1

WZROST, ROZWÓJ,

ZACOFANIE

I UBÓSTWO

W KRAJACH SŁABO

ROZWINIĘTYCH

-

PRZEJAWY I

MIERNIKI

.

2

GŁÓWNE ZAGADNIENIA:

1.

Próba systematyzacji głównych pojęć
używanych w ekonomii rozwoju.

2.

Kontrowersje terminologiczne w literaturze
światowej wokół wzrostu i rozwoju
ekonomiczno-społecznego.

3.

Wkład polskiej myśli społecznej w debatę
nad istotą wzrostu i rozwoju
gospodarczego.

4.

Szeroka definicja, wartości i cele rozwoju
w ujęciu Z. Kozak.

5.

Czynniki i fundamentalne warunki rozwoju.

6.

Bariery rozwoju i próby ich klasyfikacje.

3

GŁÓWNE ZAGADNIENIA

(c.d.):

7. Symptomy zacofania (niedorozwoju)

ekonomiczno-społecznego.

8. Dochód narodowy per capita jako popularny

miernik poziomu rozwoju lub zacofania.

9. Indeks rozwoju społecznego (HDI) według

obliczeń UNDP.

10.Istota, mierniki, rodzaje i dane empiryczne

dotyczące ubóstwa we współczesnym

świecie.

11.Pojęcie i charakterystyka krajów słabo
rozwiniętych.
12.Dywersyfikacja KSR pod względem

wybranych wskaźników rozwoju

gospodarczo-społecznego.

13.Dywersyfikacja pozycji KSR w eksporcie

światowym.

4

1. PRÓBA SYSTEMATYZACJI

GŁÓWNYCH POJĘĆ UŻYWANYCH
W EKONOMII ROZWOJU

Zjawiska
(procesy)
pozytywne

Zjawiska
(procesy)
negatywne

WZROST

STAGNACJA -
- SPADEK - KRYZYS

ROZWÓJ

ZACOFANIE –

- NIEDOROZWÓJ

DOBROBYT –
- BOGACTWO

UBÓSTWO –

BIEDA -
- NĘDZA

POSTĘP

REGRES

5

2. KONTROWERSJE

TERMINOLOGICZNE
W LITERATURZE ŚWIATOWEJ
WOKÓŁ WZROSTU I ROZWOJU
EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO

• W światowej i polskiej literaturze naukowej od

dość dawna rozróżnia się zazwyczaj pojęcia

wzrostu

(growth)

i

rozwoju

(development)

gospodarczo-społecznego.

• Słusznie podkreśla się przy tym, że

pierwszy z

tych terminów jest określeniem węższym

,

które jest integralną częścią składową tego

drugiego.

• Powszechnie uznaje się w szczególności, że

wzrost jest warunkiem koniecznym, lecz

niewystarczającym rozwoju.

6

Wzrost a rozwój według autorów
amerykańskiego słownika
ekonomicznego

Tytułem przykładu warto najpierw przytoczyć słownikowe

definicje wzrostu i rozwoju, podane przez

G. Bannoka,

R.E. Baxtera i R. Reesa

w „The Penguin Dictionary of

Economics” (Penguin Books, New York 1983).

• Pod pojęciem

wzrostu ekonomicznego

rozumieją oni

„trwały

proces

powiększania

zdolności

produkcyjnych

gospodarki, skutkiem czego rośnie

dochód narodowy.”

• Natomiast ci sami amerykańscy autorzy zdefiniowali

rozwój ekonomiczny

jako

„proces

zwiększania

dochodu

całkowitego

i

na

jednego

mieszkańca

określonych krajów, któremu towarzyszą

fundamentalne

zmiany

strukturalne

ich

gospodarek”.

7

Poglądy japońskich ekonomistów na
kwestię
współzależności wzrostu i rozwoju

• Według opinii ekonomistów japońskich

Y. Hayami’ego i Y.

Godo

(autorów

„Development

Economics”)

wzrost

gospodarczy

wyraża „ilościową ekspansję zmiennych

ekonomicznych, a zwłaszcza

dochodu narodowego w

wyrażeniu absolutnym i na jednego mieszkańca (...) Dlatego

też analiza wzrostu gospodarczego polega na mierzeniu

powiększania się zmiennych ekonomicznych i określaniu

takich ich wzajemnych powiązań, jak istniejące między stopą

wzrostu dochodu narodowego i tempem akumulacji kapitału”.

• Równocześnie

dwaj

wspomniani

ekonomiści

rozwój

ekonomiczny

traktują jako „proces obejmujący nie tylko

ekspansję ilościową, lecz także zmiany czynników

jakościowych

, takich jak instytucje, organizacje i systemy

kultury, w ramach których działają gospodarki (...) Analizę

wzrostu gospodarczego trzeba zatem łączyć z analizą rozwoju

ekonomicznego,

która

powinna

obejmować

badanie

oddziaływania czynników instytucjonalnych i kulturowych na

życie gospodarcze oraz wpływ wzrostu ekonomicznego na

czynniki pozaekonomiczne.”

8

3. WKŁAD POLSKIEJ MYŚLI
SPOŁECZNEJ
W DEBATĘ NAD ISTOTĄ
WZROSTU
I ROZWOJU GOSPODARCZEGO

Podobne stanowisko w omawianej tu sprawie

zajmują od wielu już lat niemal wszyscy polscy
ekonomiści (oraz przedstawiciele innych dyscyplin
nauk społecznych), którzy od dawna opowiadają się
również za koniecznością rozróżniania wzrostu i
rozwoju ekonomiczno-społecznego.

• J. Drewnowski akcentował (w 1961 r.), że wzrost
gospodarczy oznacza „proces powiększania się z roku
na rok wielkości ekonomicznych danego
gospodarstwa narodowego, przede wszystkim (…)
produkcji i konsumpcji społeczeństwa”.

• K. Secomski (1974 r.) pod pojęciem rozwoju
ekonomicznego rozumiał: „proces zmian (…),
dotyczący przede wszystkim przekształceń
jakościowo-strukturalnych w rozbudowie gospodarki
narodowej, (…) zapewniających odpowiedni wzrost
produkcji i konsumpcji, jak też (...) zmiany (…)
stosunków społecznych.”

9

Społeczne wymiary rozwoju
ekonomicznego w ujęciu J.
Pajestki

• J. Pajestka, który w latach 70-tych współpracował z
ONZ jako ekspert „wysokiego szczebla”, w swym
opracowaniu nt. społecznych aspektów rozwoju
gospodarczego trafnie podkreślał: „Procesu rozwoju nie
należy rozumieć jako szeregu współzależności
algebraicznych między wzrostem dochodu narodowego,
inwestycji, eksportu, importu itp. Czynniki ekonomiczne
pozostają pod bardzo silnym wpływem czynników
społecznych i same także wywołują poważne
konsekwencje społeczne(…).”

• Z uwagi na powyższe – zdaniem Pajestki – „(...)
proces rozwoju powinien być rozumiany jako taki proces,
w którym postęp wynika ze zmian w postępowaniu
człowieka (…). Aspekty społeczne muszą stanowić
bezwzględnie konieczny i integralny składnik każdej
strategii rozwoju gospodarczego.”

• Wprawdzie obecnie chyba już wszyscy ekonomiści
dostrzegają ścisłą współzależność gospodarczych i
społecznych wymiarów rozwoju, ale przed
kilkudziesięciu laty poglądy głoszone przez Pajestkę
miały bezspornie charakter nowatorski, a nawet może
odkrywczy.

10

Istota rozwoju społeczno-

ekonomicznego

według encyklik

Jana Pawła II

• W encyklice „Sollicitudo rei socialis” (z 1988 r.)
Papież Jan Paweł II stwierdził m. in., że „sama
koncepcja rozwoju, widzianego w perspektywie
powszechnej współzaleśności, ulega znacznej zmianie.
Prawdziwy rozwój nie może polegać na zwykłym
gromadzeniu bogactw i możności korzystania w
większym stopniu z dóbr i usług, jeśli osiąga się to
kosztem niedorozwoju wielkich rzesz i bez należytego
uwzględnienia wymiarów społecznych, kulturowych i
duchowych istoty ludzkiej”.

• Z kolei w encyklice „Centesimus annum” (z 1991
r.) Jan Paweł II podkreślił, co następuje: „Rozwoju nie
należy ponadto pojmować w znaczeniu wyłącznie
gospodarczym, ale w sensie integralnie ludzkim. Jego
celem nie jest tylko zrównanie poziomu życia
wszystkich narodów z poziomem, który dziś osiągnęły
kraje najbogatsze, ale tworzenie solidarną pracą życia
bardziej godnego, konkretne przyczynianie się do
umocnienia godności i rozwoju uzdolnień twórczych
każdej poszczególnej osoby, jej zdolności do odpowiedzi
na własne powołanie, a więc na zawarte w nim Boże
wezwanie.”

11

Definicja rozwoju społeczno-
ekonomicznego

według L.

Balcerowicza

L. Balcerowicz, który od blisko ćwierćwiecza
zajmuje się badaniami porównawczymi nad
doświadczeniami rozwojowymi różnych krajów
współczesnego świata, w swej książce pt.: „Wolność
i rozwój: Ekonomia wolnego rynku” (Wydawnictwo
Znak, Kraków 1995) trafnie stwierdził m. in.:

• „Rozwój gospodarczy wiążemy zwykle z
systematyczną, długofalową i masową poprawą
materialnych warunków życia ludzi, tzn. warunków
w sferze wyżywienia, ubrania, mieszkania,
wyposażenia mieszkań, środków transportu i
łączności, dostępności do rozmaitych usług itp.,
czyli w sumie –konsumpcji. Takie potoczne ujęcie
wydaje się właściwe, wyraża ono to, czego ludzie
oczekują - jako konsumenci – od gospodarki”.

• Następnie cytowany autor zauważył: „Możemy
jednak również zdefiniować rozwój jako proces, w
wyniku którego rośnie systematycznie
produktywność pracy”.

12

Definicja rozwoju społeczno-
ekonomicznego

według L.

Balcerowicza (c.d.)

• Komentując dalej dość obszernie tę drugą
wersję definicji rozwoju gospodarczego, L.
Balcerowicz dodał: „Ta druga definicja nie jest w
sprzeczności z poprzednią, przeciwnie – bez wzrostu
produktywności pracy niemożliwa jest
systematyczna poprawa ekonomicznych warunków
życia ludzi.

• Zaletą tej drugiej definicji jest natomiast to, że
wskazuje ona na główną siłę sprawczą poprawy
warunków życia ludzi jako konsumentów i każe
zastanowić się, od czego ona zależy, czyli
– od czego zależy tempo rozwoju.”

• Z powyższego wynika, że L. Balcerowicz w
całościowy sposób podchodzi do procesu rozwoju
gospodarczo-społecznego. Wbrew niesłusznie
wysuwanym pod jego adresem oskarżeniom o
skrajny liberalizm, technokracyzm i nadmierny
„ekonomizm”, dostrzega on
i uwzględnia w swych analizach społeczne i
instytucjonalne
uwarunkowania życia ekonomicznego.

13

4. SZEROKA DEFINICJA, WARTOŚCI

I CELE ROZWOJU W UJĘCIU Z.
KOZAK

Z. Kozak w monografii pt.: „Ekonomia

zacofania i rozwoju”, odwołując się m. in. do
poglądów M. Todoro, przyjęła relatywnie bardzo
szeroką definicję rozwoju „jako zjawiska nie tylko
ilościowego, ale i jakościowego, nie tylko
materialnego (ekonomicznego), ale i społecznego,
kulturowego i psychologicznego.”

Następnie autorka zwróciła uwagę na

wielowymiarowość omawianego zjawiska: „Rozwój
jest najczęściej spostrzegany i analizowany jako
proces wielowymiarowy, obejmujący reorganizację i
reorientację całego systemu ekonomicznego i
społecznego. Obok zmian w dochodzie narodowym i
produkcji, obejmuje także zmiany instytucjonalne,
społeczne i administracyjne, zmiany stosunków
społecznych i typów zachowań, w tym ewolucję
nawyków i przekonań”.

14

Główne wartości rozwoju według
Z. Kozak

Odwołując się do literatury światowej, Z. Kozak

słusznie zauważyła, że za fundamentalne
wartości rozwoju (pojmowanego
wielowymiarowo) należy uznać:

1) zaspokojenie podstawowych potrzeb

człowieka (human basic needs) w dziedzinie
wyżywienia, zdrowia, ubrania i mieszkania,
co jest niezbędne dla podtrzymanie życia
ludzkiego,

2) osiągnięcie przez poszczególnych ludzi

szacunku wobec nich samych (chodzi tu o
tożsamość kulturalną, honor, uznanie i
akceptację zs strony innych osób),

3) zapewnienie wolności osobistej i

podejmowana decyzji życiowych na zasadach
swobodnego wyboru.

15

Podstawowe cele rozwoju według
Z. Kozak

Z przedstawionych wyżej fundamentalnych wartości

rozwoju wynikają główne jego cele, które – według
opinii Kozak – należy sformułować następująco:

1) zwiększenie produkcji i zagwarantowanie

sprawiedliwej dystrybucji społecznej podstawowych
dóbr materialnych i usług, koniecznych dla
podtrzymania życia ludzi,

2) podniesienie poziomu życia (tj. poprawa warunków

życia) nie tylko dzięki wyższym dochodom
indywidualnym, lecz także w efekcie wzrostu
zatrudnienia, zapewnienia udziału w konsumpcji
zbiorowej (public utilities) i partycypacji w
tworzeniu wartości kulturowych i humanistycznych
(co służy zwiększaniu świadomości społecznej),

3) poszerzanie poszczególnym ludziom i całym

narodom sfery ich swobodnego wyboru w sprawach
ekonomicznych, społecznych i politycznych
(poprzez uwolnienie ich od poczucia zależności i
poddaństwa wobec innych).

16

5. CZYNNIKI I

FUNDAMENTALNE
WARUNKI ROZWOJU

W zagranicznej i polskiej literaturze ekonomicznej

panuje spore zróżnicowanie poglądów na temat
listy podstawowych czynników i uwarunkowań
rozwoju gospodarczo-społecznego we
współczesnym świecie. Jednak obecnie do
głównych sił napędowych rozwoju należy zaliczyć 5
następujących grup czynników:

1) pracę ludzką, inaczej zwaną kapitałem ludzkim

(human capital) lub czynnikiem ludzkim, tzn.
wielkość podaży pracy – czyli dostępne zasoby
ludzi w wieku produkcyjnym (skłonnych podjąć
pracę) wraz z ich kwalifikacjami, zdolnościami,
wolą i motywacją do pracy (jakość kapitału
ludzkiego),

2) kapitał rzeczowy (fabryki i inne zakłady pracy z ich

wyposażeniem i infrastrukturą ekonomiczną) oraz
kapitał finansowy (środki finansowe ze źródeł
własnych sektora przedsiębiorstw i dostęp do
zewnętrznych źródeł finansowania),

17

3) technologia, wiedza i informacje, co w warunkach

coraz szybciej globalizującej się gospodarki opartej
na wiedzy (knowledge-based economy) oznacza w
szczególności: przedsiębiorczość, znajomość technik
wytwórczych, posiadanie własnych patentów i
wynalazków, doświadczenie w zakresie badań i
rozwoju (B+R, czyli – prac wdrożeniowych),
osiągnięcia badawcze w naukach podstawowych,
opanowanie technik organizacji, zarządzania i
marketingu, umiejętność wykorzystania do celów
biznesowych informacji oraz współczesnych
technologii informatycznych i telekomunikacyjnych;

4) dostępne zasoby naturalne: ziemia, woda, lasy,

nośniki energii i zasoby surowców mineralnych
(kopalin pozaenergetycznych) oraz jakość środowiska
naturalnego;

5) instytucje i otoczenie biznesowe, ze szczególnym

uwzględnieniem funkcjonowania rynku oraz zakresu i
efektywności regulacji państwowej, czyli - jakości
szeroko pojętego rządzenia (good governance).

18

Fudamentalne warunki

szybkiego

rozwoju

według opinii L. Balcerowicza

L. Balcerowicz - jako zdecydowany zwolennik

gospodarki rynkowej - za fundamentalne
warunki

szybkiego rozwoju

ekonomiczno-

społecznego w dobie współczesnej uznaje:

1) stabilność makroekonomiczną, tj. niską

inflację i mocną wymienialną walutę narodową
(co wymaga niezależności banku centralnego i
zdrowych finansów publicznych),

2) wolny rynek i konkurencję, tzn. szeroki zakres

wolności gospodarczej, wstrzymanie się przez
państwo od ingerencji w sprawy podaży, popytu
i cen oraz od subsydiowania nieefektywnej
produkcji,

3) dominację sektora przedsiębiorczości prywatnej

w gospodarce i poszanowania prawa do
własności prywatnej,

19

4) „orientację gospodarki na świat zewnętrzny”, tj.

szerokie otwarcie na współpracę ekonomiczną z
zagranicą,

5) posiadanie sprawnego systemu finansowego:

banków komercyjnych, towarzystw
ubezpieczeniowych, funduszy inwestycyjnych i
rynku papierów wartościowych (giełdy
kapitałowej),

6) elastyczne funkcjonowanie rynku pracy: przepisy

pracy sprzyjające działalności biznesowej, nie za
wysokie zasiłki dla bezrobotnych, właściwa
pozycja związków zawodowych,

7) unikanie nadmiernego fiskalizmu, tj. zbyt

wysokiej stopy opodatkowania (co przejawia się
w nadmiernym obciążeniem dochodu
narodowego podatkami) i „rozdmuchanych”
wydatków budżetowych,

8) zapewnienie stabilnej sytuacji politycznej (co

jest potrzebne dla sprawnego funkcjonowania
państwa i życia gospodarczo-społecznego).

20

6. BARIERY ROZWOJU I PRÓBA

ICH
KLASYFIKACJI

Dość powszechnie pod pojęciem bariery rozwoju

rozumie się brak, niedostępność lub niedobór
czynników (czy środków), które są niezbędne w
procesie rozwoju gospodarczo-społecznego, jak
również występowanie różnych przeszkód,
utrudniających rozwój.

Chodzi tu - przykładowo – o brak energii i innych

surowców, niedostatek kapitału finansowego, a
zwłaszcza dewiz, brak właściwie kwalifikowanych
pracowników lub odpowiednich technologii, a także
o nadmierną biurokratyzację życia gospodarczego,
brak rządów prawa i poszanowania własności
prywatnej, korupcję, zacofane stosunki społeczne
itp.

Tak rozumiane bariery są więc tożsame z wszelkimi

ograniczeniami lub hamulcami rozwoju. Dlatego
też powyższe trzy terminy mogą i powinny być
traktowane jako pełne synonimy.

21

Pojęcie barier rozwoju

(c.d.)

W praktyce życia gospodarczego bariera

rozwojowa może pojawić się nie tylko wtedy,
gdy brakuje określonego czynnika
wytwórczego, lecz także wówczas, kiedy ten
ostatni jest wprawdzie dostępny w sensie
ilościowym, ale jest nieodpowiedni pod
względem jakościowym.

Ilustruje powyższe spostrzeżenie sytuacja, gdy w

danym kraju występuje na szeroką skalę
bezrobocie, co oznacza, że istnieją tam duże
nadwyżki potencjalnych pracowników, a
jednocześnie dotkliwie brakuje
kwalifikowanych kadr (w szczególności np.
specjalistów z zakresu zarządzania,
marketingu, bankowości, informatyki itp.).

22

Pojęcie barier rozwoju

(c.d.)

Zauważyć również warto, że pojęcie barier lub

ograniczeń odnoszone bywa często tylko do procesu
wzrostu ekonomicznego. Niewątpliwie jest to
jednak podejście zbyt wąskie, ponieważ wzrost jest
warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym
rozwoju gospodarczo-społecznego. Za trafniejsze
podejście trzeba uznać analizę barier rozwoju,
zamiast ograniczania się tylko do kwestii barier
wzrostu.

Z uwagi na zróżnicowanie pochodzenia i charakteru

poszczególnych barier rozwojowych, można
wyróżnić kilka ich kategorii. W szczególności
chodzi tu o bariery naturalne (inaczej zwane
fizycznymi), które - zdaniem A. Budnikowskiego –
powinny być rozumiane jako ograniczenia „(...)
wynikające stąd, że wszelka działalność
gospodarcza człowieka prowadzona jest w
środowisku o skończonych wymiarach”.

23

Różne rodzaje barier rozwoju

Przykładami naturalnych ograniczeń rozwojowych są:

względny niedostatek surowców i energii, niemożliwość
pełnego wyżywienia rosnącej liczby ludności w
warunkach ograniczonej dostępności ziem uprawnych
oraz zachwianie równowagi środowiska naturalnego.

Jeśliby na długą metę nie udało się ludziom pokonać tych

barier, mogłyby one przekształcić się w naturalne
granice rozwoju, grożąc załamaniem całej gospodarki
światowej.

Niezależnie od ograniczeń naturalnych należy przede

wszystkim wyodrębnić bariery ekonomiczne i
instytucjonalne (lub społeczno-polityczne).

Do tych pierwszych trzeba zaliczyć zwłaszcza: barierę

finansową (inaczej zwaną kapitałową lub akumulacyjną),
brak odpowiednio rozbudowanej infrastruktury
gospodarczej, niedostatek kwalifikowanych pracowników
(najczęściej z powodu zbyt niskich inwestycji w tzw.
kapitał ludzki), barierę inflacyjną, barierę handlu
zagranicznego, kryzys zadłużenia zewnętrznego itp.

24

Różne rodzaje barier rozwoju
(c.d.)

Natomiast jako przykłady barier społeczno-

politycznych (czy instytucjonalnych) można podać:

-- nadmierną ingerencję państwa w stosunki
własności i zbyt szeroki zakres sektora
przedsiębiorstw państwowych,

-- utrzymywanie ograniczeń w podejmowaniu i
prowadzeniu działalności gospodarczej przez firmy
i osoby prywatne,

-- duży zasięg korupcji i brak przejrzystości
działania administracji publicznej,

-- zbyt nierównomierny podział dochodów między
główne grupy ludności (koncentracja nędzy i
bogactwa), brak stabilnego systemu władzy
politycznej itp.

Powyższe bariery mogą, lecz nie muszą w praktyce

występować, a jeśli pojawiają się, to odznaczają się
różnym natężeniem na poszczególnych etapach
rozwoju gospodarczo-społecznego.

25

Kwestia zróżnicowania
dokuczliwości
barier rozwoju

Ponadto natura i stopień dokuczliwości

poszczególnych barier rozwojowych są odmienne,
zależnie od intensywności i zasięgu ich
występowania, czyli przede wszystkim od tego, czy
dane ograniczenia występują:

-- w skali globalnej (tj. w całej gospodarce
światowej),

-- w poszczególnych grupach krajów lub regionach
świata,

-- w makroskali - tj. w gospodarce narodowej
określonego kraju,

-- w konkretnym sektorze, gałęzi lub branży
gospodarczej,

-- na szczeblu subregionalnym lub lokalnym,

-- czy wreszcie w mikroskali (czyli w przekroju
konkretnych przedsiębiorstw).

26

Bariery rozwoju według J.
Nowickiego

Analizując poglądy polskich ekonomistów, specjalizujących

się w problematyce ekonomii zacofania i rozwoju,
wspomnieć zwłaszcza warto o dorobku J. Nowickiego,
który za istotne bariery rozwojowe uznawał w swych
publikacjach:

-- istniejące w krajach gospodarczo mniej
zaawansowanych niewłaściwe relacje czynników
wytwórczych,

-- nieodpowiedni podział dochodu narodowego,

-- charakterystyczny dla KSR niedorozwój
infrastruktury,

-- niewłaściwe podejście do funkcji ekonomiczno-
społecznych państwa,

-- ograniczenia w zakresie handlu zagranicznego,

-- niedostateczny napływ obcych zasobów (finansowych
i rzeczowych),

-- nadmierne wydatki zbrojeniowe.

27

7.

SYMPTOMY ZACOFANIA
(NIEDOROZWOJU)

EKONOMICZNO-

SPOŁECZNEGO

O ile w literaturze ekonomicznej z łatwością
znaleźć można bardzo wiele różnorodnych definicji
wzrostu i rozwoju gospodarczo-społecznego, o tyle
niemal zupełnie brakuje jednoznacznych i
precyzyjnych definicji zjawisk i procesów,
stanowiących odwrotność (lub zaprzeczenie) wzrostu i
rozwoju.

Jeśli jakiś kraj w danym okresie nie może pochwalić
się żadnym wzrostem swej produkcji dóbr i usług, lecz
nie odnotuje też zmniejszenia skali działalności
gospodarczej, to wtedy mamy tam do czynienia ze
stagnacją ekonomiczną.

Jeśli jednak wielkość produkcji w analizowanym
kraju ulegnie obniżeniu w porównaniu z poprzednim
okresem, to wystąpi tam spadek aktywności
gospodarczej, który czasami przybrać może charakter
załamania lub kryzysu.

28

Zacofanie lub niedorozwój

ekonomiczo-

społeczny jako zaprzeczenie

rozwoju

Zacofanie jest w skali międzynarodowej zjawiskiem

trwałym, dlatego że w warunkach nowoczesnej gospodarki
rynkowej zawsze w danym okresie występuje i będzie
występować spore zróżnicowanie poziomu rozwoju między
poszczególnymi krajami świata.

Można jedynie (i nawet trzeba) dążyć do zmniejszenia

luki rozwojowej między państwami najbardziej i namniej
zaawansowanymi, lecz ze względów oczywistych dystansu
rozwojowego nigdy całkowicie nie da się wyeliminować z
gospodarczej mapy świata.

Niedorozwój (lub zacofanie) ma nie tylko i nie tyle

wymiary ilościowe (oznaczając niższy poziom rozwoju), co –
i to przede wszystkim – jest zjawiskiem typu strukturalnego.
Pomijając specyficzny przypadek części państw naftowych
(członków OPEC), można bowiem stwierdzić, że im bardziej
struktura gospodarki określonego kraju jest uzależniona od
warunków i zasobów naturalnych (im bardziej dominuje
tam rolnictwo i górnictwo), tym trudniej jest
przezwyciężyć jej zacofanie.

29

Ważniejsze cechy zacofania
(niedorozwoju)
według M. Todoro i Z. Kozak

Odwołując się do dorobku naukowego M. Todoro, Z. Kozak

podaje następującą – choć niepełną - listę ważniejszych
cech zacofania ekonomiczno-społecznego (uznawanego
za synonim niedorozwoju):

1) niższy poziom życia szerokich warstw ludności krajów

słabo rozwiniętych (KSR) w porównaniu ze standardem
życia mieszkańców krajów wysoko rozwiniętych (KWR),

2) niski relatywnie przeciętny poziom wydajności pracy w

gospodarce,

3) względnie wysokie tempo przyrostu demograficznego i

duże obciążenie społeczeństwa kosztami utrzymania
ludności niepracującej,

4) duża skala jawnego bezrobocia i niepełnego

zatrudnienia,

5) nadmierne uzależnienie gospodarki od produkcji rolnej i

górniczej,

6) zbyt wysoka zależność gospodarcza od KWR i korporacji

transnarodowych oraz nadmierna wrażliwość na zmiany
zachodzące na rynkach międzynarodowych.

30

8. DOCHÓD NARODOWY PER
CAPITA
JAKO POPULARNY MIERNIK
POZIOMU
ROZWOJU LUB ZACOFANIA

Za najbardziej syntetyczne mierniki potencjału

gospodarczego poszczególnych krajów od wielu lat

uznaje się powszechnie wielkość ich dochodu

narodowego brutto - DNB (Gross National Income -

GNI), produktu narodowego brutto – PNB (Gross

National Product – GNP) lub produktu krajowego

(czy wewnętrznego) brutto - PKB (Gross Domestic

Product - GDP) w wyrażeniu bezwzględnym

(absolutnym).

Roczne tempo przyrostu DNB, PNB lub PKB

odzwierciedla zmiany potencjału gospodarczego

danego kraju. Jeśli tempo wzrostu jest dodatnie, to

potencjał rośnie. Gdy jest ono ujemne, to potencjał

ekonomiczny spada.

Natomiast wysokość dochodu narodowego brutto,

produktu narodowego lub produktu krajowego

brutto w przeliczenie na jednego mieszkańca (czyli

– per capita) traktowana jest jako uniwersalny i

syntetyczny miernik poziomu rozwoju lub

niedorozwoju (zacofania) gospodarczo-społecznego

poszczególnych krajów świata.

31

Dochód narodowy brutto per
capita
miernikiem rozwoju lub
zacofania

Jeśli dochód narodowy brutto, PNB lub PKB per capita

jest w analizowanym kraju relatywnie wysoki,

oznacza to, iż ten kraj znajduje się już na

stosunkowo wysokim poziomie rozwoju lub -

inaczej mówiąc – osiągnął wysoki szczebel

zaawansowania pod względem gospodarczo-

społecznym.

Z kolei w przypadku, kiedy dochód narodowy brutto w

przeliczeniu na osobę jest w określonym kraju

relatywnie niski, dowodzi to, iż taki kraj ciągle

jeszcze nie wyszedł ze stanu niedorozwoju (tj.

zacofania).

Równocześnie powyższy wskaźnik jest wykorzystywany

do mierzenia poziomu życia (= standardu

życiowego = warunków życia materialnego =

poziomu dobrobytu) ludności poszczególnych

krajów.

Im DNB per capita jest wyższy, tym bardziej przeciętny

mieszkaniec danego kraju powinien być zamożny i

tym lepsze mieć warunki egzystencji. Niski DNB na

osobę tożsamy jest natomiast z niskim poziomem

zamożności, z kiepskimi warunkami życia i z

ubóstwem.

32

Dochód narodowy brutto per
capita
miernikiem rozwoju lub
zacofania (c.d.)

Tempo przyrostu DNB, PNB lub PKB w przeliczeniu na

jednego mieszkańca ilustruje tendencje zmian

poziomu rozwoju gospodarczego danego kraju i

przeciętnego standardu życia jego ludności.

Jeśli tempo wzrostu DNB per capita jest dodatnie, to

podnosi się poziom rozwoju i poprawiać się powinny

warunki życia mieszkańców. Z kolei, jeśli dynamika

wzrostu DNB na osobę jest ujemna, to ekonomiczne

warunki życia pogarszają się, a poziom rozwoju ulega

obniżeniu (tj. następuje regres gospodarczy).

Mankamenty dochodu narodowego per capita jako

miernika poziomu rozwoju i warunków życia:
-- Dane statystyczne dotyczące DNB obejmują

zazwyczaj tylko oficjalną (legalną) działalność

biznesową w rynkowym sektorze gospodarki. Nie

uwzględniają więc działalności prowadzonej legalnie

w ramach gospodarki naturalnej (tj.

pozarynkowej=niepieniężnej, zwłaszcza w ramach

gospodarstw domowych) i działalności nielegalnej,

prowadzonej w tzw. szarej strefie.
-- Poważnym ograniczeniem DNB per capita jako

miernika poziomu rozwoju i standardu życia jest fakt,

że pomija on kwestię dysproporcji w zakresie podziału

dochodów między różne grupy ludności.

33

Zróżnicowanie krajów świata pod względem

wielkości bezwzględnej dochodu krajowego

brutto (GDP) w 2005r.

GDP w

mld USD

Liczba
krajó

w

Przykłady z grupy 154 krajów i ich GDP
(w mld USD)

Ponad

1000
mld

9

USA (12 543), Japonia (4 559), Niemcy (2

795), W. Bryt.
(2 199), Francja (2 128), CHINY (1 982),

Włochy (1 762), Kanada (1 132), Hiszpania (1

124)

999 - 200

mld

17

INDIE (801), BRAZYLIA (799), KOREA PŁD

(788), MEKSYK (768), Australia (709), ROSJA

(768), Niderlandy (624), Belgia (371), Turcja

(362), Tajwan (345), Arabia Saud. (314),

Austria (306), Norwegia (295), POLSKA
(290), INDONEZJA (281), RPA (238), Irlandia

(201)

199 - 100

mld

15 Finlandia (193), Portugalia (183), Argentyna

(183), Tajlandia (177), Hongkong (173),

Wenezuela (132), Malezja (131), Czechy

(122), Kolumbia (122), Singapur (116),

NIGERIA (113), Chile (111), PAKISTAN (110),
Węgry (109), Egipt (101)

99 - 50

mld

13

Filipiny (98), Nowa Zelandia (64),

BANGLADESZ (64), Wietnam (53), Maroko

(51)

34

Zróżnicowanie wielkości bezwzględnej
dochodu
krajowego brutto (GDP) w 2005 r. (c.d.)

GDP w

mld

USD

Liczb

a
krajó

w

Przykłady spośród 154 krajów i ich GDP (w mld

USD)

49 - 20

mld

11

Ukraina (47), Słowacja (46), Luksemburg (36),

Słowenia (34), Ekwador (33), Gwatemala (32), Angola

(29), Litwa (25),
Tunezja (22)

19 - 5

mld

29

Dominikana (18), Sri Lanka (18), Liban (18), Bułgaria

(17), Islandia (16), Cypr (16), Białoruś (16), Łotwa

(15), Salwador (14), Panama (13),Tanzania (13),

Estonia (13), Jamajka (7), Malta (6), Etiopia (6),

Uganda (6), Zimbabwe (2), Madagaskar (5)

4 - 1 mld 34

Mozambik (4), Burkina Faso (4), Zambia (4), Andora

(3), Haiti (3), Benin (3), Malawi (2), Nikaragua (4),

Mołdawia (2), Czad (2), Togo (1), Wyspy Ziel. Przyl.

(1), Erytrea (1), Sierra Leone (1)

Poniżej

1 mld

26

Burundi (0,8), Gujana (0,8), Belize (0,7), Seszele

(0,7), Liberia (0,6), Bhutan (0,6), Gambia (0,5),

Grenada (0,4), Komory (0,3), Tonga (0,2),

Vanuatu (0,3), Kiribati (0,1), Palau (0,1), Wyspy

Sao Tome i Książęca (0,07)

35

Zróżnicowanie wysokości produktu krajowego
brutto (GDP) per capita z uwzględnieniem
parytetu siły nabywczej walut według głównych
grup krajów współczesnego świata w 2005 r.

GRUPY KRAJÓW
(I REGIONY KSR)

USD /
per
capita

CAŁY ŚWIAT
KRAJE WYSOKO ROZWINIĘTE
(OECD)
KRAJE W TRAKCIE TRANSFORM.

KRAJE SŁABO ROZWINIĘTE

9
543
29
197
9
527

5

282

AFRYKA SUBSAHARYJSKA
AZJA POŁUDNIOWA
AZJA WSCHODNIA I OCEANIA
AFRYKA PÓŁN. I BLISKI WSCHÓD
AMERYKA ŁACIŃSKA/KARAIBY

1
998
3
416
6
604
6
716
8
417

36

Zróżnicowanie krajów świata pod

względem
wysokości dochodu (GDP) per capita
w 2005 r.

GDP

per

capita

Liczba
krajów

Przykłady z grupy 171 krajów i ich GDP na 1

mieszkańca
(w USD)

Ponad
40

000 $

10

Luksemburg (79 866), Bermudy (63 731),

Norwegia (63 704), Islandia (53 474), Oman (52

863), Szwajcaria (49 520), Irlandia (48 696),

Dania (47 761), Andora (42 063), USA (41 287)

39

999 –

20

000 $

19

Szwecja (39575), Niderlandy (38229), Austria

(36911), Finlandia (36820), WIELKA BRYT.

(36361), Belgia (35662), JAPONIA
(35 646), Australia (349300), FRANCJA (33863),

NIEMCY (33815), ZEA (32589), WŁOCHY
(30053), Kuwejt (27487), Singapur (26985),

Nowa Zelandia (26752), Hiszpania (25914),

Hongkong (24463), KANADA (23930), Grecja

(20289)

19

999 –

5 000

$

22

Izrael (19374), Bahrajn (18416), Portug.(17410),

Słowenia (17020), Korea Płd (16454), Arabia

Saud. (13299), Czechy (12004), Węgry (10830),

Estonia (9494), Seszele (8173),
POLSKA (7593), Meksyk (7370), Chile (6833),

ROSJA (5321)

37

Zróżnicowanie krajów świata pod
względem
wysokości dochodu (GDP) per capita w
2005 r. (c.d.)

GNI

per

capita

Liczb

a
krajó

w

Przykłady spośród 171 krajów i ich GDP per capita (w

USD)

4 999 –
1 000

$

59

Botswana (4821), Argentyna (4731), BRAZYLIA (4279),

Bułgaria (3411), Iran (3122), Białoruś (3018), Tunezja
(2875), Albania (2707),

Ukraina (1741),

CHINY (1536),

Egipt (1392), Maroko (1320), Paragwaj (1301),

INDONEZJA (1244), Filipiny (1155), Boliwia (1059)

999 –
500 $

23

Syria (990), Kamerun (945), Dżibuti (910), Nikaragua

(899), NIGERIA (803), Kiribati (779), Mołdawia (752),

Mongolia (724), INDIE (706), Senegal (703),

PAKISTAN (696), Sudan (668), Bhutan (660), Zambia

(637), Korea Płn (519), Benin (513), Laos (507)

499 –
200 $

31

Ghana (461), Komory (450), Mali (446), Gwinea (430),

BANGLADESZ (418), Haiti (418), Kenia (390), Burkina

Faso (387), Tadżykistan (358), Togo (351), Mozambik

(325), Uganda (315), Gambia (297), Madagaskar (290),

Nepal (274), Somalia (266), Czad (250), Niger (245),

Erytrea (238), Birma (228), Sierra Leone (208)

Poniż
ej 200

$

7

Gwinea Bissau (186), Zimbabwe (168), Liberia
(163), Malawi (162), Kongo (Kinszasa-123),

Etiopia (118), Burundi (107)

38

Zróżnicowanie głównych grup krajów pod
względem tempa wzrostu realnego produktu
brutto (GDP)
per capita w latach 1980-2005 (w %
średniorocznie)

GRUPY KRAJÓW

SWIATA

I REGIONY KSR

1981
-
1990

1991
-
2000

2001-
2005

CAŁY ŚWIAT
KRAJE WYSOKO ROZWINIĘTE
KRAJE W TRAKCIE
TRANSFORM.

KRAJE SŁABO
ROZWINIĘTE

1,3
2,5

-1,0

1,8

1,3
1,9

-4,2

3,1

1,5
1,4
6,5

3,7

AFRYKA
AMERYKA
ŁACIŃSKA/KARAIBY
AZJA (tylko KSR)
OCEANIA

-0,3

-0,3
3,7
1,3

-0,1
1,5
4,5
0,6

2,3
1,1
5,0
0,2

39

Dynamicznie rozwijające się kraje świata

pod względem tempa wzrostu realnego GDP per
capita w latach 2001-2005

Średni

o-

roczni
e

Liczba
krajów

Przykłady krajów i tempo wzrostu ich realnego

GDP
per capita (w %)

Powyż

ej 9%

7

Gwinea Równ. (20,1), Armenia (12,7), Azerbejd.

(11,8), Czad (11,5), Makao (11,3), Kazachstan

(9,7), Afganistan (9,1)

5,1-

9,0%

22

Ukraina (9,0), Sierra Leone (8,9), CHINY (8,8),

Gruzja (8,7), Birma (8,7), Mołdawia (8,5),

Tadżykistan (8,5), Łotwa (8,4), Litwa (8,2),

Białoruś (8,1), Estonia (7,7), Trynidad/Tobago
(7,5), Wyspy Cooka (7,5), ROSJA (6,8), Rumunia

(6,3), Mozambik (6,0), Angola (6,0), Wietnam

(5,9), Iran (5,9), Bułgaria (5,7),

Serbia/Czarnogóra (5,6), Tuvalu (5,4)

2,1-

5,0%

76

INDIE (5,0), Mongolia (5,0), Słowacja (4,9),

Sudan (4,6), Tajlandia (4,6), Węgry (4,4),

Botswana (4,2), Tanzania (4,2), Korea Płd (4,1),

Nigeria (3,9), Algieria (3,6), Czechy (3,5),
BANGLADESZ (3,5), Słowenia (3,4),

INDIONEZJA (3,3), Irlandia (3,3), POLSKA

(3,2), Belize (3,1), PAKISTAN (3,0), Chile (3,0),

Kuwejt (2,5), Uganda (2,4), Nowa Zelandia (2,4)

40

Powoli rozwijające się lub
przeżywające regres
ekonomiczny kraje świata

(według

tempa wzrostu
realnego GDP per capita w latach 2001-
2005)

Średni

o-

roczni
e

Liczb

a
krajó

w

Przykłady krajów i tempo wzrostu ich realnego

GDP
per capita (w %)

0,1-

2,0%

66 W. BRYTANIA (1,9), KANADA (1,8), USA (1,5),

Hiszpania (1,5), JAPONIA (1,3), Argentyna (1,2),

Gambia (1,1), Meksyk (1,0), BRAZYLIA (0,9),

Benin (0,9), FRANCJA (0,8), Niger (0,5), Szwajc.

(0,4), Kenia (0,4), WŁOCHY (0,2), Malawi (0,2)

0%

2 Gwatemala, Wyspy Dziewicze (brytyjskie)

Poniże

j 0%
(REG-

RES)

29 Portugalia (-0,1), San Marino (-0,1), Wyspy

Marshalla (-0,1), Izrael (-0,2), Somalia (-0,2),

Malta (-0,3), Grenada (-0,3), Togo
(-0,3), Gabon (-0,4), Komory (-0,4), Wenezuela (-

0,5), Burundi
(-0,6), Madagaskar (-0,6), Kajmany (-0,9), Wybrz.

Kości Słon.
(-1,2), Wyspy Salomona (-1,2), Nowa Kaledonia (-
1,4), Erytrea
(-1,4), Rep. Środk. Afr. (-1,7), Aruba (-1,7), Teryt.

Palestyny
(-2,1), Vanuatu (-2,4), Haiti (-2,4), Montserrat (-

2,7), Gwinea Bissau (-3,2),Timor-Leste (-5,5),

Zimbabwe (-5,6), Liberia
(-8,4), Irak (-8,5)

41

9. INDEKS ROZWOJU
SPOŁECZNEGO
(HDI) WEDŁUG OBLICZEŃ
UNDP

Od początku lat 90-tych Program Narodów

Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) corocznie

dokonuje obliczeń i publikuje kompleksowy

miernik poziomu rozwoju poszczególnych

krajów świata, zwany indeksem rozwoju

społecznego (a ściślej biorąc – ludzkiego), tj.

Human Development Index (HDI).

Przy obliczaniu HDI uwzględnia się nie tylko

wysokość PKB per capita według parytetu siły

nabywczej, lecz także oczekiwaną przeciętną

długość życia w chwili narodzin (Live

expectancy at birth) oraz stopień alfabetyzacji

dorosłych (Adult literacy rate).

Według powszechnie akceptowanych poglądów,

wskaźnik HDI w bardziej adekwatny sposób niż

wysokość dochodu narodowego brutto per

capita odzwierciedla różnice, jakie występują w

rzeczywistości między krajami współczesnego

świata pod względem osiągniętego przez nie

poziomu rozwoju gospodarczo-społecznego.

42

Zróżnicowanie głównych grup
krajów świata według indeksu
rozwoju społecznego w 2005 r.

GRUPY KRAJÓW ŚWIATA I REGIONY
KSR

HDI

(od 0 do
1)

CAŁY ŚWIAT
KRAJE WYSOKO ROZWINIĘTE (OECD)
KRAJE W TRAKCIE TRANSFORM.

KRAJE SŁABO ROZWINIĘTE

0,743
0,916
0,808

0,691

AFRYKA SUBSAHARYJSKA
AZJA POŁUDNIOWA
AFRYKA PÓŁN. I BLISKI WSCHÓD
AZJA WSCHODNIA I OCEANIA
AMERYKA ŁACIŃSKA/KARAIBY

0,493
0,611
0,699
0,771
0,803

43

10. ISTOTA, RODZAJE, MIERNIKI
I DANE EMPIRYCZNE
DOTYCZĄCE UBÓSTWA WE
WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

Generalnie biorąc, ubóstwo poszczególnych ludzi

i ich grup jest efektem i przejawem zacofania

(niedorozwoju) gospodarczo-społecznego, jakie

występuje w skali różnych krajów.

W języku potocznym ubóstwo w sensie

ekonomiczno-społecznym jest utożsamiane z

biedą lub nędzą.

W słownikach językowych definiowane jest ono

jako:
-- „brak dostatecznych środków do życia”,
-- „brak albo względny brak pieniędzy lub

mienia”.

44

Wybrane przykłady definicji
ubóstwa

Podobnie określają ubóstwo specjaliści z

nauk społecznych. Przykładowo polski

socjolog i ekonomista Z. Markowski

traktuje je jako „stan poniżej pewnego

zmiennego progu dochodowego lub

progu realizacji potrzeb”.

A.K. Sen ubóstwo rozumie relatywnie

szeroko jako status osoby pozbawionej

możliwości realizacji posiadanych przez

nią wszelkich zdolności intelektualnych

i fizycznych.

Y. Hayami i Y. Godo twierdzą ze swej

strony, że ubóstwo sprowadza się do

sytuacji, kiedy określona osoba (lub

grupa osób) ma standard życia niższy od

uznanego za minimalny przez

społeczeństwo, do którego ona należy.

45

Dane empiryczne ilustrujące skalę
nędzy
i biedy w wybranych krajach w
latach 90-tych

46

Kompleksowy wskaźnik

ubóstwa

(HPI – 1) według UNDP

47

Kompleksowy wskaźnik
ubóstwa (c.d.)

48

Polaryzacja KSR pod względem
indeksu ubóstwa społecznego
(HPI-1) w roku 2005

Grupa krajów najuboższych, odznaczających się
najwyższym wskaźnikiem ubóstwa:

KrajHPI-1 Miejsce w rankingu
Czad

56,9

108

Mali

56,4

107

Burkina Faso

55,8

106

Etiopia

54,9

105

Niger

54,7

104

Gwinea

52,3

103

Sierra Leone

51,7

102

Mozambik 50,6

101

Benin

47,6

100

Gwinea
-Bissau 44,8

99

Rep. Śr. Afr.

43,6

98

49

Polaryzacja KSR pod względem
indeksu ubóstwa społecznego (HPI-
1) w roku 2005 (c.d)

Grupa KSR, odznaczających się najniższym
wskaźnikiem ubóstwa:

Kraj

HPI-1 Miejsce w rankingu

Barbados

3,0

1

Urugwaj

3,5

2

Chile

3,7

3

Argentyna

4,1

4

Kostaryka

4,4

5

Kuba

4,7

6

Singapur

5,2

7

Saint Lucia

6,5

8

Palestyna (okup.) 6,6

9

Meksyk

6,8

10

Jordania

6,9

11

50

11. POJĘCIE I
CHARAKTERYSTYKA
KRAJÓW SŁABO
ROZWINIĘTYCH

-- W okresie powojennym (1945-1989 r.) w

praktyce stosunków międzynarodowych, w

literaturze naukowej oraz w publicystyce długo

stosowano podział całego współczesnego świata na

3 główne grupy krajów (państw):
1) rozwinięte kraje kapitalistyczne (państwa

Zachodu lub

kraje o gospodarce rynkowej),

2) kraje socjalistyczne (państwa „realnego

socjalizmu”,

kumunistyczne, kraje Wschodu lub kraje o

gospodarce

centralnie planowanej),

3) pozostałe kraje, tj. „reszta” krajów, określanych

wieloma podanymi dalej nazwami:
-- kraje kolonialne (a później - postkolonialne);
-- kraje tropikalne (kryterium geograficzne);
-- kraje zacofane (backward) lub nierozwinięte;

51

K

ontrowersje wokół pojęcia

krajów słabo rozwiniętych (KSR)
i pojęć pokrewnych (I)

• kraje niedorozwinięte (underdeveloped) lub kraje

nieuprzemysłowione;

• kraje słabo rozwinięte (KSR – termin najtrafniejszy,

ale pesymistyczny) lub słabo uprzemysłowione;

• kraje gospodarczo mniej rozwinięte lub mniej

zaawansowane (less developed = less advanced),

• kraje rozwijające się (KR; developing countries –

termin najpopularniejszy, optymistyczny, choć

nieadekwatny) lub kraje uprzemysłowiające się;

• kraje o niskim dochodzie (low-income)

• kraje ubogie, biedne lub obszary (regiony) nędzy;

• kraje Południa (South);

• kraje Trzeciego Świata (Third World; Tiers Monde);
• kraje niezaangażowane (non-aligned; non-alignés);
• kraje Grupy 77 (Seventy-Seven).

52

K

ontrowersje wokół pojęcia KSR

i pojęć
pokrewnych (II)

Żadne z podanych określeń nie odzwierciedla prawidłowo

(tj. w sposób adekwatny) skomplikowanej rzeczywistości

ekonomicznej i społeczno-politycznej tych krajów

świata, do których przytoczone nazwy są odnoszone.

Wydaje się jednak, iż najbliższe realiom jest określenie

KSR, chociaż powszechnie przyjęło się w Polsce i na

świecie używać terminu kraje rozwijające się (KR).

Umowny charakter i trudności ustalenia precyzyjnych

kryteriów przynależności do KSR:

– Bardzo trudno dokonać w praktyce wyodrębnienia

grupy KSR.

– Zawodność i nieadekwatność pojedynczych kryteriów

klasyfikacji.

– Konieczność uwzględnienia wielu kryteriów

klasyfikacji.

53

Cechy charakterystyczne

KSR

• Niski poziom rozwoju gospodarczego (mierzonego nie

tylko wysokością PKB na 1 mieszkańca).

• Zazwyczaj niedostateczna dynamika rozwoju,

zacofana i za słabo zdywersyfikowana struktura

gospodarki, a zwłaszcza zbyt wysoki udział rolnictwa

w PKB i za duży udział tam zatrudnionych.

• Relatywnie duże rozmiary sektora nieformalnego

(tzw. „czarnego rynku”) i sektora gospodarki

naturalnej.

• Brak lub niedorozwój podstawowej infrastruktury

ekonomicznej i społecznej.

• Ubóstwo ludności - niskie dochody, duże bezrobocie,

często niedożywienie (a nawet głód), fatalny stan

zdrowotności, niedostateczna długość życia, wysoki

odsetek analfabetów i niedostateczny poziom

wykształcenia.

• Niska jakość i degradacja środowiska naturalnego.

54

Cechy charakterystyczne

KSR (c.d.)

• Zacofane stosunki społeczne i nadmierne dysproporcje

w podziale dochodów między najbogatszych i
najbiedniejszych.

• Za duże, zbyt słabe i nieefektywnie działające państwo.

• Nadmiernie rozbudowany aparat biurokratyczny.

• Powszechność korupcji urzędników i nadużyć ze strony

administracji publicznej.

• Ograniczony zakres gospodarki rynkowej, brak sprawnie

działającego mechanizmu i instytucji rynkowych.

• Niekorzystną pozycję w międzynarodowym podziale

pracy, o czym świadczą w szczególności takie zjawiska
jak:

-- za słabo zdywersyfikowana struktura handlu zagranicznego,
-- zbyt mały napływ BIZ i transfer wiedzy naukowo-technicznej,
-- nadmierna zależność rozwoju gospodarczo-społecznego od

rynków
i oficjalnej pomocy finansowej ze strony KWR.

55

12. DYWERSYFIKACJA KSR

POD WZGLĘDEM WYBRANYCH
WSKAŹNIKÓW ROZWOJU

GOSPODARCZO-SPOŁECZNEGO

Dalej znajduje się:

• Ogólna charakterystyka zróżnicowania ekonomiczno-

społecznego głównych grup krajów współczesnego świata

w 2004 r.

(według danych Banku Światowego)

• Zróżnicowanie krajów świata w 2005 r. pod względem

oczekiwanej długości życia mieszkańców (w latach)

• Zróżnicowanie krajów świata pod względem stopy

analfabetyzmu dorosłych w 2005 r. ( %)

• Zróżnicowanie KSR pod względem podziału dochodów

pomiędzy najbiedniejsze i najbogatsze grupy ludności u

progu XXI wieku

(udział w całości dochodów w %)

56

Ogólna charakterystyka zróżnicowania
ekonomiczno-społecznego głównych grup
krajów współczesnego świata w 2004 r.

(według danych Banku Światowego)

Wyszcze-
gólnienie

61 krajów
o niskim
GNI per

capita

(do 765

USD)

104 kraje
o średnim

GNI per

capita

(766 – 9

385 USD)

55 krajów i

teryt. o

wysok. GNI

per capita

(ponad 9

386 USD)

ŚWIAT
(210 krajów

i terytoriów)

Ludność
(mln osób)

2 310
(36,8%)

2 990
(47,7%)

972
(15,5%)

6 272
(100%)

Średniorocz

ny przyrost

natur.
(1990-2004)

2,0%

1,1%

0,7%

1,4%

Wielkość

GNI
(mld USD)

1 038
(3,0%)

5 732
(16,6%)

27 732
(80,4%)

34 491
(100%)

Przeciętny

GNI per

capita

450

USD

1 920

USD

28 550

USD

5 500

USD

57

Ogólna charakterystyka zróżnicowania
ekonomiczno-społecznego głównych grup
krajów (c.d.)

Wyszczególn.

I grupa

krajów

II gr.

krajów

III gr.

krajów

ŚWIAT

Roczne tempo
wzrostu GDP
per capita 2000-
2004

4,9%

3,9%

1,4%

1,9%

Długość życia 58

lat

70 lat

78 lat

67 lat

Umieralność do
5 roku życia na
1000 dzieci

126

38

7

81

Analfabetyzm

dorosłych

39% 10%

0%

21%

Eksport (mld

USD)

176
(2,4%)

1 813

(24,2%)

5 491

(73,4%)

7 480
(100%)

Przypływ BIZ

w 2004 r.

(mld USD)

13
(2%)

134

(21,2%)

484

(76,8%)

631
(100%)

58

Zróżnicowanie krajów świata w 2005 r. pod
względem oczekiwanej długości życia
mieszkańców (w latach)

Długoś

ć życia

Liczba
krajó

w

Przykłady z grupy 192 krajów i przeciętna

oczekiwana długość życia ich mieszkańców (w

latach)

Powyż

ej 70

lat

90

Japonia (82), Szwecja (80), Szwajc.(80),

Islandia (80), Hongkong (80), Kanada (79),

Austria (79), Belgia (79), Hiszpania (78),

Singapur (78), USA (77), Kostaryka (77),

Kuweit (77), Chile (76), Argentyna (74), Korea

Płd (73), POLSKA (73), CHINY (71), Algieria
(71)

70 – 61

lat

52

Litwa (70), Łotwa (70), Salwador (70), Ekwador

(69), Tajlandia (69), Białoruś (68), Brazylia

(67), ROSJA (66), INDIE (63), Boliwia (62),

Egipt (61), Bangladesz ((61)

60 – 50
lat

18

Ghana (58), Sudan (56), Madagaskar (54), Haiti

(53), Benin (51), Kamerun (51), Gwinea Równ.

(50), Erytrea (50)

Poniże

j 50 lat

32

Angola (47), Burkina Faso (43), Burundi (42),

Etiopia (42), Mali (41), Mozambik (41), Rwanda

(40), Zimbabwe (39), Botswana (39), Leshoto

(38), Malawi (38), Zambia (37), Sierra Leone

(37)

59

Zróżnicowanie krajów świata pod
względem stopy
analfabetyzmu dorosłych w 2005 r. (
%)

Stopa

analfab.

Liczb

a
krajó
w

Przykłady z grupy 192 krajów i stopa

analfabetyzmu dorosłych ich mieszkańców
(w %)

Poniżej

5%

87

JAPONIA (0), NIEMCY(0), FRANCJA ((0),

POLSKA (0), Białoruś (0), Litwa (0), Rosja

(0),Ukraina (0), USA(1), Hiszpania (2), Gujana

(2), Chorwacja(2), Urugwaj (2), Korea Płd. (2),
Argentyna (3), Kuba (3), Rumunia(3), Chile

(4)

5-20%

42

Kostaryka (5), Tajlandia (5), Paragwaj (7),

Singapur (8), Sri Lanka (9), CHINY (9),

Zimbabwe (12), BRAZYLIA (15), Boliwia (15),

Dominikana (17), Libia (18), Suazi (19)

21-40%

34

Salwador (22),Zambia (23), Botswana (24),

Kamerun (25), Ghana (30), Nikaragua (32),

Algieria (33), Nigeria (37)

41-60%

22

INDIE (44), Irak (45), Egipt (45), Haiti (51),

Burundi (55), Pakistan (55), Jemen (55),

Bangladesz (59), Nepal (60)

Powyżej

60%

7

Benin (61), Gwinea Bissau (62), Afganistan

(64), Gambia (64), BURKINA FASO (77), MALI

(81), NIGER (83)

60

Zróżnicowanie KSR pod względem podziału
dochodów pomiędzy najbiedniejsze i
najbogatsze grupy ludności u progu XXI wieku

(udział w całości dochodów w %)

Kraj

Rok

10%

najbiedniej-

szych ludzi

(A)

10%

najbogat-
szych

ludzi(B)

Dysproporc

je
(A:B)

Honduras

199

7

0,4

44,3

1 : 111

Boliwia

199

7

0,5

45,7

1 : 91

Paragwaj

199

8

0,5

43,8

1 : 87

Rep. Środ.

Afryki

199

3

0,7

47,7

1 : 68

Lesoto

198

7

0,9

43,4

1 : 49

Brazylia

199

7

1,0

46,7

1 : 47

Meksyk

199

6

1,6

41,1 1 : 25

Malezja

199

7

1,7

38,4

1 : 22

Kostaryka

199

7

1,7

34,6

1 : 20

61

Zróżnicowanie KSR pod względem podziału
dochodów
pomiędzy najbiedniejsze i najbogatsze
grupy (c.d.)

Kraj

Rok

10%

najbiedniej-

szych ludzi
(A)

10%

najbogat-
szych

ludzi(B)

Dyspropor

cje
(A:B)

Senegal

199

5

2,6

33,5

1 : 13

Etiopia

199

5

3,0

33,7

1 : 11

Indie

199

7

3,5

33,5

1 : 9,5

Bangladesz

199

6

3,9

28,6

1 : 7,5

Pakistan

199

7

4,1

27,6

1 : 6,5

Egipt

199

5

4,4

25,0

1 : 5,5

62

13. DYWERSYFIKACJA

POZYCJI

KSR W ŚWIATOWYM

EKSPORCIE

Struktura geograficzna światowego

eksportu towarów w roku 2006

(według

głównych grup krajów; dane UNCTAD)

------------------------------------------------------------------

---------------

Kraje wysoko rozwinięte (KWR) = 59,1% (7

085 mld USD)

Kraje słabo rozwinięte (KSR) = 36,8% (4

409 mld USD)

Kraje w trakcie transformacji (KTT) = 4,1%

(489 mld USD)

63

Najwięksi eksporterzy spośród
krajów świata w 2005 r.

(eksport

towarów w mld USD)

Ekspo
rt

Liczb
a
krajó
w

Przykłady krajów i wartość ich
eksportu
(w mld USD)

Powyż
ej
200
mld

15

NIEMCY (971), USA (904), CHINY
(762), JAPONIA (598), FRANCJA (459),
Niderlandy (401), WLK. BRYTANIA
(378), WŁOCHY (367), KANADA (360),
Belgia (330), Hongkong (292), Korea
Płd (285), Rosja (245), Singapur (230),
Meksyk (214)

200 –
101
mld

12 Hiszpania (186), Arabia Saud. (179),

Tajwan (151), Malezja (141), Szwecja
(130), Szwajcaria (126), Austria (123),
BRAZYLIA (118), Tajlandia (110),
Australia (109), Irlandia (109),
Norwegia (103)

100 -
51
mld

11 POLSKA (95), INDIE (90), INDONEZJA

(86), Dania (85), Czechy (78), Turcja
(73), Finlandia (66), Węgry (62), Iran
(58), Wenezuela (56), RPA (52)

64

Najmniejsi eksporterzy spośród
krajów świata w 2005 r.

(eksport

towarów w mld USD)

Ekspo
rt

Liczb
a
krajó
w

Przykłady krajów i wartość ich
eksportu
(w mld USD)

1,0 –
0,51
mld

13

Gwinea (0,9), Tadżykistan (0,9),
Gruzja (0,9), Armenia (0,9), Uganda
(0,9), Etiopia (0,9), Nepal (0,8),
Nikaragua (0,8), Togo (0,8), Kirgizja
(0,7), Madagaskar (0,7), Albania
(0,6), Benin (0,6)

0,5
mld
i
mniej

12 Malawi (0,5), Haiti (0,5), Laos (0,4),

Mauretania (0,4), Burkina Faso (0,4),
Niger (0,4), Burundi (0,1), Sierra
Leone (0,1), Rwanda (0,1), Burundi
(0,1), Republika Środkowej Afryki
(0,1), Erytrea (0,009)