ETYKA I SPOŁECZNA

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

BIZNESU

Etyka

(od greckich słów ethos – obyczaj, ethikos –

obyczajowy) to nauka filozoficzna zajmująca się
takimi zagadnieniami, jak: normy moralne, wzory,
zachowania, wartości czy oceny. Często mylona jest
z moralnością, która dotyczy czynów oraz decyzji, a
etyka – teoretycznych refleksji nad
moralnością.

Etyka

Etyka ukazuje postawy i zachowania w
stosunku do innych ludzi jako partnerów
współżycia. Mają one dobrze służyć współżyciu
społecznemu. Nie można dopuścić, aby ktoś, kto
postąpił dobrze, miał z tego powodu ponieść
negatywne konsekwencje. Etyka ukazuje, co jest
słuszne i co robić, aby wszyscy wiedzieli, co jest
słuszne.

Płaszczyzny etyki

Istnieje wiele płaszczyzn podejścia do zagadnień etycznych:

• Kryterium podmiotowe

• etyka indywidualna
• etyka społeczna

• Kryterium specyfiki

• etyki ogólne
• etyki szczegółowe

o etyka biznesu – odnosi się do etyki stosowanej w biznesie
o etyka zarządzania – bada zachowania przedsiębiorstw i
menedżerów oraz poziom, na jakim realizowane są przez nich
funkcje zarządzania
o makroetyka
o mezoetyka
o mikroetyka
o etyka zawodowa
o etyka globalna

E

T

Y

K

A

G

O

S

P

O

D

A

R

C

Z

A

Oddziaływanie członków organizacji na etykę jej
zachowań może być bardzo zróżnicowane. Wynika ono
najczęściej ze: stosunku organizacji do pracownika,
stosunku pracownika do organizacji oraz
stosunku organizacji do innych podmiotów
gospodarczych, a zwłaszcza klientów i organizacji
współdziałających. Relacje te kształtują etykę firmy
wobec pracowników, współpracowników i
kontrahentów.

Uwarunkowania etyki

Dziś etyka w biznesie jest warunkiem koniecznym
osiągnięcia długookresowej stabilności i sukcesu
rynkowego. Co więcej, w nadchodzących latach
kryteria etycznego postępowania w organizacjach
zyskiwać będą coraz większe znaczenie, a firmy
nieprzestrzegające zasad etycznych zostaną przez
społeczeństwo odrzucone jako nieprzyjazne, choćby
nawet wytwarzały produkty dobrej jakości.

Po co komu etyka biznesu?

Zasady kształtowania etyki w

biznesie

Lp

.

Zasada

1

Etyka biznesu musi być budowana na kanwie etycznych zachowań człowieka.

Należy dążyć do unifikacji i kompilacji jego zachowań zarówno na gruncie

zawodowym, jak

i osobistym. Oznacza to powszechne propagowanie etycznych zachowań

postępowania na zasadach fair play, mówienia prawdy i bycia uczciwym.

2

Etyka biznesu musi być oparta na uczciwości każdej ze stron biorących udział

w transakcji czy negocjacji.

3

Etyka biznesu wymaga wiarygodności. Przedsiębiorstwa bazujące na etycznych

wzorcach zachowań muszą traktować ludzi z szacunkiem, szczerością i

uczciwością, poza tym powinny dotrzymywać obietnic i zobowiązań.

4

Etyka biznesu obliguje do mówienia prawdy. Firma nie może sprzedawać

wadliwych produktów i ukrywać ich producenta. Prawda w reklamie nie jest

tylko wymogiem obowiązującego prawa, ale przede wszystkim wymogiem

etyki biznesu.

Lp

.

Zasada

5

Etyka biznesu wymaga rzetelności. Jeśli firma jest nowa, o

nieugruntowanej pozycji, w trakcie procesu sprzedaży lub bankrutująca,

etyka wymaga, by poinformować

o tym klientów i pozostałych interesariuszy. Poza tym wymaga od firmy,

by była dostępna, gotowa do odpowiedzi na pytania i udzielająca

wsparcia.

6

Etyka biznesu obliguje do posiadania biznesplanu. Przedsiębiorstwo

etyczne budowane jest na jego wizerunku, wizji przyszłości i jego roli w

społeczeństwie. Rzetelnie stworzony biznesplan jasno precyzuje cel

przedsiębiorstwa i sposoby jego osiągnięcia, a tym samym warunkuje

stabilny wzrost przedsiębiorstwa. Umacnia tym samym przywiązanie do

etycznych praktyk biznesowych.

7

Etykę biznesu należy stosować zarówno w relacjach wewnętrznych, jak

i zewnętrznych, co oznacza, że jej przestrzeganie dotyczy wszystkich

interesariuszy, np. pracowników, wierzycieli, dostawców, klientów itp.

Lp.

Zasada

8

Etyka biznesu powiązana jest z generowaniem zysku. Przedsiębiorstwa,

które funkcjonują zgodnie z zasadami etyki, są najczęściej efektywnie

zarządzane,

a poprzez to charakteryzują się skuteczną kontrolą wewnętrzną sprawnie

ukierunkowaną na wzrost i rozwój firmy.

9

Etyka biznesu oparta jest na zasadach wartości. Zasady etyczne, które

powinny zostać opisane w postaci obowiązujących norm, winny być

jednakowo elastyczne

i uniwersalne. Na etykę składają się wartości, ideały i aspiracje.

10

Etykę biznesu wyznaczają menedżerowie najwyższych szczebli. To oni

powinni stanowić przykład, wzór zachowań etycznych w każdej

dziedzinie działalności gospodarczej. To oni powinni wskazywać, które

zachowania są akceptowalne,

a których należy zaniechać.

Etyka zawodowa

Uczestnicy organizacji, a zwłaszcza menedżerowie,
powinni nie tylko wykazywać się kompetencjami
zawodowymi, lecz także moralnymi (np. poczucie
odpowiedzialności, honor, solidarność, obiektywność,
koleżeńskość, rzetelność, terminowość, punktualność).
Muszą być również świadomi etyki związanej
z wykonywanym zawodem (etyka zawodowa) i
towarzyszących im kodeksów etycznych.

Elementy etyki

zawodowej

• normy spisane, odpowiadające na pytanie, jak – ze

względów moralnych – powinni postępować ludzie
pracujący w pewnym zawodzie, a jak nie,

• przekonania moralne osób wykonujących określony

zawód,

• postępowanie przedstawicieli danego zawodu według

przyjętych kryteriów moralnych.

W związku z tym etyka związana z zawodem wymaga, by na
przykład lekarz leczył nawet cierpiących na choroby zakaźne lub
śmiertelne, adwokat walczył o uniewinnienie swojego klienta,
nawet jeśli wie, że popełnił on zbrodnię, a kapitan statku
opuszczał go w razie katastrofy jako ostatni.

Kodeks etyki menadżera

ZASADY OGÓLNE

1

Menadżer przestrzega prawa, działa zgodnie z zasadami współżycia społecznego i
dobrymi obyczajami.

2

Menadżer respektuje ogólnoludzką etykę w swojej pracy, obowiązujące go normy
uczciwości, bezinteresowności we wszystkich obszarach aktywności zawodowej oraz
poza nią.

3

Menadżer uwzględnia w swej działalności słuszny interes społeczny, dba o wspólne
dobro,
w tym o środowisko naturalne i jego zasoby.

4

Menadżer nie nadużywa swych wpływów i nie stosuje środków nacisku niezgodnych z
etyką.

5

Menadżer przestrzega zasad wolnej i uczciwej konkurencji oraz równego traktowania
wszystkich uczestników procesu pracy.

6

Menadżer nie działa w sposób podstępny, nie wyrządza świadomie krzywdy ludziom,
nie wykorzystuje niezawinionych przez ludzi sytuacji przymusowych.

W perspektywie czasowej etyczne zachowania w
wymienionych relacjach przyczyniają się do kształtowania
pozytywnego wizerunku organizacji wśród klientów i innych
jej interesariuszy. Poza tym, zwiększają efektywność
działania, np. poprzez uporządkowanie sposobów
postępowania przedsiębiorstwa (zmiany w jego kulturze),
oraz zmniejszenie kosztów jego działalności (ograniczenie
nadmiernej kontroli). Zwykle także organizacje działające
etycznie stają się bardziej odpowiedzialne społecznie,
zyskując w ten sposób pakiet korzyści charakterystycznych
dla tego typu zachowań.

Etyka – podsumowanie

W ostatnich latach konkurencyjność i osiąganie zysku przez
podmioty gospodarcze obwarowane są różnego typu
wymaganiami. Istotną ich grupą są te związane z rachunkiem
społecznych kosztów i zysków.

W ten sposób przestają być aktualne obowiązujące przez lata
słowa Miltona Friedmana, że „the business of business is
business”, preferuje się zaś realizowanie w praktyce
gospodarczej koncepcji

Społecznej Odpowiedzialności

Biznesu (Corporate Social Responsibility – CSR)

i

uwzględnienie charakterystycznej dla niej zasady: „good ethic
is good business”.

Społeczna Odpowiedzialność Biznesu

(SOB / CSR)

SOB / CSR

Termin CSR wszedł do obiegu na początku lat 50. XX w., choć
jego główna kategoria – interesariuszy (czyli podmiotów
objętych skutkami działalności firmy) – w pełni upowszechniła
się dopiero 20 lat później.

W każdej definicji koncepcja społecznej odpowiedzialności
przedsiębiorstw sprowadza się do szczególnych
umiejętności firmy
w zakresie kształtowania relacji z jej otoczeniem
społecznym
i naturalnym, a zakres i aktywność firmy w tych działaniach
warunkują jej możliwości zasobowe i kultura
organizacyjna. Przedsiębiorstwa
w różny sposób podejmują i włączają cele społeczne w proces
swego zarządzania.

Społeczna odpowiedzialność

staje się znakiem

czasu, elementem pożądanym w wizerunku
przedsiębiorstwa, cechą wyróżniającą świadczącą
o nowoczesności,
o zachowaniu standardu działalności
zarezerwowanego dla najlepszych firm
przywiązujących dużą wagę do wszechstronnego
partnerstwa w swojej działalności.

Klasyfikacja SOB / CSR

Działania CSR można klasyfikować ze względu na sposób ich realizacji:

• bierny

– bierna strategia społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa jest

realizowana poprzez brak reakcji na problemy społeczne. Przedsiębiorstwo
neutralizuje tylko sytuacje konfliktowe, które mogą mieć negatywny wpływ na
prowadzoną działalność,

• reaktywny

– reaktywna strategia społecznej odpowiedzialności

przedsiębiorstwa polega na reagowaniu na zmiany zachodzące w prawie i
otoczeniu. Przedsiębiorstwo dokonuje zmian pod wpływem nacisków
społecznych,

• proaktywny

– proaktywna strategia społecznej odpowiedzialności

przedsiębiorstwa polega na inicjowaniu zmian i wpływaniu na otoczenie.
Przedsiębiorstwo wprowadza innowacyjne rozwiązania, zmuszając konkurentów do
wdrażania podobnych zmian,

• interaktywny

– interaktywna strategia społecznej odpowiedzialności

przedsiębiorstwa polega na zharmonizowaniu celów przedsiębiorstwa z
celami interesariuszy. Przedsiębiorstwo i jego partnerzy społeczni szukają
sposobów i form tworzenia wartości.

Formy SOB / CSR

SFERA WEWNĘTRZNA

SFERA ZEWNĘTRZNA

Dobrobyt pracowników
opieka medyczna, pomoc w spłaceniu
wierzytelności, urlopy zdrowotne, odprawy dla
odchodzących

Środowisko naturalne
redukcja zanieczyszczeń powyżej obowiązujących
norm (nawet jeżeli konkurencja tego nie czyni),
oszczędność energii

Produkty
uwzględnienie niebezpieczeństw wynikających
z nieostrożnego używania produktów przez
konsumentów

Warunki pracy
podwyższenie standardów najbliższego otoczenia
stanowiska pracy, świadczenia socjalne powyżej
obowiązujących norm

Rynek i marketing
niesprzedawanie na pewnych rynkach, standardy
reklamy

Dostawcy
uczciwe zasady handlowe, czarna lista dostawców

Projektowanie zadań pracowniczych
zwiększanie raczej satysfakcji pracowników niż
efektywności ekonomicznej

Zatrudnienie
pozytywna dyskryminacja faworyzująca mniejszość,
podtrzymywanie zatrudnienia

Aktywność społeczna
sponsorowanie lokalnych przedsięwzięć

Zasady SOB / CSR

Zasada

Znaczenie

Zasada

reagowania

Mówi o odpowiedzialności za działania, ale też i za ich zaniechanie, a także

o prowadzeniu procesu decyzyjnego oraz rozmów z interesariuszami w kwestii

realizacji planów strategicznych i spełniania oczekiwań.   Proces decyzyjny w

kwestii realizacji planów strategicznych i spełniania oczekiwań.

Zasada

transparentno

ści

Podkreśla konieczność upublicznienia i prezentowania w sposób zrozumiały dla

interesariuszy sprawozdań z prowadzonych działań.

Zasada

zgodności

Polega na prowadzeniu działalności zgodnie z założeniami polityki organizacyjnej,

a także dobrymi praktykami dotyczącymi raportowania oraz udzielania informacji

o wynikach.

Zasada

obliczalności

(accountability)

Organizacja obliczalna to taka, której działania da się przewidzieć, która

odpowiada za siebie, za swoje działania i ewentualne zaniechanie działań, jest

gotowa ponieść ich konsekwencje. To organizacja, która spełnia kryteria

przezroczystości i zgodności

z deklarowanymi normami.

Zasada

uczestnictwa

(inclusivity)

Oznacza, że na każdym etapie audytu organizacja uwzględnia potrzeby i

oczekiwania poszczególnych grup interesariuszy, czyli tych, którzy wpływają na

działalność danej organizacji, jak również tych, na których ta organizacja

oddziałuje.

Zasada

Znaczenie

Zasada

zupełności

(completeness)

Oznacza, że uwzględniane są wszystkie obszary działania organizacji, możliwości

jej różnorodnego wpływu. Wyraźnie też określa się powody, dla których – na

jakimś etapie analizy – nie bierze się pod uwagę określonych sfer działania.

Zasada

wymierności

(materiality)

Oznacza gotowość do poddawania wymiernej ocenie wszystkich, ważnych z

punktu widzenia poszczególnych grup interesariuszy, informacji i sfer działania.

Zasada

regularności

(regularity)

Określa konieczność przyjęcia harmonogramu czasowego, systematyczności

poddawania się ocenie, adekwatnie do potrzeb i oczekiwań.

Zasada

zapewnienia

jakości (quality

assurance)

Polega na zwracaniu się organizacji do zewnętrznego audytora lub niezależnej

grupy eksperckiej w celu ocenienia jakości produktu lub usługi.

Zasada

dostępności

(accessibility)

Zakłada znajdowanie najskuteczniejszych kanałów komunikacji, tak by niezbędna

informacja mogła zawsze dotrzeć do tych, którzy jej poszukują.

Zasada

porównywalno

ści

(comparability)

Oznacza możliwość dokonywania porównań pomiędzy kolejnymi raportami tej

samej organizacji (np. poprzez każdorazowe odnoszenie się do wcześniej

stawianych celów),

a także porównań pomiędzy różnymi organizacjami w tej samej lub nawet różnej

branży.

Zasada

Znaczenie

Zasada
wiarygodności
(reliability)

Polega na dbałości o to, by wszystkie fakty, oceny, pomiary przedstawiono z
należytą starannością i uczciwie.

Zasada istotności
(relevance)

Podkreśla wagę, jaką przywiązuje się do ocen i informacji udostępnianych przez
organizację wobec sfer opiniotwórczych.

Zasada
zrozumiałości
(understandability)

Oznacza, że poszczególne dane są przedstawiane w taki sposób, że mogą służyć
do oceny mocnych i słabych stron organizacji dokonywanej nawet przez tych,
którzy nie mają fachowego przygotowania w tej dziedzinie.

Zasada
kompleksowości
(embeddedness)

Zgodnie z nią proces zbierania danych, dokonywania ocen i przedstawiania
wyników jest na stałe „wmontowany” w system strategicznego zarządzania
organizacją.

Zasada ciągłej
poprawy
(continous
improvement)

Oznacza gotowość do wdrażania wyników analizy strategicznej w cyklicznym
procesie planowania, wyznaczania nowych celów i podejmowania kolejnych
działań doskonalących, określania procedur, dokumentacji, ponownego
wdrażania, kontroli, podejmowania działań korygujących, monitorowania realizacji
itp.

Złota reguła

Keith Davis zauważył, że istnieje „żelazne prawo odpowiedzialności
stwierdzające, iż ci, którzy w długim okresie nie korzystają ze swojej władzy
w sposób uznany przez społeczeństwo za odpowiedzialny, z czasem
prawdopodobnie ją utracą”. W interesie organizacji leży świadomość jej społecznej
odpowiedzialności albo przynajmniej reagowanie na głosy społeczństwa.
Inną złotą regułę sformułował W. Grunwald. Dotyczy ona etycznego
prowadzenia działalności gospodarczej oraz roli menedżera, według której
kierownictwo przedsiębiorstwa powinno kierować się:

• zasadą maksymalnej użyteczności – funkcjonować tak, by uzyskać

maksymalny efekt albo wywołać jak najmniejsze szkody,

• opiniami ekspertów – funkcjonować tak, by przez ekspertów to, co

organizacja robi, zostało uznane za sprawiedliwe oraz właściwe,

• testem opinii społecznej – postępować tak, by we własnym sumieniu być

przekonanym, że reprezentowane przez organizację stanowisko opinia
publiczna uzna za uzasadnione.

Narzędzia realizacji SOB/CSR

Istnieje wiele koncepcji podziału i klasyfikacji działań związanych z
realizacją polityki SOB/CSR. Pięć najistotniejszych obszarów
realizacji działań CSR to:

1. Produkcja i środowisko naturalne.
2. Zatrudnienie.
3. Korporacja.
4. Interesariusze.
5. Partnerstwo biznesowe.

Dobór odpowiednich narzędzi nie jest łatwy, gdyż różnią się one
znacznie pod względem możliwości zastosowania, skuteczności i
rezultatów.

Determinanty doboru narzędzi

SOB/CSR

Podstawowymi determinantami doboru narzędzi CSR są:

• wielkość podmiotu gospodarczego,

• zasięg i obszar funkcjonowania firmy, rodzaj branży i typ

prowadzonej działalności,

• misja firmy,

• zasoby finansowe i kondycja ekonomiczna

przedsiębiorstwa,

• oczekiwania i potrzeby otoczenia przedsiębiorstwa,

• typ i poziom szkodliwości powodowany przez

funkcjonowanie przedsiębiorstwa,

• wiedza i umiejętności osób odpowiedzialnych za

prowadzenie inicjatyw CSR.

Narzędzia realizacji CSR –

obszar

produkcji i środowiska naturalnego

Narzędzia realizacji CSR –

obszar

zatrudnienia

Narzędzia realizacji CSR –

obszar

korporacyjny

Narzędzia realizacji CSR –

obszar

interesariuszy

Narzędzia realizacji CSR –

obszar

partnerstwa biznesowego

Efekty realizacji SOB/CSR

SOB / CSR – podsumowanie

Respektowanie i realizacja polityki społecznej
odpowiedzialności biznesu na Zachodzie Europy oraz w USA
to praktyki powszechne.
W Polsce oraz innych krajach rozwijających się zaobserwować
można dopiero budzenie się wrażliwości konsumentów
na aspekty związane z CSR. Można przypuszczać, iż nastały
czasy, w których narzędziom polityki społecznej
odpowiedzialności należy poświęcić więcej uwagi niż
dotychczas. Pionierski wkład oraz duża aktywność
w zakresie krzewienia wiedzy o CSR w Polsce są szczególnie
widoczne na Forum Odpowiedzialnego Biznesu
(www.odpowiedzialnybiznes.pl).