Zasady prawidłowego żywienia osób w wieku starszym w aspekcie profilaktyki nadwagi i otyłości.

Odżywianie jest to dostarczanie

organizmowi

ludzkiemu materiału niezbędnego do

rozwoju

i wzrostu ( substancji białkowych,
węglowodanowych, tłuszczów, wody,

soli

mineralnych oraz witamin).

Przedmiotem fizjologii żywienia jest:

Ustalenie składu ilościowego i jakościowego oraz
uwzględnienie w tym wartości energetycznej
pokarmów;

Ustalenie dziennego zapotrzebowania na poszczególne
składniki pokarmowe dla człowieka zdrowego (w wieku
starszym), który przebywa w zmiennych warunkach
otoczenia oraz dla człowieka chorego;

Śledzenie przemiany poszczególnych składników
pokarmowych;

Częstsze, niewielkie posiłki;

Codzienne spożywanie warzyw i owoców;

Unikanie nadmiaru soli;

Limitowanie spożywania cukrów prostych i tłuszczów
zwierzęcych;

Nienadużywanie alkoholu;

Skutki spożywania nadmiernej ilości kalorii

•

Przyspieszenie procesu starzenia się

•

Wzmożenie produkcji szkodliwych metabolitów, które wpływają na
nasilenie procesu starczego zwyrodnienia cząsteczek kwasów
nukleinowych i białek strukturalnych oraz upośledzają funkcję
enzymów regulujących

•

Przyspieszenie zużycia narządów

•

Podstawowa przemiana materii w okresie między 25 a 75 r. ż.
ulega stopniowemu obniżeniu o około 30%!!!



Ograniczenie spożywania pokarmów wpływa korzystnie na
wydłużenie się życia starzejącego się organizmy



Ważnym aspekt jest iż dieta niskokaloryczna może skutecznie
wpływać na zdolności umysłowe

u ludzi w wieku podeszłym



Wskaźnikiem prawidłowego bilansu energetycznego u ludzi
powyżej 65 r. ż. jest masa ciała odpowiadająca BMI równa 20-
25!!!



Niekorzystny wpływ mają spożywanie dużej ilości tłuszczów,
szczególnie nasyconych ( zwierzęcych)



Należy zwracać uwagę na pokrycie zapotrzebowania na
białka, sole mineralne oraz witaminy



Należy zmieniać proporcje spożywanych pokarmów pod
względem spożywania chudego mięsa, owoców i warzyw,
picia mleka, a ograniczeniem podaży
cukru i tłuszczów



Zapotrzebowanie na białko rośnie z powodu spowolnienia
przemiany białkowej i zubożenie ich rezerw



Zapotrzebowanie na białko ludzi starszych wynosi około
0,75 g/kg m. c./ dobę, w tym 50% białka
pełnowartościowego



Powinno się spożywać zwiększonej ilości białka w takich
stanach jak ostre i przewlekłe infekcje, stanach
hiperkatabolizmu, w trakcie gojenia się ran, owrzodzeń i
odleżyn



Zmniejszenie podaży białka wymagane jest przy
niewydolności wątroby i schorzeniach nerek



W tłuszczach najważniejszą rolę odgrywają nienasycone
kwasy tłuszczowe (NNKT), wpływające na obniżenie zbyt
wysokiej zawartości lipidów we krwi, ograniczają agregację
płytek oraz ułatwiają przepływ przez naczynia krwionośne



Szczególną wartość mają NNKT o większej ilości wiązań
podwójnych



Spożywanie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego dostarcza
około 30 - 40% energii – powinno zostać ograniczone na
rzecz większego spożycia węglowodanów złożonych, ryb
morskich oraz olejów roślinnych



Tłuszcze roślinne i ryby są źródłem witamin biorących
udział w reakcjach antyoksydacyjnych

Spożywanie
węglowodanów



Skutek zwiększenia poziomu glukozy we krwi oraz
pobudzenia trzustki do wydzielania insuliny



U ludzi po 60 r. ż. Wydzielanie insuliny odbywa się z
opóźnieniem, co powoduje wysokich poziomów glikemii we
krwi po posiłku oraz może być przyczyną wzrostu glikemii
na czczo



Poprzez ograniczenie aktywności fizycznej dochodzi do
zmniejszenia zużycia glukozy przez mięśnie powodując
wystąpienie cukrzycy typu 2 u osób
predysponowanych genetycznie



Zaleca się aby cukry proste stanowiły maksymalnie 10%
wszystkich węglowodanów, natomiast błonnik pokarmowy
(warzywa i owoce) powinny być spożywane w ilościach 25-30
g/dobę



Badanie epidemiologiczne wskazują na to, że zbyt małe
spożycie błonnika u osób w wieku podeszłym sprzyja
występowaniu chorób układu krążenia oraz nowotworów jelita



U osób w starszym wieku występuje problem dotyczący
gorszej tolerancji laktozy , który wynika z zmniejszenia
wydzielania laktazy – enzymu odpowiadającego za rozkład
laktazy

Woda



U osób starszych można zaobserwować zmniejszenie ilości
wody organizmie



Początkowe objawy odwodnienia mogą być mało
charakterystyczne – zmęczenie i osłabienie  ludzie starsi

powinny przyjmować większe ilości płynów, nawet gdy nie
odczuwają pragnienia



Prawidłowa ilość przyjmowanych płynów wynosi 30 ml/kg
masy ciała lub 1ml/ kcal wartości energetycznej posiłków



Zaleca się niegazowaną woda mineralną, soki owocowe,
herbata, mleko oraz kawę



Należy unikać napojów gazowanych, zawierających duże
ilości cukru, bogatych w fosforany



W winie czerwonym obecne są związki o działaniu
antyutleniaczy, tzw. Polifenole. Zawierają one również duże
ilości taniny, obfitują w witaminy oraz mikroelementy,
wśród których cenny jest udział żelaza. Wartość odżywczą
białych win, obniża ich działanie moczopędne.

Witaminy, sole mineralne i
mikroelementy



Są to pierwiastki, która zawartość w tzw. suchej masie ciała nie przekracza
0,01 %, pełniące funkcję katalizatorów w procesie przemiany materii



Obecnie obserwuje się niedobory wynikające z niewłaściwych nawyków
żywieniowych oraz utraty tych składników w trakcie oczyszczanie
żywności i jej przetwarzania



W zależności od stopnia niedoboru mówi się o hipowitaminozie
i awitaminozie



w wieku podeszłym dochodzi do zmniejszenia ilości spożycia witamin.
Wynika to z mniejszej ilości ich podaży oraz z gorszego ich przyswajania



Witaminy dzielny na rozpuszczalne w wodzie np. PP, B i C oraz
rozpuszczalne w tłuszczach – A, D, E i K

Witamina B1:

Rola biologiczna: reakcje redox i przewodzenie impulsów
nerwowych

Przyczyna niedoboru : deficyt podaży

Objawy: zaburzenia pamięci, bóle mięśni, kardiomiopatie

Zawartość w pokarmach: wątroba, nerki, otręby

Witamina B6:

Rola biologiczna: przemiany NNKT, synteza przeciwciał

Przyczyna niedoboru: zahamowanie absorbcji przez leki
(INH, hydralazyny, penicylamina)

Objawy: zawroty głowy, irytacja, nudności, zmęczenie

Zawartość w pokarmach: wątroba, drożdże, nasiona
pszenicy i żyta

Ludzie starsi wykazują zwiększone zapotrzebowanie na
witaminę B6

Witamina B12:

Rola biologiczna: podział komórek, replikacja DNA

Przyczyna niedoboru: upośledzenie absorbcji, biegunka,
robaczyca, zniszczenie saproficznej flory bakteryjnej

Objawy: zaburzenia czucia, niedokrwistość, otępienie

Zawartość w pokarmach: wątroba, nerki, mleko, nasiona
zbóż

Witamina C:

Rola biologiczna : oddychanie komórkowe, szczelność
naczyń, wchłanianie żelaza

Przyczyna niedoboru: nisko podaż, szczególnie owoców

Objawy: upośledzenie gojenia się ran

Zawartość w pokarmach: owoce, warzywa, mleko

Witamina PP

Rozszerza obwodowe naczynia krwionośne

Zapobiega stanom zapalnym skórnym tzw. witamina
przeciwpelargryczna

Jest prekursorem koenzymów dostarczających substratów
łańcuchowi oddechowemu (NAD, NADP)

Witamina A

Jest to jedyna witamina, na którą zapotrzebowanie w trzecim
wieku ulega zmniejszeniu. Jest to efekt poprawy wchłaniania
z przewodu pokarmowego i jednoczesnego zmniejszenia
wychwytu przez wątrobę

Przedawkowanie objawia się bólami głowy i kości, uczuciem
zmęczenia, leukopenią oraz upośledzeniem funkcji wątroby

Odgrywa ważną rolę w gojeniu się ran i utrzymaniu
integralności tkankowej skóry i błon śluzowych

Witamina D

W raz z wiekiem następuje wzrost zapotrzebowania na nią

Odrywa ważną rolę w budowie i regeneracji tkanki kostnej, poprawia
funkcję makrofagów

Źródło witaminy to mięso ryb, tran, niektóre rodzaje margaryny, złotka
jaj i kakao

Witamina E

- Tzw. witamina młodości, bierze udział w spowolnieniu procesów

starzenia się oraz ma aktywną rolę w reakcjach antyoksydacyjnych,
jest składnikiem błon komórkowych i czynnikiem zmniejszającym
ryzyko infekcji

Źródło: oleje roślinne, kiełki pszenicy, ser, orzechy, pełne ziarna zbóż,
nasiona, zielony groszek

Podnosi skuteczność selenu jako wymiatacza wolnych rodników

Witamina K

Głównym źródłem pokarmowym są liście roślin zielonych
( kapusta, szpinak) oraz ziemniaki i podroby zwierzęce

Rola biologiczna polega na udziale w procesach utleniania
komórkowego oraz w wytwarzaniu protrombiny w wątrobie

Objawem awitaminozy są skazy krwotoczne

Kwas foliowy

Jest to niezbędny czynnik wzrostu, uczestniczący w
syntezie nukleoproteidów, aktywnie współdziała w
procesach produkcji krwinek

Objawem niedoboru są zaburzenia funkcji poznawczych w
tym pamięci, bezsenność, przewlekłe zmęczenie i depresja

Składniki mineralne

•

Wapń – zagrożenie osteoporozą przy jednocześnie
częstszych zaburzeniach wchłaniania

•

Żelazo – większa skłonność do krwawień oraz ryzyko
anemii

•

Magnez i potas - rola w utrzymaniu rytmu serca oraz
potencjalne deficyty związane z przewlekłymi biegunkami i
stosowaniem leków moczopędnych

•

Cynk – odporność na infekcje, gojenie ran

•

Selen – występowanie kardiomiopatii



W ludzi starszych dochodzi do spowolnienia podstawowej przemiany

materii oraz dochodzi do zmniejszenia wydatku energetycznego

związanego z wysiłkiem fizycznym



Podstawowe zapotrzebowanie energetyczne (PZE) dla osoby starszej

można obliczyć ze wzoru Harrisa- Benedicta, który uwzględnia masę

ciała, wzrost wiek i płeć.

Dla kobiet:

PZE ( kcal) = 655 + (9,6 x masa ciała w kg) + (1,8 x wzrost w cm) – (4,7

x wiek w latach)

Dla mężczyzn:

PZE ( kcal)= 660 + ( 13,7 x masa ciała w kg) + (5 x wzrost w cm) – (6,8

x wiek w latach)

Zapotrzebowanie energetyczne należy zwiększyć o około

30% u osób prowadzących nieaktywny tryb życia, 50% u

wykonujących średnio ciężkie wysiłki i aż 2-krotnie ciężką

procę fizyczną lub aktywnie uprawniających sport

Zalecane zapotrzebowanie energetyczne dla kobiet wynosi

około 1700 kcal/ dobę, dla mężczyzn

około 2000 kcal- dobę

W niektórych stanach chorobowych podaż energetyczna

musi być większa np. w chorobie Parkinsona, gorączce oraz

w nadczynności tarczycy

Czynniki wpływające na sposób
odżywiania się
u osób w podeszłym wieku



Nabyte wcześniej nawyki żywieniowe



Środowisko w którym żyje starsza osoba



Charakter wcześniej wykonywanej pracy



Samotność, izolacja społeczna



Nieumiejętność przyrządzenia gorących posiłków



Postępująca niesprawność ruchowa



Problemy ekonomiczne



Współistniejące ostre i przewlekłe schorzenia ( głównie
choroby przewodu pokarmowego, zaburzenia
neurologiczne, mocznica, choroby przebiegające z dysfagią,
nowotwory, niewydolność krążenia)



Nadmiar leków



Złe dopasowanie protezy lub jej brak



Pogorszenie sprawności narządów zmysłowych ( zanik kubków
smakowych, pogorszenie powonienia oraz widzenia)



Zanik błony śluzowej przewodu pokarmowego



Zmniejszone wydzielanie śliny, enzymów trzustkowych i
wątrobowych

Typy
otyłości



Otyłość typu gynoidalnego ( pośladkowo –udowa)



Otyłość typu aneroidalnego ( brzuszno – trzewna, centralna)

 Podstawowym kryterium rozpoznania nadwagi i otyłości są

pomiary wskaźnika masy ciała ( BMI – Body Mass Index)



Nadwaga: BMI = 25,0 -29,9 kg/m2



Otyłość I stopnia: BMI = 30,0 – 34,9 kg/m2



Otyłość II stopnia: BMI = 35,0 – 39,9 kg/m2



Otyłość III stopnia: BMI =35,0 kg/m2 i więcej



Praktyczne znaczenie ma również pomiar obwodu ciała w
talii, pozwalający rozpoznać otyłość centralną



Obwód pasa u kobiet powyżej 80cm, a u mężczyzn powyżej
94 cm potwierdza występowanie otyłości

Wskaźnik talia/
biodra



Bierze udział w diagnostyce otyłości centralnej



W tym typie otyłości powyżej 0,8 u kobiet i 1,0 u mężczyzn
można stwierdzić występowanie otyłości typu centralnego



W ośrodkach wyspecjalizowanych stosuje się również
badania antropometryczne tj. pomiar grubości fałdów
skórnych, zawartości tkanki tłuszczowej

Przyczyny otyłości w podeszłym
wieku:



Wzrost zawartości tkanki tłuszczowej ( u mężczyzn o około
1/5, a u kobiet nawet o ponad 1/3 ze względu miedzy
innymi na zmniejszenie aktywności estrogenów)



Zmniejszenie masy mięśniowej ( około 5% a ciągu dekady
do 60 roku życia i do 10% w dekadach następnych) oraz
zawartości wody w organizmie, czyli zmniejszenie tzw.
beztłuszczowej masy ciała



Zmiany hormonalne – stopniowe zmniejszenie wytwarzania
hormonu wzrostu przez przysadkę po 40 roku życia

Dla rozpowszechnienia otyłości w starości
znaczenie mają przede wszystkim takie
czynniki, jak:

•

Niski poziom aktywności fizycznej, który wynika z braku
chęci do ruchu oraz przekonania dotyczącego faktu iż
wszelki ruch mógłby spowodować występowanie
jakiegokolwiek schorzenia

•

Zmiany modelu odżywiania - osoby starsze ze względu na
przyzwyczajenia i ograniczenia finansowe często stosują
dietę bogatowęglowodanową i
bogatotłuszczową

•

Inne czynniki środowiskowe - stres

Powikłania
otyłości:



Zmiany zwyrodnieniowe, dna



Niewydolność oddechowa



Zmiany miażdżycowe naczyń krwionośnych



Nadciśnienie tętnicze



Stłuszczenie wątroby



Kamica żółciowa



Zapalenie trzustki



Zaburzenia metabolizmu glukozy – cukrzyca typu 2,
hiperinsulinemia, insulinoodpornośc



Depresja, nerwice

Profilaktyka nadwagi i
otyłości:



Odpowiednie łączenie składników pokarmowych, biorąc pod
uwagę ich czas trawienia w żołądku i jelitach



Redukcja masy ciała, która wpływa korzystanie na normalizacje
parametrów zmienionych u osób otyłych, obniżenie częstości
występowania cukrzycy, nadciśnienia tętniczego i zawałów
serca



Zmiana stylu życia ( dieta, aktywność fizyczna)



Farmakoterapia



Połączenie diety niskokalorycznej i wzrost aktywności fizycznej
prowadzi do umiarkowanej utraty masy ciała i jest obciążona
niższym ryzykiem powikłań



Dieta redukująca pobór energii o 500–1000 kcal/dzień prowadzi
do utraty 0,4–0,9 kg masy ciała/tydzień i spadku wagi o 8–10%
po 6 miesiącach

Diety



Lekkostrawna,



Wątrobowa,



Cukrzycowa,

Dieta
lekkostrawna



wzmacnia organizm,



pozwala uniknąć kłopotów z trawieniem,



stosowana podczas gorączki, wrzodów, stanów zapalnych
żołądka,



należy unikać: kapusta, kalafior, brukselka, groch, soja, grzyby,
czosnek, cebula, napoje gazowane, mocna kawa.



Jadłospis

•

pieczywo: jasne, czerstwe, sucharki

•

drobna kasza, drobny makaron, ryż

•

jogurt, maślanka

•

gotowane warzywa: marchewki, buraki, dynia, kabaczek, fasolka
szparagowa

•

warzywa surowe: sałata, pomidor bez skórki, starta marchewka z
jabłkiem

•

miód i dżemy bez pestek

•

kisiel i kompoty owocowe

Dieta
wątrobowa



dieta stosowana w schorzeniach wątroby, trzustki,
pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych,



dieta normokaloryczna z ograniczeniem tłuszczów,



zakaz picia alkoholu podczas stosowania diety,



należy spożywać 5 – 6 małych posiłków zamiast 3 dużych.



Jadłospis:

•

produkty mleczne: niskotłuszczowe mleko, odtłuszczony jogurt,
chudy twaróg, kefir, ser do 3 % tłuszczu

•

pieczywo: pszenne, sucharki, chleb chrupki, graham, razowy,
chrupki kukurydziane

•

owoce i warzywa: jabłka, gruszki, pomarańcze, truskawki,
morele, młoda marchewka i kalarepa, kalafior, szpinak

•

napoje: słaba kawa, soki owocowe i warzywne, herbaty ziołowe,
niegazowana woda mineralna

Dieta
cukrzycowa



dostosowana do zapotrzebowania chorego,



pierwszy posiłek spożyty nie później niż 2 godziny po
przebudzaniu,



kolejne posiłki spożywane są w odstępie 3 – 4 godzin,



należy spożywać wszystkie warzywa za wyjątkiem:
ziemniaków, buraków i kukurydzy



ostatni posiłek powinien być spożyty na 2 godziny przed
snem.

Bibliografia:

Niemczyk M., Pączek Z., „ Geriatria”, Wydawnictwo Czelej,
Lublin 2009, str. 689 – 709.

Początek M., „ Podstawy gerontologii i geriatrii”,
Wydawnictwo Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. St.
Staszica, Piła 2007, str. 121- 129.

Rutkiewicz J., „ Geriatria”, Wydawnictwo PZWL, Warszawa
2006, str. 404- 422.

Talarska D., Wieczorkowska – Tobis K., „ Geriatria i
pielęgniarstwo geriatryczne”, Wydawnictwo PZWL,
Warszawa 2008, str. 158- 180, 303- 324.

Document Outline