Uniwersytet Opolski, WPiA

1

Prawo UE - 

demokratyczne podstawy 

UE

Jerzy Jendrośka

Aspekty

• Prawa człowieka
• Postanowienia o zasadach 

demokratycznych

• Rola organów przedstawicielskich

– Parlament Europejski
– parlamenty krajowe 

Uniwersytet Opolski, WPiA

2

UE a prawa człowieka

• Podstawa prawna do przystąpienia 

Unii do Europejskiej Konwencji 
Praw Człowieka (art.6 TUE)

• Karta Praw Podstawowych

– art. 6 TUE - ma moc prawną jak 

Traktaty (czyli prawo pierwotne)

– ograniczenia stosowania

• wyjaśnienia, deklaracje i protokoły

Uniwersytet Opolski, WPiA

3

Art.6 .1 – charakter 

prawny Karty Praw

• Unia uznaje prawa, wolności i zasady 

określone w Karcie praw podstawowych Unii 
Europejskiej z 7 grudnia 2000 roku, 
w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 
roku w Strasburgu, która ma taką samą moc 
prawną jak Traktaty.

Uniwersytet Opolski, WPiA

4

Art.6.1 – zakres 

zastosowania Karty

• Postanowienia Karty w żaden 

sposób nie rozszerzają 
kompetencji Unii określonych 
w Traktatach.

Uniwersytet Opolski, WPiA

5

Art.6.1 – interpretacja 

Karty

• Prawa, wolności i zasady zawarte w 

Karcie są interpretowane zgodnie z 
postanowieniami ogólnymi 
określonymi w tytule VII Karty 
regulującymi jej interpretację i 
stosowanie oraz z należytym 
uwzględnieniem wyjaśnień, o których 
mowa w Karcie, które określają źródła 
tych postanowień.

Uniwersytet Opolski, WPiA

6

Art.6 .2 - podstawa 

prawna przystąpienia UE 

do Konwencji

• 2. Unia przystępuje do 

europejskiej Konwencji o ochronie 
praw człowieka i podstawowych 
wolności. Przystąpienie do 
Konwencji nie narusza 
kompetencji Unii określonych 
w Traktatach.

Uniwersytet Opolski, WPiA

7

Art.6.3 – prawa 

podstawowe jako zasady 

ogólne prawa

• 3. Prawa podstawowe, 

zagwarantowane w europejskiej 
Konwencji o ochronie praw człowieka 
i podstawowych wolności oraz 
wynikające z tradycji konstytucyjnych 
wspólnych Państwom Członkowskim, 
stanowią część prawa Unii jako 
zasady ogólne prawa.

Uniwersytet Opolski, WPiA

8

Postanowienia o zasadach 

demokratycznych

• Specjalny tytuł TUE -Tytuł II
• Obywatelstwo Unii – art. 9
• Demokracja przedstawicielska
• Udział społeczeństwa i dialog
• Jawność
• Rola parlamentów narodowych 

Uniwersytet Opolski, WPiA

9

Obywatelstwo Unii - Art.9 

TUE

• We wszystkich swoich działaniach Unia 

przestrzega zasady równości swoich 
obywateli, którzy są traktowani z 
jednakową uwagą przez jej instytucje, 
organy i jednostki organizacyjne. 
Obywatelem Unii jest każda osoba mająca 
przynależność Państwa Członkowskiego. 
Obywatelstwo Unii ma charakter 
dodatkowy w stosunku do obywatelstwa 
krajowego i nie zastępuje go.

Uniwersytet Opolski, WPiA

10

Demokracja 

przedstawicielska – jako 

podstawa funkcjonowania 

Unii Art.10.1

• 1.Podstawą funkcjonowania 

Unii jest demokracja 
przedstawicielska.

Uniwersytet Opolski, WPiA

11

Demokracja 

przedstawicielska – 

przejawy- art. 10.2 TUE

• 2. Obywatele są bezpośrednio 

reprezentowani na poziomie Unii w 
Parlamencie Europejskim.

• Państwa Członkowskie są reprezentowane 

w Radzie Europejskiej przez swoich szefów 
państw lub rządów, a w Radzie przez swoje 
rządy; szefowie państw lub rządów i rządy 
odpowiadają demokratycznie przed 
parlamentami narodowymi albo przed 
swoimi obywatelami.

Uniwersytet Opolski, WPiA

12

Demokracja przedstawicielska -  

partie polityczne na poziomie 

europejskim  - Art.10.4 TUE

• 4. Partie polityczne na poziomie 

europejskim przyczyniają się do 
kształtowania europejskiej 
świadomości politycznej i 
wyrażania woli obywateli Unii.

Uniwersytet Opolski, WPiA

13

Udział społeczeństwa i 

dialog

• Prawo do uczestnictwa – art.10.3  

TUE

• Dialog

– Ze społeczeństwem obywatelskim
– Z kościołami i organizacjami świeckimi

• Konsultacje z zainteresowanymi
• Inicjatywa obywatelska (art.11 TUE i 

art. 24 TFEU)

Uniwersytet Opolski, WPiA

14

Prawo do uczestnictwa - 

Art.10.3  TUE

• 3. Każdy obywatel ma prawo 

uczestniczyć w życiu 
demokratycznym Unii. 

• Decyzje są podejmowane w sposób 

jak najbardziej otwarty i zbliżony 
do obywatela.

Uniwersytet Opolski, WPiA

15

Dialog ze społeczeństwem 

obywatelskim - generalny 

obowiązek wszystkich instytucji 

UE (art.11.1 i 2 TUE)

• 1. Za pomocą odpowiednich środków 

instytucje umożliwiają obywatelom i 
stowarzyszeniom przedstawicielskim 
wypowiadanie się i publiczną wymianę 
poglądów we wszystkich dziedzinach 
działania Unii.

• 2. Instytucje utrzymują otwarty, przejrzysty 

i regularny dialog ze stowarzyszeniami 
przedstawicielskimi i społeczeństwem 
obywatelskim.

Uniwersytet Opolski, WPiA

16

Dialog z  kościołami i 

organizacjami świeckimi 

(art.17 TFUE)

• 1. Unia szanuje status przyznany na mocy 

prawa krajowego kościołom i stowarzyszeniom 
lub wspólnotom religijnym w Państwach 
Członkowskich i nie narusza tego statusu.

• 2. Unia szanuje również status organizacji 

światopoglądowych i niewyznaniowych 
przyznany im na mocy prawa krajowego.

• 3. Uznając tożsamość i szczególny wkład tych 

kościołów i organizacji, Unia prowadzi z nimi 
otwarty, przejrzysty i regularny dialog.

Uniwersytet Opolski, WPiA

17

Konsultacje z 

zainteresowanymi 

stronami

• Komisja Europejska prowadzi 

szerokie konsultacje z 
zainteresowanymi stronami w celu 
zapewnienia spójności i 
przejrzystości działań Unii.

• Specjalny obowiązek  Komisji 

Europejskiej

Uniwersytet Opolski, WPiA

18

Inicjatywa obywatelska – 

art.11.4 TUE

• 4. Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej 

niż milion, mający obywatelstwo znacznej 
liczby Państw Członkowskich, mogą 
podjąć inicjatywę zwrócenia się do 
Komisji Europejskiej o przedłożenie,w 
ramach jej uprawnień, odpowiedniego 
wniosku w sprawach, w odniesieniu do 
których, zdaniem obywateli, stosowanie 
Traktatów wymaga aktu prawnego Unii.

Uniwersytet Opolski, WPiA

19

Inicjatywa obywatelska - 

cd

• Procedury i warunki wymagane w 

celu przedstawienia takiej 
inicjatywy określane są zgodnie z 
artykułem 24 akapit pierwszy 
Traktatu o funkcjonowaniu Unii 
Europejskiej

• Rozporządzenie 211/2011

–  ¼ państw członkowskich

Uniwersytet Opolski, WPiA

20

Jawność - historia

• Art. 255 TWE – dodany w 1999 

przez Traktat Amsterdamski

• Rozporządzenie 1049/2001
• Art.15 TFUE
• Nowe rozporządzenie -?

Uniwersytet Opolski, WPiA

21

Jawność – art. 255 TWE

1. Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna 

lub  prawna  mająca  miejsce  zamieszkania 

lub  siedzibę  w  Państwie  Członkowskim  ma 

prawo  dostępu  do  dokumentów  Parlamentu 

Europejskiego, 

Rady 

i 

Komisji, 

z 

zastrzeżeniem 

zasad 

i 

warunków 

określonych zgodnie z ustępami 2 i 3.

    2. Zasady ogólne i ograniczenia, które z 

uwagi na interes publiczny lub prywatny 

regulują korzystanie z tego prawa dostępu 

do dokumentów, są określane przez Radę,...”

Uniwersytet Opolski, WPiA

22

Jawność - art.15 TFUE

• 1.W celu wspierania dobrych rządów i 

zapewnienia uczestnictwa społeczeństwa 
obywatelskiego, instytucje, organy i 
jednostki organizacyjne Unii działają z jak 
największym poszanowaniem zasady 
otwartości. 

• 2. Obrady Parlamentu Europejskiego oraz 

Rady obradującej i głosującej nad 
projektem aktu prawodawczego są jawne.

Uniwersytet Opolski, WPiA

23

Jawność - art.15 TFUE

• 3. Każdy obywatel Unii i każda osoba 

fizyczna lub prawna mająca miejsce 
zamieszkania lub siedzibę statutową 
w Państwie Członkowskim ma prawo 
dostępu do dokumentów instytucji, 
organów i jednostek organizacyjnych Unii, 
niezależnie od ich formy, z zastrzeżeniem 
zasad i warunków określonych zgodnie 
z niniejszym ustępem.

Uniwersytet Opolski, WPiA

24

Jawność - art.15 TFUE

• Zasady ogólne i ograniczenia, które 

z uwagi na interes publiczny lub 
prywatny regulują korzystanie z tego 
prawa dostępu do dokumentów, są 
określane w drodze rozporządzeń 
przez Parlament Europejski i Radę, 
stanowiące zgodnie ze zwykłą 
procedurą prawodawczą.

Uniwersytet Opolski, WPiA

25

Jawnośc - art.15 TFUE

• Każda instytucja, organ lub jednostka 

organizacyjna zapewnia przejrzystość swoich prac 
i opracowuje w swoim regulaminie wewnętrznym 
przepisy szczególne dotyczące dostępu do jej 
dokumentów, zgodnie z rozporządzeniami, o 
których mowa w akapicie drugim. 

• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, 

Europejski Bank Centralny i Europejski Bank 
Inwestycyjny podlegają niniejszemu ustępowi 
jedynie w wykonywaniu swoich funkcji 
administracyjnych.

Uniwersytet Opolski, WPiA

26

Rozporządzenie 

1049/2001 

• Rozwija postanowienia art. 255 TWE
• Nakłada obowiązki udostępniania dokumentów 

publicznych (nie informacji) na trzy instytucje 
UE: Radę, Komisję, Parlament

• Daje prawo dostępu do  dokumentów każdemu 

obywatelowi UE i każdej osobie mającej miejsce 
zamieszkania lub siedzibę w UE; instytucje mogą 
też udostępniać dokumenty podmiotom spoza UE

• Udostępnianie na wniosek lub bezpośrednio 

poprzez rejestr

Uniwersytet Opolski, WPiA

27

Rozporządzenie 

1049/2001 - cd

• Wniosek w formie pisemnej, także elektronicznie, 

w jednym z języków UE, niepotrzebne 
uzasadnienie

• 15-dniowy termin na udostępnienie
• Opłaty mogą być pobierane za kopiowanie pow. 20 

stron dokumentu i wysyłka; inne czynności i 
dostęp elektroniczny - bezpłatne

• Katalog wyjątków
• W razie odmowy - procedura odwoławcza 

(najpierw odwołanie do instytucji, która odmówiła, 
potem skarga do ETS i/lub Ombudsmana)

Uniwersytet Opolski, WPiA

28

Rola parlamentow 

narodowych

• Podstawy prawne

– Art 12  TUE
– Protokół w sprawie roli parlamentów 

narodowych

• Monitorowanie zasady pomocniczości
• Udział w tworzeniu prawa, w tym 

zmiany Traktatów

• Możliwośc blokowania procedury

Uniwersytet Opolski, WPiA

29

Art.12 TUE

• Parlamenty narodowe aktywnie przyczyniają 

się do prawidłowego funkcjonowania Unii:

•

a) otrzymując od instytucji Unii informacje oraz 
projekty aktów prawodawczych Unii zgodnie 
z Protokołem w sprawie roli parlamentów 
narodowych w Unii Europejskiej;

•

b) czuwając nad poszanowaniem zasady 
pomocniczości zgodnie z procedurami 
przewidzianymi w Protokole w sprawie stosowania 
zasad pomocniczości i proporcjonalności;

Uniwersytet Opolski, WPiA

30

Art 12 TUE cd

• c) uczestnicząc, w ramach przestrzeni wolności, 

bezpieczeństwa i sprawiedliwości, 
w mechanizmach oceniających wykonanie polityk 
Unii w tej dziedzinie, zgodnie z artykułem 70 
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, 
oraz włączając się w polityczną kontrolę 
Europolu i ocenę działalności Eurojustu, zgodnie 
z artykułami 88 i 85 tego Traktatu;

• d) uczestnicząc w procedurach zmiany 

Traktatów, zgodnie z artykułem 48 niniejszego 
Traktatu;

Uniwersytet Opolski, WPiA

31

Art.12 TUE cd

• e) otrzymując informacje na temat 

wniosków o przystąpienie do Unii, zgodnie 
z artykułem 49 niniejszego Traktatu;

• f) uczestnicząc we współpracy 

międzyparlamentarnej między 
parlamentami narodowymi 
i z Parlamentem Europejskim, zgodnie z 
Protokołem w sprawie roli parlamentów 
narodowych w Unii Europejskiej.

Uniwersytet Opolski, WPiA

32