Wielkie systemy klasyczne

Platon a Arystoteles

Rafael Szkoła

Ateńska (1509-

1510)

Platon (427-347 r. p. n. e.)

• Mając lat 20, został

uczniem Sokratesa;

• Uznał za swoją misję

kontynuację działa
mistrza;

• W 387 r. osiadł w

Atenach, założył
wówczas Akademię
(zw. Platońską), która
istniała prawie 900 lat;

• Geniusz metafor i

mistrz pióra – autor 36
dialogów, które
uchodzą również za
dzieła literatury.

Punk wyjścia filozofii Platona

1)

zadał sobie to samo pytanie, co wcześniejsi

filozofowie, tzn. pytanie o przyczynę

rzeczywistości:
dlaczego rzeczy powstają, giną, istnieją?

2) Poddał krytyce materializm pierwszych

przyrodników: błąd pierwszych filozofów polegać

miał na przyjętej metodzie (tzn. naiwny empiryzm)

Punkt dojścia (1)
Metodą ma być poznanie wyłącznie rozumowe; zmysły nas
zawiodły, czego potwierdzeniem jest wielość odpowiedzi, które padły
z ust filozofów przyrodników.Platon przyjmuje więc stanowisko
przeciwne zwane RACJONALIZMem EPISTEMOLOGICZNYm
(skrajnym)

Metafora drugiego żeglowania

 Pierwsze żeglowania – to

żeglowanie przy pomocy

żagli; proste, bez wysiłku –

symbol poznania

zmysłowego

(filozofowie przyrodnicy);
 Drugie żeglowanie - to

żeglowanie bez pomocy

żagli;
nie ma wiatru, trzeba wziąć

wiosła i wiosłować – symbol

trudnego poznania

intelektualnego

Punkt dojścia (2)
Poznanie rozumowe doprowadza Platona do stwierdzenia, że
przyczyną rzeczywistości jest coś niematerialnego, IDEE; a
świat fizyczny - widzialny to wyłącznie surowiec, w którym
wyraża się idea.

IDEALIZM METAFIZYCZNY

Jak Platon do tego dochodzi?
Tym razem eksperyment zacznijmy nie od otaczającego nas świata fizycznego,
lecz od naszych myśli!

Idee – to absolutne prawzory rzeczywistości

(absolutne tzn. doskonałe)

Platon powiedziałby w sposób następujący: wszystko,
co w świecie obserwujemy jest mniej lub bardziej
sprawiedliwe, mniej lub bardziej dobre, piękne,
kształtne, ale to wszystko może być takim tylko dzięki
odniesieniu do czegoś absolutnego, czyli idei, inaczej
formy wewnętrznej, czyli:
piękna w sobie, dobra w sobie, sprawiedliwości w sobie,
białości w sobie, małość w sobie, wielkość w sobie itd.

Platon

Ogólna teoria rzeczywistości,

czyli metafizyka Platońska

Demiurg

-Twórca, Rzemieślnik

PLEROMA

Świat

Platońskich

Idei

(formy,

wzorce

rzeczywistoś

ci)

Świat

widzialny

(Świat

cieni,

pozorny,

odbicia

idei)

Mater

ia

Mater

ia

Najważniejsze pojęcia w kontekście myśli

Platona

• Dualizm metafizyczny – stanowisko, zgodnie z którym istnieją

dwie

równoległe, „niesprowadzalne” do siebie (tzn. różne z

natury) rzeczywistości: materialna i idealna;

• Idealizm metafizyczny – stanowisko, zgodnie z którym

rzeczywistość

idealna w hierarchii jest powyżej tej

materialnej; tym samym jest przyczyną rzeczywistości

widzialnej-materialnej;

• Racjonalizm (skrajny) epistemologiczny – stanowisko,

zgodnie z którym poznanie świata idealnego (idei) może

dokonywać się

wyłącznie poprzez rozum (koncepcja oka

umysłu oraz

anamnezy);

• Demiurg – to Platoński Bóg, jednak nie jako stwórca, lecz

wyłącznie twórca rzeczywistości (nie stworzył świat, lecz tylko go

uformował).

Platoński świat idei -
charakterystyka

Platoński świat idei -
charakterystyka

IDEE są:

• niecielesne

• niezmienne

• samoistne - są bezwzględnie obiektywne, tzn. istnieją

poza naszymi

umysłami, chociaż mamy do nich dostęp;

(transcendentny świat, który Platon nazwał Pleromą)

• inteligibilne - są poznawane przez intelekt;

• wieczne - nie zostały stworzone, istnieją od zawsze.

Podsumowanie

Platon zatem dokonał przeskoku z jednej skrajności w
„drugą”.
Jak filozofowie przyrodnicy popadli w naiwny materializm
i empiryzm, tak Platon w idealizm i racjonalizm (skrajny).
Jak filozofowie przyrodnicy mówili, że istnieje wyłącznie
rzeczywistość materialna, a Heraklit wręcz stwierdził, że
ruch, zmiana to istota rzeczywistości, tak Platon uznał,
że tylko to, co całkowicie niezmienne, całkowicie
niematerialne,
idee istnieją naprawdę.

Arystoteles (384-322 r. p.n.e.)

• Ur. się w Stagirus, dlatego nazywa

się go niekiedy Stagirytą

• Najwybitniejszy uczeń Platona,

miał powiedzieć jednak, że

„bardziej od mistrza ceni prawdę”.

Po 20 latach spędzonych w

Akademii Platońskiej, porzuca ją.

• Następnie kilka lat spędza na

dworze Aleksandra III

Macedońskiego, jako jego

nauczyciel;

• W 335 otwiera w Atenach szkołę

-Likeion, którą prowadzi prawie do

śmierci (323).

• Również on zostaje oskarżony o

bezbożność; zbiega do Chalkis

Myśl Arystotelesa to oryginalna synteza:
- materialistycznej filozofii przyrody pierwszych filozofów
- platońskiego idealizmu.

Arystoteles - w przeciwieństwie do Platona - był

przyrodnikiem, twardo stąpał po ziemi; a - w

przeciwieństwie do filozofów przyrody - był

metafizykiem.

Z czego m.in. wynika WIELKOŚĆ

Arystotelesa

Arystoteles jest autorem następujących
monumentalnych dzieł:

 Z fizyki

-

Fizyka

 Z metafizyki

-

Metafizyka

 Z logiki

-

Organon

 Z etyki

-

Etyka Nikomachejska

 Z pogranicza filozofii

politycznej, społecznej
oraz politologii

-

Polityka

 Z (proto)psychologii

-

O duszy

 Ze sztuki mówienia

i pisania

-

Retoryka i Poetyka

A. Metafizyka Arystotelesa

Punkt wyjścia Arystotelesa w aspekcie metafizyki, czyli
pytania o rzeczywistość

• Odrzuca monizm metafizyczny przyrodników;
• Odrzuca dualizm metafizyczny Platona; czyli odrzuca idealizm

platoński, czyli nie zgadza się na uznanie jakiejś odrębnej, „lepszej”

rzeczywistości;

• Przede wszystkim jednak odrzuca skrajnie racjonalistyczne metody

poznania; uznał, że wiedza musi być oparta na doświadczeniu

Punkt dojścia
• Pluralizm metafizyczny

naturalnym sposobem istnienia świata jest wielość rzeczy, tzn. świat

składa się nie z jednego elementu, nie z dwóch elementów, lecz jest

ich wręcz nieskończona ilość

Każda rzecz: każdy człowiek, drzewo, ptak itd. są dla Arystotelesa

indywidualnymi i odrębnymi, obiektywnie istniejącymi substancjami

– i takie stanowisko nazywa się realizmem metafizycznym

• Najważniejsza dziedzina wiedzy dla

Arystotelesa to metafizyka (patrz.
klasyczna def. filozofii)

• Bada ona byt jako taki, tzn. docieka jego

elementarnych zasad (podstawowej
struktury)

Cztery zasady: czynniki pierwotne bytu

• Kapitalnym

osiągnięciem
Arystotelesa jest
wyodrębnienie w
każdym bycie 4 zasad-
przyczyn:

• Materia – sam w sobie

nieukształtowany czynnik

• Forma – (istota) –

to czynnik określający
czym dany byt jest
-

(człowiekiem, domem);

• Przyczyna sprawcza –

jest to to, co sprawia, że
dana rzecz w taki to a taki
sposób istnieje

–

(ostateczną przyczyną sprawczą
świata jest wg Arystotelesa zasada
ruchu).

• Przyczyna celowa –

każdy przedmiot służy
jakiemuś celowi, dąży do
czegoś

–

(przyczyną celową człowieka jest
dobro)

Arystotelesa

Ogólna koncepcja rzeczywistości

-

Czysty Akt

-Pierwszy Nieporuszony
Poruszyciel
-Samomyśląca się Myśl

Materia Pierwsza (Czysta potencjalność)

(ostateczna przyczyna
Sprawcza i celowa)

Świat Realny

Rzeczywistość jest
wieczna i
niestworzona. Bóg nie
jest przyczyną
istnienia świata, lecz
tylko ruchu. A że jest
najwyższą
doskonałością, jest
również celem, ku
któremu zmierza
wszelki byt.

• Świat Platoński Idei nie znika, on zostaje przeniesiony

do tego realnego pluralnego świata .

• Tym samym (poniekąd )Arystoteles demitologizuje

Platoński świat idei. Forma istnieje tylko
ucieleśniona w materii, a nie w jakiejś Pleromie

• Niezmienne, niematerialne idee znajdują się w

samym świecie realnym. Tkwią w każdym bycie
jako jego gatunkowa istota, czy inaczej forma.

Zwróć uwagę na istotną różnicę między Platonem a Arystotelesem

A. Epistemologia

Arystotelesa

• Odrzuca platońską wersję racjonalizmu epistemologicznego
• Odrzuca naiwny empiryzm pierwszych przyrodników

Punkt dojścia
Umysł ludzki wg Arystotelesa to tabula rasa, czyli pusta tablica.
Poznawanie świata to proces, który składa się z dwóch ogólnych etapów:

• wrażenia zmysłowe – czyli człowiek musi najpierw widzieć, usłyszeć

itd., by w ogóle zaczął się proces „zapisywania tablicy”

Genetyczny empiryzm

• etap abstrakcji; intelekt odrywa cechy jednostkowe od ogólnych,

tzn. poznaje to co ogólne, czyli tworzy pojęcia: koła, kwadratu,

człowieka, rośliny itd.

Metodyczny racjonalizm

Punkt wyjścia Arystotelesa w aspekcie epistemologii,
czyli w aspekcie pytania o to jak poznajemy;

Pozostanie na zawsze!

1. Punk wyjścia filozofii Platona;
2. Wyjaśnij Platońską metaforę drugiego żeglowania;
3. Wyjaśnij następujące pojęcia w kontekście myśli Platona:

dualizm metafizyczny, idealizm metafizyczny, racjonalizm
(skrajny) epistemologiczny;

4. Podaj cztery cechy platońskiego świata idei;
5. Wyjaśnij pojęcie pluralizmu metafizycznego w kontekście

myśli Arystotelesa;

6. Wymień i scharakteryzuj 4 Arystotelesowskie zasady bytu
7. Scharakteryzuj ogólnie koncepcję rzeczywistości

Arystotelesa

8. Wyjaśnij na czym polega zdaniem Arystotelesa ludzkie

poznanie (wymień etapy poznania); wskaż różnicę
względem koncepcji Platona