Psychologia

społeczna

Poznanie społeczne -

atrybucje

WSB –NLU 2010

Dr Krzysztof Brocławik

Co tu się dzieje ?

Pojęcie atrybucji



Początki: Fritz Heider (1958) "Psychology

of interpersonal relationships"



Atribuere = przypisywać (np.

przypisywać cechy)



W tym przypadku: atrybucja =

przypisywanie przyczyn



Teoria atrybucji = naiwne teorie

przyczynowości.



Jak ludzie wyjaśniają zachowania swoje i

innych ludzi ?

Ludzie to naukowcy z ulicy?



Zadanie teorii atrybucji to analiza potocznych
teorii i potocznych wyjaśnień



Idee Kanta, Hume’a i Milla podjął klasyk
psychologii społecznej Heider



Człowiek zachowuje się jak badacz, stawia hipotezy
i weryfikuje je, zakłada się racjonalność działań



Informacje z wielu źródeł potwierdzają, że ludzie
rzeczywiście dokonują często atrybucji
przyczynowych



Przedmiotem teorii atrybucji są determinanty
przypisywania przyczyn ludzkim zachowaniom

Proces atrybucji
przyczynowej

Proces atrybucji polega na przypisywaniu

przyczyn zjawisk zachodzących między
ludźmi



Sytuacji



Czynnikom osobowym

Teorie ATRYBUCJI vs. teorie

ATRYBUCYJNE

Kelley i Michel (1980)

Czynniki

poprzedzając

e

Atrybucje

Konsekwencj

e

Informacje

Zachowanie

Przekonania

Spostrzegane

przyczyny

Emocje

Motywacje

Oczekiwania

Teoria atrybucji

Teorie atrybucyjne

Dwie zasady atrybucji  



 Zasada hedonizmu: konsekwencje
zachowań mają wartość hedonistyczną



Zasada personalizacji - konsekwencje
zachowań odnoszone są do siebie 

Najpopularniejsze teorie

atrybucji



Teoria Fritza Heidera (1958)



Teoria odpowiednich wniosków
(Correspondent Inference Theory)
Jonesa i Davisa (1965)



Teoria autoatrybucji Daryla Bema



Sześcian atrybucyjny Harolda Kelleya



Model Stanów Nienormalnych
(Abnormal Conditions Model) Hiltona



Teoria rodzajów przyczyn Ariego
Kruglanskiego

Teoria Fritza Heidera

(1958)

Teoria Fritza Heidera (1958)



Teoria historycznie pierwsza



Atrybucja jako percepcja: wnioskowanie z

niepewnych wskaźników (model soczewkowy

Brunswika)



Podział przyczyn zachowania na wewnętrzne

(osobowe) i zewnętrzne (środowiskowe)



Podział działań na intencjonalne i nie

intencjonalne. Atrybucja - rozumienie intencji



Istotne błędy atrybucyji, w tym podstawowy

błąd atrybucji (1921) “zachowanie wypełnia
całe pole percepcyjne

”

Teoria wniosków

korespondentnych

(Jones, Davis

1965)



Poszukiwanie związków pomiędzy



Zaobserwowanym działaniem człowieka

zachowaniem



Intencją danego człowieka



Jego predyspozycjami czyli cechami

osobowości



Bardzo ważna jest

zgodność/niezgodność obserwowanego

zachowania z oczekiwaniami



Zachowanie sprzeczne z oczekiwaniami

prowadzi do atrybucji osobowościowych

Teoria wniosków

korespondentnych

(Jones, Davis 1965)



Atrybucja - znajdowanie odpowiedniości

między zachowaniem a intencją



Dwa etapy wnioskowania:



Identyfikacja intencji



Atrybucja dyspozycji



Kiedy można wnioskować o intencjach

(wiedza+ możliwości i swoboda

działania)



aktor wiedział jakie skutki pociągnie za sobą

zachowanie



aktor posiadał możliwości wywołania

pożądanych skutków

Wnioskowanie o

dyspozycjach



Zasada wspólnych skutków: im mniej
wspólnych skutków alternatywnych
działań, tym bardziej jednoznaczne i
pewne atrybucje dyspozycyjne

Eksperyment Jonesa i Harrisa

(1967)



Lata 60-te, wojna Ameryki z Kubą



Studenci amerykańscy oceniali eseje napisane
(rzekomo) przez studentów politologii na
temat Fidela Castro



Połowa esejów pozytywna, druga połowa
negatywna



Z każdej grupy połowa napisana pod
naciskiem („napisz esej wspierający lub
zwalczający Castro), połowa napisana z
własnego wyboru.

Zadaniem badanych



Oceń jaką postawę wobec Fidela Castro
ma osoba, która napisała ten esej ?

Oszacowana postawa wobec

Castro

esej

nacisk

Pro-Castro

Anty-Castro

tak

nie

44.1

59.62

22.87

17.38

Oszacowana postawa wobec

Castro

0

10

20

30

40

50

60

70

pro-Castro

Anty-Castro

kierunek eseju

ocena postawy

autora

nacisk
brak

Teoria autoatrybucji D. Bema

(1967)



Wnioskowanie o własnych postawach -

autoatrybucja własnych zachowań



Replikacja eksperymentu Festingera i

Carlsmitha 



Efekty naduzasadniania (Lepper, Greene

i Nisbett) 



Motywacja zewnętrzna vs. wewnętrzna

(Deci) 

„Dlaczego z nim chodzę?”



Badania Zanny i wsp.nad odczuwaymi

emocjami



chodzące ze sobą pary



wypełnienie skali miłości Rubina



Odpowiedź na jedno z dwóch pytań:



(a) "chodzę z nim/nią ponieważ....."



(b) "chodzę z nim/nią aby...."



Ponowne wypełnienie skali miłości Rubina



Wyniki: spadek deklarowanej miłości w

(b)

Siła postawy a efekty

autoatrybucyjne



Efekty silniejsze dla postaw
słabych,



Efekty silniejsze dla postaw
kształtujących się

Teorie atrybucji Harolda

Kelleya

Teoria atrybucji dla zdarzeń

powtarzalnych - model kowariancyjny
(“sześcian atrybucyjny”)

Teoria atrybucji dla zdarzeń

jednostkowych - teoria schematów
przyczynowych 

Zasada współzmienności

(Kelly

1967, 1973)



Przypisywanie wiązane jest z:



Cechami osoby (aktor)



Charakterystykami obiektu (zadanie,

piosenka)



Specyficznym okolicznościom



Pojęcia: powszechności wybiorczości i

spójności informacji



Atrybucje do osoby lub obiektu następują

wtedy, gdy skutek wskazuje

współzmienność z osobą lub obiektem,

ale nie z dwoma pozostałymi czynnikami

Zasada współzmienności



Atrybucje najczęściej opierają się na

spójności, najsłabiej na powszechności



Wszystkie układy danych, których

spójność jest mała powodują atrybucje

do okoliczności



Przypisywanie do okoliczności ma inny

status teoretyczny:



Liczy się na przykład powszechność

porównań

Model ANOVA w

spostrzeganiu

przyczynowości

Klasyfikacja przyczyn

wewnętrzne

zewnętrzne

osoba

przedmiot

okoliczności

Podmiot – przedmiot

działania a wyjaśnienia

zachowań

Podmiot
zachowania

Przedmiot
zachowania

Zachowanie

Sytuacja,

okoliczności

Sześcian atrybucyjny H.

Kelleya

Osoba - przedmiot - okoliczności: trzy boki

SZEŚCIANU ATRYBUCYJNEGO

Osoba

Ok

ol

ic

zn

oś

ci

P

rz

e

d

m

io

t

Czynnik sprawczy (przyczyna):



Osoba



Przedmiot



Okoliczności



Interakcja między czynnikami



Osoba-przedmiot



Osoba-okoliczności



Przedmiot-okoliczności



Osoba-przedmiot-okoliczności

Trzy rodzaje informacji



Spójność (consistency):



jak konsekwentne jest zachowanie aktora w

różnych sytuacjach, momentach czasowych itp.



Wybiórczość (distinctiveness):



czy dane zachowanie występuje tylko w

odniesieniu do jednego obiektu czy również do

innych obiektów



Powszechność (consensus):



jak powszechne jest zachowanie w populacji

(czy tylko ten aktor tak się zachowuje czy inni

też)

Atrybucja do interakcji

cech

S- duża

W – duża

P - mała

Przyczyną:

Interakcja

właściwości

Osoby X i Z

Atrybucja do cech podmiotu

S- duża

W – mała

P - mała

Przyczyną:
Właściwości

podmiotu

(Osoby X)

Atrybucja do cech

przedmiotu

S - duża

W – duża

P - duża

Przyczyną:

właściwości

przedmiotu

(Osoby Z)

Atrybucja do okoliczności

S - mała

Przyczyną:

właściwości

okoliczności

(np.

Rodzaj działań )

Testy modelu Kelleya



McArthur: nierównomierne ważenie

trzech rodzajów informacji



spójność - 20% wariancji



wybiórczość - 10%



powszechność - 3%



Niedocenianie informacji o powszechności

- badania Nisbetta, Borgidy i innych



Niedocenianie informacji o powszechności

- zjawiskiem powszechnym?

Ocena modelu ANOVA



Nierównomierne ważenie trzech

rodzajów informacji



Czy ludzie są w stanie poprawnie

spostrzegać kowariancję?



Pozaformalne czynniki wpływające na

rodzaj atrybucji:



Wartość emocjonalna wyniku (pozytywny

czy negatywny)



Czyje zachowanie wyjaśniamy (własne czy

cudze)



Treść zachowań (moralność czy zdolności)



Czy zachowanie ma charakter intencjonalny

czy nie

Schematy zachowania

przyczynowego dla zdarzeń

jednorazowych



Zasada pomniejszania vs. zasada

powiększania



Teoria wzorców atrybucyjnych Orvisa,

Cunninghama i Kelleya (1975)

Zasada pomniejszania i zasada

powiększania



Zasada pomniejszania (discounting):
identyfikacja jednej przyczyny
wystarczającej jednej prowadzi do
pomniejszania roli sprawczej pozostałych
czynników



Efekt naduzasadniania



Zasada powiększania (augmenting):
większa rola jest przypisana czynnikowi
sprawczemu gdy jednocześnie działają
czynniki skierowane odwrotnie

Teoria wzorców

atrybucyjnych

Orvis, Cunningham i Kelley (1975)

Rodzaj atrybucji

Wzorzec
atrybucyjny

Wykonawca

P-W-S+

Przedmiot

P+W+S+

Okoliczności

P-W+S-

Model Stanów Nienormalnych

Hiltona



Jakiej informacji brak w modelu Kelleya:
informacji o TYPOWOŚCI zachowania

Proces atrybucji wg Hiltona



Wyjaśniamy tylko zachowania nietypowe 



Wyjaśnienie dwuetapowe:



Znalezienie czynnika koniecznego (bez

którego dane zdarzenie by nie zaistniało)



Znalezienie czynnika wystarczającego



Informacje o spójności, wybiórczości i

powszechności – rola identyfikatora

“stanów nienormalnych”



Niska powszechność : przyczyną – osoba



Duża wybiórczość : przyczyną – przedmiot



Niska spójność: przyczyna – sytuacja

Procesualne teorie atrybucji



Dwuetapowy model atrybucji:



Identyfikacja



Wnioskowanie

(Trope 1986)



Model trójetapowy



Identyfikacja



Automatyczne wnioskowanie o cechach



Kontrolowana poprawka na sytuację

Błędy atrybucji



Podstawowy błąd atrybucji



Asymetria aktor-obserwator



Asymetria sukces-porażka



Błąd fałszywej powszechności



Egocentryczny błąd atrybucji

Tendencyjność atrybucji



Podstawowy błąd atrybucji



Jest to skłonność obserwatorów do

przeceniania wpływu czynników

osobowościowych i niedoceniania

czynników sytuacyjnych



Asymetria aktor – obserwator



Przyczyny własnych zachowań

przypisuje się sytuacji



Przyczyny zachowań innych ludzi - ich

osobowości

Asymetria aktor – obserwator



Czynniki warunkujące:



Ukierunkowanie uwagi: obserwator z
definicji obserwuje człowieka, aktor aby
zrealizować swoje cele – obserwuje
środowisko



Odmienność wiedzy aktora i obserwatora



Odmienny język opisu zachowań
własnych i cudzych: swoje konkretne
czasowniki, zachowanie innych:

abstrakcyjne przymiotniki

Asymetria aktor – obserwator



Egoizm atrybucyjny



Wyjaśnianie zachowań w korzystny dla
siebie sposób



Przecenianie własnego wkładu we
wspólny wynik



Za podstawowy ,mechanizm uważa się
łatwość przypominania

Efekt fałszywej

powszechności



Przeceniamy stopień w jaki inni zgadają

się z nami



Podwyższona dostępność umysłowa do

własnych poglądów (a także ludzi nam

podobnych)



Utwierdzanie się w poczuciu słuszności

naszych poglądów (plus autowaloryzacja)



Syndrom wojowniczej mniejszości



Nie tylko uważa się za lepszą ale wywiera

wpływ na zmiana poglądów

Zasada pomniejszania i

powiększania



Reguła pomniejszania – obserwator
pomniejsza rolę danej przyczyny, jeżeli
w konkretnej sytuacji występują jeszcze
inne przyczyny



Reguła powiększania – obserwator
powiększa rolę danej przyczyny, jeżeli w
danej sytuacji działają czynniki hanujące
obserwowane zachowanie

Błąd atrybucji w perspektywie

kulturowej



Kultury indywidualistyczne
-przeceniania czynnika
osobowościowego



Kultury kolektywistyczne - znacznie
większe doceniania czynnika
sytuacyjnego

Do zobaczenia