WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Geneza i istota

państwa

Znaczenie słowa „państwo”

Starożytni Grecy określali miasta – państwa jako „polis”, natomiast
Rzymianie początkowo nazywali swoje państwo „civitas” i „res
publica”, a w momencie przekształcenia republiki w cesarstwo –
‘imperium”, co było rozumiane jako „państwo obywatelskie”.

W średniowieczu na określenie państw rządzących przez monarchę
(księcia, króla, cesarza) używano terminu „regnum” (łac. królestwo)
lub „terra” (ziemia), podkreślając znaczenie faktu władania ziemią.

W znaczeniu ogólnym słowo „państwo” wprowadził włoski myśliciel
Niccolo Machiavelli (1469 – 1527).

Klasyczną definicję państwa stworzył niemiecki prawnik oraz teoretyk
państwa i prawa. Georg Jellinek (1851 – 1911), który wskazał, że
państwo tworzą trzy elementy: ludność, terytorium i władza
publiczna.

Definicja politologiczna
Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty
władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami
zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego
terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o
zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne
odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów.

Definicja prawna
Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w
Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo
jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać
następujące elementy:

• stałą ludność,

• suwerenną władzę,

• określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego
podmiotowość) oddzielone od innych granicą,

• zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.

Definicja państwa

Pojecie państwa

Państwo to trwała wspólnota ludzi zamieszkujących określone
terytorium oraz poddana władzy zwierzchniej.

Cechy państwa

Społeczny charakter

Władza państwowa

Terytorium

Przymusowość

Suwerenność

Aparat państwowy

Teorie powstania państwa

Koncepcja teistyczna zakłada, że państwo powstało dzięki
działaniu siły nadprzyrodzonej. Ta koncepcja była popularna
w monarchiach absolutnych i stanowiła uzasadnienie dla
nieograniczonej władzy monarchy.

Koncepcja umowy społecznej zakłada, że państwo jest
rezultatem umowy pomiędzy członkami społeczeństwa lub
między społeczeństwem a władzą, oraz neguje tezę o
Boskim pochodzeniu władzy.

Teorie powstania państwa

Teorie teistyczne (gr. theos – bóg)
Teorie teistyczne zakładają, że państwo
powstało w wyniku działania istoty
nadprzyrodzonej. Konsekwencją tego było
uznanie, że władca sam jest bogiem lub że
jego władza pochodzi od boga. Takie
tłumaczenie genezy państwa narodziło się
na terenach starożytnego Wschodu (Egipt,
Babilonia, Chiny).

W naszym kręgu kulturowym teorię
teistyczną głosiło chrześcijaństwo. Święty
Augustyn (354 – 430) był zdania, że każda
władza pochodzi od Boga.

Teorie teistyczne obowiązują w niektórych
państwach, np. w Iranie.

Święty Augustyn, detal z
ołtarza z Cambridge

Teorie powstania państwa

Teorie umowy społecznej
Teorie umowy społecznej wyjaśniają
powstanie państwa jako skutek dwóch
umów.
Pierwsza – umowa o zjednoczeniu – została
zawarta między członkami społeczeństwa.
Drugą – umowę o podporządkowaniu –
zawarło społeczeństwo z władzą. Wskutek
tej ostatniej powstało państwo, co wiązało
się z przejściem ludzkości ze stanu natury
do stanu społecznego.
Teoria ta pojawiła się już w starożytności, a
głosili ją filozofowie greccy, Epikur (341 –
270 p.n.e.) i Platon (ok. 427 – 347 p.n.e.)
oraz myśliciel rzymski Cyceron (106 – 43
p.n.e.).
W czasach nowożytnych zwolennikami tej
teorii byli: Thomas Hobbes (1588 – 1679),
John Locke (1632 – 1704).

Epikur

Teorie powstania państwa

Koncepcja podboju i przemocy zakłada, że państwo jest
konsekwencją podboju plemion słabszych przez silniejsze. W
ten sposób narodził się podział na rządzących i rządzonych,
a państwo jeszcze go utrwaliło.

Koncepcja marksistowska zakłada, że państwo powstało
w wyniku rozpadu wspólnoty pierwotnej, w której panowała
wspólna własność narzędzi i środków, na klasy, co nastąpiło
głównie w wyniku powstania własności prywatnej.

Teorie powstania państwa

Teorie podboju i przemocy
Teorie podboju i przemocy przedstawiają
powstanie państwa jako wynik podboju
słabych grup społecznych lub plemion przez
silniejsze i o wyższym poziomie rozwoju
cywilizacyjnego.
Dominująca grupa przejmowała i
ustanawiała władzę. Państwo, które
powstało w wyniku podboju i przemocy,
utrwalało podział społeczeństwa na
rządzonych i rządzących.
Teorię tę głosili: polski socjolog Ludwik
Gumplowicz (1838 – 1909) oraz niemiecki
filozof i ekonomista Eugen Duhring (1833 –
1921).

Ludwik Gumplowicz

Teorie powstania państwa

Teoria marksistowska
Teoria marksistowska głosi, że państwo
powstało w wyniku rozpadu ustroju rodowo
– plemiennego, który był skutkiem
pojawienia się najpierw specjalizacji pracy,
a potem własności prywatnej i podziału
jednolitego dotąd społeczeństwa na klasy.
W teorii marksistowskiej ważnym pojęciem
jest typ państwa – określa on, jaka klasa
jest ekonomicznie dominująca i tym samym
sprawuje władzę polityczną. Marksizm
wyodrębnił cztery typy państwa:
niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne i
socjalistyczne.
Teorię tę głosili: Karol Marks (1818 – 1883) i
Fryderyk Engels (1820 – 1895).

Friedrich Engels

Władza państwowa

Władza to zdolność wydawania i egzekwowania decyzji. Jej
rodzajem jest władza państwowa, która charakteryzuje się
zdolnością do kierowania społeczeństwem znajdującym się
w granicach państwa, poprzez wydawanie i narzucanie
decyzji.

Aby władza była skuteczna, musi być akceptowana przez

rządzonych, czyli musi posiadać legitymizację.

Władza państwowa

Legitymizacja tradycyjna – opiera się na panujących w
społeczeństwie wierzeniach, zwyczajach i tradycji, według
których dane osoby lub rody mają prawo do sprawowania
władzy.

Legitymizacja charyzmatyczna – opiera się na
powszechnym przekonaniu, że panujący posiada wyjątkowe
cechy, wiedzę i zdolności (np. przywódcze), predysponujące
go do sprawowania władzy. Zbiór tych cech nazywa się
charyzmą.

Legitymizacja legalna – wynika z przekonania, że rządzący
zdobył władzę na mocy obowiązującego prawa (np.
prezydent wybierany w wyborach powszechnych).

Terytorium – suwerenność

Są dwa aspekty suwerenności:

Suwerenność zewnętrzna

- odnosi się do stosunków
z innymi państwami i
organizacjami
międzynarodowymi. Te relacje
oparte na zasadach wolności
i równości państwo kształtuje
samodzielnie.

Suwerenność wewnętrzna

- dotyczy relacji państwa
z organizacjami w nim
działającymi (np. związki
wyznaniowe), w stosunku
do których państwo ma władzę
zwierzchnią i jest od nich
niezależne.