Uzależnienie od substancji psychoaktywnych

Substancje psychoaktywne mają wpływ

na funkcjonowanie mózgu, nastrój i

zachowanie. Najważniejszymi są: (1)

alkohol, (2) środki pobudzające –

stymulanty i (3) opiaty.

Kryteria diagnostyczne nadużywania substancji psychoaktywnych

• Cierpienie lub upośledzenie występujące przez jakiś czas w

przeciągu 12 miesięcy, wyrażające się przez występowanie 3 z

poniższych objawów.

• 1. Zażywanie substancji powoduje niezrealizowanie zobowiązań w

pracy w szkole i w domu.

• 2. Zażywanie w sytuacji gdy jest to niebezpieczne np. obsługa

maszyn w stanie upośledzonej uwagi.

• 3. Problemy natury prawnej np. aresztowania na skutek

nagannego zachowania pod wpływem substancji odurzającej.

• 3. Problemy interpersonalne związane z intoksykacją np. kłótnie z

małżonkiem lub bójki.

• B. Objawy nie spełniają kryteriów uzależnienia w tej samej klasie.

Kryteria diagnostyczne uzależnienia od substancji

psychoaktywnej

• Cierpienie lub upośledzenie wyrażające się przez 3 z

poniższych objawów występujących przez jakiś czas w

przeciągu 12 miesięcy .

• 1. Tolerancja: potrzeba zażycia większej ilości substancji, aby

osiągnąć pożądany skutek; przy używaniu stałej ilości -

zmniejszający się efekt przyjemności;

• 2. Abstynencja wywołuje syndrom odstawienia i ma miejsce

zażywanie substancji, aby uniknąć objawów abstynencji;

• 3. Brak kontroli nad zażywaniem substancji i pragnienie, aby je

kontrolować.

• 4. Poświęcanie wiele czasu i energii na uzyskanie substancji;

• 5. Zaprzestanie lub ograniczenie aktywności społecznej i

zawodowej;

• 6. Zażywanie dalsze substancji mimo doświadczania

negatywnych skutków, np. depresji przy zażywaniu kokainy lub

zaostrzenia stanu zapalnego wrzodów żołądka przy zażywaniu

alkoholu.

Mechanizm działania substancji

psychoaktywnych – efekt nagrody ,

tolerancji i abstynencji

• 1. Zażycie substancji psychoaktywnej daje stan przyjemności

emocjonalnej. (Np. Alkohol daje poczucie rozluźnienia i uwolnienia

od napięcia i lęku. Kokaina - poczucie pobudzenia i przypływu

energii). Zażycie substancji działa na zasadzie nagrody; działa jako

wzmocnienie pozytywne (Carroll i Bickel 1998; Wise 1998).

• 2. Wielokrotne działanie substancji prowadzi do ustalenia się stanu

tolerancji emocjonalnej. Efekt wywołany przez daną substancję w

wyniku wielokrotnego działania staje się osłabiony. Aby uzyskać

stan przyjemności osiągnięty za pierwszym razem potrzebne są

większe dawki.

• 3. Gdy substancja nie jest zażyta pojawia się stan przeciwny do

przyjemności zwany abstynencją afektywną. (Np heroina wywołuje

stan euforii i a abstynencja od niej – stan dysforii, paniki lub

niepokoju).

• Zażycie substancji psychoaktywnej nie daje efektu przyjemności

takiego, jak na początku, ale pozwala na utrzymanie neutralnego

stanu, łagodząc nieprzyjemny stan wywołany abstynencją; działa

jako wzmocnienie negatywne.

Czynniki psychologiczne mające związek z zażywaniem

substancji psychoaktywnych (sytuacje ryzyka uzależnienia)

• ►Zażywanie tworzące ryzyko uzależnienia ma związek z przekonaniem

o nieszkodliwości środków psychoaktywnych i o powszechności ich

zażywania:

• ■ marihuana (Kozel i Adams i 1986).

• ■ papierosy (Aynian i Cleary 1999).

• ■ alkohol przekonanie o częstości picia przez innych ci (Jackson 1997).

• ► Zażywanie ma związek z cechami osobowości = Wysoki poziom

negatywnych emocji, i chęć uwolnienia się od nich oraz pragnienie

pobudzenia i zwiększenia pozytywnych emocji.

• ■ Lęk. Osoby, które jako dzieci przejawiały lęk przed nowymi

sytuacjami i szukały nowych sytuacji (niespokojne), w wieku dorosłym

używają narkotyków i alkoholu i palą.

• ■ Depresja. Palenie (Killen i in 1997).

• ■ Opozycyjność i wysoki poziom agresji wiążą się z używaniem

substancji (Andrrson i in 1997; Masse i Trembley 1997).

• ■ Mężczyźni z antyspołeczną osobowością często zażywają narkotyki

(Ball 1997). Hipoteza =szukanie pobudzenia. Kobiety z zaburzeniem

osobowości z pogranicza (Morgenstern i in 1997). Hipoteza =szukanie

uwolnienia od napięcia.

Substancje psychoaktywne powodują wzrost aktywności pewnych

substancji w mózgu (neuroprzekażników) i efekt nagrody (przyjemne

emocje)

•

Substancje psychoaktywne naśladują działanie neuroprzekaźników i wchodzą w

reakcje z ich receptorami w neuronach. Efektem końcowym jest nadmierne

pobudzenie systemu neuroprzekaźników.

•

•

■ Substancje psychoaktywne powodują wzrost poziomu dopaminy w przestrzeni

synaptycznej w mózgu

•

Substancje wywołujące silne stany euforii jak kokaina i amfetamina powodują wzrost

poziomu dopaminy. Tą samą drogą wpływają: alkohol, opiaty, nikotyna, barbiturany,

marihuana, heroina (Wise 1998; Dichiara Imperato 1998; Rodrigez i in 1997; Tanda ,

Di chiara 1997).

•

(Grupa komórek w mózgu, zwana jądrem półleżącym, w przodomózgowiu otrzymuje i

przetwarza informacje o nastroju i emocjach z systemu limbicznego, kanałem który

dostarcza dopaminę.

•

■ Substancje psychoaktywne powodują wzrost opiatów endogennych (substancja

morfinopodobna).

•

Związki opiatowe wydzielane przez neurony i odbierane przez receptory opiatowe w

jądrze półleżącym regulują przyjmowanie pokarmów i pośredniczą w reakcjach na

stres fizyczny i emocjonalny (Cooper i Kirkham 1993; Jamer i Leigh 1999).

•

Leki opiatowe, morfina i heroina wywołują swój efekt przez działanie na receptory

opiatowe. Być może także alkohol działa przez receptory opiatowe.

1. Nadużywanie i uzależnienie od alkoholu

Kryteria diagnostyczne

intoksykacja alkoholem

• A. Spożycie alkoholu

• B. Zmiany w zachowaniu, które pojawiają się podczas spożywania

alkoholu lub krotko po spożyciu np. nieodpowiednie zachowania

seksualne lub agresywne, wahania nastroju, zaburzenie

samooceny, upośledzenie funkcjonowania społecznego i

zawodowego.

• C. Wystąpienie przynajmniej jednego z niżej wymienionych

objawów podczas lub krótko po spożyciu alkoholu:

• (1) bełkotliwa mowa

• (2) brak koordynacji

• (3) chwiejny chód

• (4) oczopląs

• (5) upośledzenie uwagi lub pamięci,

• (6) osłupienie lub śpiączka.

• D. Objawy nie są spowodowane ogólnym stanem zdrowia i nie

można ich lepiej wyjaśnić innymi zaburzeniami psychicznymi.

Kryteria diagnostyczne

zespól odstawienia alkoholu

• A. Zaniechanie spożywania alkoholu , które było długotrwałe.

• B. Przynajmniej dwa z następujących objawów występuje w ciągu

kilku godzin do kilku dni:

• (1) wzmożona aktywność układu autonomicznego Np. pocenie się ,

puls ponad 100 uderzeń;

• (2) nasilenie się drżenia rąk;

• (3) bezsenność;

• (4) mdłości i wymioty;

• (5) chwilowe halucynacje wzrokowe, dotykowe lub słuchowe albo

złudzenia; (6) pobudzenie psychomotoryczne;

• (7) lęk;

• (8) ataki padaczki.

• C. Objawy (z kryterium B) powodują cierpienie lub upośledzenie

funkcjonowania społeczno- zawodowego.

• D. Objawy te nie są spowodowane ogólnym stanem zdrowia i nie

można ich lepiej wyjaśnić innymi zaburzeniami psychicznymi.

Nadużywanie i uzależnienie od alkoholu konsekwencje

medyczne i społeczne

• ► Konsekwencje zdrowotne dla pijących – zgon w wyniku zatrucia

alkoholowego (100 tyś zgonów rocznie), marskość wątroby,

uszkodzenie układu nerwowego, serca, układu pokarmowego, choroba

nowotworowa.

• ■ Strata pracy, aresztowanie, hospitalizacja.

• ►Konsekwencje nadużywania alkoholu i uzależnienia od alkoholu są

destrukcyjnie dla innych

• ■ Spozywanie alkoholu w czasie ciąży przyczyną wystąpienia

płodowego zespołu alkoholowego polegającego na występowaniu

nieprawidłowości fizycznych i psychicznych u dzieci

• ■ Jazda po pijanemu – wypadki śmiertelne i kalectwo;

• ■ Samobojstwa i zabójstwa

• ■ Problemy psychologiczne i somatyczne u niepijących małżonków i

dzieci.

• ■ Konflikty małżeńskie, separacja, i rozwód

• ■ Przemoc w rodzinie. Zwłaszcza pacjenci z zaburzeniami osobowości

antyspołecznej nawet, gdy piją rzadko, czynią wiele krzywdy innym.

Występowanie zaburzeń związanych z nadużywaniem substancji

psychoaktywnych

• 10% ogółu populacji nadużywa i jest uzależniona od

alkoholu (Cloninger 1987).

• Uzależnienie jest częstsze wśród mężczyzn niż kobiet .

• 35% cierpiących na zaburzenia psychiczne nadużywa

substancji (Berry i in 1995).

• Współwystępuje często z depresją i schizofrenią.

• Najczęściej zaburzeniem współwystępującym u

uzależnionych mężczyzn jest antyspołeczne zaburzenie

osobowości. Wśród uzależnionych od alkoholu, kokainy i

heroiny wynosi 16-49% (Gerstley i in 1990).

• Badania pokazują, że u nastolatków nadużywających

substancji psychoaktywnych zaburzenie zachowania

przeradza się w zaburzenie osobowości (Myers i in 1998).

Etiologia –genetyczne uwarunkowania

• Badania wskazują na rolę dziedziczenia w uzależnieniu od substancji

psychoaktywnych. Na ich podstawie można stwierdzić, że istnieje genetycznie

uwarunkowana podatność do uzależnienia od substancji psychoaktywnych.

• ■Krewni i dzieci alkoholików pięć razy częściej niż osoby z przeciętnej

populacji nadużywają alkoholu i się uzależniają (Chassin i in 1999).

• ■18% synów ojców uzależnionych od alkoholu a wychowywanych przez

rodziców adopcyjnych w wieku trzydziestu lat też było uzależnionych i 5%

synów ojców bez problemu alkoholowego a też oddanych do adopcji (Goodwin

1990).

• ■ 10,3% córek matek z problemem alkoholowym oddanych do adopcji

wykazywało problem alkoholowy i 2,8% dziewcząt, których matki nie miały

problemu alkoholowego a też oddanych do adopcji (Bohman , Sigvardscon

1981).

• ■ Istnieje większa zgodność nadużywania i uzależnienia wśród bliźniaków

jednojajowych (identycznych genetycznie) niż wśród jednojajowych od

alkoholu (McGue i in 1992), od kawy (Kendler i Preskott 1999), od tytoniu (True

i in 1993) od marihuany (Kendler i Preskot 1998), narkotyków (Tsuang i in

1998).

• ■Krewni osób nadużywających określonej substancji nadużywają różnych

substancji psychoaktywnych (Bierut i in 1998;Merilcangas i in. 1998).

•

•

Wskaźnik genetycznych skłonności do uzależnienia

• ►Wysoki próg reakcji na alkohol pozwala przewidywać

uzależnienie.

• ■ Porównano reakcję na alkohol u dwudziestoletnich mężczyzn

będących synami alkoholików i będących synami ojców bez

problemu alkoholowego. Pili oni okazjonalnie, ale byli uzależnieni.

• Stwierdzono niższy stopień odurzenia u synów alkoholików przy

zażyciu tej samej dawki (Schuckit 1998). Gdy badani mieli

trzydzieści lat stwierdzono, że 56% synów alkoholików popadło w

alkoholizm i 14% mężczyzn z grupy kontrolnej.

• ■ Wniosek - Niska wrażliwość fizjologiczna na alkohol wiąże się z

czterokrotnie wyższym prawdopodobieństwem wystąpienia

alkoholizmu.

• ■ U badanych mężczyzn, którzy wolniej reagowali na alkohol

stwierdzono inną kombinacją genów dwóch systemów

neuroprzekaźnikow: serotoniny i GABA. Może to świadczyć, ze

podatność genetyczna wiąże się z nieprawidłowościami w tych

systemach (Schuckit 1998).

Brak równowagi biochemicznej w mózgu – niedobór serotoniny i

opiatów powoduje że ludzie piją alkohol, który powoduje wzrost

aktywności tych substancji w mózgu

• ►Hipoteza - Podatność genetyczna na uzależnienie polega na braku

równowagi biochemicznej w mózgu. Substancje psychoaktywne korygują

zakłóconą równowagę i łagodzą cierpienie emocjonalne wywołane stanem

braku równowagi.

• ■ Aktywność serotoniny w mózgu alkoholików jest niższa niż u jednostek bez

nałogu.

• Zażycie alkoholu podnosi jej poziom w mózgu (Lappalainen i in 1998;

Lovinger 1997). I kompensuje niedobory serotoniny.

• (Alkohol działa na receptory które przetwarzają informację chemiczną

przekazywaną przez serotoninę na zmiany w komórce nerwowej)

• ■ W mózgu alkoholików uwalnia za mało się endogennych opiatów (Ulm i in

1995). Opiaty (enkefaliny i endorfiny) pośredniczą w odczuwaniu stanów

emocjonalnych, zwłaszcza reakcji na stres.

• Alkohol powoduje wzrost ich uwalniania i w ten sposób prowadzi do poprawy

nastroju (Wand i in 1998).

• (Alkohol stymuluje receptory opiatowe w obszarach układu limbicznego, jak

jądro migdałowate , jądro półleżące i podwzgórze (Chang i in 1997).

• (Opiaty występują w obszarach przodomózgowia, które pośredniczy w

odczuwaniu emocji, nastroju oraz w niższych partiach podstawy mózgu

odpowiedzialnych za funkcje autonomiczne oraz przekazywanie informacji o

bólu).

•

Etiologia- uwarunkowania psychologiczne

Stres uruchamia podatność na nadużywanie alkoholu i uzależnienie

• ►Stres aktywuje podatność na uzależnienie od alkoholu

• ■ Stresujące sytuacje w okresie dorastania skłaniają do sięgnięcia po alkohol (Clarck i i 1997).

• ■ Stres w życiu zawodowym powoduje sięganie po alkohol (Schuckit 1998).

• ■ Osoby, które doznają lęku i silnego stresu zażywają alkohol w celu obniżenia lęku. np. osoby z

fobią (Mullaney Trippett1982).

• ■ Interakcje zawodowe i towarzyskie są źródłem stresu.

• ■ Konflikty w relacji małżeńskiej są źródłem stresu i stymulują spożywanie alkoholu, i nawrót picia

u alkoholików utrzymujących abstynencję.

• ■ Niezadowolenie z małżeństwa jest źródłem stresu.
• Interakcja czynników genetycznych i stresu Np. niski poziom opiatów może być uwarunkowany

genetycznie, jJednak działanie stresu może też powodować ich obniżenie. A osoby dorastające w

rodzinie alkoholików są narażone na działanie stresu.

• ■ Eksperyment tworzący sytuację stresu u małp. Analogia do ludzi

• Młode małpy oddzielone od matek w porównaniu z małpami wychowanymi przez matki wykazują

• 1. większą agresję;
• 2. niższą wrażliwość na intoksykacje alkoholową ( Heintz i in 1998).
• W późniejszym życiu wykazywały oznaki stresu:
• 1.podwyższony poziom kortyzolu w osoczu krwi;

• 2.więcej zachowań lękowych;

• 3. większe spożycie alkoholu (Higley i in 1991).

Łagodzenie stresu przez alkohol

• ■Zwiększenie stresu w życiu codziennym poprzedza nawrót u

alkoholików, którzy osiągnęli abstynencję (Brown i in. 1990).

• ■ Eksperyment – (1) zażycie alkoholu + sytuacja stresująca i (2)

sytuacja stresująca +zażycie alkoholu. Wynik = Redukcja napięcia

następuje, gdy najpierw jest spożyty alkohol a potem następuje

sytuacja stresująca. Gdy alkohol jest spożyty po zadziałaniu sytuacji

stresującej, wtedy jest słabym reduktorem napięcia.

• ■ Ludzie piją po zadziałaniu stresu , bo spodziewają się złagodzenia

stresu. Badanie sugeruje, że osoby , które są przekonane, że alkohol

redukuje stres i lęk po jego zadziałaniu, piją częściej (Tran i in. 1997).

• ■ Mechanizm łagodzenia stresu przez alkohol. Alkohol upośledza

procesy poznawcze i postrzeganie (Curtin i in. 1997). I zawęża uwagę.

Gdy działają bodźce konkurujące z przykrymi myślami, niemożliwe jest

rozłożenie uwagi na te myśli i te bodźce. I uwaga koncentruje się na

tych bodźcach. Gdy nie ma takich bodźców, wtedy ograniczona

zdolność poznawcza jest skoncentrowana na nieprzyjemnych myślach i

depresja się nasila.

• ■ Alkohol jako środek łagodzący stres jest silnym wzmocnieniem dla

osób, które cechują się wysokim poziomem reagowania lękiem

(Conrod, Phill i Vassileva 1998).

Łagodzenie stresu przez alkohol c.d.

• Badanie nad dziećmi adoptowanymi wyróżnia dwa typy

alkoholizmu, w przypadku których alkohol spełnia inną funkcję. Typ
I - niezbyt nasilony u mężczyzn i u kobiet. Powstał w dorosłości.
Nadużywanie u rodziców adopcyjnych i ekspozycja na
nadużywanie u dzieci adaptowanych. Geny i środowisko mają
udział. Tu alkohol łagodzi napięcie. Typ II – u mężczyzn skojarzony
z antyspołecznym zachowaniem. Powstał w adolescencji.
Nadużywanie u rodziców biologicznych. Tu alkohol zwiększa
przyjemność (Cadoret i in 1995; cloninger i in 1981).

• Osoby u których czynnik dziedziczny/ genetyczny jest dominujący,

czyli adoptowani synowie alkoholików doświadczają więcej
wzmocnienia i mniej kary w związku ze spożyciem alkoholu,
ponieważ u nich poziom alkoholu we krwi wzrasta, podczas gdy u
synów ojców niealkoholików - obniża się (Newlin i Thomson 1990).

Etiologia - wyjaśnienie powstawania uzależnienia według teorii

behawioralnej

Stres spowodowany brakiem umiejętności radzenia sobie ze stresem

i procesy uczenia się niewłaściwego nawyku

• ►Uzależnienie od alkoholu jest nawykiem będącym niewłaściwym

sposobem radzenia sobie ze stresem.

• ■Skłonność do uzależnienia może być uwarunkowana genetycznie;

Interakcja podatności i czynników psychologicznych prowadzi do

wytworzenia takiego sposobu radzenia sobie ze stresem.

• ■W kształtowaniu nawyku radzenia sobie ze stresem przez zażycie

alkoholu mają udział:

• (1) z jednej strony brak umiejętności adekwatnego reagowania w

sytuacji stresującej powodujący stres.

• (2) a z drugiej strony wzmocnienie + warunkowanie klasyczne.

• ■ Wzmocnienie pozytywne - Alkohol łagodzi doznanie stresu.

■ Warunkowanie klasyczne - Skojarzenie bodźców zmysłowych –

zapach alkoholu, jego widok lub widok miejsca, w którym jest

spożywany ze spożywaniem alkoholu i doznaniem przyjemności. Te

bodźce przypominające o alkoholu i doznanej przyjemności

pobudzają odruchy warunkowe (głód alkoholowy=pragnienie picia).

Teoria poznawcza – wyjaśnienie nawrotów spożywania alkoholu po

uzyskaniu abstynencji

przekonanie o braku kontroli nad spożywaniem alkoholu ma udział w

nawrotach

• Oczekiwanie, że spożycie alkoholu po uzyskaniu abstynencji musi

nieuchronnie prowadzić do nawrotu uzależnienia przyczynia się do

nawrotu uzależnienia.

• Tradycyjny model choroby alkoholowej zakłada, że jeśli jednostka

wytworzy uzależnienie, kontrolowane spożywanie alkoholu nie może

być wytworzone. Abstynencja jest jedyną opcją. I takie przekonanie

jest przekazywane alkoholikom, którzy uzyskali abstynencję.

• Teoria poznawcza społecznego uczenia się zakłada, że możliwe jest

nabycie umiejętności kontrolowania spożywania alkoholu.

• Trzeba nauczyć alkoholika myśleć, że może wypić i nie musi pić dalej

i nie musi doprowadzić do powrotu uzależnienia. Innymi słowy, że

ma kontrolę nad własnym zachowaniem.

• Badania wskazują, że oczekiwania odgrywają rolę w wytworzeniu

schematu używania i nadużywania alkoholu, jak również w

występowaniu zjawiska braku kontroli, gdy zacznie się pić (Wilson

1987).

• Kontrolowane picie opiera się na nabyciu poczucia kontroli nad

własnym zachowaniem (Sobell i Sobell 1993).

Teoria poznawcza – wyjaśnienie nawrotów spożywania alkoholu po

uzyskaniu abstynencji

przekonaniem o braku skuteczności własnej

• Teoria wyjaśniająca nawrót spożywania alkoholu (Bandura 1986)

zakłada, że gdy jednostka znajdzie się w sytuacji prowokującej do

spożycia alkoholu, uruchamia się proces oceny poznawczej jej

przeszłych działań w podobnych sytuacjach, a kończy dokonaniem

oceny własnej skuteczności. Jeśli stwierdza, że nie poradziła sobie,

następuje nawrót.

• Teoria ta zakłada, że jeśli człowiek zastosuje z powodzeniem

alternatywne zachowania w sytuacji, w których jedynym

sposobem reagowania było spożycie alkoholu i nie spożyje

alkoholu, jego ocena własnych możliwości poradzenia sobie z tą

sytuacją poprawi się i zwiększy się ocena własnej skuteczności.

• Wynika z tego, że zapobieganie nawrotom powinno polegać na

angażowaniu pacjenta w wykonywanie zadań polegających na

przejawianiu reakcji alternatywnych w sytuacjach, w których

jedynym sposobem reagowania było spożycie alkoholu.

• Przykładami sytuacji stresujących są doświadczanie przykrych

emocji, konflikty interpersonalne, presja społeczna; wyjaśniają one

trzy czwarte nawrotów.

Etiologia - wyjaśnienie psychoanalityczne

• ■ Fiksacja na fazie oralnej tworzy osobowość zależną i

uwarunkowanie na uzależnienie -Freud.

• Inni teoretycy psychoanalizy wyjaśniają, że działanie substancji

pełni rolę mechanizmu obronnego.

• ■Substancja psychoaktywna jest środkiem kompensującym

wadliwe funkcjonowanie ego powstałe na skutek wad w

rozwoju ego (Khantzian 1994). Działa jako mechanizm obronny

przed wewnętrznym konfliktem i redukuje przykrość

emocjonalną.

• ■ Zapotrzebowanie na zażycie substancji jest wyrazem

deficytu obiektu. Gdy brak jest zadowalających relacji z ludźmi,

substancja działa jako zewnętrzna pomoc lub obiekt zastępczy

potrzebny do zachowania dobrego samopoczucia. Stres

wywołany intymnością w relacjach, który ma początek w

okresie dorastania u osób, które nie nauczyły się bliskości w

relacjach w dzieciństwie. Substancja psychoaktywna jest

środkiem pomagającym poradzić sobie z lękiem (Hendin 1974)

Czynniki środowiskowe motywujące do zaprzestania zażywania

alkoholu

• 40-70% osób uzależnionych wraca do nałogu w ciągu roku od

zakończenia kuracji polegającej na detoksykacji i podaniu leku

powodującego złe samopoczucie w połączeniu z alkoholem.

• 10% uzależnionych od alkoholu zgłasza się do psychoterapii i

40% się uwalnia od nałogu.

•

• Co wspiera zapobieganie nawrotom? Badanie (Vaillant 1996).

pokazuje, że

• 1.Przykre doświadczenia związane piciem; np. zagrożenie dla

zdrowia lub zycia;

• 2. Zastąpienie alkoholu substytutem: medytacja, nadmierne

objadanie się, ćwiczenia fizyczne;

• 3. Uzyskanie wsparcia społecznego np. docenienia przez

pracodawcę nowy związek małżeński;

• 4. Znalezienie inspirującego towarzystwa, jak grupa

wyznaniowa lub grupy AA.

Grupy samopomocy - anonimowi alkoholicy

program 12 kroków i wyniki badania nad skutecznością

• W grupie są trzeźwi, którzy dają świadectwo, że zaprzestali picia i że inaczej żyją -

Nowoprzybyli mają przykład, który budzi nadzieję.

• Grupa dostarcza emocjonalnego wsparcia, zrozumienia, daje rady, co do problemu

picia, pomaga wyjść z izolacji . Członkowie mogą dzwonić do siebie w ciągu doby,

gdy potrzebują kogoś, aby zachęcił, żeby nie wypić.

• Opiera się na przekonaniu, że alkoholizm jest chorobą, które nie da się wyleczyć.

Trzeba czuwać , aby nie wypić, bo wtedy wpada się w uzależnienie ponownie.

• Wiara w Boga i jego pomoc jest istotna.

• Wielu rezygnuje. Ci którzy do trzech miesięcy nie zrezygnują i pozostają w grupie

ponad 3 miesiące, zachowują abstynencję, co stwierdzono na podstawie badania

kontrolnego po kilku latach (Emric i in. 1993). Uczestniczą w spotkaniach przez kilka

lat 4 razy w tygodniu.

• Badanie = porównano poziom abstynencji po roku od zakończenia 12 tygodniowej

terapii w 3 grupach. (1) poddanej metodzie 12 kroków;

• (2) Terapii motywacyjnej, która polega na uruchamianiu własnych zasobów, aby

przestać pić. Część z tego polega na pokazywaniu, jak picie przeszkadza w realizacji

celów życiowych (Miller 1992)

• (3) Terapii behawioralno – poznawczej, która przekazuje, że picie jest związane z

nie radzeniem sobie z problemami w życiu i ćwiczeniem radzenia sobie.

• Wyniki = Poziom abstynencji po roku od zakończenia 12 tygodniowej terapii w trzech

grupach porównywalny. Pacjenci z niższym poziomem objawów

psychopatologicznych uzyskali lepsze efekty w grupie leczonej za pomocą metody

12 kroków.

Terapia behawioralna – zapobieganie nawrotom

Ekspozycja na bodźce zmysłowe wywołujące pragnienie

picia alkoholu

• 1. Stosowano ekspozycję na bodźce zmysłowe wywołujące pragnienie

spożycia alkoholu (Drummond i Glautier (1994).

• Działanie bodźców przypominających o alkoholu bez dostępu do alkoholu

wygasza odruch warunkowy - pragnienie spożycia alkoholu (głód

alkoholowy).

• Detoksykacja przerywa cykl picia i głodu. Po uzyskaniu abstynencji

zastosowano ekspozycję na bodźce warunkowe wywołujące pragnienie picia.

• Zastosowano 15 sesji, podczas których badani wąchali alkohol, oglądali

taśmy wideo z zapisem bodźców związanych z piciem alkoholu widok

znanego baru, kupowanie butelki, butelka + kieliszek, nalewanie zawartości

z butelki do kieliszka, alkohol w kieliszku, wypijanie zawartości.

• W wyniku ekspozycji poziom głodu został obniżony i odruchy fizjologiczne

zostały obniżone, chociaż nie wygaszone całkowicie.

• (Pragnieniu spożycia alkoholu towarzyszą zmiany w zakresie akcji serca,

przewodnictwa skórnego, obniżenie temperatury ciała. Bodźce skojarzone z

alkoholem wywołują te reakcje fizjologiczne.)

• 2. Połączono ekspozycję na bodźce zmysłowe wywołujące pragnienie

spożycia alkoholu z treningiem radzenia sobie z impulsem, aby spożyć

alkohol (Monti i in. 1993).

•

Terapia behawioralna - zapobieganie nawrotom

terapia awersyjna

• Warunkowanie awersyjne polega na kojarzeniu

wywołującego przykre doznania bodźca bezwarunkowego z

występowaniem niepożądanego zachowania. Ustala się w

ten sposób reakcja lękowa związana z tym zachowaniem i

wywołującymi je bodźcami i tworzy się reakcja unikania. W

ten sposób wykształca się reakcja przeciwstawna (Meyer i

Chesser 1973).

• Terapeuta za zgodą i przy współpracy pacjenta używa

terapii awersyjnej.

• Pacjenci wyobrażają sobie sytuację spożywania alkoholu,

podczas gdy terapeuta opisuje im najbardziej obrzydliwe

sceny dotyczące mdłości i wymiotów (aby skojarzyć

spożywanie alkoholu z mdłościami i wymiotami); następnie

pacjent wyobraża sobie, że ucieka z miejsca, gdzie pił

alkohol (aby wytworzyć reakcję unikania).

•

Terapia behawioralna - zapobieganie nawrotom

trening zapobiegania nawrotom (w tym trening umiejętności

społecznych)

• Szkolenie dotyczy umiejętności radzenia sobie w sytuacjach, które wywołują

stres. Odbywa się podczas pobytu w szpitalu po detoksykacji (Monti, Abrams,

Kadden i Cooney 1989).

• 1. Rozwiązywanie problemów interpersonalnych. Uczenie reakcji innych niż

picie alkoholu w sytuacjach wywołujących stres. Np. umiejętności odmowy

wypicia alkoholu gdy istnieje presja społeczna lub wyrażenia złości lub

własnego zdania w sytuacji konfliktu. Umiejętność adekwatnego reagowania

w sytuacjach interpersonalnych tworzy poczucie skuteczności.

• 2. Relaksacja. Umiejętność osiągania stanu rozluźnienia mięśni i wyciszenia

emocji pomaga tolerować przykre emocje. Im większa tolerancja dla

przykrych emocji tym mniejsze pragnienie spożycia alkoholu.

• 3. Przygotowanie do sytuacji, że dojdzie do spożycia alkoholu. Podstawą jest

zmiana przekonania w umyśle pacjenta, że „nawrót picia spowoduje powrót

nałogu” na przekonanie, że „nawrót jest pojedynczym zdarzeniem nie

mającym wpływu na powrót nałogu”. Zapobiega wystąpieniu poczucia

osobistej porażki i poczucia winy oraz braku skuteczności w sytuacji nawrotu

picia. Takie negatywne doznania wywołują chęć wypicia ponownie w celu

obrony przed tymi doznaniami. Pacjent jest instruowany, aby pozostał z

pragnieniem picia nie zaspakajając go, wtedy doświadczy, że mija albo, żeby

zajął się czymś, co stanowi substytut picia.

Terapia behawioralna – zapobieganie nawrotom

trening kontrolowanego picia

• Celem terapii jest kontrolowanie picia

• ■Określenie w jakich sytuacjach alkoholik pozwala sobie na

spożycie alkoholu, np. z innymi gdy jest specjalna okazja.

Określenie, w jakich sytuacjach nie pije i jak ma unikać

prowokujących do wypicia sytuacji.

• ■ Modyfikacja picia - niskoprocentowe drinki, i picie małymi

łykami.

• ■ Wstrzymać się 20 minut przed wypiciem kolejnego drinka.

• ■ Przez czas wstrzymania się rozważać zyski z niepicia i

koszty picia

• ■ Wzmacnianie abstynencji – nagroda, jeśli oprze się

pragnieniu, aby wypić.

• ■ Kara, gdy pije wysokoprocentowy alkohol oraz gdy wypija

go natychmiast.

• ■ Podaje się informacje, ile inni piją dla porównania.

Terapia behawioralna oparta na stosowaniu wzmocnień i

angażująca osoby z otoczenia społecznego w leczenie

alkoholika

• Włącza się małżonków, członków rodziny oraz osoby z grona towarzyskiego do procesu

leczenia.

• ►Usunięcie zachowań osób w pracy, w małżeństwie, w rodzinie, w grupie towarzyskiej

będących wzmocnieniami spożywania alkoholu

• Identyfikuje się, jakie zachowania osób z otoczenia społecznego są wzmocnieniami

spożywania alkoholu i je eliminuje.

• ► Szkoli się te osoby , jak stosować wzmocnienia, aby angażować alkoholika w terapię

(Sisson i Azrin 1986), a następnie, jak udzielać wzmocnień, gdy nie pije i wycofywać

wzmocnienia podczas epizodów picia.

• Zawierany jest kontrakt, że partner lub inny członek rodziny pomaga alkoholikowi w

kontrolowaniu zażywania leku, który w interakcji z alkoholem daje efekt złego fizycznego

samopoczucia (zniechęcający do spożywania alkoholu (Azrin 1976).

• Te osoby towarzyszą alkoholikom we wszystkich sesjach, podczas których pary odgrywają

sytuacje, kiedy alkoholik chce przerwać przyjmowanie leku. Ma to na celu ułatwienie osobie

uczestniczącej w leczeniu przyjęcie roli wspierającego opiekuna.

• Pary telefonują do terapeuty, gdy napotykają trudności w podporządkowaniu się alkoholika w

przyjmowaniu leku.

• Włączono osobę byłego pacjenta, który przez rok zachował abstynencję (Hunt Azrin 1973) do

stosowania wzmocnień i kontrolowania zachowania abstynencji przez leczonego alkoholika.

•

Terapia behawioralna oparta na stosowaniu wzmocnień przez

osoby znaczące i kontrolowaniu przez nie przyjmowania leku

jest stosowana z innymi technikami behawioralnymi

• 2. Dodatkowo alkoholicy są szkoleni w odmawianiu picia w

sytuacjach towarzyskich, w których zwykle ulegają, i piją w

wyniku namowy.

• 3. Uczeni są relaksacji, aby kontrolować chęć, aby wypić, Stan

relaksu obniża lęk i napięcie i pozwala się zdystansować do

pragnienia, aby wypić.

• 4. Doradza się im, jak podejmować aktywność towarzyską i

rekreacyjną, jak znaleźć pracę.

• 5. Dla osób wyizolowanych społecznie stosuje się trening

umiejętności społecznych.

• 6. Dla osób, które mają problemy małżeńskie, behawioralną terapię

małżeńską akcentującą wzajemność w wymianie wzmocnień.

• 4 badania wykazały przewagę terapii opartej na stosowaniu

wzmocnień nad tradycyjnym leczeniem disulfiraminem w zakresie

zaangażowania pacjenta w leczenie, redukcji picia i hospitalizacji

oraz zwiększenia zatrudnienia, przystosowania małżeńskiego i

społecznego.

Małżeńska terapia behawioralna

•

Jeśli konflikty w relacji małżeńskiej stymulują zażywanie

alkoholu stosowana jest terapia małżeńska

•

1. Zwiększenie wymiany pozytywnych zachowań między

małżonkami.

•

2.Uczenie i ćwiczenie umiejętności komunikowania się.

•

3. Rozwiązywanie problemów.

•

Terapia małżeńska poprzedzona jest sesją mającą na celu

zwiększenie zaangażowania par w leczenie.

•

Stosuje się ją łącznie z przyjmowaniem przez pacjentów

disulfiraminu a żona wspiera/ kontroluje przyjmowanie leku

przez męża.

Małżeńska terapia behawioralna

Ad. 1. trening wymiany wzmocnień pozytywnych

•

Cel - Nauczyć stosowania wobec siebie nawzajem wzmocnień pozytywnych

Cel - Nauczyć stosowania wobec siebie nawzajem wzmocnień pozytywnych

•

Etapy

Etapy

•

1. Planowanie zachowań dostarczających przyjemności drugiej stronie, jak

1. Planowanie zachowań dostarczających przyjemności drugiej stronie, jak

okazywanie troski , uczuć lub podejmowanie wspólnych aktywności

okazywanie troski , uczuć lub podejmowanie wspólnych aktywności

rekreacyjnych.

rekreacyjnych.

•

Małżonkowie określają, jakich zachowań potrzebują od siebie; jakie nagrody

Małżonkowie określają, jakich zachowań potrzebują od siebie; jakie nagrody

są gotowi dać drugiej stronie, jeśli będzie przejawiała pożądane

są gotowi dać drugiej stronie, jeśli będzie przejawiała pożądane

zachowanie.

zachowanie.

•

2.Terapeuta modeluje nowe zachowania będące wzmocnieniami

2.Terapeuta modeluje nowe zachowania będące wzmocnieniami

pozytywnymi.

pozytywnymi.

•

Gdy małżonkowie je przejawiają, wzmacnia nowe zachowanie przez

Gdy małżonkowie je przejawiają, wzmacnia nowe zachowanie przez

okazywanie im uznania.

okazywanie im uznania.

•

3. Małżonkowie zawierają kontrakt dotyczący zachowań, na wymianę

3. Małżonkowie zawierają kontrakt dotyczący zachowań, na wymianę

których obie strony się godzą.

których obie strony się godzą.

•

W efekcie każdy z nich zgadza się „dać” zachowanie sprawiające

W efekcie każdy z nich zgadza się „dać” zachowanie sprawiające

przyjemność drugiej stronie i „przyjąć” zachowanie małżonka mające na

przyjemność drugiej stronie i „przyjąć” zachowanie małżonka mające na

celu sprawienie przyjemności.

celu sprawienie przyjemności.

•

Kontrakt jest spisany i podpisany.

Kontrakt jest spisany i podpisany.

•

4. Podczas kolejnych sesji dyskutuje się nad stosowaniem się obu stron do

4. Podczas kolejnych sesji dyskutuje się nad stosowaniem się obu stron do

umowy i wnosi się ewentualne poprawki.

umowy i wnosi się ewentualne poprawki.

Małżeńska terapia behawioralna

Ad.2. trening komunikacji

•

1. Uczy wyrażania uczuć i myśli wprost oraz potrzeb w kategoriach

1. Uczy wyrażania uczuć i myśli wprost oraz potrzeb w kategoriach

zachowania.

zachowania.

•

Na przykład zamiast „okaż mi uczucie” - „powiedz mi raz dziennie, że coś ci

Na przykład zamiast „okaż mi uczucie” - „powiedz mi raz dziennie, że coś ci

się we mnie podoba”.

się we mnie podoba”.

•

2. Uczy nawiązywania kontaktu wzrokowego i osobistej formy wypowiedzi:

2. Uczy nawiązywania kontaktu wzrokowego i osobistej formy wypowiedzi:

„Ja myślę”, „Ja czuję”, „Ja potrzebuję”.

„Ja myślę”, „Ja czuję”, „Ja potrzebuję”.

•

3. Uczy umiejętności empatycznego słuchania.

3. Uczy umiejętności empatycznego słuchania.

•

Po wysłuchaniu małżonka drugi małżonek zaczyna wypowiedź od frazy:

Po wysłuchaniu małżonka drugi małżonek zaczyna wypowiedź od frazy:

„Zrozumiałam, że ty….”.

„Zrozumiałam, że ty….”.

•

Jeśli w relacji przeważają uczucia negatywne, to w pierwszej kolejności

Jeśli w relacji przeważają uczucia negatywne, to w pierwszej kolejności

ćwiczenia koncentrują się na uczuciach pozytywnych, a dopiero gdy

ćwiczenia koncentrują się na uczuciach pozytywnych, a dopiero gdy

zwiększa się ilość pozytywnych interakcji – koncentrują się na formie

zwiększa się ilość pozytywnych interakcji – koncentrują się na formie

wyrażania uczuć negatywnych.

wyrażania uczuć negatywnych.

•

4. Zadania domowe dotyczą praktykowania wyrażania uczuć i potrzeb.

4. Zadania domowe dotyczą praktykowania wyrażania uczuć i potrzeb.

•

Na przykład mąż przygotowuje listę zachowań , których potrzebuje od żony;

Na przykład mąż przygotowuje listę zachowań , których potrzebuje od żony;

żona wybiera pięć z nich i realizuje w ciągu jednego dnia. Małżonkowie

żona wybiera pięć z nich i realizuje w ciągu jednego dnia. Małżonkowie

notują sukcesy i porażki w realizacji tych zadań i podczas sesji dyskutują o

notują sukcesy i porażki w realizacji tych zadań i podczas sesji dyskutują o

tym, co im sprawia trudność.

tym, co im sprawia trudność.

Małżeńska terapia behawioralna

Ad.3. trening rozwiązywania problemów

•

Uczy rozwiązywania problemów. Przebiega w kilku etapach:

Uczy rozwiązywania problemów. Przebiega w kilku etapach:

•

-określenie problemu;

-określenie problemu;

•

-generowanie rozwiązań na zasadzie burzy mózgów, bez

-generowanie rozwiązań na zasadzie burzy mózgów, bez

oceniania;

oceniania;

•

-analiza każdego z rozwiązań pod względem korzyści i kosztów;

-analiza każdego z rozwiązań pod względem korzyści i kosztów;

•

-wybór najlepszego;

-wybór najlepszego;

•

-zaplanowanie sposobu wprowadzenia go w życie;

-zaplanowanie sposobu wprowadzenia go w życie;

•

-ocena skuteczności.

-ocena skuteczności.

•

Terapeuta stosując tę technikę w rozwiązywaniu problemów

Terapeuta stosując tę technikę w rozwiązywaniu problemów

małżeństwa modeluje pożądane zachowanie.

małżeństwa modeluje pożądane zachowanie.

Wyniki badania nad behawioralną terapią małżeńską

• ■Badanie: Wszyscy pacjenci zachowali abstynencję przez co najmniej 95% dni. Ci,

którzy nie zachowali abstynencji, przejawiali znacząco mniej przemocy wobec żon w

porównaniu z poddanymi leczeniu tradycyjnemu. Nastąpiła większa redukcja

negatywnych konsekwencji spożywania alkoholu w zakresie zatrudnienia,

hospitalizacji, aresztowań, jak również lepiej oceniali jakość małżeństwa w porównaniu

tymi, wobec których zastosowano terapię interakcyjną i leczenie tradycyjne.

• ■Stwierdzono także, że poziom przystosowania małżeńskiego był dobrym

predyktorem reakcji pary na małżeńską terapię; pary charakteryzujące się niższym

poziomem przystosowania w mniejszym stopniu z niej korzystały.

• ■W przypadku pacjentów z nasilonym problemem alkoholowym skuteczne jest

włączenie do małżeńskiej terapii behawioralnej szkolenia pary w zapobieganiu

nawrotowi spożywania alkoholu (OFarrell i in., 1993). Interwencja ta polega na

uczeniu par rozpoznawania sytuacji lub nastrojów zagrażających nawrotem

spożywania alkoholu, radzenia sobie z nimi, a także radzenia sobie z nawrotem, gdy

już nastąpi.

• Dodatkowo po zakończeniu leczenia pary zawierały kontrakt dotyczący utrzymania

pomocy małżonki w przyjmowaniu przez pacjenta leku oraz utrzymania przejawiania

wobec siebie nawzajem zachowań, które oceniły jako korzystne.

• Badanie pokazuje, że mężowie, którym zony pomagały na dwa sposoby, osiągnęli

abstynencję porównywalnego stopnia. (1) żony uczestniczyły razem z mężem w

sesjach i go wspierały i (2) żony nie tylko uczestniczyły w sesjach skoncentrowanych

na problemie picia, ale ponadto były uczone specyficznych umiejętności radzenia

sobie z epizodami picia męża i jego zachowaniami wtedy oraz małżeńskiej komunikacji

(McGrady i in. (1986) .

•

Farmakoterapia w leczeniu alkoholizmu

• disulfiram (antabuse) –Skraca epizody picia i nie wydłuża okresu

abstynencji.

• Hamuje tworzenie enzymów pomagających metabolizować alkohol

. Jeśli alkohol zostanie połączony z tym lekiem, dochodzi do

nagromadzenia w organizmie aldehydu octowego , który powoduje

złe samopoczucie.

• Założenie- lęk przed bardzo złym samopoczuciem zniechęci

pacjenta do zażycia alkoholu.

• Naltrexone – redukuje pragnienie picia.

• (Podano go pacjentom, u których nastąpił nawrót i u tych nie

doszło do powrotu do nadużywania alkoholu; podczas gdy innym

podano placebo i u tych nastąpił powrót do nadużywania alkoholu

- wniosek lek osłabił pragnienie picia).

• Lek ten blokuje lub osłabia transmisję opiatów w mózgu.

• (Środki blokujące receptory opiatowe obniżają poziom spożycia

alkoholu u zwierząt (Volpicelli i in 1986).

2. Nadużywanie i uzależnienie od środków pobudzających

-stymulantów

• ■Amfetamina, metaamfetamina (syntetyczne substytuty efedryny, a

efedryna pozyskiwana z rośliny przęśl). Kokaina pozyskiwana z liści krzewu

kokainowego)

• ■ Dają efekt euforii i rozbawienia. Zwielokrotniają przyjemność z różnych

czynności.

• ■ Najczęściej używanymi są amfetamina i metaamfetamina. Są tanie i łatwe

do wyprodukowania. Np. metaamfetamina działa przez tydzień niwelując

przykry nastrój.

• ■ Kokaina najsilniej uzależnia i powoduje najwięcej problemów medycznych.

• - Zażywana jest w postaci zaciągania się papierosem, wciągania nosem

proszku, lub dożylnego zastrzyku.

• Daje wrażenie pobudzenia, dobrego samopoczucia, wigoru i euforii.

Następuje wzrost energii, wzmożony popęd seksualny, nasilają się emocje.

• Wywołuje duże zmiany w stanie psychicznymi i zachowaniu. Pobudza

współczulny układ nerwowy. Zwęża naczynia krwionośne, przyspiesza akcję

serca. Zwiększa ciśnienie krwi. Powoduje arytmię serca, która może

spowodować nagły zgon.

• Wysokie dawki powodują dysforię , niepokój, agresję, bezsenność,

rozdrażnienie, panikę. W skrajnych przypadkach - psychozę paronoidalną i

przemoc.

Konsekwencje medyczne i społeczne uzależnienia od kokainy

• Nabycie zespołu braku odporności (AIDS) przez dzielenie się igłą.
• Prostytucja i przenoszenie AIDS
• Psychoza paranoidalna, rozdrażnienie, panika obniżenie funkcji

poznawczych i ruchowych.

• Nagły zgon – zatrucie serca lub krwotok mózgowy
• Zdobywanie kokainy prowadzi do przestępstw, prostytucji ,

znęcania się nad dziećmi, okradania rodziny.

Środki pobudzające – kokaina

Etiologia –wyjaśnienie biologiczne

• ►Kokaina wzmacnia odczuwanie przyjemności przez uwalnianie dopaminy w mózgu

• Wynik badania mózgu metodą obrazowania:

• ■Podawano zwykłe dawki kokainy osobom uzależnionym od kokainy. I stwierdzono zwiększoną aktywność dopaminy w mózgu.

• Intensywność poczucia euforii była skorelowana ze stopniem zwiększenia aktywności dopaminy (Volkow i in 1997).

• ■Wniosek - Kokaina uaktywnia synapsy układu dopaminergicznego - uwalnia dopaminę w jądrze półleżącym (Caine 1998). Jądro półleżące odgrywa rolę w odczuwaniu

przyjemności z przyjmowania pożywienia, seksu, i pozytywnych emocji a kokaina wzmacnia odczuwanie przyjemności (Wise 1998).

• zmian w systemie dopaminergicznym.

• Wystąpienie poczucia euforii zależało od obecności kokainy w obszarach mózgu odpowiedzialnych za (doznawanie przyjemnych emocji) naturalny efekt nagrody (Volkow i

in 1997).

• Badanie nad zwierzętami pokazuje, ze kokaina powoduje produkcję proteiny delta-FosB w mogu i to uwrażliwa na dzialnie narkotyku (Keltz i in 1999). Szczególnie podatny

na to szkodliwe dzialnie kokainy jest uklad limbiczny.

• Kokaina w postaci stalej jest tańsa i bardzej dostępna . Jej palenie wywoluje gwałtowny krotkotrwaly efket stan euforii. , który bardzo szybko prowadzi do uzaleznienia.

Przyjmowan dożylnie uzalenia rzadziej a w postaci wciągania przez nos proszku rzadko.

• Daje efekt zwiekszenia przyajmnosci zcodzennych zajęc. , energia, lepsze relacje porawa samooceny.

• Dochodzi do nieprzerwanego przyjmowani w wiekszych dawkach wieksza dawka i kilk dni abstynencji. Po nadmiernym przymjmowaniu odstawienie daje fekt depresja,

dysforia, lę. Potrzeba snu. . Przez kilka tygodni depresja ahedonia, dysforia. Wygaszenie powrodt do normalnego nastroju i poziomu energii. Wspomnienie euforii powoduje

pragnienie zaycia.

•

Terapia behawioralna oparta na stosowaniu wzmocnień

w zapobieganiu nawrotom uzależnienia od kokainy

•

Zastosowano w leczeniu osób uzależnionych od kokainy terapię

behawioralną, której głównym składnikiem było stosowanie

wzmocnień.

•

Interwencja ta polegała na stworzeniu pacjentom możliwości

otrzymywania żetonów wymienialnych na dobra i usługi za

wstrzymanie się od zażywania narkotyku, które było mierzone

przez dostarczenie wolnych od kokainy próbek moczu.

•

Innymi elementami leczenia były: uczenie pacjentów

umiejętności zapobiegania nawrotowi zażywania narkotyku

przez przygotowanie ich do konfrontacji ze stresującymi

wydarzeniami; zachęcanie do podejmowania aktywności

rekreacyjnych; doradzanie w sprawach zatrudnienia,

zajmowania się domem, oraz finansowych i prawnych.

•

Do leczenia włączono małżonka lub inne osoby znaczące w roli

kooterapeuty wspomagającego realizację zadań terapii.

Stosowana była farmakoterapia.

•

Terapia poznawcza w zapobieganiu nawrotom uzależnienie od

kokainy

• Terapia poznawcza (Beck i in. 1992) polega na identyfikowaniu i

testowaniu specyficznych przekonań związanych z zażywaniem
narkotyku.

• Terapia opiera się na identyfikowaniu specyficznych

przekonań , które są związane z brakiem abstynencji (np.
założenie, że się nie zniesie pewnych sytuacji i dlatego
koniecznością jest zażycie narkotyku) , oraz na sprawdzaniu w
rzeczywistości przekonania , że chęć zażycia narkotyku jest
niekontrolowanym impulsem i człowiek nie jest w stanie oprzeć
mu się. W wyniku doświadczenia okazuje się , że to pragnienie
mija , jeśli się nie podejmie działania w celu zaspokojenia go.

•

Ekspozycja na bodźce warunkowe wywołujące pragnienie zażycia

kokainy

zapobieganie nawrotom

• Bodźce zmysłowe – widok strzykawki lub miejsce, w którym zażywanie

kokainy miało miejsce są warunkowymi bodźcami dla pragnienia

zażycia kokainy.

• Wystawienie osoby uzależnionej na działanie bodźcow

przypominajacych o kokainie bez dostępu do kokainy wygasza odruch

warunkowy (pobudzenie głodu narkotycznego), które prowadzi do

nawrotu

• Najpierw przerwano cykl uzależnienia, co polega na zwalczeniu depresji

w fazie abstynencji przez zastosowanie leków przeciwdepresyjnych

(OBrien i in 1992).

• Następnie zastosowano ekspozycję na bodźce warunkowe.

Zastosowano 15 sesji, podczas których badani oglądali taśmy wideo z

zapisem bodźców związanych z kokainą: sprzęt potrzebny do zrobienia

sobie zastrzyku, przygotowanie strzykawki, przygotowanie zastrzyku,

czynność robienia zastrzyku.

• W wyniku ekspozycji poziom głodu został obniżony i odruchy

fizjologiczne zostały obniżone, chociaż nie wygaszone całkowicie.

• (Bodźce skojarzone z kokainą wywołują reakcje fizjologiczne w zakresie

akcji serca, przewodnictwa skórnego, obniżenia temperatury ciała,

będące komponentami fizjologicznymi pragnienia zażycia kokainy.)

Terapia wspierająco-ekspresyjna

uzależnienie od kokainy

• Interwencja zorientowana na problemy emocjonalne i

wzmocnienie wsparcia społecznego.

• Terapia koncentruje na tworzeniu wspierających relacji wśród

uczestników grupy oraz zachęcaniu do ekspresji reakcji

emocjonalnych związanych z nałogiem.

• Omawia się podczas spotkań grupowych: stan fizyczny i postępy w

leczeniu; relacja z lekarzem; rodzina i przyjaciele; proszenie o

pomoc i przyjmowanie jej; śmierć w wyniku zażywania i uczucia z

tym związane.

• Uczestnicy dzielą się doświadczeniami, co pomaga członkom

grupy będącym w podobnym położeniu, ponieważ tworzy poczucie

wspólnoty i pokazuje sposoby radzenia sobie z trudnymi

sytuacjami.

• Ponadto szkoli się w zakresie specyficznych umiejętności radzenia

sobie z nałogiem.

Terapia poznawczo-behawioralna i lek antydepresyjny

uzależnienie od kokainy

• Porównano skuteczność leku antydepresyjnego desipramine i terapii

poznawczo-behawioralnej (12 tygodni).

• Terapia poznawczo-behawioralna – (1) Uczenie rozpoznawania

sytuacji ryzyka np. przebywanie z zażywającymi i uczenie unikania

sytuacji ryzyka przez zachowania inne niż zażycie np. rekreacja z

niezażywającymi. (2) Trening zapobiegania nawrotom, który polega

na opieraniu się chęci, aby zażyć a jeśli się to zdarzy na traktowaniu

jako błędu a nie katastrofy (Marlot i Gordon 1985).

• Poznawczo-bahawioralna terapia daje efekty lepsze niż lek w

zakresie redukcji użycia kokainy Po roku badanie kontrolne pokazało

utrzmanie się tych efektów ( Carroll i in 1994).

• Poznawczo- behawioralna efektywniejsza niż lek i placebo w

redukowaniu zażywania kokainy u bardziej uzależnionych (Carroll i in

1994).

• Im bardziej depresyjny pacjent tym bardziej korzysta z leku i z

terapii psychologicznej.

• Desipramine daje lepsze efekty niż placebo i równe z poznawczo-

behawioralną u nisko uzależnionych (poprawa w zakresie

abstynencji i funkcjonowania w rodzinie i w pracy).

Leki zmniejszające napięcie mięśni

uzależnienie od kokainy

• ■Leki zmniejszające napięcie mięśni =Clonidine i Bromocriptine -

zmniejszają głód narkotyczny

• Działąją zmniejszając wydzielanie dopaminy. Uzależniające

właściwości kokainy polegają na zwiększeniu poziomu dopaminy.

• ■ Lek przeciwdepresyjny Imipramine (Tofranil) pomaga znieść

depresję u osób z depresją, ale nie ma wpływu na redukcję
zażywania kokainy (Nunes i in 1998).

3. Nadużywanie i uzależnienie od opiatów

• Opiaty to związki wchodzące w reakcję z receptorami opiatowymi

w mózgu. Są pozyskiwane z maku.

• Mają działanie nasenne i przeciwbólowe.

• Dają efekt spokoju, senności, redukują niepokój, agresję, tłumią

ból psychiczny.

• Opium - podstawowym składnikiem aktywnym jest morfina.

• Morfina – nadal używana do uśmierzania bólu.

• Leki przeciwbólowe – częste zażywanie w środwisku pracowników

służby zdrowia ze względu na łatwiejszy dostęp.

• Wśród opiatów heroina najczęściej stosowana i najsilniej uzależnia

• Jest półsyntetycznym opiatem uzyskanym przez dodanie do

cząsteczki morfiny dwóch grup acetylowych. (Można ją palić,

wciągać przez nos i robić zastrzyk).

• Silnie uzależnia. Daje efekt uniesienia, ekscytacji, ten efekt nie

trwa dłużej niż minutę.

3. Nadużywanie i uzależnienie od opiatów –heroina c,d.

• Uzależnieni od heroiny potrzebują od 3-4 zastrzyków dziennie.

Poświęcają dużo czasu na jej zdobycie. A zdobywanie pieniędzy

wiąże się z nielegalną działalnością.

• Odstawienie heroiny w ciągu ośmiu do 12 godzin od zażycia ostatniej

dawki powoduje niespokojny sen, rozszerzenie źrenic, rozdrażnienie,

utratę apetytu, drżenie, bezsenność, ziewanie, łzawienie, osłabienie

mięśni, pogłębienie depresji, gęsią skórkę, skurcze żołądka i

biegunkę, niezdolność przyjmowania pokarmów i napojów powoduje

odwodnienie i spadek wagi ciała.

• W w zależności od czystości substancji, odstawienie heroiny

powoduje łagodne obawy, jak odczuwanie lęku, nudności, niepokoju

ruchowego przez kilka dni lub poważniejsze, jak delirium i ataki

paniki.

• Nie ma wiele toksycznych efektów działania opiatów. Zwężenie

źrenic, nudności , wymioty, zaparcia. Przedawkowanie może

spowodować obniżenie wydolności oddechowej i zgon, co zdarza się

rzadko.

• Długotrwałe zażywanie opiatów prowadzi do dysfunkcji seksualnej.

Uzależnienie od heroiny

Etiologia wyjaśnienie psychologiczne i biologiczne

• Osoby zażywające heroinę pochodzą z domów o niskim poziomie

wsparcia i spójności a wysokim konfliktowości (Knight i in 1998).

• Doznanie przyjemności jest spowodowane stymulacją receptorów

opiatowych w obszarach układu limbicznego, jak jądro

migdałowate , jądro półleżące i podwzgórze (Chang i in 1997).

• Naturalnie występujące opiaty w mózgu enkefaliny i endorfiny

występują w obszarach przodomózgowia, które pośredniczy w

odczuwaniu emocji nastroju oraz w niższych partiach podstawy

mózgu odpowiedzialnych za funkcje autonomiczne oraz

przekazywanie informacji o bólu. Pośredniczą w odczuwaniu

stanów emocjonalnych, zwłaszcza reakcji na stres.

Grupy samopomocy wspólnie mieszkające „Synanon”

uzależnienie od heroiny

• Wspólnota terapeutyczna cechuje się:

• Oddzielnie od uprzednich społecznych kontaktów jako

podtrzymujących uzależnienie.

• Narkotyki nie są dostępne. Wsparcie w przejściu od zażywania

normalnych dawek do nie zażywania. (Do życia bez narkotyku).

• Byli uzależnieni są modelami podejmowania wyzwań życiowych

bez narkotyków.

• Konfrontacja w grupie zmuszająca do wzięcia odpowiedzialności za

problemy i za nawyk i zachęta /wymaganie aby pokierować

własnym życiem.

• Okazywanie szacunku uzależnionym, aby nie czuli się naznaczeni.

• Ocena skuteczności trudna - dobrowolność powoduje ze mało

osób podejmuje terapię. Wiele rezygnuje. Pozostają przez rok

osoby z motywacją (Institute of Medicine 1990). Jaffe 1985). Wiele

wraca do nałogu.

Farmakoterapia - uzależnienie od heroiny

• Lek „metadon” - opiat syntetyczny (Dole i i 1966; Murray

1998;Strang i in 1997).

• Działa dłużej niż heroina i daje niewielkie stany euforii lub w ogóle

ich nie daje. Dlatego zespół odstawienia jest mało dokuczliwy.

• Zmniejsza wzmacniający efekt zażycia heroiny. Blokuje efekty

działania heroiny. Zajmuje receptory opiatowe (Kreek 1992). I po

zazyciu heroiny brak doświadczenia euforii.

• Pacjenci codziennie zgłaszają się do przychodni, aby wypić

metadon. Dawka jest dobrana - 60mg dziennie. Personel jest

przeszkolony i daje wsparcie.

• 50 % rezygnuje z terapii . Cześć zażywa mniejsze dawki. Szanse

na abstynencję niskie (Zanis i in. 1996).

•

Uzależnienie od nikotyny

terapia behawioralna, poznawcza i rada lekarza

• ■Behawioralna = Przez kilka tygodni zmniejszać dawki zwiększając czas przerw

między zapaleniem. 1 tydzień - 10 papierosów dziennie; zamiast paczki. 2 tydzień

- 5 dziennie. 3 tydzień – dojść do zera. Czas palenia ustalony przez zespół

leczący. Wtedy potrzeba zapalenia nie wiąże się z jej zaspokojeniem. 44%

niepalących po roku od zakończenia utrzymało abstynencję (Cinciripini i in 1994).

• ■ Szkolenie umiejętności radzenia sobie z wydarzeniami stresującymi

wywołującymi pragnienie zapalenia papierosa.

• ■ Terapia poznawczo- behawioralna jest skuteczna - u tych palaczy, którzy mają

depresję. Założenie , że u podstaw palenia depresja i leczenie depresji (Hall i in

1994). Modyfikowanie przekonań i technika behawioralna planowania aktywności

dostarczających przyjemnych doświadczeń.

• ■ Zalecenie lekarza, aby rzucić palenie – z powodu napięcia, choroby serca,

choroby płuc, cukrzycy. Do 65 roku życia większość palaczy porzuca palenie

powodów zdrowotnych.

• ■ Leki antydepresyjne u tych, którzy mają depresję są pomocne (leki wpływające

na dopaminę a nie na serotoninę) (Hall i in 1998). Przyjmowanie leków np. przez 7

tygodni - przed rzuceniem palenia i kontynuowanie podczas. Lek Buproprin nazwa

handlowa Wellbutrin lub Zyban stosowano z poradnictwem i porównano z

placebo. Po roku badanie kontrolne – Abstynencję utrzymało 23 % w grupie

leczonej i 12% w kontrolnej placebo (Hurt i in 1997).

•

Terapie o skuteczności potwierdzonej empirycznie w badaniach z

użyciem grup kontrolnych (badanie powtórzone = skuteczna; badanie

nie powtórzone =prawdopodobnie skuteczna)

•

•

W leczeniu uzależnienia od alkoholu interwencją skuteczną jest

ekspozycja na bodźce wywołujące pragnienie spożycia alkoholu

stosowania w fazie eliminowania picia.

•

Metodą prawdopodobnie skuteczną jest trening umiejętności

społecznych stosowany zarówno w fazie eliminowania picia, ale też w

fazie zapobiegania nawrotom. Przy czym ma on większą efektywność

w podgrupie osób z socjopatią i wysokim poziomem objawów

psychopatologicznych.

•

Kilka innych metod stosowanych z udziałem osób znaczących ma

status interwencji prawdopodobnie skutecznych. Są nimi wspomaganie

przez małżonka przyjmowania leku i stosowanie wzmocnień, jak

również terapia małżeńska połączona ze wspomaganiem przez

małżonka przyjmowania leku, które są stosowane zarówno w fazie

eliminowania picia, jak i zapobiegania nawrotom.

•

Metodami prawdopodobnie skutecznymi są dwie interwencje

stosowane w fazie zapobiegania nawrotom. Są nimi kontrolowanie

zachowania abstynencji przez byłego pacjenta, a także trening

zapobiegania nawrotom prowadzony w parach małżeńskich. Przy czym

ten ostatni ma większą skuteczność w podgrupie spożywającej

większe ilości alkoholu - z nasilonym problemem alkoholowym.

Terapie o skuteczności potwierdzonej empirycznie w

badaniach z użyciem grup kontrolnych

• W leczeniu uzależnienia od narkotyków (kokainy) metodami

prawdopodobnie skutecznymi są dwie interwencje stosowane w fazie

eliminowania zażywania narkotyku. Są nimi terapia wspierajaco-

ekspresyjna zorientowana na problemy emocjonalne i tworzenie

społecznego wsparcia oraz terapia behawioralna oparta na stosowaniu

wzmocnień według ściśle określonych reguł.

• Metodą prawdopodobnie skuteczną w zachowaniu abstynencji po

udanym leczeniu jest szkolenie umiejętności radzenia sobie z

sytuacjami stresującymi wywołującymi pragnienie zażycia narkotyku

(kokainy).

• W leczeniu uzależnienia od nikotyny metodą skuteczną w eliminacji

palenia jest planowane zmniejszanie palenia lub planowane palenie.

• W zapobieganiu nawrotom palenia metodą skuteczną jest szkolenie

umiejętności radzenia sobie z wydarzeniami stresującymi wywołującymi

pragnienie zapalenia papierosa.

• Metodą prawdopodobnie skuteczną jest także terapia poznawczo-

behawioralna zorientowana na modyfikowanie przekonań i

podejmowanie aktywności dostarczających przyjemności (Rakowska

2005).