu na wolę i wiedzę o tym fakcie po stronie

małżonków (dlatego jest to ustrój „ustawowy”)

• powstanie wspólności oznacza, że małżonkowie podlegają

w zakresie swoich stosunków majątkowych regulacji art.

31 – 46 i nie mogą umownie tego zmienić, chyba że w

formie aktu notarialnego zmienią w ogóle ustrój

background image

Ustawowy ustrój

majątkowy - ustanie

• Wspólność ustawowa powstała z chwilą zawarcia

małżeństwa co do zasady trwa przez cały czas trwania

małżeństwa

• Wcześniejsze (a więc w trakcie trwania małżeństwa)

ustanie wspólności ustawowej może nastąpić jedynie w

razie:

– zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej,

• nawet jeśli utrzymają wspólność, to już jest to ustrój umowny, a nie

ustawowy

– powstania ustroju przymusowego

• Poza tym wspólność ustawowa ustaje w razie ustania

małżeństwa, a więc:

– śmierci jednego lub jednocześnie obojga małżonków

– prawomocnego uznania małżonka za zmarłego

– uprawomocnienia się wyroku rozwodowego

– unieważnienia małżeństwa (art. 21)

background image

Ustawowy ustrój

majątkowy - ustanie

• samo zerwanie przez małżonków wspólnego pożycia nie

powoduje ustania wspólności ustawowej.

– Pomimo pozostawania przez małżonków w faktycznej separacji,

a nawet w konkubinacie z inną osobą

• faktyczna separacja to zupełnie co innego niż separacja

orzekana przez sąd

• bez względu na czas trwania separacji - nadal podlegają oni

ustrojowi wspólności ustawowej

• może to być jednak ważny powód w rozumieniu art. 52 kro

do ustanowienia rozdzielności –

ale dla wystąpienia takiego skutku musi zapaść konstytutywne orzeczenie sądu

– wtedy wszystko, co nabywa małżonek pozostający w

konkubinacie z inną osobą i tak wchodzi do majątku wspólnego

• jeśli jednak nabywa wspólnie z konkubentem, to może

powstać współwłasność ułamkowa: jeden z udziałów będzie

przysługiwał małżonkom w ramach majątku wspólnego,

drugi konkubentowi

background image

Ustawowy ustrój

majątkowy - znaczenie

• znaczenie tej regulacji:

– większość małżeństw pozostaje lub pozostawała

w ustroju ustawowym

– praktyka zawierania przedmałżeńskich intercyz

nie

jest

powszechna,

więc

nawet

ci

małżonkowie, którzy zawarli intercyzę w czasie

trwania małżeństwa, przez pewien czas

pozostawali w ustroju ustawowym

– ponadto (art. 48 k.r.o.) „do ustanowionej umową

wspólności majątkowej stosuje się odpowiednio

przepisy

o

wspólności

ustawowej,

z

zachowaniem przepisów niniejszego oddziału.”

background image

Ustawowy ustrój

majątkowy a majątek

wspólny

• art. 31

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy

ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca

przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje

małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty

majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku

osobistego każdego z małżonków.

• w tym przepisie są dwie definicje: wspólność

ustawowa i majątek wspólny

• są to różne pojęcia

wspólność ustawowa to ustrój, a w nim istnieje

majątek wspólny – definicja niepełna

majątek wspólny – to zbiór praw podmiotowych,

zdaniem niektórych: także pasywów i stanów

faktycznych

• obecnie „majątek wspólny”, dawniej był „dorobek”

background image

Ustawowy ustrój

majątkowy a majątek

wspólny

• trzeba odróżnić pojęcie majątku wspólnego i

(ustroju) wspólności

– ustrój – zespół norm, zasad
– majątek – zespół przedmiotów majątkowych

przysługujących małżonkom

– w praktyce często pojęć tych używa się

wymiennie

• „nieruchomość

ta

objęta

jest

wspólnością

małżeńską”, „do wspólności należy nieruchomość”

itp.

• jednak nie można zapominać o podstawowym znaczeniu

terminu „wspólność majątkowa” („ustawowa”) – jest nim

określenie ustroju, a więc zespołu reguł, norm prawnych

background image

Trzy masy majątkowe w ustroju

ustawowym

• W małżeństwie, w którym obowiązuje

ustrój

wspólności

ustawowej,

występują trzy masy majątkowe:

– majątek wspólny (dawniej dorobek)

małżonków

– majątek osobisty żony
– majątek osobisty męża

background image

Pojęcie współuprawnienia

• majątek wspólny to postać współuprawnienia

• jeśli prawo wchodzi do majątku wspólnego, to

oboje małżonkowie są równocześnie podmiotami

tego prawa, przysługuje ono im wspólnie

– są współwłaścicielami, ale też współwierzycielami itp.

• a więc nie ma dwóch praw podmiotowych, tylko

jedno, które wspólnie, łącznie przysługuje obojgu

małżonkom

• inne przykłady współuprawnienia:

– wspólność spadku, art. 1035 i nast. k.c.

– współwłasność rzeczy w art. 195 i nast. k.c.

– czasem współuprawnienie jest możliwe nawet bez

wyraźnego przepisu dopuszczającego je w odniesieniu do

konkretnego prawa podmiotowego

background image

Wspólność małżeńska a

współwłasność

• często spotkać można zwrot „współwłasność

małżeńska”

– nie jest to określenie ścisłe

– współwłasność (art. 195 i nast.) oznacza wspólne

przysługiwanie prawa własności, a więc prawa

bezwzględnego

mającego

za

przedmiot

rzecz

uregulowanego w art. 140 i nast. k.c.

– ale własność to tylko jedno z wielu praw majątkowych

• poza tym są np. wierzytelności, użytkowanie wieczyste,

udziały w spółkach kapitałowych itp.

• nie można być „współwłaścicielem” wierzytelności

, własność

to prawo mające za przedmiot rzecz

– a w skład majątku wspólnego małżonków mogą

wchodzić wszelkie w zasadzie prawa majątkowe, nie

tylko własność rzeczy

background image

Wspólność małżeńska a

współwłasność

• dlatego w wypadku małżonków mówi się o

wspólności jakichś praw lub całych

zespołów

– tu wspólność (wspólne przysługiwanie)

różnych praw;

– oczywiście w wypadku wejścia do majątku

wspólnego prawa własności małżonkowie są

jej współwłaścicielami (art. 196 k.c.)

– uwagi te odnoszą się też do innych

przypadków

wspólnego

przysługiwania

pewnych zespołów praw, np. majątek

wspólny

wspólników

spółki

cywilnej,

wspólność spadku

background image

Ogólna charakterystyka

majątku wspólnego małżonków

• majątek wspólny to jest majątek małżonków, oni

tylko są podmiotami wchodzących do majątku

praw

• majątek wspólny nie ma osobowości prawnej

– nie ma też w ustroju wspólności odrębnego

podmiotu, któremu miałby przysługiwać majątek

wspólny „małżeństwa”, „rodziny” itp.

• małżonkowie

nie

działają

„w

imieniu

wspólności”, tylko swoim

• a więc jeśli coś wchodzi do majątku wspólnego,

to jest to własne prawo małżonka, tyle że

przysługuje ono też drugiemu małżonkowi

background image

Zagadnienie składników

majątku wspólnego

• zgodnie z k.r.o., majątek wspólny (oraz osobiste

majątki małżonków) składają się z „przedmiotów

majątkowych”

– brak jednak definicji „przedmiotu majątkowego”

• przynajmniej 3 problemy:

– problem szerokiego bądź wąskiego rozumienia

majątku wspólnego – a więc co może być składnikiem

majątku: tylko aktywa czy też pasywa

– czy

wierzytelność

może

składnikiem

majątku

wspólnego, a jeśli tak - to z jakimi skutkami?

– czy w skład majątku wspólnego wchodzi posiadanie

rzeczy?

• rozstrzygnięcia wątpliwości można poszukiwać w

ogólnych przepisach prawa cywilnego i samym k.r.o.

background image

Pojęcie majątku w prawie

cywilnym

• prawo cywilne nie definiuje uniwersalnie

i wiążąco, czym jest „majątek”

– k.c. definiuje tylko „mienie” (art. 44 k.c.)
– „majątek” – zawsze trzeba ustalić znaczenie

tego pojęcia w ramach danej instytucji

– dlatego majątek wspólny małżonków ma

znaczenie wynikające w zasadzie z kro, w
innych przepisach „majątek” może mieć
inne znaczenie

background image

Pojęcie „przedmiotu

majątkowego”

• składniki majątku wspólnego (oraz osobistych

majątków małżonków) k.r.o. określa jako

„przedmioty majątkowe” – co to oznacza?

– Pojęcie „przedmioty majątkowe”, użyte w art.

31 i 33, jest archaiczne, ale siłą tradycji się

utrzymuje

• w prawie cywilnym „przedmiotem” (stosunku prawnego)

jest pewien obiekt, do którego odnosi się zachowanie

stron stosunku, np. rzecz, utwór literacki, energia

elektryczna

– przedmioty nie mogą komuś przysługiwać, mogą

jedynie przysługiwać prawa do nich

– trzeba więc przyjąć, że chodzi w k.r.o. na pewno o

prawa majątkowe, sporne jest natomiast, czy

również o długi oraz posiadanie rzeczy

background image

Wąskie lub szerokie

rozumienie majątku w

wypadku wspólności

ustawowej

• Sporny problem: czy do majątku wspólnego

wchodzą:

– tylko aktywa (prawa) – wąskie rozumienie majątku
– czy zarówno aktywa, jak i pasywa (długi) – szerokie

rozumienie majątku

• a więc np.:

– czy zobowiązania zaciągnięte przez jedno z małżonków

zgodnie z regułą z art. 31 k.r.o. są wspólne obojgu

małżonkom

– czy po ustaniu wspólności zobowiązania wynikające np.

z kredytów zaciągniętych na zakup nieruchomości czy

samochodu podlegają podziałowi razem z aktywami (np.

z prawem własności tej nieruchomości czy samochodu)

background image

Wąskie lub szerokie

rozumienie majątku w

wypadku wspólności

ustawowej

dominujący pogląd: w wypadku ustroju

wspólności chodzi o wąskie znaczenie

majątku

• wspólnością ustawową objęte są tylko aktywa

(prawa)

– wspólność nie rozciąga się na zobowiązania

zaciągane przez małżonków czy obciążające ich z

innych niż czynność prawna tytułów

– a więc nie jest tak, że zobowiązania są małżonkom

wspólne, jeśli powstały w trakcie trwania wspólności,

• co więcej, po ustaniu wspólności w postępowaniu działowym

nie dokonuje się podziału długów

• ten, kto był dłużnikiem, nadal nim pozostaje

• ale można uwzględnić wartość długu przy ustalaniu wartości

składników

background image

Wąskie lub szerokie

rozumienie majątku w

wypadku wspólności

ustawowej

• możliwe do podniesienia argumenty za

tezą o wąskim rozumieniu majątku

wspólnego:

– pojęcie mienia w art. 44 k.c.

– odrębna regulacja odpowiedzialności za

zobowiązania (art. 41)

– brzmienie przepisów wskazujących składniki

majątku wspólnego oraz majątków osobistych

(art. 31, 33 wymieniają tylko aktywa)

– brzmienie pozostałych przepisów dotyczących

majątku wspólnego (np. zwrot „nabyte”, który

wskazuje na uzyskiwanie praw podmiotowym,

a nie zaciąganie zobowiązań)

background image

Wąskie lub szerokie

rozumienie majątku w

wypadku wspólności

ustawowej

• Podsumowując:

– zobowiązanie zaciągnięte przez męża:

• jest jego własnym zobowiązaniem

• z przepisów o wspólności nie wynika, że wchodzi ono w

skład majątku wspólnego

• dłużnikiem jest tylko mąż, żona nie jest dłużnikiem

• wierzyciel nie może domagać się spełnienia świadczenia od

żony (np. kierować przeciwko niej skutecznie powództwa)

• zaciągniecie takiego zobowiązania ma jednak pośredni

wpływ na sytuację żony (problem odpowiedzialności z

majątku wspólnego):

art. 41 k.r.o. reguluje, czy i w jakim zakresie wierzyciel – w razie

braku dobrowolnego spełnienia świadczenia przez męża, będzie

mógł prowadzić egzekucję z majątku wspólnego

natomiast (poza sytuacją uregulowaną w art. 30 k.r.o.) żona nigdy

za takie zobowiązanie nie będzie ponosić odpowiedzialności

swoim majątkiem osobistym

background image

Problem wierzytelności jako

składnika majątku wspólnego

• art. 31 – prawo (przedmiot majątkowy)

nabyte w czasie trwania wspólności
nawet przez jedno z małżonków
wchodzi do majątku wspólnego

– łatwo zrozumieć i zaakceptować ten

skutek w wypadku prawa własności

• żona była stroną umowy sprzedaży jako

kupujący, własność rzeczy stała się wspólna
małżonkom

background image

Problem wierzytelności jako

składnika majątku wspólnego

– problem: czy podobnie jest w wypadku praw

względnych, wierzytelności

• żona zawiera z osobą A umowę np. o montaż

nowych okien w lokalu; niewątpliwie powstała

dla

niej

wierzytelność

tzn.

uprawnienie

domagania się przeprowadzenia wymiany okien

• czy wymiany okien może domagać się też mąż,

który nie zawierał umowy, a osoba A w ogóle nie

wiedziała, że jej kontrahent pozostaje w związku

małżeńskim i kto jest drugim małżonkiem?

• tzn. czy uprawnienie do żądania przeprowadzenia

wymiany okien weszło do majątku wspólnego

background image

Problem wierzytelności jako

składnika majątku

wspólnego - wątpliwości

– cechą wierzytelności jest to że – zwłaszcza jeśli

powstają umownie – mają ściśle oznaczone

strony

• czyli zawierając umowę wiem, z kim wchodzę w relacje

prawne

• a jeśli przyjmiemy, że wierzytelność wchodzi w skład

majątku wspólnego – to zawierając umowę z osobą

fizyczną nie wiemy, czy naszym wierzycielem nie

stanie się małżonek kontrahenta (czyli, czy nie

staniemy się dłużnikiem tej osoby)

• ponadto trzeba zauważyć, że w podanym przykładzie mąż

stałby się wierzycielem, tzn. nabyłby uprawnienia z umowy,

lecz nie byłby dłużnikiem, a więc nie obciążałyby go

obowiązki wynikające z umowy

ponieważ pasywa nie wchodzą do majątku wspólnego

background image

Problem wierzytelności jako

składnika majątku

wspólnego

• jednak mimo tego uznaje się, że wierzytelności wchodzą do majątku

wspólnego – ale różnie się to zdanie rozumie

• w doktrynie i orzecznictwie są dwie główne koncepcje:

– wewnętrznego skutku

– pełnego wejścia do majątku wspólnego

wewnętrzny skutek

– wierzycielem nadal pozostaje ten małżonek, który zawarł umowę i tylko

on może domagać się spełnienia świadczenia od dłużnika

– a drugi małżonek ma tylko jakieś bliżej nieokreślone roszczenie do

swojego małżonka o dopuszczenie do korzystania z efektów wykonania

tego prawa

– zwolennicy tej koncepcji opowiadają się za tym, żeby przy podziale

majątku wspólnego ujmować wartość wierzytelności

a więc zalicza się wierzytelność do majątku wspólnego głównie

na potrzeby ewentualnego postępowania o podział majątku

wspólnego

• ale już nie na potrzeby okresu, kiedy wspólność istnieje i można

domagać się spełnienia świadczenia będącego przedmiotem

wspólnej wierzytelności

background image

Problem wierzytelności jako

składnika majątku

wspólnego

• koncepcja „pełnego skutku”:

– wierzytelność wchodzi do majątku wspólnego

ze wszystkimi konsekwencjami

– oboje małżonkowie są wierzycielami
– moim zdaniem to jest jedyne trafne

rozwiązanie

• wewnętrzny skutek oznacza w zasadzie, że drugi

małżonek nie nabywa tej wierzytelności, skoro nie

może niczego domagać się od dłużnika

• ale że nabywa wierzytelność do swojego małżonka
• tylko nie wiadomo, jaka jest treść tej wierzytelności

background image

Problem posiadania jako

składnika majątku

wspólnego

• za „przedmioty majątkowe” w doktrynie uznawane są także

tzw. korzystne sytuacje prawne, w szczególności posiadanie

rzeczy

– ponieważ mają one „wartość rynkową” i „podlegają ochronie” a

więc są korzystne dla podmiotu takiej sytuacji

• to jest o tyle wątpliwe, że posiadanie jest stanem faktycznym

– art. 336 k.c.:

Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak

właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada

jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne

prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą

(posiadacz zależny).

• a więc przepis definiuje, kto jest posiadaczem – jest nim ten,

kto włada rzeczą, a więc ustalenie, kto jest posiadaczem jest

kwestią faktu

albo ktoś włada rzeczą i wtedy jest posiadaczem

albo nią nie włada i nie jest wtedy posiadaczem

• moim zdaniem kro nie przełamuje tej definicji

background image

Problem posiadania jako

składnika majątku

wspólnego

• jeśli mąż włada jakąś rzeczą, a żona nawet nie wie o jej istnieniu, to

nie można moim zdaniem mówić, że to posiadanie „wchodzi do

majątku” wspólnego

byłaby posiadaczem, który nie sprawuje żadnego władztwa nad rzeczą

i wtedy byłaby np. odpowiedzialna za szkodę wywołaną zawaleniem się

posiadanego przez męża budynku – 434 k.c.

czym innym jest oczywiście kwestia nabycia własności przez zasiedzenie – o

czym w dalszej części wykładu

• niektórzy autorzy twierdzą, że w takiej sytuacji żona nie jest

współposiadaczem wobec osób trzecich, a tylko w relacji z

małżonkiem, który włada rzeczą – można odnieść do tej

koncepcji te same uwagi co do koncepcji „wewnętrznego

skutku” wejścia wierzytelności do majątku wspólnego

• oczywiście jeśli małżonkowie rzeczywiście władają rzeczą

wspólnie to są jej współposiadaczami – ale to wynika z

art. 336 k.c., a nie przepisów k.r.o. o ustroju wspólności.

• Podsumowując:

pogląd

dominujący

:

posiadanie

jest

składnikiem majątku wspólnego, jednak różnie rozumiany

background image

Problem udziałów w

spółce z o.o.

• na udział w sp. z o.o. składają się różne

grupy uprawnień, tradycyjnie dzieli się je

na majątkowe i korporacyjne

• majątkowe – np. prawo do dywidendy

• korporacyjne – np. prawo głosu na zgromadzeniu

wspólników,

prawo

kontroli

organów

spółki,

działalności spółki.

• Pogląd dominujący: wspólnikiem w spółce

jest tylko jeden z małżonków (najczęściej

ten, który zawierał umowę spółki), a do

majątku

wspólnego

wchodzą

tylko

uprawnienia

ściśle

majątkowe

np.

roszczenie o wypłatę dywidendy

background image

Charakter prawny

wspólności - pojęcie

Różne znaczenia słowa „wspólność”:

– ustrój majątkowy (zespół reguł)
– majątek wspólny (takie znaczenie ten zwrot ma

raczej wyjątkowo i w zasadzie tylko w języku

prawniczym)

– fakt wspólnego przysługiwania prawa kilku

podmiotom (to znaczenie nie odnosi się tylko do

małżonków)

• wspólność prawa w tym znaczeniu to najogólniej jego

cecha polegającą na tym, że przysługuje ono

więcej niż jednemu podmiotowi np.

• „między małżonkami/wspólnikami spółki „ABC” s.c.

istnieje wspólność prawa własności rzeczy x”

background image

Charakter prawny wspólności -

pojęcie

• tak rozumiana wspólność (w trzecim

znaczeniu) może rządzić się różnymi

zasadami, np. przy współwłasności z art.

195 i nast. k.c. (wspólne przysługiwanie

własności rzeczy) – decyduje o wielu

kwestiach wielkość udziału.

– i np. czynności zarządu może dokonać tylko większość

współwłaścicieli ale oblicza się ją wg wielkości udziałów

• i w tym kontekście analizuje się charakter

wspólności małżeńskiej, a więc charakter

wspólnego przysługiwania praw w ramach

majątku wspólnego

background image

Charakter prawny wspólności -

pojęcie

• nie chodzi więc o cechy ustroju czy

samego majątku wspólnego

• ale o to, na jakich zasadach, według

jakich reguł prawa są małżonkom
wspólne

– np. czy mają udziały w tych prawach i

czy mogą nimi rozporządzać

background image

Charakter prawny

wspólności

Cechy wspólności majątku w ramach ustroju

ustawowego :

• 1.

powiązanie wspólności ze stosunkiem podstawowym

(łączny charakter wspólności);

• 2.

niemożność żądania podziału majątku wspólnego w

trakcie trwania wspólności;

• 3.

niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym

oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia;

• 4.

niemożność żądania przez wierzyciela jednego z

małżonków zaspokojenia z udziału, który w razie ustania

wspólności przypadnie małżonkowi;

• 5.

brak określenia wysokości udziału małżonka w majątku

wspólnym

• 6. prawne, a nie gospodarcze kryterium wyróżnienia majątku

wspólnego ;

• 7. brak podmiotowości majątku wspólnego

background image

Łączny charakter

wspólności

• łączny charakter wspólności praw polega

na tym, że stosunek wspólności majątku

nie jest samodzielny,

• wspólność łączna pewnych praw lub jak

tutaj mas majątkowych polega na tym, że

jej istnienie jest uzależnione od

istnienia innego stosunku prawnego,

stosunku podstawowego

– pełni wobec tego stosunku ta wspólność praw

rolę służebną

– ma zapewnić jego trwałość

background image

Łączny charakter

wspólności

• dla

powstania

wspólności

majątkowej małżeńskiej i dalszego
istnienia wspólności muszą istnieć
dwa inne elementy:

• małżeństwo – i to jest główny stosunek

podstawowy, jego cele ta wspólność
realizuje

• niewyłączony przez przepisy lub strony

ustrój wspólności majątkowej

background image

Łączny charakter

wspólności

– Wspólność nie może istnieć bez trwania

małżeństwa

• z chwilą ustania małżeństwa wspólność musi ustać

– nie oznacza to, że objęte nią prawa

automatycznie się dzielą,

• pozostaną one wspólne małżonkom

• ale nie będą już od tej chwili podlegać regulacji art.

34(1) k.r.o. do art. 42

– nie będzie to już wspólność łączna

– art. 46: w sprawach nieunormowanych w artykułach

poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej

do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału

tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o

wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku.

– czyli prawa będą wspólne, ale np. nie będzie obowiązywać

zasada samodzielności zarządu z art. 36 § 2 k.r.o.

background image

Łączny charakter

wspólności

– kolejnym przejawem łącznego charakteru

wspólności jest to, że podmiotami majątku
wspólnego w ramach wspólności ustawowej
(na zasadach określonych w art. 34-42 kro)
mogą być tylko małżonkowie

– nikt inny ani w wyniku zawarcia umowy, ani w

inny sposób nie może wstąpić w prawa
małżonka wynikające z tej wspólności

• ponownie jednak trzeba zwrócić uwagę, że już po

ustaniu wspólności inny podmiot może nabyć udział
w majątku wspólnym – jednak nie będzie to już
wspólność łączna

background image

niemożność żądania podziału

majątku wspólnego w trakcie

trwania wspólności

Art. 35. W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie

może żądać podziału majątku wspólnego.

• wspólność łączna zwłaszcza w wypadku wspólności istniejącej między

małżonkami ma ze względu na swoje funkcje charakter trwały,

• ma służyć realizacji celów stosunku podstawowego (małżeństwa)

• inaczej jest w wypadku współwłasności w częściach ułamkowych

k.c. (art. 195 i nast. k.c.):

– Ta ostatnia jest instytucją przejściową, powstającą nieraz

przypadkowo i dlatego ustawodawca wyraźnie podkreślił

przysługiwanie współwłaścicielowi uprawnienia do żądania

jej zniesienia (art. 210 zd. 1 k.c.),

• Przepis art. 35 uniemożliwia wystąpienie jednego z małżonków

przeciw drugiemu z roszczeniem analogicznym do tego, o jakim

stanowi art. 210 zd. 1 k.c.

• ponownie trzeba podkreślić, że chodzi o roszczenia w trakcie trwania

ustroju wspólności, a nie po ustaniu ustroju wspólności (zazwyczaj

ustaje wraz z ustaniem małżeństwa),

– po ustaniu ustroju stosuje się na podstawie art. 46 przepisy o

wspólności majątku spadkowego

background image

Niemożność rozporządzania udziałem w

majątku wspólnym oraz

zobowiązywania się do takiego

rozporządzenia

• przepis dosłownie odnosi się do udziału, który

przypadnie w przyszłości, a więc po ustaniu małżeństwa

• a więc np. umowa „zobowiązuję się, że rozwiodę się z

żoną i przeniosę cały przypadający mi udział w majątku

wspólnym na ciebie” – na podstawie art. 35 k.r.o. byłaby

nieważna

• ale można też wywnioskować, że udziałem nie można

rozporządzać w trakcie trwania ustroju wspólności

– to tyle oczywiste, że podmiot inny niż małżonkowie nie

może być podmiotem majątku wspólnego

• chodzi o rozporządzenie udziałem w całym majątku

– czym innym oczywiście jest rozporządzanie konkretnym

prawem objętym wspólnością

– tego co do zasady może dokonać każdy z małżonków

samodzielnie – art. 36 § 2 k.r.o.

background image

Niemożność rozporządzania udziałem w

majątku wspólnym oraz

zobowiązywania się do takiego

rozporządzenia

• Istotny problem, który w ostatnim okresie „odżył”:

• czy zakaz ten dotyczy czynności mortis causa, a więc

dokonywanych na wypadek śmierci

• na pewno nie ma w art. 35 k.r.o. zakazu sporządzania

przez małżonka testamentu w ogóle

– a także testamentu zawierającego wyłącznie powołanie

do spadku (całego spadku)

• problem dotyczy tych postanowień testamentu, które

odnoszą się do konkretnych praw i prawa te wchodzą

do majątku wspólnego:

– a więc np. testamentu zawierającego zapis zwykły,

dawniej określanego w k.c. jako „zapis” (art. 968 i nast.

k.c.)

– 981

1

i nast. k.c. - nowa instytucja: zapis windykacyjny –

od 2011 r.

background image

Niemożność rozporządzania udziałem w

majątku wspólnym oraz

zobowiązywania się do takiego

rozporządzenia

• czy

małżonek

może

zapisać/zapisać

windykacyjnie udział w prawie, które jest w

majątku wspólnym lub samo to prawo

• w polskim prawie spadkowym obowiązuje

zakaz testamentów wspólnych

– a więc małżonkowie nie mogą sporządzić

testamentu razem

• art. 35 stanowi, że małżonek nie może

również rozporządzać udziałem, który w razie

ustania

wspólności

przypadnie

mu

w

poszczególnych przedmiotach należących do

majątku

wspólnego

background image

Niemożność rozporządzania udziałem w

majątku wspólnym oraz

zobowiązywania się do takiego

rozporządzenia

• notariusze odmawiali sporządzania testamentów zawierających

zapis windykacyjny składnika majątku wspólnego (albo udziału,

który w takim przedmiocie przypadnie testatorowi w chwili

śmierci)

• wielu autorów wskazuje, że taki zapis zwykły/zapis windykacyjny

jest sprzeczny z art. 35 k.r.o.

– bo zawiera zakazane przez ten przepis „rozporządzenie udziałem”

• jednak art. 941 k.c. i inne przepisy tytułu III Księgi czwartej k.c. nie

posługują się pojęciem „rozporządzenia

– w testamencie znajdują się „rozrządzenia

– „rozporządzenie” to czynność inter vivios

– ustawodawca posługuje się terminologią w tym zakresie bardzo

konsekwentnie

• dopuszczalność zapisu windykacyjnego udziału w składniku

majątku wspólnego można uzasadnić też brzmieniem art. 981

2

k.c.

– oraz wieloma innymi argumentami np. natury celowościowej –

odmienna interpretacja prowadziłaby do tego, że dla znacznej części

obywateli zapis windykacyjny byłby niedostępny

background image

Niemożność rozporządzania udziałem w

majątku wspólnym oraz

zobowiązywania się do takiego

rozporządzenia

– sprawą zajął się Sąd Najwyższy:

• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP

46/12
Zapisem windykacyjnym mogą być objęte przedmioty

majątkowe wymienione w art. 981

1

§ 2 k.c. należące do

majątku wspólnego małżonków pozostających w ustroju

wspólności ustawowej.

z uzasadnienia:

W piśmiennictwie trafnie podkreślono, że art. 35 k.r.o.

dotyczy wyłącznie czynności prawnych inter vivos, nie może

zatem

być

przeszkodą

do

ustanowienia

zapisu

windykacyjnego, którego przedmiotem miałby zostać udział

w majątku wspólnym małżonków. Funkcją tego przepisu jest

niedopuszczenie osób trzecich do sfery prawnej majątku

wspólnego w trakcie trwania wspólności, lecz nie wówczas,

gdy wspólność ustaje, co dzieje się najpóźniej z chwilą

śmierci jednego z małżonków.

background image

Niemożność żądania przez wierzyciela

jednego z małżonków zaspokojenia z

udziału, który w razie ustania

wspólności przypadnie małżonkowi

• art. 42 k.r.o.
Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności

ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie

ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w

majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach

należących do tego majątku

• inna wspólność łączna – spółka cywilna – wierzyciel może

zająć udział - 870 kc:

Jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została

przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości

wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie

praw

przysługujących

wspólnikowi

na

wypadek

wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może

wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące

naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas

oznaczony

background image

Niemożność żądania przez wierzyciela

jednego z małżonków zaspokojenia z

udziału, który w razie ustania

wspólności przypadnie małżonkowi

Przepis art. 42, podobnie jak zakazy

ustanowione w art. 35 k.r.o., nie
wyłączają

oczywiście

możliwości

zajęcia

poszczególnych

praw

wchodzących

w

skład

majątku

wspólnego

background image

Udziałowy bądź

bezudziałowy charakter

wspólności

• bezsporne jest, że w czasie trwania wspólności

udziały małżonków nie są określone ułamkowo

– określenie wielkości udziałów następuje dopiero z

chwilą jej ustania (art. 43 k.r.o.)

– inaczej

np.

współwłasność

w

częściach

ułamkowych (195 i nast. k.c.).

• tu każdy współwłaściciel ma ułamkowo określony udział

– mówi się w związku z tym, że jest to „wspólność

bezudziałowa”

• kwestionuje tę wykładnię od dawna E. Gniewek, który

twierdzi,

że

małżonkowie

mają

udziały,

tylko

nieokreślone co do wielkości

• większość autorów jednak twierdzi, że wspólność jest

bezudziałowa, tak też J.Strzebinczyk

background image

Udziałowy bądź

bezudziałowy charakter

wspólności

• ale co ma małżonek w majątku wspólnym? Co

jest nietrafnego w stwierdzeniu, że ma „udział o

nieokreślonej wielkości”, dokładnie tak jak w

spółce cywilnej?

• moim zdaniem można w ogóle w prawie

cywilnym mówić o udziale w dwóch znaczeniach:

• „uczestniczenie w prawie” – mam udział, jestem jednym

z podmiotów współuprawnionych

• wielkość siły tego współuprawnienia – jeśli jestem

współuprawniony, to rodzajowo moje uprawnienia są

takie same jak innych uprawnionych. Udział w tym

znaczeniu może określać „siłę” tych uprawnień

– moim zdaniem tu jest udział w znaczeniu 1, nie ma

w drugim.

– taką tezę przyjmuje ostatnio też prof. Nazar

background image

Prawny charakter wyróżnienia

majątku wspólnego

• zagadnienie

powiązane

z

kwestią

mechanizmu

prawnego

powstawiania

majątku wspólnego

• chodzi o to, na podstawie jakich kryteriów

wyróżnia się poszczególne masy majątkowe

tzn.

majątek

wspólny

od

majątków

osobistych

– np. przedsiębiorstwo (art. 55

1

k.c.) wyróżnia się

na

podstawie

kryteriów

funkcjonalnych,

gospodarczych

• w skład przedsiębiorstwa wchodzi to, co służy

prowadzeniu działalności

background image

Prawny charakter wyróżnienia

majątku wspólnego

• wyróżnienie majątku wspólnego ma charakter

wyłącznie prawny, nie gospodarczy

• nie jest istotne, czy składniki tego majątku są

powiązane ze sobą gospodarczo, a nawet to, czy

małżonkowie o poszczególnych składnikach wiedzą.

– przeciwnie, o istnieniu pewnych składników majątku

wspólnego nieraz dowiadują się dopiero po wielu latach

od ich nabycia, już w czasie konfliktu i rozpadu związku

• nie jest istotne, jakie jest faktyczne przeznaczenie

składników majątku małżonków

– i czy oboje małżonkowie korzystają z danego składnika,

np. objęli rzecz w posiadanie

• o wejściu do majątku wspólnego lub majątku

osobistego danego prawa podmiotowego decydują

tylko przepisy i okoliczności prawne (art. 31-33)

background image

Prawny charakter wyróżnienia

majątku wspólnego

• a więc przy spełnieniu przesłanek z art. 31 k.r.o. nabywane

przez małżonka prawa będą wchodzić do majątku

wspólnego, nawet jeśli małżonkowie od lat żyją w

separacji faktycznej.

• z drugiej strony, pomimo odrębności prawnej majątku

wspólnego i majątków osobistych, z reguły majątki te w

czasie trwania wspólności ustawowej praktycznie nie są

wyodrębnione i często stanowią jedną całość gospodarczą.

– np. mąż korzysta z samochodu, będącego składnikiem

majątku osobistego żony, a żona ze wspólnego pojazdu,

mieszkają w lokalu będącym przedmiotem własności

wyłącznie męża, jednak w lokalu tym znajdują się

ruchomości (sprzęt AGD, meble) będące składnikami majątku

wspólnego

– nie zmienia to faktu, że niektóre składniki tej jednej całości

gospodarczej to składniki majątku osobistego męża czy żony

a inne – ich majątku wspólnego

background image

Brak podmiotowości majątku

wspólnego

• cecha wspomniana wcześniej

– nie ma odrębnego od małżonków podmiotu prawa –

„majątku wspólnego”, „wspólności”

– to małżonkowie są podmiotami praw wchodzących

w skład majątku wspólnego

– majątek wspólny nie może mieć długów ani praw –

majątek nie jest podmiotem stosunków prawnych

– wszelkie prawa i obowiązki zwiane z majątkiem

wspólnym mogą przysługiwać tylko małżonkom

– dlatego też małżonkowie przez sam fakt

pozostawania w ustroju wspólności nie są swoimi

przedstawicielami ustawowymi

– w obrocie działają tylko we własnym imieniu, nawet

jeśli zarządzają majątkiem wspólnym

background image

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• chodzi o to, jak powstaje majątek wspólny, a

nie ustrój wspólności

• a więc jakie przesłanki decydują o tym, że

nabywane przez małżonka prawo wejdzie do

majątku wspólnego (a nie osobistego)

– albo, ujmując problem inaczej: jakie okoliczności

decydują o tym, że uznajemy, że dane prawo, co

do którego jesteśmy pewni, że zostało nabyte

przez przynajmniej jedno z małżonków, wchodzi

w skład majątku wspólnego małżonków, a nie

majątku osobistego żony czy męża

• generalnie regulacja tych kwestii jest

zamknięta w art. 31-34 k.r.o.

background image

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• uwaga ogólna:

– art. 31 przesądza, że wspólność obejmuje

przedmioty nabyte przez małżonków w trakcie

trwania ustroju wspólności

– nawiązując do wcześniej podanej typologii

ustrojów można więc stwierdzić:

• nie jest to wspólność ogólna, a wspólność dorobku –

według podanej wcześniej typologii

– to, co było w majątku małżonków przed

powstaniem ustroju wspólności (a więc

zasadniczo przed zawarciem małżeństwa),

należy do ich majątków osobistych

– dalej reguła, że to, co nie należy do majątku

wspólnego, należy do osobistego – oczywiste

background image

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

!!układ regulacji – ogólne opisanie

mechanizmu!!:

• art. 31 § 1 przesądza, co wchodzi w skład

majątku wspólnego (najważniejszy przepis całej
tej regulacji)

• § 2 wymienia przykładowo składniki majątku

wspólnego

• art.

33

wymienia

wyczerpująco

(taksatywnie) składniki majątków osobistych

– ten przepis zawiera wyliczenie wyczerpujące

• i jeszcze art. 34 – pewna modyfikacja reguł z 33

background image

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

w uproszczeniu można więc przyjąć,

że:

• to, co nie wymienione w art. 33, należy do

majątku wspólnego

• oczywiście zagadnienie art. 33 dotyczy tylko

praw nabytych po powstaniu wspólności

– bo rozważać przynależność do wspólności można tylko

w odniesieniu do przedmiotów nabytych

po

powstaniu wspólności – 31

– należy zwrócić uwagę na dwie kwestie:

• moment nabycia
• podmiot zdarzenia prowadzącego do nabycia

background image

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• Moment nabycia:

– zgodnie z art. 31 k.r.o. do majątku

wspólnego mogą wejść tylko prawa nabyte
w trakcie trwania ustroju wspólności

a więc najpierw należy ustalić, czy

nabycie nastąpiło w trakcie trwania
małżeństwa (ściślej: trwania ustroju
wspólności)
a potem rozważać, czy w
świetle art. 31-34 nabyte prawo należy do
majątku wspólnego czy osobistego

background image

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• Moment nabycia:

– istotne

jest,

aby

zdarzenie

prawne

powodujące powstanie prawa nastąpiło w

trakcie trwania wspólności

– Problem

zdarzeń

„złożonych”,

„rozciągniętych” w czasie:

– Jeżeli

spełnienie

poszczególnych

przesłanek

(elementów stanu faktycznego), potrzebnych do

nabycia prawa, jest rozłożone w czasie, decydującą

o wejściu w skład majątku wspólnego jest chwila

spełnienia ostatniej z tych przesłanek.

– istotne zwłaszcza przy zasiedzeniu

background image

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

Podmiot zdarzenia prawnego

– fundamentalne znaczenie ma ten fragment art.

31:

wspólność

majątkowa

(wspólność

ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe

nabyte w czasie jej trwania przez oboje

małżonków lub przez jednego z nich

(majątek wspólny).

– z mocy prawa do wspólności w czasie jej

trwania wchodzą przedmioty majątkowe:

nabyte przez oboje małżonków – np. oboje są

stroną umowy

nabyte przez jedno z małżonków – np. tylko

jeden zawiera umowę

background image

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

Podmiot zdarzenia prawnego

• Dla przynależności przedmiotu majątkowego do

majątku wspólnego nie ma zatem znaczenia, czy

stroną czynności prawnej, której skutkiem jest nabycie

przedmiotu majątkowego, są oboje małżonkowie,

czy jeden z nich

• wejście nabytego prawa do majątku wspólnego w

razie działania jednego tylko małżonka następuje:

nawet bez wiedzy drugiego małżonka

bez potrzeby dodatkowych oświadczeń ze strony

drugiego małżonka

– bez względu na wolę i świadomość małżonka, który dokonuje

czynności

skutek występuje tu ex lege, bez udziału woli drugiego

małżonka

background image

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• przykład zastosowania tych reguł – zasiedzenie (art. 172 i

nast.. k.c.) – zdarzenie „rozłożone w czasie”

Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa

własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat

dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał

posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).

• jeśli posiadaczem samoistnym był mąż, a żona stała się

współposiadaczem pod koniec biegu terminu

– albo w ogóle nie stała się współposiadaczem

• to jeśli koniec biegu zasiedzenia przypadł na okres istnienia

wspólności – mąż nabywa własność do majątku

wspólnego

– tak samo w wypadku, gdy przez 19 lat osoba A posiadała

nieruchomość uzyskując posiadanie w dobrej wierze, i po 19

latach tego posiadania zawarła związek małżeński – po roku

od tego momentu nabędzie własność przez zasiedzenie do

majątku wspólnego

background image

Mechanizm nabycia prawa

do majątku wspólnego

• znaczenie woli stron umowy

– Dla spowodowania nabycia do majątku wspólnego lub

jego wyłączenia w zasadzie nie ma znaczenia

oświadczenie małżonka będącego stroną czynności

prawnej np. o tym, że „nabywa nieruchomość za środki

ze swojego majątku osobistego” albo „do majątku

osobistego”

• często w akcie notarialnym obejmujący umowę sprzedaży

nieruchomości znajduje się takie oświadczenie, potem na tej

podstawie następuje wpis do księgi wieczystej tylko np. męża

jako wyłącznego właściciela,

• to nie zamyka żonie drogi do kwestionowania przynależności

nieruchomości do majątku osobistego, tzn. może ona dowodzić,

że własność nieruchomości weszła do majątku wspólnego

– Bez znaczenia jest też wola wyrażona przez osobę

trzecią, będącą drugą stroną takiej czynności.

– z wyjątkiem darowizny - art. 33 pkt 2


Document Outline


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ustawowy ustrój majątkowy cz2 kor
ustroje majatkowe orzecznictwo
ustroje majątkowe
MAŁŻEŃSKI USTRÓJ MAJĄTKOWY, Zarządzanie
Ogólna charakterystyka małżeńskich ustrojów majątkowych
12. Małżeńskie ustroje majątkowe, administracja
ustroje majątkowe
ustroje majątkowe
ustroje majątkowe
USTROJE MAJĄTKWE szablony
ustroje ogólnie wykład kore
1 Władza ustawodawcza np Sejmu i Senatu RP (geneza, struktura i funkcje ustrojowe)
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MAJĄTKOWYCH USTROJÓW MAŁŻEŃSKICH, Prawo a małżeństwo

więcej podobnych podstron