Uniwersytet Opolski, WPiA

1

Prawo UE -

demokratyczne podstawy

UE

Jerzy Jendrośka

Aspekty

• Prawa człowieka
• Postanowienia o zasadach

demokratycznych

• Rola organów przedstawicielskich

– Parlament Europejski
– parlamenty krajowe

Uniwersytet Opolski, WPiA

2

UE a prawa człowieka

• Podstawa prawna do przystąpienia

Unii do Europejskiej Konwencji
Praw Człowieka (art.6 TUE)

• Karta Praw Podstawowych

– art. 6 TUE - ma moc prawną jak

Traktaty (czyli prawo pierwotne)

– ograniczenia stosowania

• wyjaśnienia, deklaracje i protokoły

Uniwersytet Opolski, WPiA

3

Art.6 .1 – charakter

prawny Karty Praw

• Unia uznaje prawa, wolności i zasady

określone w Karcie praw podstawowych Unii
Europejskiej z 7 grudnia 2000 roku,
w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007
roku w Strasburgu, która ma taką samą moc
prawną jak Traktaty.

Uniwersytet Opolski, WPiA

4

Art.6.1 – zakres

zastosowania Karty

• Postanowienia Karty w żaden

sposób nie rozszerzają
kompetencji Unii określonych
w Traktatach.

Uniwersytet Opolski, WPiA

5

Art.6.1 – interpretacja

Karty

• Prawa, wolności i zasady zawarte w

Karcie są interpretowane zgodnie z
postanowieniami ogólnymi
określonymi w tytule VII Karty
regulującymi jej interpretację i
stosowanie oraz z należytym
uwzględnieniem wyjaśnień, o których
mowa w Karcie, które określają źródła
tych postanowień.

Uniwersytet Opolski, WPiA

6

Art.6 .2 - podstawa

prawna przystąpienia UE

do Konwencji

• 2. Unia przystępuje do

europejskiej Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych
wolności. Przystąpienie do
Konwencji nie narusza
kompetencji Unii określonych
w Traktatach.

Uniwersytet Opolski, WPiA

7

Art.6.3 – prawa

podstawowe jako zasady

ogólne prawa

• 3. Prawa podstawowe,

zagwarantowane w europejskiej
Konwencji o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności oraz
wynikające z tradycji konstytucyjnych
wspólnych Państwom Członkowskim,
stanowią część prawa Unii jako
zasady ogólne prawa.

Uniwersytet Opolski, WPiA

8

Postanowienia o zasadach

demokratycznych

• Specjalny tytuł TUE -Tytuł II
• Obywatelstwo Unii – art. 9
• Demokracja przedstawicielska
• Udział społeczeństwa i dialog
• Jawność
• Rola parlamentów narodowych

Uniwersytet Opolski, WPiA

9

Obywatelstwo Unii - Art.9

TUE

• We wszystkich swoich działaniach Unia

przestrzega zasady równości swoich
obywateli, którzy są traktowani z
jednakową uwagą przez jej instytucje,
organy i jednostki organizacyjne.
Obywatelem Unii jest każda osoba mająca
przynależność Państwa Członkowskiego.
Obywatelstwo Unii ma charakter
dodatkowy w stosunku do obywatelstwa
krajowego i nie zastępuje go.

Uniwersytet Opolski, WPiA

10

Demokracja

przedstawicielska – jako

podstawa funkcjonowania

Unii Art.10.1

• 1.Podstawą funkcjonowania

Unii jest demokracja
przedstawicielska.

Uniwersytet Opolski, WPiA

11

Demokracja

przedstawicielska –

przejawy- art. 10.2 TUE

• 2. Obywatele są bezpośrednio

reprezentowani na poziomie Unii w
Parlamencie Europejskim.

• Państwa Członkowskie są reprezentowane

w Radzie Europejskiej przez swoich szefów
państw lub rządów, a w Radzie przez swoje
rządy; szefowie państw lub rządów i rządy
odpowiadają demokratycznie przed
parlamentami narodowymi albo przed
swoimi obywatelami.

Uniwersytet Opolski, WPiA

12

Demokracja przedstawicielska -

partie polityczne na poziomie

europejskim - Art.10.4 TUE

• 4. Partie polityczne na poziomie

europejskim przyczyniają się do
kształtowania europejskiej
świadomości politycznej i
wyrażania woli obywateli Unii.

Uniwersytet Opolski, WPiA

13

Udział społeczeństwa i

dialog

• Prawo do uczestnictwa – art.10.3

TUE

• Dialog

– Ze społeczeństwem obywatelskim
– Z kościołami i organizacjami świeckimi

• Konsultacje z zainteresowanymi
• Inicjatywa obywatelska (art.11 TUE i

art. 24 TFEU)

Uniwersytet Opolski, WPiA

14

Prawo do uczestnictwa -

Art.10.3 TUE

• 3. Każdy obywatel ma prawo

uczestniczyć w życiu
demokratycznym Unii.

• Decyzje są podejmowane w sposób

jak najbardziej otwarty i zbliżony
do obywatela.

Uniwersytet Opolski, WPiA

15

Dialog ze społeczeństwem

obywatelskim - generalny

obowiązek wszystkich instytucji

UE (art.11.1 i 2 TUE)

• 1. Za pomocą odpowiednich środków

instytucje umożliwiają obywatelom i
stowarzyszeniom przedstawicielskim
wypowiadanie się i publiczną wymianę
poglądów we wszystkich dziedzinach
działania Unii.

• 2. Instytucje utrzymują otwarty, przejrzysty

i regularny dialog ze stowarzyszeniami
przedstawicielskimi i społeczeństwem
obywatelskim.

Uniwersytet Opolski, WPiA

16

Dialog z kościołami i

organizacjami świeckimi

(art.17 TFUE)

• 1. Unia szanuje status przyznany na mocy

prawa krajowego kościołom i stowarzyszeniom
lub wspólnotom religijnym w Państwach
Członkowskich i nie narusza tego statusu.

• 2. Unia szanuje również status organizacji

światopoglądowych i niewyznaniowych
przyznany im na mocy prawa krajowego.

• 3. Uznając tożsamość i szczególny wkład tych

kościołów i organizacji, Unia prowadzi z nimi
otwarty, przejrzysty i regularny dialog.

Uniwersytet Opolski, WPiA

17

Konsultacje z

zainteresowanymi

stronami

• Komisja Europejska prowadzi

szerokie konsultacje z
zainteresowanymi stronami w celu
zapewnienia spójności i
przejrzystości działań Unii.

• Specjalny obowiązek Komisji

Europejskiej

Uniwersytet Opolski, WPiA

18

Inicjatywa obywatelska –

art.11.4 TUE

• 4. Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej

niż milion, mający obywatelstwo znacznej
liczby Państw Członkowskich, mogą
podjąć inicjatywę zwrócenia się do
Komisji Europejskiej o przedłożenie,w
ramach jej uprawnień, odpowiedniego
wniosku w sprawach, w odniesieniu do
których, zdaniem obywateli, stosowanie
Traktatów wymaga aktu prawnego Unii.

Uniwersytet Opolski, WPiA

19

Inicjatywa obywatelska -

cd

• Procedury i warunki wymagane w

celu przedstawienia takiej
inicjatywy określane są zgodnie z
artykułem 24 akapit pierwszy
Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej

• Rozporządzenie 211/2011

– ¼ państw członkowskich

Uniwersytet Opolski, WPiA

20

Jawność - historia

• Art. 255 TWE – dodany w 1999

przez Traktat Amsterdamski

• Rozporządzenie 1049/2001
• Art.15 TFUE
• Nowe rozporządzenie -?

Uniwersytet Opolski, WPiA

21

Jawność – art. 255 TWE

1. Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna

lub prawna mająca miejsce zamieszkania

lub siedzibę w Państwie Członkowskim ma

prawo dostępu do dokumentów Parlamentu

Europejskiego,

Rady

i

Komisji,

z

zastrzeżeniem

zasad

i

warunków

określonych zgodnie z ustępami 2 i 3.

2. Zasady ogólne i ograniczenia, które z

uwagi na interes publiczny lub prywatny

regulują korzystanie z tego prawa dostępu

do dokumentów, są określane przez Radę,...”

Uniwersytet Opolski, WPiA

22

Jawność - art.15 TFUE

• 1.W celu wspierania dobrych rządów i

zapewnienia uczestnictwa społeczeństwa
obywatelskiego, instytucje, organy i
jednostki organizacyjne Unii działają z jak
największym poszanowaniem zasady
otwartości. 

• 2. Obrady Parlamentu Europejskiego oraz

Rady obradującej i głosującej nad
projektem aktu prawodawczego są jawne.

Uniwersytet Opolski, WPiA

23

Jawność - art.15 TFUE

• 3. Każdy obywatel Unii i każda osoba

fizyczna lub prawna mająca miejsce
zamieszkania lub siedzibę statutową
w Państwie Członkowskim ma prawo
dostępu do dokumentów instytucji,
organów i jednostek organizacyjnych Unii,
niezależnie od ich formy, z zastrzeżeniem
zasad i warunków określonych zgodnie
z niniejszym ustępem.

Uniwersytet Opolski, WPiA

24

Jawność - art.15 TFUE

• Zasady ogólne i ograniczenia, które

z uwagi na interes publiczny lub
prywatny regulują korzystanie z tego
prawa dostępu do dokumentów, są
określane w drodze rozporządzeń
przez Parlament Europejski i Radę,
stanowiące zgodnie ze zwykłą
procedurą prawodawczą.

Uniwersytet Opolski, WPiA

25

Jawnośc - art.15 TFUE

• Każda instytucja, organ lub jednostka

organizacyjna zapewnia przejrzystość swoich prac
i opracowuje w swoim regulaminie wewnętrznym
przepisy szczególne dotyczące dostępu do jej
dokumentów, zgodnie z rozporządzeniami, o
których mowa w akapicie drugim. 

• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej,

Europejski Bank Centralny i Europejski Bank
Inwestycyjny podlegają niniejszemu ustępowi
jedynie w wykonywaniu swoich funkcji
administracyjnych.

Uniwersytet Opolski, WPiA

26

Rozporządzenie

1049/2001

• Rozwija postanowienia art. 255 TWE
• Nakłada obowiązki udostępniania dokumentów

publicznych (nie informacji) na trzy instytucje
UE: Radę, Komisję, Parlament

• Daje prawo dostępu do dokumentów każdemu

obywatelowi UE i każdej osobie mającej miejsce
zamieszkania lub siedzibę w UE; instytucje mogą
też udostępniać dokumenty podmiotom spoza UE

• Udostępnianie na wniosek lub bezpośrednio

poprzez rejestr

Uniwersytet Opolski, WPiA

27

Rozporządzenie

1049/2001 - cd

• Wniosek w formie pisemnej, także elektronicznie,

w jednym z języków UE, niepotrzebne
uzasadnienie

• 15-dniowy termin na udostępnienie
• Opłaty mogą być pobierane za kopiowanie pow. 20

stron dokumentu i wysyłka; inne czynności i
dostęp elektroniczny - bezpłatne

• Katalog wyjątków
• W razie odmowy - procedura odwoławcza

(najpierw odwołanie do instytucji, która odmówiła,
potem skarga do ETS i/lub Ombudsmana)

Uniwersytet Opolski, WPiA

28

Rola parlamentow

narodowych

• Podstawy prawne

– Art 12 TUE
– Protokół w sprawie roli parlamentów

narodowych

• Monitorowanie zasady pomocniczości
• Udział w tworzeniu prawa, w tym

zmiany Traktatów

• Możliwośc blokowania procedury

Uniwersytet Opolski, WPiA

29

Art.12 TUE

• Parlamenty narodowe aktywnie przyczyniają

się do prawidłowego funkcjonowania Unii:

•

a) otrzymując od instytucji Unii informacje oraz
projekty aktów prawodawczych Unii zgodnie
z Protokołem w sprawie roli parlamentów
narodowych w Unii Europejskiej;

•

b) czuwając nad poszanowaniem zasady
pomocniczości zgodnie z procedurami
przewidzianymi w Protokole w sprawie stosowania
zasad pomocniczości i proporcjonalności;

Uniwersytet Opolski, WPiA

30

Art 12 TUE cd

• c) uczestnicząc, w ramach przestrzeni wolności,

bezpieczeństwa i sprawiedliwości,
w mechanizmach oceniających wykonanie polityk
Unii w tej dziedzinie, zgodnie z artykułem 70
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
oraz włączając się w polityczną kontrolę
Europolu i ocenę działalności Eurojustu, zgodnie
z artykułami 88 i 85 tego Traktatu;

• d) uczestnicząc w procedurach zmiany

Traktatów, zgodnie z artykułem 48 niniejszego
Traktatu;

Uniwersytet Opolski, WPiA

31

Art.12 TUE cd

• e) otrzymując informacje na temat

wniosków o przystąpienie do Unii, zgodnie
z artykułem 49 niniejszego Traktatu;

• f) uczestnicząc we współpracy

międzyparlamentarnej między
parlamentami narodowymi
i z Parlamentem Europejskim, zgodnie z
Protokołem w sprawie roli parlamentów
narodowych w Unii Europejskiej.

Uniwersytet Opolski, WPiA

32