Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości

Art. 10 Konstytucji RP

(zasada trójpodziału)



władza ustawodawcza –

Sejm i Senat



władza wykonawcza –

Prezydent RP i Rada Ministrów



władza sądownicza –

sądy i trybunały

Odrębność władzy

sądowniczej



Artykuł 10 Konstytucji stanowi, że

ustrój RP oparty jest na podziale i

równowadze władz. Spośród trzech

władz, jedynie władza sądownicza

powinna być uznawana za

apolityczną, bowiem zadaniem obu

pozostałych jest tworzenie oraz

realizacja określonej polityki państwa



Orzeczenie TK w sprawie K 24/98

Władza sądownicza

Definicje:

kryterium

przedmiotowe



„

władza sądownicza powinna urzeczywistniać

sprawiedliwość - rozpatrzenie i

rozstrzygnięcie na podstawie prawa i w

imieniu państwa, z inicjatywy wszczynającego

postępowanie i w ramach odpowiedniej

procedury prawnej (ustanowione przez

ustawę normy procesowe) konkretnych

karnych, cywilnych i administracyjnych

sporów w celu zapewnienia funkcjonowania

praworządności w życiu społecznym” (M.A.

Bajmuratow),

Władza sądownicza

Definicje:

kryterium

przedmiotowe



Podobnie np.: polski Trybunał

Konstytucyjny definiując wymiar

sprawiedliwości „przedmiotowo, jako

czynność polegającą na

rozstrzygnięciu konfliktów prawnych”

(

Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego,

rok 1996, t.I

, Warszawa 1996, s. 72. )

Władza sądownicza

Definicje:

kryterium

podmiotowe



Według niej władza sądownicza to po prostu

działalność sądów



np. art. 10 ust. 2 konstytucji Polski z 1997 r.

stanowi, że władzę sądowniczą sprawują sądy i

trybunały,



art. 71 konstytucji Australii z 1900 r. w ujęciu z

1977 r. stanowi: „Władza sądowa w Związku będzie

należała do Federalnego Sądu Najwyższego [...] i

innych sądów federalnych, które utworzy

Parlament, a także do tych sądów, które wyposaży

on w jurysdykcję federalną [...]”.

Ustrojowa pozycja

władzy sądowniczej



Pozycja sądów (wymiaru sprawiedliwości) w

systemie organów państwo wych zależy od ogólnej

koncepcji ustrojowo-politycznej, na jakiej oparte

jest funkcjonowanie państwa.



Przy przyjęciu zasady podziału władz władza

sądownicza jest niczym innym jak rozstrzyganiem

konfliktów prawnych przez niezależne i niezawisłe

sądy.



Ta zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości

uważana jest w większości systemów prawnych za

zasadę podstawową oznaczającą, że wymiar

sprawiedliwości ma należeć wyłącznie do

kompetencji sądów



sprawiedliwość…



Wchodzi sędzia na sale rozpraw i mówi do

adwokatów obu stron:

- Obaj panowie zaproponowali mi łapówkę

za korzystne rozstrzygniecie sprawy.

Pan Kowalski dal mi 15.000zł, a pan

Nowak - 10.000zł.

W tym momencie sędzia sięgnął do

kieszeni i wyjął portfel.

- Oddaje panu, panie Kowalski 5 tysięcy i

teraz możemy przystąpić do

sprawiedliwego procesu.

Wymiar sprawiedliwości

w RP



Art. 175 ust. 1 Konstytucji RP

„

Wymiar sprawiedliwości w RP

sprawuje Sąd Najwyższy, sądy

powszechne, sądy administracyjne

oraz sądy wojskowe”

Zasada niezawisłości

sędziowskiej



Art. 178 Konstytucja RP - niezawisłość

sędziowska jako podstawową zasadę

dotyczącą sędziów. Jednak źródło zasady

niezawisłości to również art. 10

Konstytucji.



Prawidłowe funkcjonowanie tej zasady

zapewnia bezstronność i obiektywizm

orzecznictwa.



Jedyną ograniczeniem niezawisłości jest

podległość sędziów Konstytucji i ustawom.

Niezawisłość sędziowska

obejmuje:



bezstronność w stosunku do

uczestników postępowania,



niezależność wobec organów (instytucji)

pozasądowych,



samodzielność sędziego wobec władz i

innych organów sądowych,



niezależność od wpływu czynników

politycznych,



wewnętrzna niezależność sędziego.

Zasada niezawisłości

sędziowskiej



Zasada niezawisłości sędziów

znajduje oparcie w wielu

gwarancjach zawartych zarówno w

konstytucji jak i w ustawach.



Do konstytucyjnych gwarancji

niezawisłości sędziowskiej zaliczyć

możemy:

Konstytucyjne gwarancje

niezawisłości sędziowskiej



sposób powoływania sędziów -

przez

Prezydenta na wniosek KRS,



powoływanie sędziów na czas nie

określony,



zasadę nieusuwalności sędziego

zajmowanego stanowiska – art. 180,

(przeniesienie do innej siedziby lub na

inne stanowisko wbrew jego woli może

nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu

i tylko w wypadkach wyraźnie

przewidzianych w ustawie oraz w trybie tą

ustawą określonym

)

Konstytucyjne gwarancje

niezawisłości sędziowskiej



niepołączalność stanowiska sędziego

należeniem do partii politycznej, związku

zawodowego oraz z prowadzeniem

działalności publicznej nie dającej się

pogodzić z zasadami niezależności sądów i

niezawisłości sędziowskiej



konstytucyjne zapewnienie godnych

warunków pracy i wynagradzania,



immunitet sędziowski

(art. 181)

Konstytucyjne gwarancje

niezawisłości - immunitet

sędziowski



Immunitet sędziowski - gwarancja

niezawisłości chroniąca wolność

podejmowanych decyzji sędziego, zapobiega

wywieraniu na niego nieformalnych

nacisków środkami przewidzianymi w kpk

(np. przez wszczynanie postępowania

karnego opartego na fikcyjnych zarzutach).



Immunitet polega na tym, że sędzia nie

może być zatrzymany ani pociągnięty do

odpowiedzialności karnej lub

administracyjnej bez zezwolenia sądu

dyscyplinarnego (nie dotyczy to jednak

zatrzymania sędziego na gorącym uczynku).

Konstytucyjne gwarancje

niezawisłości - immunitet

sędziowski



Za wykroczenia sędzia odpowiada

wyłącznie dyscyplinarnie.



Immunitet sędziowski nie obejmuje

spraw cywilnych (chociaż niektóre

kraje wprowadziły także formę

immunitetu chroniącego sędziów

przed odpowiedzialnością cywilną)

Konstytucyjne gwarancje

niezawisłości sędziowskiej:

immunitet sędziowski - krytyka



niektóre europejskie kraje nie mają

immunitetu sędziowskiego (m. in.

Niemcy, Wielka Brytania),



w Polsce również narasta krytyka

TK o niezawisłości

sędziowskiej



„

Niezawisłość sędziowska to nie tylko

uprawnienie sędziego, ale także – jego

podstawowy obowiązek. Tak samo jak

konstytucyjnym obowiązkiem ustawodawcy i

organów administracji sądowej jest ochrona

niezawisłości sędziego, tak samo powinnością

sędziego jest tę niezawisłość urzeczywistniać

w praktyce swojego orzekania”

(OTK. Rok 1998, s. 341)

Zasada niezawisłości



Zasada niezawisłości tworzy po stronie

sędziego obowiązek bezstronności, gdyż

jak ujęto to w

Podstawowych Zasadach

Niezależności Sądownictwa

przyjętych w

ramach ONZ w 1985 r.



„

przyznana sądownictwu niezależność nie

tylko upoważnia sędziów, ale wręcz

zmusza do sprawiedliwego prowadzenia

procesów i pełnego przestrzegania praw

występujących w nich stron”

Zasada niezależności

sądów



art. 173 konstytucji



jest naturalną konsekwencją

przyjęcia zasady podziału władz.



ustrojodawca do władzy sądowniczej

zaliczył nie tylko sądy lecz również

Trybunały: Konstytucyjny i Stanu.

Zasada jednolitości

sądów



Na zasadę składają się następujące

elementy:



wszelkie sądy i Trybunały wydają

wyroki w imieniu Rzeczypospolitej

Polskiej (art. 174 konstytucji),



oparcie całego orzecznictwa na

jednakowych podstawach prawnych

wynikających z Konstytucji oraz ustaw,



jednolita struktura sądów wynikająca z

art. 175 konstytucji

Zasada instancyjności



art. 176 Konstytucji RP



postępowanie sądowe jest „co najmniej

dwuinstancyjne”.



zasada ta regułą w państwach

demokratycznych, stanowi bowiem

możliwość korekty ewentualnych

uchybień dokonanych w sądach

pierwszej instancji.



Tak również TK (np. SK 12/99)

Zasada instancyjności



Obecnie w polskim wymiarze

sprawiedliwości funkcjonuje

trójinstancyjność, środkiem

odwoławczym od orzeczeń sądów

pierwszej instancji jest apelacja, a

jednocześnie istnieje możliwość

zaskarżenia orzeczeń podjętych w

drugiej instancji w drodze kasacji

Zasada nadzoru

judykacyjnego

Sądu Najwyższego



art. 183 Konstytucji



„

Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad

działalnością sądów powszechnych i

wojskowych w zakresie orzekania”.



SN wykonuje swoje funkcje (nadzór

judykacyjny oraz inne funkcje

określone w konstytucji i ustawach)

poprzez:

Zasada nadzoru

judykacyjnego

Sądu Najwyższego



- rozpoznawanie kasacji

od prawomocnych

orzeczeń sądowych



- podejmowanie uchwał mających na celu

wyjaśnienie przepisów prawnych

budzących wątpliwości w praktyce lub których

stosowanie wywołało rozbieżności w

orzecznictwie,



- podejmowanie uchwał

zawierających

rozstrzygnięcia zagadnień prawnych

budzących poważne wątpliwości w konkretnej

sprawie przedstawianych do rozstrzygnięcia

przez sądy,

Ławnicy zjawiają się na

rozprawie, lekko spóźnieni.

Sędzia pyta:

- Panowie biegli...

- Nie! Przyjechaliśmy autobusem -

przerywa jeden z ławników.

Zasada udziału obywateli w

sprawowaniu wymiaru

sprawiedliwości



art. 182 Konstytucji RP



sposób zagwarantowania udziału

czynnika społecznego w orzecznictwie

przekazał do unormowania w drodze

ustawy.



Znane są dwa sposoby udziału obywateli:



poprzez stosowanie sądów przysięgłych lub



składów ławniczych.

Sądy przysięgłych



Instytucja ta powstała w Anglii w XIII

w. i została przejęta przez państwa

powstałe na terytoriach dawnych

kolonii angielskich.



W XIX i XX w. wprowadziły ją niektóre

państwa Europy kontynentalnej (np.

obecnie istnieją one m.in. w Austrii,

Grecji, Danii, Francji i od początku lat

90-tych w niektórych rejonach Rosji).

Sądy przysięgłych



Sędziowie przysięgli orzekają z reguły w

sprawach karnych (np. w Austrii,

Kanadzie, Francji, Wielkiej Brytanii, USA),

a tylko w nielicznych państwach, również

częściowo w sprawach cywilnych (np. w

Wielkiej Brytanii orzekają oni w sprawach

o złamanie obietnicy małżeństwa,

oszustwa, zniesławienia).



Nie uczestniczą w orzekaniu na równi z

sędziami zawodowymi.

Sądy przysięgłych



Zwykle wypowiadają się tylko o winie, ale

w niektórych państwach również o karze.



Ich werdykt podejmowany jest

większością głosów (np. w Stanach

Zjednoczonych w niektórych stanach, w

Wielkiej Brytanii od 1967 r.) lub

jednomyślnie (np. w Kanadzie, w Stanach

Zjednoczonych w sprawach federalnych i

w niektórych stanach w sądach

stanowych).

Składy ławnicze



Instytucja ta została rozpowszechniła się w

XVIII i XIX w. w państwach Europy

kontynentalnej.



Współcześnie ławnicy mają w orzekaniu w

sprawach cywilnych i karnych prawa równe

sędziom zawodowym.



W sprawach karnych orzekają zarówno o

winie jak i o karze.



Są wybierani z reguły przez organy

samorządowe

Zasada udziału obywateli w

sprawowaniu wymiaru

sprawiedliwości



Prawo o ustroju sądów powszechnych -

rozporządzenia Prezydenta

Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 roku

– znało instytucję sądów przysięgłych.



Działały one jednak tylko na terenie

Sądów Apelacyjnych w Krakowie i

Lwowie.



Nowela z 9 kwietnia 1938 r. zlikwidowała

sądy przysięgłych

Zasada udziału obywateli w

sprawowaniu wymiaru

sprawiedliwości



Dyskusje na temat udziału czynnika

społecznego prowadzono również

podczas prac prowadzonych przez

Rząd Polski w Londynie nad nowelą

Prawa o ustroju sądów

powszechnych, wówczas swoich

zwolenników miały zarówno sądy

przysięgłe jaki ławnicze.

Zasada udziału obywateli w

sprawowaniu wymiaru

sprawiedliwości



Po zakończeniu wojny zdecydowano

o wprowadzeniu składów

ławniczych, funkcjonujących -

pomimo krytyki – do dziś.



Ograniczenie udziału ławników może

wynikać jedynie z postanowień

ustawowych.

Zasada udziału obywateli w

sprawowaniu wymiaru

sprawiedliwości



Statusu prawny ławników opiera się na

postanowieniach Prawa o ustroju sądów

powszechnych, w którym zawarta jest

również procedura ich powoływania.



Podkreślić należy, iż obecne regulacje

konstytucyjne gwarantując udział

czynnika społecznego w wymiarze

sprawiedliwości nie przesądzają

jednocześnie o sposobie realizacji tej

zasady.

Być ławnikiem …



Prawo o ustroju sądów powszechnych

w art. 132 określa następujące wymogi

konieczne do spełnienia przez

kandydata na ławnika:



posiadanie obywatelstwa polskiego i pełni

praw cywilnych i obywatelskich;



nieskazitelność charakteru;



ukończenie 26 lat;



zatrudnienie lub zamieszkiwanie w miejscu

kandydowania co najmniej przez rok.

Być ławnikiem …



Funkcji ławnika nie mogą pełnić:



osoby zatrudnione w sądach powszechnych i

innych sądach, notariacie, prokuraturze, policji,

a także osoby wchodzące w skład organów, od

których orzeczenia można żądać skierowania

sprawy na drogę postępowania sądowego oraz

osoby zajmujące stanowiska związane ze

ściganiem przestępstw.



Nie mogą być ławnikami także duchowni,

adwokaci i aplikanci adwokaccy, żołnierze służby

czynnej, funkcjonariusze Służby Więziennej.

Być ławnikiem …



Ławnik w zakresie orzekania jest

niezawisły.



Ma wprawdzie w zakresie orzekania

prawa równe sędziemu zawodowemu

(Ławnicy mogą go nawet przegłosować),

ale nie może przewodniczyć na rozprawie i

naradzie, za wyjątkiem przypadków

określonych w ustawach.



Ławnik uczestniczy w rozprawach zwykle

do kilkunastu dni w roku (w Polsce do 12).

Wędkarz złapał złotą rybkę. Ta tradycyjnie

za uwolnienie ma spełnić jego trzy

życzenia.

Po pierwsze

zaczął mówić,

chciałbym

żeby sędziowie postępowali zgodnie z

prawem...

Już po mnie, nawet nie kończ

- smutno

westchnęła rybka...

Krajowa Rada

Sądownictwa



art. 186 Konstytucji



stoi na straży

niezależności sądów

i niezawisłości

sędziów



kadencja 4 lata

Uprawnienia



podejmowanie uchwał w sprawach
wystąpienia

z wnioskiem do TK w sprawie

zgodności z Konstytucją aktów normatywnych

w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności

sądów i niezawisłości sędziów



rozpatrywanie i ocena kandydatur do
pełnienia urzędu Prokuratora Generalnego,



dotyczące powoływania sędziów (i
przeniesienia w stan spoczynku)



dotyczące spraw dyscyplinarnych

Skład KRS



Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA oraz Minister
Sprawiedliwości (

wchodzą w skład z urzędu, na czas

sprawowania funkcji



jedna osoba powołana przez Prezydenta RP,



piętnastu członków wybranych spośród sędziów:



2 - Sądu Najwyższego,



2 - sądów apelacyjnych,



2 - sądów administracyjnych,



8 - sądów okręgowych i



1 - sądów wojskowych



czterech posłów wybranych przez Sejm oraz
dwóch senatorów wybranych przez Senat

Document Outline