SYSTEMATYKA

GRZYBÓW

MIKOLOGIA

SYSTEMATYCZNA

Gromada

Basidiomycota

Ok. 37 % wszystkich opisanych gatunków
grzybów

Wszystkie znane grupy troficzne i ekologiczne

Lądowe i wodne

Głównie strzępkowe, rzadziej drożdżoidalne
(dymorfizm)

Cykl życiowy: haplodikariotyczny

Synapomorfia – podstawka (zarodnia,
odpowiednik worka)

tu: kariogamia, mejoza,
wykształcenie haploidalnych zarodników –
egzogennie

Dwa główne typy
podstawek:

Holobazydia

podstawki
niepodzielone

Fragmobazydia

podstawki
podzielone

Inne cechy wyróżniające:

Sprzążki –
związane z procesem
migracji jąder podczas
podziałów segmentów

strzępkowych

Proces podobny
do powstawania
komórki
haczykowatej
u Ascomycota

balistospory – mejospory (zarodniki

podstawkowe)

i zarodniki mitosporowe,
aktywnie odrzucane (

siła > 10

000g

),

powstały bardzo wcześnie w

ewolucji

kropla Bullera

Kiełkowanie zarodników podstawkowych:

kiełkowanie
bezpośrednie

kiełkowanie powtarzalne

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Dane molekularne (rDNA), ultrastrukturalne, biochemiczne

Skład biochemiczny frakcji węglowodanowej
ściany komórkowej:
Pucciniomycotina – dominacja mannozy, brak
ksylozy

Ustilaginomycotina: dominacja glukozy, brak
ksylozy

Agaricomycotina: dominacja glukozy,
obecność ksylozy

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Większość pasożyty

Bardzo zróżnicowane strukturalnie
Dymorfizm komórkowo-strzępkowy

Fragmobazydia podzielone poprzecznie
(stychiczne) (wyjątkowo holobazydia)

Ok. 215 rodz., 7400 gat.

Cecha wyróżniająca (apomorfia):
Proste septy, najczęściej z centralnym
otworem

Klasy:

Pucciniomycetes
Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes
Microbotryomycetes
Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes

Większość to taksony monotypowe

Klasy:

Pucciniomycetes

Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes
Microbotryomycetes
Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes

Pucciniomycetes

– ok. 96 % opisanych

gatunków,
76 % rodzajów

Klasy:

Pucciniomycetes
Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes

Microbotryomycetes

Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes

Microbotryomycetes

– ok. 3 % gatunków, 3

% rodzajów

Obligatoryjne pasożyty biotroficzne roślin
naczyniowych,
tzw. rdze

Klasa

Pucciniomycetes

Rząd

Pucciniales

(= Urediniales)

Najczęściej infekcje lokalne (nie systemiczne)

Rdze jednodomowe – pasożytujące na jednym
żywicielu
i dwudomowe – pasożytujące na dwóch
niespokrewnionych

ze sobą

żywicielach

Cykl życiowy z występowaniem maksymalnie 5
typów zarodników, różniących się:

funkcją
sposobem powstawania
ploidalnością

Ok. 164 rodzaje, 7000 gatunków

Puccinia graminis – rdza
źdźbłowa

Kiełkowanie bazydiospory
Grzybnia 1n – infekcja I żywiciela (Berberis sp.)

0

–

Spermatangia

(pyknidia)/

spermacja

(pyknospory) 1n

strzępki przyjmujące

1n

Dikariotyzacja

I – Ecja

/

ecjospory

n+n (berberys)

Kiełkowanie ecjospory – infekcja II żywiciela (trawy)

II – Uredinia

/

urediniospory

n+n (trawy)

III – Telia

/

teliospory

n+n

Zimowanie

Teliospora: kariogamia (jądro 2n), mejoza
Kiełkowanie – podstawka podzielona

(IV) Zarodniki podstawkowe

1n

Puccinia graminis

0 – spermatangia / spermacja

I – ecja / ecjospory

II – uredinia / urediniospory

III – telia / teliospory

IV – bazydiospory

I żywiciel

II żywiciel

Cronartium ribicola – rdza dwudomowa

I żywiciel:
sosny 5-igłowe
np. Pinus strobus (0, I)

Cronartium ribicola – rdza dwudomowa

II żywiciel:
Ribes sp. (II, III)

Gymnosporangium sabinae

I żywiciel: Malus, Prunus, Pyrus spp. (0, I)

Gymnosporangium sabinae

II żywiciel: Juniperus sp.(III)

Gymnosporangium sabinae

Phragmidium violaceum

żywiciel: Rubus sp. (I,
III)

Phragmidium violaceum – telia i teliospora

Pasożyty roślin (gł. okrytozalążkowych)

Dymorfizm komórkowo-strzępkowy

Holobazydia lub fragmobazydia stychiczne
(większość)

Ok. 80 rodz., 1400 gat.

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Pory zakryte przez błoniaste kapturki
lub dyski

Cykl życiowy:
Faza haploidalna (u większości drożdżoidalne
komórki)

Rozmnażanie przez pączkowanie komórek

lub balistospory (blastokonidia)

Faza dikariotyczna – grzybnia, stadium
infekcyjne

Klasy:

Ustilaginomycetes
Exobasidiomycetes

Ustilago tritici

Ustilago hordeiUstilago nuda

Rząd

Ustilaginales

Ustilago maydis

Lokalna lub systemiczna infekcja
rośliny

(rośliny chore wyższe niż zdrowe)

Kiełkowanie teliospor – mejoza, tworzenie podstawki

Wielokrotne powstawanie zarodników podstawkowych

Koniugacja kompatybilnych komórek –
dikariotyczna grzybnia infekcyjna

Rząd

Exobasidiales

Exobasidium vaccini

Przykłady form drożdżoidalnych (rodzaje
anamorficzne):

Rhodotorula spp.
Sporobolomyces spp.

Obydwa rodzaje polifiletyczne, anamorfy w
różnych grupach Urediniomycotina i
Ustilaginomycotina

Rhodotorula sp. – w
powietrzu,
glebie, wodzie słodkiej i
słonej,
produktach mlecznych

Brak strzępek

Saprobionty, mogą
powodować
oportunistyczne mikozy

Np.:
Rhodotorula glutinis
Rhodotorula minuta
Rhodotorula
mucilaginosa

Wszystkie grupy ekologiczne

Dymorfizm (w niektórych grupach)

Więkoszość tworzy owocniki

Fragmobazydia oraz holobazydia

Ok. 20 000 gatunków

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Apomorfie:

Septy
doliporowe
Parentosomy

Klasy:

Tremellomyctes
Dacrymycetes
Agaricomycetes

Klasa

Tremellomycetes

Rząd

Tremellales

Galaretowate
owocniki

Exidia plana

Tremella foliacea

Tremella fuciformis

Pseudohydnum gelatinosum

Phlogiotis
helvelloides

Fragmobazydia podzielone
podłużnie (chiastyczne)

Wyjątkowo holobazydia

Pączkowanie zarodników

podstawkowych

Filobasidiella neoformans

Cryptococcus
neoformans

Odchody ptaków (np. gołębi) – źródło infekcji
Powoduje infekcje systemowe (np. płucne,
układ nerwowy), również skórne; gł. osoby o
obniżonej odporności

owocniki
galaretowat
o-
chrząstkowa
te

Klasa

Agaricomycetes

Rząd

Auriculariales

Auricularia
auricula-judae

Auricularia mesenterica

Auricularia polytricha, mun, muk nge, mu er, kikurage

Fragmobazydia
stychiczne

Bardzo duża różnorodność form owocników

Trzy typy rozwoju owocników:

bez osłon (gymnokarpiczny)
z nietrwałymi osłonami (hemiangiokarpiczny)
gasteroidalny (angiokarpiczny)

Hymenofor – część owocnika, na której wykształca się

hymenium

Agaricus – powierzchnia ok. 1200 cm

2

, 1.8 mld zarodników

Hymenium (warstwa rodzajna)
– warstwa podstawek
i płonych wstawek
(bazydiole, cystydy)

Rząd

Polyporales

Polyporus squamosus

Polyporus brumalis

Fomitopsis pinicola

Trametes versicolor

Ganoderma lucidum,

reishi, ling zhi

Trimityczny
system strzępkowy

Strzępki generatywne

Strzępki łącznikowe

Strzępki szkieletowe

Rząd

Boletales

Boletus spp.

Paxillus involutus

Gomphidius
glutinosus

- Selekcja na rozsiewanie zarodników przez wiatr

(owocniki epigeiczne)

- Selekcja na rozsiewanie zarodników przez
zwierzęta

i na oszczędność wody (owocniki

sekotioidalne

i hypogeiczne)

Gastrosuillus sp.

Suillus sp.

Rhizopogon sp.

Serpula
lacrymans

Scleroderma
citrinum

Rząd

Agaricales

Agaricus sp.

Amanita spp.

Pleurotus ostreatus

Armillaria sp.

Podobny trend jak u Boletales: od
naziemnych, kapeluszowych, poprzez
sekotioidalne do podziemnych, np.
Cortinarius – Thaxterogaster - Protoglossum

[

Rząd

Lycoperdales]

Lycoperd
on
perlatum

Lycoperd
on
echinatu
m

Calvatia gigantea
(= Langermannia gigantea)

Calvatia

Lycoperdon

Rząd

Phallales

Phallus
impudicus

Mutinus
caninus

Mutinus
ravenelli

Clathrus
columna
tus

Clathrus
ruber

Clathrus archeri

Aseroe
rubra

Hysterangium sp.

Rząd

Geastrales

Geastrum sp.

Rząd

Gomphales

Gomphus sp.

Clavaria sp.

Ramaria spp.

Wykształcenie form gasteroidalnych
następowało wielokrotnie w ewolucji

W wielu grupach wielokierunkowa
ewolucja form owocników

Forma owocników nie świadczy o
pokrewieństwie –
wynik konwergencji i presji ewolucyjnej

GRZYBY

W LECZNICTWIE, TOKSYKOLOGII

I BIOTECHNOLOGII

Pracownia Mikologii, Instytut

Botaniki UJ

Semestr letni
2010/11

Więcej informacji na temat kursu oraz zapisy w
systemie USOS