Wielkie systemy klasyczne
Platon a Arystoteles
Rafael Szkoła
Ateńska (1509-
1510)
Platon (427-347 r. p. n. e.)
• Mając lat 20, został
uczniem Sokratesa;
• Uznał za swoją misję
kontynuację działa
mistrza;
• W 387 r. osiadł w
Atenach, założył
wówczas Akademię
(zw. Platońską), która
istniała prawie 900 lat;
• Geniusz metafor i
mistrz pióra – autor 36
dialogów, które
uchodzą również za
dzieła literatury.
Punk wyjścia filozofii Platona
1)
zadał sobie to samo pytanie, co wcześniejsi
filozofowie, tzn. pytanie o przyczynę
rzeczywistości:
dlaczego rzeczy powstają, giną, istnieją?
2) Poddał krytyce materializm pierwszych
przyrodników: błąd pierwszych filozofów polegać
miał na przyjętej metodzie (tzn. naiwny empiryzm)
Punkt dojścia (1)
Metodą ma być poznanie wyłącznie rozumowe; zmysły nas
zawiodły, czego potwierdzeniem jest wielość odpowiedzi, które padły
z ust filozofów przyrodników.Platon przyjmuje więc stanowisko
przeciwne zwane RACJONALIZMem EPISTEMOLOGICZNYm
(skrajnym)
Metafora drugiego żeglowania
Pierwsze żeglowania – to
żeglowanie przy pomocy
żagli; proste, bez wysiłku –
symbol poznania
zmysłowego
(filozofowie przyrodnicy);
Drugie żeglowanie - to
żeglowanie bez pomocy
żagli;
nie ma wiatru, trzeba wziąć
wiosła i wiosłować – symbol
trudnego poznania
intelektualnego
Punkt dojścia (2)
Poznanie rozumowe doprowadza Platona do stwierdzenia, że
przyczyną rzeczywistości jest coś niematerialnego, IDEE; a
świat fizyczny - widzialny to wyłącznie surowiec, w którym
wyraża się idea.
IDEALIZM METAFIZYCZNY
Jak Platon do tego dochodzi?
Tym razem eksperyment zacznijmy nie od otaczającego nas świata fizycznego,
lecz od naszych myśli!
Idee – to absolutne prawzory rzeczywistości
(absolutne tzn. doskonałe)
Platon powiedziałby w sposób następujący: wszystko,
co w świecie obserwujemy jest mniej lub bardziej
sprawiedliwe, mniej lub bardziej dobre, piękne,
kształtne, ale to wszystko może być takim tylko dzięki
odniesieniu do czegoś absolutnego, czyli idei, inaczej
formy wewnętrznej, czyli:
piękna w sobie, dobra w sobie, sprawiedliwości w sobie,
białości w sobie, małość w sobie, wielkość w sobie itd.
Platon
Ogólna teoria rzeczywistości,
czyli metafizyka Platońska
Demiurg
-Twórca, Rzemieślnik
PLEROMA
Świat
Platońskich
Idei
(formy,
wzorce
rzeczywistoś
ci)
Świat
widzialny
(Świat
cieni,
pozorny,
odbicia
idei)
Mater
ia
Mater
ia
Najważniejsze pojęcia w kontekście myśli
Platona
• Dualizm metafizyczny – stanowisko, zgodnie z którym istnieją
dwie
równoległe, „niesprowadzalne” do siebie (tzn. różne z
natury) rzeczywistości: materialna i idealna;
• Idealizm metafizyczny – stanowisko, zgodnie z którym
rzeczywistość
idealna w hierarchii jest powyżej tej
materialnej; tym samym jest przyczyną rzeczywistości
widzialnej-materialnej;
• Racjonalizm (skrajny) epistemologiczny – stanowisko,
zgodnie z którym poznanie świata idealnego (idei) może
dokonywać się
wyłącznie poprzez rozum (koncepcja oka
umysłu oraz
anamnezy);
• Demiurg – to Platoński Bóg, jednak nie jako stwórca, lecz
wyłącznie twórca rzeczywistości (nie stworzył świat, lecz tylko go
uformował).
Platoński świat idei -
charakterystyka
Platoński świat idei -
charakterystyka
IDEE są:
• niecielesne
• niezmienne
• samoistne - są bezwzględnie obiektywne, tzn. istnieją
poza naszymi
umysłami, chociaż mamy do nich dostęp;
(transcendentny świat, który Platon nazwał Pleromą)
• inteligibilne - są poznawane przez intelekt;
• wieczne - nie zostały stworzone, istnieją od zawsze.
Podsumowanie
Platon zatem dokonał przeskoku z jednej skrajności w
„drugą”.
Jak filozofowie przyrodnicy popadli w naiwny materializm
i empiryzm, tak Platon w idealizm i racjonalizm (skrajny).
Jak filozofowie przyrodnicy mówili, że istnieje wyłącznie
rzeczywistość materialna, a Heraklit wręcz stwierdził, że
ruch, zmiana to istota rzeczywistości, tak Platon uznał,
że tylko to, co całkowicie niezmienne, całkowicie
niematerialne,
idee istnieją naprawdę.
Arystoteles (384-322 r. p.n.e.)
• Ur. się w Stagirus, dlatego nazywa
się go niekiedy Stagirytą
• Najwybitniejszy uczeń Platona,
miał powiedzieć jednak, że
„bardziej od mistrza ceni prawdę”.
Po 20 latach spędzonych w
Akademii Platońskiej, porzuca ją.
• Następnie kilka lat spędza na
dworze Aleksandra III
Macedońskiego, jako jego
nauczyciel;
• W 335 otwiera w Atenach szkołę
-Likeion, którą prowadzi prawie do
śmierci (323).
• Również on zostaje oskarżony o
bezbożność; zbiega do Chalkis
Myśl Arystotelesa to oryginalna synteza:
- materialistycznej filozofii przyrody pierwszych filozofów
- platońskiego idealizmu.
Arystoteles - w przeciwieństwie do Platona - był
przyrodnikiem, twardo stąpał po ziemi; a - w
przeciwieństwie do filozofów przyrody - był
metafizykiem.
Z czego m.in. wynika WIELKOŚĆ
Arystotelesa
Arystoteles jest autorem następujących
monumentalnych dzieł:
Z fizyki
-
Fizyka
Z metafizyki
-
Metafizyka
Z logiki
-
Organon
Z etyki
-
Etyka Nikomachejska
Z pogranicza filozofii
politycznej, społecznej
oraz politologii
-
Polityka
Z (proto)psychologii
-
O duszy
Ze sztuki mówienia
i pisania
-
Retoryka i Poetyka
A. Metafizyka Arystotelesa
Punkt wyjścia Arystotelesa w aspekcie metafizyki, czyli
pytania o rzeczywistość
• Odrzuca monizm metafizyczny przyrodników;
• Odrzuca dualizm metafizyczny Platona; czyli odrzuca idealizm
platoński, czyli nie zgadza się na uznanie jakiejś odrębnej, „lepszej”
rzeczywistości;
• Przede wszystkim jednak odrzuca skrajnie racjonalistyczne metody
poznania; uznał, że wiedza musi być oparta na doświadczeniu
Punkt dojścia
• Pluralizm metafizyczny
naturalnym sposobem istnienia świata jest wielość rzeczy, tzn. świat
składa się nie z jednego elementu, nie z dwóch elementów, lecz jest
ich wręcz nieskończona ilość
Każda rzecz: każdy człowiek, drzewo, ptak itd. są dla Arystotelesa
indywidualnymi i odrębnymi, obiektywnie istniejącymi substancjami
– i takie stanowisko nazywa się realizmem metafizycznym
• Najważniejsza dziedzina wiedzy dla
Arystotelesa to metafizyka (patrz.
klasyczna def. filozofii)
• Bada ona byt jako taki, tzn. docieka jego
elementarnych zasad (podstawowej
struktury)
Cztery zasady: czynniki pierwotne bytu
• Kapitalnym
osiągnięciem
Arystotelesa jest
wyodrębnienie w
każdym bycie 4 zasad-
przyczyn:
• Materia – sam w sobie
nieukształtowany czynnik
• Forma – (istota) –
to czynnik określający
czym dany byt jest
-
(człowiekiem, domem);
• Przyczyna sprawcza –
jest to to, co sprawia, że
dana rzecz w taki to a taki
sposób istnieje
–
(ostateczną przyczyną sprawczą
świata jest wg Arystotelesa zasada
ruchu).
• Przyczyna celowa –
każdy przedmiot służy
jakiemuś celowi, dąży do
czegoś
–
(przyczyną celową człowieka jest
dobro)
Arystotelesa
Ogólna koncepcja rzeczywistości
-
Czysty Akt
-Pierwszy Nieporuszony
Poruszyciel
-Samomyśląca się Myśl
Materia Pierwsza (Czysta potencjalność)
(ostateczna przyczyna
Sprawcza i celowa)
Świat Realny
Rzeczywistość jest
wieczna i
niestworzona. Bóg nie
jest przyczyną
istnienia świata, lecz
tylko ruchu. A że jest
najwyższą
doskonałością, jest
również celem, ku
któremu zmierza
wszelki byt.
• Świat Platoński Idei nie znika, on zostaje przeniesiony
do tego realnego pluralnego świata .
• Tym samym (poniekąd )Arystoteles demitologizuje
Platoński świat idei. Forma istnieje tylko
ucieleśniona w materii, a nie w jakiejś Pleromie
• Niezmienne, niematerialne idee znajdują się w
samym świecie realnym. Tkwią w każdym bycie
jako jego gatunkowa istota, czy inaczej forma.
Zwróć uwagę na istotną różnicę między Platonem a Arystotelesem
A. Epistemologia
Arystotelesa
• Odrzuca platońską wersję racjonalizmu epistemologicznego
• Odrzuca naiwny empiryzm pierwszych przyrodników
Punkt dojścia
Umysł ludzki wg Arystotelesa to tabula rasa, czyli pusta tablica.
Poznawanie świata to proces, który składa się z dwóch ogólnych etapów:
• wrażenia zmysłowe – czyli człowiek musi najpierw widzieć, usłyszeć
itd., by w ogóle zaczął się proces „zapisywania tablicy”
Genetyczny empiryzm
• etap abstrakcji; intelekt odrywa cechy jednostkowe od ogólnych,
tzn. poznaje to co ogólne, czyli tworzy pojęcia: koła, kwadratu,
człowieka, rośliny itd.
Metodyczny racjonalizm
Punkt wyjścia Arystotelesa w aspekcie epistemologii,
czyli w aspekcie pytania o to jak poznajemy;
Pozostanie na zawsze!
1. Punk wyjścia filozofii Platona;
2. Wyjaśnij Platońską metaforę drugiego żeglowania;
3. Wyjaśnij następujące pojęcia w kontekście myśli Platona:
dualizm metafizyczny, idealizm metafizyczny, racjonalizm
(skrajny) epistemologiczny;
4. Podaj cztery cechy platońskiego świata idei;
5. Wyjaśnij pojęcie pluralizmu metafizycznego w kontekście
myśli Arystotelesa;
6. Wymień i scharakteryzuj 4 Arystotelesowskie zasady bytu
7. Scharakteryzuj ogólnie koncepcję rzeczywistości
Arystotelesa
8. Wyjaśnij na czym polega zdaniem Arystotelesa ludzkie
poznanie (wymień etapy poznania); wskaż różnicę
względem koncepcji Platona