Układ narządu ruchu

mgr Ewa Radwan

Układ szkieletowy

• ORTOPEDIA - dział medycyny klinicznej 

zajmujący się zapobieganiem, rozpoznawaniem 

i leczeniem schorzeń, urazów i wrodzonych oraz 

nabytych nieprawidłowości układu kostno-

mięśniowo-stawowego (narządów ruchu), a 

także zajmujący się usprawnianiem 

pourazowym (przy pomocy aparatów 

ortopedycznych). 

• Lekarz zajmujący się tą dziedziną to 

ORTOPEDA.

Plan wykładu

1. Budowa i funkcje kośćca
2. Właściwości fizyczne, skład 

chemiczny i kształty kości

3. Połączenia kości
4. Kości czaszki
5. Kości kręgosłupa i klatki piersiowej
6. Kości kończyny górnej i dolnej

Budowa układu kostnego

• kości
• chrząstki
• stawy
• więzadła

Funkcje szkieletu

• rusztowanie całego organizmu
• określa jego kształt, wielkość, 

wytrzymałość

• poruszanie całego ciała
• osłona dla wielu narządów 

(czaszka, kręgosłup)

• siedlisko szpiku kostnego 

(produkcja krwinek)

Budowa kości

1. Okostna:
• warstwa zewnętrzna – bogato 

unaczyniona tkanka łączna

• warstwa wewnętrzna – elementy 

komórkowe np. osteoblasty

• włókna klejodajne – przechodzą z 

okostnej do powierzchniowych warstw 
kości  (przytwierdzają i unaczyniają 
okostną)

Budowa kości

2. Istota zbita – blaszki kostne ułożone
w słupy (osteony), w środku osteonu –
kanał do którego dochodzą naczynia
okostnej (trzony kości długich,
powierzcie kości płaskich: sklepienie 

czaszki,

mostek, łopatka, kości biodrowe)
 
3.Istota gąbczasta – blaszki kostne
ułożone w beleczki między którymi jest
szpik kostny (końce kości długich, kości
krótkie i różnokształtne: nadgarstka, stępu;
między blaszkami zbitymi kości płaskich
    
     

Skład kości

1. Składniki organiczne – oseina 

(zapewnia elastyczność i sprężystość)

2. Składniki mineralne – sole kwasu 

fosforowego i węglowego: fosforan 
wapnia i magnezu oraz węglan wapnia 
(twardość)

Budowa kości

1. okostna
2. istota zbita
3. istota gąbczasta
4. otwory odżywcze
5. jama szpikowa – 

szpik kostny ( ok. 
4000 ml ):

• czerwony (kręgi 

mostek, żebra, 
łopatki)

• żółty (kości długie)
• galaretowaty

2

3

Budowa kości

Chrząstka stawowa

Chrząstka stawowa

Trzon

Istota zbita

Rodzaje kości

1. długie

• koniec bliższy
• trzon
• koniec dalszy

2. płaskie
3. krótkie
4. różnokształtne

Rodzaje kości

Rodzaje kości

Rodzaje kości

Połączenia kości

ŚCISŁE

1. szwy
2. chrząstkozrost
3. kościozrost

Połączenia kości

WOLNE = STAWY

• powierzchnie stawowe – panewka i 

główka

• jama stawowa
• torebka stawowa: 

•

błona maziowa

•

błona włóknista

Stawy

• Łączy dwie lub więcej kości, na których 

występują gładkie, ograniczone 

powierzchnie stawowe

• Część wypukła – głowa stawowa

• Zagłębione wydrążenie – panewka

• Głowa i panewka pokryte są chrząstką 

stawową, zwilżoną mazią stawową – 

minimalizacja tarcia

• Staw otacza torebka stawowa (warstwa 

włóknista i maziowa) – przytrzymuje 

kości względem siebie, do niej błona 

maziowa wydziela potrzebną ilość mazi

Chrząstka 

stawowa

Jama stawowa

Rodzaje stawów

JEDNOOSIOWE – ruchy wokół jednej osi

1.

staw zawiasowy:

•

np. staw ramienno-łokciowy 

•

ruchy: zgięcie i prostowanie

2.

staw obrotowy:

•

np. staw promieniowo-łokciowy bliższy 

•

ruchy: obroty

Rodzaje stawów

DWUOSIOWE 

1.   staw eliptyczny:

•

np. staw promieniowo-nadgarstkowy 

•

ruchy: zgięcie i prostowanie, odwodzenie i 
przywodzenie, obwodzenie

Rodzaje stawów

DWUOSIOWE

2.   staw siodełkowaty:

•

np. staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka 

•

ruchy: odwodzenie i przywodzenie, przeciwstawianie i 
odprowadzanie, obwodzenie

Rodzaje stawów

WIELOOSIOWE

1.

staw kulisty wolny:

•

np. staw barkowy 

•

ruchy: zgięcie i prostowanie, 
odwodzenie i przywodzenie, 
obroty, obwodzenie

2.

staw kulisty panewkowy:

•

np. biodrowy 

•

ruchy: zgięcie i prostowanie, 
odwodzenie i przywodzenie, 
obroty, obwodzenie

Kręgosłup

Kręgosłup

   Składa się z kości zwanych 

kręgami, które łączą się ze sobą 
tworząc elastyczny słup będący 
osią tułowia. Górny koniec 
kręgosłupa podpiera czaszkę, a 
dolny łączy się z kośćmi miednicy. 

   Wewnątrz kręgosłupa znajduje się 

rdzeń kręgowy.

Kręgosłup

Kręgosłup składa się z 33 – 34 kręgów i
dzieli się na 5 odcinków:
1. Odcinek szyjny (CI – CVII)
2. Odcinek piersiowy (ThI – ThXII)
3. Odcinek lędźwiowy (LI – LV)
4. Kość krzyżowa (SI-V)
5. Odcinek guziczny 

1) Bones 1 mwv

Budowa kręgu

1. trzon

2. otwór 

międzykręgowy – 

kanał kręgowy

3. łuk:

• nasada, płytka
• wcięcie górne i 

dolne – 

otwór 

międzykręgowy

4. wyrostki ( 7 )

• kolczysty
• 2 stawowe górne 
• 2 stawowe dolne
• 2 poprzeczne

Kręg szyjny 1 - kręg szczytowy 

1.

łuk przedni ( brak trzonu )

–

guzek przedni

–

dołek zęba

2.

części boczne – miejsca 

połączeń łuków

–

dołki stawowe górne

–

dołki stawowe dolne

–

więzadło poprzeczne

–

wyrostki poprzeczne - 

otwór wyrostka 

poprzecznego

 

3.

łuk tylny

–

guzek tylny ( brak wyrostka 

kolczystego )

–

bruzda t. kręgowej

Staw szczytowo-potyliczny

• Połączenie kości potylicznej z 

kręgosłupem

• Zachodzą w nim ruchy zginania i 

prostowania głowy

Kręg szyjny 2 - kręg obrotowy 

1.

trzon

–

ząb kręgu obrotowego

•

powierzchnia stawowa 
przednia

•

powierzchnia stawowa tylna

2.

części boczne

–

powierzchnie stawowe górne 
( brak wyrostków )

–

wyrostki stawowe dolne

–

wyrostki poprzeczne - 

otwór 

wyrostka poprzecznego

–

rozdwojony wyrostek kolczysty

Kręgi piersiowe 

1. trzon – występują 

dołki żebrowe

 – połączenie 

z żebrami 

• kręgi th1, th11, th12 – 1 para dołków
• kręgi th2 - th10 – 2 pary dołków

2. wyrostki poprzeczne – 

dołki żebrowe

 – 

połączenie z guzkami żeber ( kręgi th1 – 
th10 )

Kręgi lędźwiowe 

1. trzon – brak dołków żebrowych 
2. wyrostki poprzeczne (żebrowe) – brak 

otworów, są szczątkowymi żebrami

3. wyrostek sutkowy

 na bocznej stronie wyrostka 

stawowego górnego 

4. największe kręgi

Kość krzyżowa 

1.

powstała ze zrośnięcia 5 kręgów 

krzyżowych

2.

podstawa -  tworzy 

promontortium

3.

wierzchołek:

–

rozwór krzyżowy

–

rożki krzyżowe

4.

powierzchnia miedniczna – otwory 

krzyżowe miedniczne

5.

powierzchnia grzbietowa – otwory 

krzyżowe grzbietowe

•

grzebień krzyżowy pośrodkowy 

•

grzebienie krzyżowe pośrednie 

•

grzebienie krzyżowe boczne

(powstały ze zrośnięcia 

odpowiednich wyrostków 

kolczystych)

6.

części boczne:

•

powierzchnia uchowata 

•

guzowatość kości krzyżowej 

•

wyrostki stawowe górne

Kość krzyżowa 

Kość guziczna 

1. podstawa - 

rożki guziczne

 – połączenie z rożkami 

krzyżowymi

2. szczątkowe trzony kręgów (4-5), brak wyrostków
3. powierzchnia miedniczna
4. powierzchnia grzbietowa

Budowa kręgu

trzon

Połączenia kręgów 

1. krążki międzykręgowe 

– między trzonami 

kręgowymi

 ( 23 ) - 

chrząstkozrost

• pierścień włóknisty

• jądro miażdżyste 

(amortyzuje 

wstrząsy i pozwala 

na ruchy między 

kręgami)

2. stawy międzykręgowe

 

( 23 pary ) – pomiędzy 

powierzchniami 

stawowymi wyrostków 

stawowych

Połączenia kręgów

• Brak krążka międzykręgowego 

pomiędzy kręgiem szczytowym i 
obrotowym

• Ostatni krążek międzykręgowy leży 

między trzonem V kręgu 
lędźwiowego a kością krzyżową

Połączenia kręgów

   Połączenia trzonów kręgów 

wzmacniają więzadła:

• Podłużne przednie – wiąże ze sobą 

przednie powierzchnie trzonów i 

krążków międzykręgowych

• Podłużne tylnie – wzmacnia tylną część 

połączeń trzonów od strony kanału 

kręgowego

• Więzadło żółte – wypełnia wolne 

przestrzenie między łukami

Czynność kręgosłupa

1. Stanowi oś ciała i jego podporę
- w płaszczyźnie czołowej 

kręgosłup jest prosty (boczne 
wygięcie – skolioza)

- w płaszczyźnie strzałkowej 

wygięty w kształcie podwójnej 
litery s

kifoza

lordoza

Czynność kręgosłupa

2. Budowa kręgosłupa zezwala na 

ruchy głowy, szyi i tułowia.

- zginanie i prostowanie (odcinek 

szyjny i lędźwiowy)

- pochylenie boczne (odcinek szyjny 

i piersiowy)

Czynność kręgosłupa

3. Osłona rdzenia kręgowego:

- otwory kręgowe poszczególnych kręgów 

tworzą kanał kręgowy, w którym mieści 

się rdzeń kręgowy

- po oby stronach kręgosłupa widnieją 

otwory międzykręgowe, przez które 

przechodzą nerwy rdzeniowe

- ochronę rdzenia stanowią trzony 

kręgowe, krążki międzykręgowe, łuki 

kręgowe wraz z więzadłami

3) Bones 3 mwv/video, 8) spinal/video

Czynność kręgosłupa

• W procesie starzenia na skutek 

utraty płynu przez jądro 
miażdżyste krążki międzykręgowe 
stają się niższe, tułów skraca się i 
nasila się kifoza piersiowa, tułów 
pochyla się ku przodowi, występuje 
tzw. garb starczy

Szkielet klatki piersiowej

Klatka piersiowa (thorax)

1. 12 kręgów piersiowych
2. 12 par żeber
3. mostek

Żebra (costae)

• Wygięte 

półksiężycowate 
blaszki kostne

• Koniec przedni 

(mostkowy), 
koniec tylni 
(kręgosłupowy) i 
trzon

Żebra

1.

Żebra prawdziwe – połączone 

bezpośrednio z mostkiem poprzez 

chrząstkę żebrową

2.

Żebra rzekome – łączące się z 

mostkiem pośrednio poprzez 

chrząstkę żebra położonego wyżej

3.

Żebra wolne – nie mające 

połączenia z mostkiem

Mostek (sternum)

• Płaska kość 

ograniczająca od 
przodu klatkę 
piersiową

• Zbudowany z 

rękojeści, trzonu i 
wyrostka 
mieczykowatego

Wcięcie 
szyjne 

Wcięcia 
obojczykowe 

Wcięcia 
żebrowe (I i 
II)

Żebra  
wolne (XI-
XII)

Wyrostek 
mieczykowa
ty

Trzon 
mostka

Żebra  
rzekome 
(VIII-X)

Rękojeść 
mostka

Żebra  
prawdzi
we(I-VII)

Połączenia żeber

• Z kręgosłupem: stawy żebrowo-

kręgowe, wzmocnione przez 
więzadła promieniste

• Z mostkiem: chrząstki żebrowe 

(VIII, IX, X – łączą się ze sobą 
tworząc łuk żebrowy)

2) Bones 2. wmv /video

Połączenia żeber

• Stawy żebrowo-kręgowe wzmocnione 

przez więzadła promieniste

• Chrząstki żebrowe – połączenie 

przednich końców żeber z mostkiem

   (elastyczność i sprężystość klatki 

piersiowej w czasie oddychania)

4) Review of bone/video

Kości kończyny górnej

1. Kości obręczy kończyny górnej:

•

obojczyk

•

łopatka

2. Kości kończyny wolnej górnej:

•

kość ramienna

•

kości przedramienia (2) – łokciowa i promieniowa

•

kości nadgarstka (8)

•

kości śródręcza (5)

•

kości palców (14)

2) Bones 1 mwv/video

Kości kończyny górnej

Obojczy
k

Łopatka

K. 
ramienna

K. 
promienio
wa
K. 
łokciowa
K. 
nadgarstk
a

K. 
śródręcza

Paliczk
i

Połączenia kości kończyny 

górnej

• Staw mostkowo obojczykowy – 

staw wieloosiowy: umożliwia 
przesuwanie się przeciwległego 
końca obojczyka we wszystkich 
kierunkach

Staw ramienny

• Łączy kończynę górną wolną z jej 

obręczą

• Powierzchnie stawowe tworzą głowa 

kości ramiennej i wydrążenie stawowe 
łopatki

• Torebka stawowa tworzy ku dołowi fałd 

zwany zachyłkiem pachowym – 
umożliwia pełne odwodzenia ramienia 
(zarośnięcie ogranicza ruchy)

Staw łokciowy

• Ramienno-łokciowy (zginanie i 

prostowanie)

• Ramienno-promieniowy (zginanie i 

prostowanie)

• Promieniowo-łokciowy bliższy i 

dalszy

   (odwracanie  i nawracanie)

Promieniowo-łokciowy dalszy

Staw promieniowo-

nadgarstkowy

- Zginanie i prostowanie
- Odwodzenie i przywodzenie

Kość promieniowa

Promieniowo-łokciowy dalszy

Obojczyk (clavicula)

• Jedyne połączenie między 

szkieletem kończyny górnej a 
szkieletem klatki piersiowej

• Kształt wydłużonej litery s
• Koniec barkowy i koniec mostkowy

Obojczyk (clavicula)

Łopatka (scapula)

Wyrostek 
barkowy

Wyrostek kruczy

Wcięcie łopatki

Dół 
nadgrzebienio
wy

Grzebień 
łopatki

Dół 
podgrzebienio
wy

Pow. 
żebrowa 
łopatki

Kości kończyny górnej 
kość ramienna

Głowa k. 
ramiennej

Trzon k. 
ramiennej

Bloczek k. 
ramiennej

Szyjka 
anatomiczna

Główka k. 
ramiennej

Kości ręki

K. główkowata

K. łódeczkowata

K.  
czworoboczna 
większa
K. czworoboczna 
mniejsza

K. śródręcza

K. palców: 
paliczek bliższy, 
środkowy i 
dalszy

K. grochowata

K. trójgraniasta

K. księżycowata

K. haczykowata

Stawy ręki

• Nadgarstkowo-śródręczne 

(articulationes carpometacarpeae)

• Śródręczno-paliczkowe 
  (a. metacarpophalangeae)
• Międzypaliczkowe (a. 

interphlangeae)

7) Review of bone/video

1. Obręcz kończyny dolnej:
•

2 kości miedniczne i kość krzyżowa 
( miednica – pelvis)

2. Kości kończyny dolnej wolnej:
•

kość udowa

•

rzepka

•

kość piszczelowa

•

strzałka

•

kości stopy

Kości kończyny dolnej

K. stępu

K. krzyżowa

K. udowa

rzepka

Strzałka

K. piszczelowa

K. miedniczna

K. śródstopia

K. paliczków

Miednica

• Miednica większa – ograniczona od 

boków przez talerze biodrowe

• Miednica mniejsza – kanał kostny , 

przez który przesuwa się płód 
podczas porodu; ściany miednicy 
utworzone przez kość krzyżową, 
guziczną, kulszową, części kości 
biodrowych 

Kość miedniczna

K. krzyżowa

K. guziczna

K. łonowa

K. kulszowa

Panewka stawu 
biodrowego

K. biodrowa

Głowa 
k. udowej

Szyjka
k. udowej

Trzon
k. udowej

Powierzchn
ia 
rzepkowa

Kłykieć 
przyśrodko
wy

Kłykieć 
boczny

Rzepka (patella)

• wchodzi w skład stawu kolanowego
• tylna powierzchnia stawowa rzepki 

styka się z powierzchnią rzepkową 
kości udowej, powierzchnię 
przednią pokrywa rozcięgno 
mięśnia czworogłowego uda

Podstawa 
rzepki

Powierzchni
a przednia 
rzepki

Wierzchołe
k rzepki

Powierzchni
a stawowa 
rzepki

Głowa 
kości 
piszczelow
ej

Głowa 
strzałki

Kostka 
przyśrodkow
a k. 
piszczelowej

Trzon

Powierzchni
a stawowa 
dolna 
k. 
piszczelowej

Kostka 
boczna 
strzałki

Kości stopy

1. Kości stępu: skokowa, piętowa, 

łódkowata, klinowe (3), 
sześcienna

2. Kości śródstopia (5) – kości długie
3. Kości palców (paliczki)

Połączenia kończyny 

dolnej

• Staw biodrowy – łączy obręcz kończyny dolnej z 

kończyną dolną wolną (panewka kości 

miednicznej i głowa kości udowej)

• Staw kolanowy – powierzchnie stawowe kości 

udowej, piszczelowej i rzepki. Płaską stawową 

powierzchnię piszczeli uzupełniają dwie 

półksiężycowate chrząstki włókniste (łąkotki 

stawowe)

• Staw piszczelowo-strzałkowy

• Staw skokowo-goleniowy, sokowo-piętowo-

łódkowy, staw poprzeczny stępu, staw stępowo-

śródstopny, śródstopno-paliczkowy, stawy 

międzypaliczkowe

K. 
skokowa
K. 
sześcienna

K. 
klinowate

K. 
łódkowata

K. piętowa

Czaszka (cranium)

1.

Mózgoczaszka – osłania mózgowie

2.

Trzewioczaszka – znajdują się w niej 

narządy zmysłów oraz narząd żucia

   Czaszka składa się z kości 

połączonych szwami, jedynie 

żuchwa łączy się z pozostałą częścią 

czaszki za pomocą stawów 

żuchwowych.

K. czołowa

K. 
jarzmowa

Szczęka

Żuchwa

Lemiesz

Kość 
nosowa

Brzeg 
nadoczodołow
y

Szczelina 
oczodołowa 
dolna

Szew 
węgłowy

K. 
ciemieniowa

K. 
potyliczna

K. 
skroniowa

K. klinowa

Szczęka

Żuchwa

Otwór 
słuchowy 
zewnętrzny

K. czołowa

Szew 
wieńcowy

K. 
jarzmowa

K. sitowa

2) Main bony

 

features

4) Indywidual name bones

Kości mózgoczaszki

Kość czołowa

       Kość czołowa – czoło, część mózgoczaszki i 

sklepienia oczodołu

Kość ciemieniowa

Kość ciemieniowa – 

sklepienie

czaszki, na szczycie 

czaszki

tworzą szew strzałkowy

Kość potyliczna

Kość potyliczna – tworzy tył czaszki

K. 
potyliczna

Kość skroniowa

Tworzy boki i podstawę czaszki, w okolicach uszu

Kość klinowa

Tworzą tył oczodołu i 

łączą

dwie kości skroniowe

Kość sitowa

Tworzy część tylnej ściany oczodołu, część ściany 

dolnej mózgoczaszki i część ściany jamy nosowej

K. sitowa

Ciemiączka

• przednie (czołowe)
• tylne 
• przednio-boczne
• tylno-boczne

    Błoniaste miejsca 

połączeń 3-4 kości 
(tkanka łączna 
utrzymuje się dosyć 
długo, zarasta zaraz 
po urodzeniu, czołowe 
– do drugiego roku 
życia).

Kości twarzoczaszki

• Żuchwa (szczęka dolna)
• Kości szczękowe
• Kości nosowe
• Kości podniebienne
• Kości jarzmowe
• Kości łzowe
• Lemiesz (wraz z blaszka pionową kości sitowej 

tworzy kostną przegrodę nosa)

• Małżowiny dolne

Kość jarzmowa

szczęka

żuchwa

lemiesz

Kość nosowa

Małżowina 

nosowa dolna

Żuchwa – szczęka dolna

Największa i najmocniejsza 

kość twarzoczaszki

Guzowatoś
ć 
bródkowa

Otwór 
bródkowy

Gałęzie

Kąt 
żuchwy

Wyrostek 
dziobiasty 
i kłykciowy 

Szczęka

• Zbudowany z dwóch kości szczękowych 

(zawiązki zrastają się w 6 tyg. życia płodowego)

• Jest umocowana do podstawy czaszki i tworzy 

ogólny zarys rysów twarzy ponad ustami i 

poniżej oczu

• Utrzymuje górne zęby
• Zawiera przestrzeń powietrzną (zatoka 

szczękowa) łączącą się z jamą nosową

• Posiada 4 otwory, przez które przebiegają 

nerwy i naczynia (przysieczny, podniebienne, 

zębowy, podoczodołowy)

Szczęka

Wyrostek zębodołowy

• Część kości szczęki na której osadzone są zęby
• Na powierzchni widoczne zarysy korzeni zębów
• Kończy się za trzecim trzonowcem 

guzowatością

• Po utracie zębów zanika

Staw skroniowo-żuchwowy

Tworzą go kość skroniowa i żuchwa.
• Dół żuchwowy kości skroniowej
• Wyrostek kłykciowy żuchwy
• Torebki i więzadła stawowe (mocują żuchwę do czaszki)
• Mięśnie żuciowe (utrzymują położenie żuchwy)
• Powierzchnie stawowe
• Błony maziowej wytwarzającej płyn maziowy
• Jam maziowych, wypełnione płynem maziowym, 

przestrzenie między powierzchnią panewki i kłykcia

• Krążek stawowy włóknisto – chrzęstny między górną i 

dolną jamą stawową

Staw skroniowo-żuchwowy

W czasie otwierania ust 

główki stawowe 

obracają się w 

dołkach stawowych 

stawów skroniowo-

żuchwowych. Główki 

stawowe przesuwają 

się w dół ku przodowi 

na guzek stawowy.

Aparat żucia - budowa

• Szkielet kostny głowy
• Jama ustna
• Mięśnie poruszające żuchwą
• Nerwy kontrolujące ruch, smak i zapach
• Gruczoły produkujące ślinę

Aparat żucia - rola

• Odgryzanie i żucie
• Połykanie
• Mowa (w połączeniu z krtanią)
• Wygląd fizyczny 

Aparat żucia - mięśnie

• Mięsień żwacz – unosi 

żuchwę  pomaga 
zaciskać zęby, od gałęzi 
do łuku jarzmowego

• Mięsień skroniowy – 

przytwierdzony do 
bocznej powierzchni 
kości skroniowej i do 
wyrostka dziobiastego 
żuchwy, powoduje 
zamknięcie ust

Kość gnykowa

    Kość gnykowa – zawieszona między żuchwą a 

krtanią, jej rola to podtrzymywanie języka

Układ mięśniowy

Budowa mięśni poprzecznie 

prążkowanych

Brzusiec

Ścięgna

M. 
wrzecionow
aty

M. 
dwubrzuśco
wy

Budowa i czynność mięśni 

poprzecznie prążkowanych

Mięsień poprzecznie prążkowany składa się z włókien 

mięśniowych (miocytów). Wewnątrz komórek 

znajdują się równolegle ułożone włókienka kurczliwe 

(miofibryle).

   Przemiany chemiczne zachodzące w mięśniach 

wyrażają się skurczem.

   Skurcz:
   - izotoniczny – zmniejszenie długości bez zmiany 
     napięcia
   - izometryczny – wzrost napięcia bez zmiany 

długości

   - auksotoniczny – występowanie fazy izotonicznej i
     izometrycznej

Podstawy biomechaniki 

mięśni

• miofibryle zbudowane są 

z białek: 

     aktyny i miozyny 

ułożonych

     naprzemiennie

miofibryle

jednostka 
kurczliwa

wstawka

Źródła energii do pracy 

mięśni

Glikogen mięśniowy

Kwas pirogronowy

Przemiana beztlenowa

Przemiana tlenowa

ATP

CO

2

   + H

2 

O 

Kwas mlekowy

Źródła energii do pracy 

mięśni

ATP        ADP + Pi + energia 

30%

skurcz mięśnia  
 

komórka mięśniowa

Pobudzenie
(nerw ruchowy)

acetylocholina

aktyna

miozyna

Mięśnie głowy i szyi

Mięśnie tułowia

1. Mięśnie klatki piersiowej:
• grupa powierzchowna (zakończenia 

znajdują się na kościach obręczy 

kończyny górnej i kości ramiennej)

• grupa głęboka  (powodują ruchy 

żeber – mięśnie oddechowe)

2.  Mięśnie brzucha
3.  Mięśnie grzbietu

Mięśnie tułowia

• Mięsień piersiowy większy – przywodzi i 

obraca ramię do wewnątrz, pomocniczy 

mięsień wdechowy

• Mięsień piersiowy mniejszy – pod mięśniem 

piersiowym większym, obniża łopatkę

• Miesień zębaty przedni – boczna 

powierzchnia klatki piersiowej, przesywa 

łopatkę do przodu, pomocniczy mięsień 

wdechowy

• Mięśnie międzyżebrowe – zewnętrzne 

(wdechowe) i wewnętrzne (wydechowe)

Przepona (diaphragma)

aorta

przełyk

Żyła 
główna 
dolna

Przepona (diaphragma)

• Główny mięsień wdechowy
• Skurcz przepony -   ciśnienia w 

jamie brzusznej a   w klatce 
piersiowej co umożliwia 
oddychanie i przyczynia się do 
wypierania krwi żylnej z jamy 
brzusznej do klatki piersiowej

Zginacz 
tułowia

Zgina, 
pochyla i 
obraca 
tułów

Obraca 
tułów w 
kier. 
przeciwny
m, zgina i 
pochyla ku 
bokowi 

Pochyla 
głowę w 
bok, ruchy 
łopatki

Podciąga 
tułów ku 
górze

Mięśnie kończyny dolnej

Mięśnie obręczy kończyny dolnej i uda od 
boku

Mięśnie uda od przodu

Mięśnie kończyny górnej

M. 
odwodziciel 
palucha 

M. zginacz 
krótki 
palucha 

M. 
odwodziciel 
palca 
małego

M. zginacz 
krótki 
palców

M. zginacz 
krótki palca 
małego

M. 
międzykostne 

M. 
przywodziciel 
kciuka 

M. 
odwodziciel 
palca małego

M. 
przeciwstawia
cz, zginacz i 
odwodziciel 
kciuka

Choroby układu narządu 

ruchu

1.

Układowe zapalne choroby tkanki łącznej

2.

Zapalenie stawów z towarzyszącym zapaleniem 

kręgosłupa

3.

Choroby zwyrodnieniowe stawów

4.

Zespoły reumatyczne

5.

Choroby metaboliczne i gruczołów dokrewnych , którym 

towarzyszą objawy reumatyczne

6.

Nowotwory

7.

Zaburzenia nerwowo – naczyniowe

8.

Choroby kości i chrząstek

9.

Zmiany pozastawowe

10. Różne choroby, którym towarzyszą objawy stawowe

Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne

Główne czynniki 

uszkadzające układ  ruchu

1. Zjawiska immunologiczne (zakażenie)
2. Siły mechaniczne przekraczające 

wytrzymałość tkanek

3. Drobnoustroje
4. Zaburzenia metaboliczne (tworzenie 

złogów, zmiana struktury chrząstek 

lub kości

5. Procesy rozrostowe (białaczki, 

przerzuty nowotworowe)

Reumatoidalne zapalenie 

stawów

Przewlekła choroba niszcząca tkanki 

stawowe, choroba zapalna tkanki 

łącznej, objawiająca się min.:

• sztywnością poranną stawów
• obrzękiem stawów rąk
• zniekształceniem rąk
• guzki podskórne (nad stawami palców 

rąk, rzepce, ścięgnie Achillesa)

Reumatoidalne zapalenie 

stawów

Zesztywniające zapalenie 

stawów kręgosłupa

Przewlekła postępująca choroba zapalna, 

prowadząca do usztywnienia kręgosłupa i 

uszkodzenia stawów biodrowych.

Objawy:
• Bóle w okolicy krzyżowo-pośladkowej, 

promieniujące do pachwin

• Bóle grzbietu i klatki piersiowej w czasie kaszlu
• Garbienie pleców, ograniczenie ruchów 

tułowia, głowy

• Przykurcze w stawach biodrowych (poruszanie 

się na ugiętych nogach

Osteoporoza

Zmniejszona masa tkanki kostnej co prowadzi do 

zmiejszenia mechanicznej wytrzymałości kości.

1.

Osteoporoza pierwotna typu I (pomenopauzalna):

       - związana z zmniejszeniem ilości estrogenów
       - zmiany dotyczą kości gąbczastej
       - złamania następują w trzonach kręgów i dyttalnej 

części kości promieniowej

2. Osteoporoza wtórna typu II (starcza):
        - upośledzone tworzenie tkanki kostnej (osłabienie 

osteoblastów)

        - upośledzenie wchłaniania wapnia w przewodzie 

pokarmowym

Osteomalacja

Upośledzona mineralizacja kości, u dzieci – 

krzywica w wyniku niedobory aktywnego 
metabolitu witaminy D:

• Bóle kości (miednicy, kręgosłupa, klatki 

piersiowej)

• Osłabienie siły mięśni
• Bolesność uciskowa kości

Dystrofia mięśniowa

• pierwsze objawy (3 do 5 lat):  chód kaczkowaty, 

nadmierne wygięcie kręgosłupa w stronę 

brzuszną (lordoza), osłabienie mięśni (barkowej 

i miedniczej)

• problemy z wstawaniem z podłogi czy krzesła 

oraz z wchodzeniem po schodach

• ok. 8 r.ż. pojawiają się przykurcze w stawach 

skokowych, kolanowych, biodrowych i 

łokciowych co prowadzi to do unieruchomienia 

dziecka (ok.12-14 r.ż.)

• ok. 20 rż. rozwija się niewydolność oddechowa, 

która może wymagać mechanicznej wentylacji