TATRY

Tatry –

najwyższe pasmo w łańcuchu

Karpat.

 

Tatry leżą w Łańcuchu Tatrzańskim w

Centralnych Karpatach Zachodnich.

Powierzchnia Tatr wynosi 785 km², z

tego ok.

175 km² (22,3%) leży w granicach

Polski, a ok.

610 km² (77,7%) na terytorium

Słowacji.

Grań główna Tatr przebiega od

Huciańskiej Przełęczy (905 m) na
zachodzie do Zdziarskiej Przełęczy
(1081 m) na wschodzie.

Tatry z lotu ptaka

Tatry dzieli się na:

Tatry Zachodnie

– najwyższy szczyt: Bystra

(2248 m, po polskiej stronie: Starorobociański
Wierch (2176 m) .
Niekiedy z Tatr Zachodnich wydzielany jest Masyw
Siwego Wierchu (1805 m), położony w całości na
terenie Słowacji.

Tatry Wschodnie:
Tatry Wysokie

– najwyższy szczyt: Gerlach (2654

m), po polskiej stronie: północno-zach.
wierzchołek Rysów (2499 m)

Tatry Bielskie

– najwyższy szczyt: Hawrań (2152

m)

Tatry
Zachodnie

Tatry
Wysokie

Tatry
Bielskie

W Tatrach znajduje się wiele znanych szczytów.
Najbardziej rozpoznawalne to m.in.:

Szczyty graniczne:

Rysy, Mięguszowieckie Szczyty, Kasprowy Wierch,
Świnica, Czerwone Wierchy, Wołowiec

Po stronie polskiej:

Giewont, Mnich, Kościelec, Kozi Wierch, Kominiarski
Wierch

Po stronie słowackiej:

Gerlach, Łomnica, Krywań, Lodowy Szczyt,
Sławkowski Szczyt, Hawrań

Łomnica

Giewont

Mnich

Najwyższym szczytem
Tatr jest znajdujący się
całkowicie po słowackiej
stronie

Gerlach

(2654 m

n.p.m.), który jest
również
najwybitniejszym
szczytem Tatr.

Najwyższym szczytem
Tatr Polskich są

Rysy

(wierzchołek pn.-zach.
mający 2499 m, przez
który biegnie granica
Słowacji i Polski).

W graniach tatrzańskich
znajduje się wiele
przełęczy, które
odgrywały ważną rolę w
ruchu komunikacyjnym i
handlowym. Były
wykorzystywane podczas
II wojny światowej przez
kurierów.

Przełęcz Tomanowa

Przełęcz Pod Kopą Konradzką Przełęcz Pyszniańska

Z grzbietów tatrzańskich opadają liczne
doliny.

Dolina Chochołowska

Dolina
Gąsienicowa

Dolina Kościeliska

Dolina Pięciu
Stawów

Jeziora Tatr zwane są tradycyjnie stawami.

W Tatrach występuje blisko 200 różnej wielkości

stawów, począwszy od największego, Morskiego

Oka (34,93 ha), poprzez porównywalnie duży Wielki

Staw Polski, do zupełnie maleńkich, jak Zadni

Mnichowy Stawek (0,04 ha).

Morskie Oko

Wielki Staw Polski

Tatry są górami fałdowymi
orogenezy alpejskiej, dlatego
charakteryzuje je tzw. młoda rzeźba
terenu. W okresie kredy późnej (w
środkowym i późnym turonie), w
ramach fazy subhercyńskiej, serie
skalne zostały zafałdowane i
przemieszczone ku północy o wiele
kilometrów. Wtedy właśnie powstały
płaszczowiny tatrzańskie. W eocenie
obszar Tatr, a przynajmniej jego
północna część, została przykryta
płytkim morzem, w którym powstały
zlepieńce, wapienie numulitowe,
piaskowce, mułowce i łupki
pokrywające północne stoki Regli
oraz wypełniające Kotlinę
Zakopiańską i budujące Pasmo
Gubałowskie. Ostatecznie zostały
wypiętrzone w późnym miocenie (10-
15 mln lat temu).

Zdecydowaną większość

Tatr budują skały

krystaliczne, skały

osadowe są obecne

głównie na północnym

skraju Tatr, gdyż były

one przesunięte z

południa i obalone na

północ.

W polskiej części Tatr,

będącej północną

częścią tego masywu,

skały osadowe zajmują

większą powierzchnię

niż krystaliczne

.

Rzeźba Tatr ma cechy

typowej rzeźby

alpejskiej. Jest ona

efektem znacznego

neotektonicznego

wyniesienia masywu

nad okalające go

kotliny śródgórskie,

erozji rzecznej,

krasowej oraz

erozyjnej i

akumulacyjnej

działalności

lodowców górskich

podczas kliku

(3 do 8) zlodowaceń

plejstoceńskich.

W skałach krasowiejących podczas czwartorzędu
rozwinęły się systemy jaskiń. Po polskiej stronie
odkryto dotychczas 800 jaskiń o łącznej długości
126,5 km.

Do największych jaskiń tatrzańskich należą:

Cień Księżyca

– najdłuższa (24 100 m) w całych

Tatrach i najgłębsza (451 m) w Tatrach Wysokich

Jaskinia Wielka Śnieżna

– najgłębsza (824 m

deniwelacji), do stycznia 2010 uważana też za
najdłuższą (23 619 m)

Śnieżna Studnia

– druga pod względem głębokości

(763 m deniwelacji, 12 200 m długości)

Jaskinia Wysoka-Za Siedmiu Progami

– do lat 90.

uważana za najdłuższą (11 660 m, 435 m
deniwelacji)

Jaskinia Bielska

– najczęściej zwiedzana, najdłuższa

(3829 m) w Tatrach Bielskich

Jaskinia Bielska

Jaskinia Cień
Księżyca

Jaskinia Wielka
Śnieżna

Jaskinia
Śnieżna
Studnia

Jaskinia Wysoka-
Za Siedmiu
Progami

Duże różnice wysokości bezwzględnej
sprawiają, że w Tatrach zaznacza się
piętrowy układ świata roślinnego:

-

Pogórze

(do ok. 650 m n.p.m.) – gatunki identyczne

jak na niżu.
-

Regiel dolny

(do 1200–1250 m n.p.m.) – lasy

złożone z jodły pospolitej i buka zwyczajnego.

-Regiel górny

(do 1500 m n.p.m.) – złożony głównie

ze świerka pospolitego. Górna granica regla stanowi
jednocześnie górną granicę lasu. Rosną tu karlejące
świerki pospolite, wierzba śląska, górska odmiana
jarzębiny i sosna limba.

-Piętro subalpejskie

(do 1800 m n.p.m.) – tworzone

głównie przez kosodrzewinę z domieszką wierzby
śląskiej.

-Hale

(do 2300 m n.p.m.) – obszar porośnięty niską

trawiastą roślinnością. Niegdyś były to obszary
intensywnie wykorzystywane gospodarczo jako
pastwiska. Obecnie kontynuuje się kontrolowany
wypas kulturowy na niektórych polanach.

-Piętro turni

(powyżej 2300 m n.p.m.) – rośnie tu

jeszcze około 120 gatunków roślin naczyniowych.

Kosodrzewi
na

Jodła
pospolita

Hala
tatrzańska

Do charakterystycznych elementów flory Tatr

należy występowanie tu wielu endemitów i

subendemitów.

Goździk lśniący

Omieg
kozłowiec

Goryczka

kropkowana

Szarotka
alpejska

Warzucha
tatrzańska

Urdzik
karpacki

Świat zwierzęcy Tatr.

Pomurnik

Ryś

Świstak

Wilk

Myszołów

Niedźwiedź
brunatny

Klimat tatrzański ma wiele cech wspólnych z

klimatem alpejskim. Najważniejsze z nich to niska

średnia temperatur w roku, duża zmienność

temperatur w ciągu doby, gwałtowne zmiany,

częste zachmurzenia, znaczna ilość dni z opadami

(w wyższych partiach gór większość opadów ma

postać śniegu), zamglenia, długo utrzymująca się

pokrywa śnieżna, silne nasłonecznienie i wiatry

wiejące zazwyczaj z zachodu oraz z kierunku

południowo-zachodniego. Większość zjawisk

związana jest z przechodzeniem frontów

atmosferycznych.

Pierwsza, odnotowana wycieczka w Tatry odbyła się

w 1565 r. Z XVII w. pochodzą też wzmianki o

pierwszych wejściach na szczyty.

Za ojca polskiej turystyki tatrzańskiej uważa się

Stanisława Staszica. W latach 1803–1805 wędrował

po Tatrach, prowadząc badania naukowe. Ich

owocem jest wydane w 1815 dzieło O

ziemiorodztwie Karpatów. Staszicowi przypisywane

jest pierwsze wejście na Kołowy Szczyt. Był też na

Krywaniu, Sławkowskim Szczycie, Łomnicy.

Tatry badał też w latach 1835–1850 geolog Ludwik

Zejszner.

Tatry są objęte ochroną przez ustanowienie na

ich obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego i

TANAPu oraz przynależności do Światowej Sieci

Rezerwatów Biosfery UNESCO

DZIĘKUJĘ ZA
UWAGĘ

PRZYGOTOWAŁ: D.JARZEMBSKI