PROCESY PSYCHICZNE

INSTRUMENTALNE USTOSUNKOWANIA

recepcja, percepcja, emocje
pamięć, wyobrażenia, motywacje
uwaga, myślenie, mowa

PROCESY EMOCJONALNE

- wszelkie – świadome i nieświadome - procesy
wartościowania każdej recypowanej stymulacji

PROCESY MOTYWACYJNE

- wszelkie – automatyczne i wolicjonalne – procesy

ukierunkowania czynności

* realnych (działania)

* symbolicznych (przetwarzania informacji)

Definicje – Psychologia – red. J. Strelau (2000), t. 1.
“Emocje: subiektywny stan psychiczny...”

“Motywacja: mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie,
podtrzymanie i zakończenie zachowania.”

GŁÓWNE MITY DO PODWAŻENIA:

1) dominacja regulacji opartej o świadome wglądy,
2) emocje to doznania i przeżycia,
3) rozdzielność uczuć i rozumu,
4) przywracanie równowagi jako wyłączny

mechanizm motywacyjny,

5) nierozerwalność związków przyjemność -

dążenie i przykrość - unikanie.

Podstawowe zróżnicowanie reguł funkcjonowania:

automatyczne versus refleksyjne

bodzie
c

???

reakcja
emocjonalna
(odczucie)

FIGURA 3 - 1

Sekwencja bodziec - odczucie

Rozpoznanie procesu pośredniczącego pomiędzy pojawieniem
się bodźca wzbudzającego emocję a świadomością emocji
(odczuciami) jakie wywołuje, było jednym z głównych celów
badań nad emocjami

CIAŁO

MIGDAŁOWATE

BODŹCE

ZMYSŁOWE

WZGÓRZE

WZROKOWE

KORA

CZUCIOWA

(pierwotna)

KORA

CZUCIOWA

(skojarzeniowa)

KORA

CZUCIOWA

(przynosowa)

KORA

SUPRAMODALNA

(hipokamp)

1. własności bodźca
2. obiekty percepcyjne
3. reprezentacje polimodalne
4. Konteksty (pamięć)

ZACHOWANIE
EMOCJONALNE

AUTONOMICZNY
SYSTEM NERWOWY

SYSTEM
NEUROENDOKRY-
NOLOGICZNY

za: LeDoux 1998 str.195

FIGURA 6 - 13

DOLNE I GÓRNE DROGI DO CIAŁA MIGDAŁOWATEGO

KORA CZUCIOWA

górna droga

WZGÓRZE

CIAŁO

MIGDAŁOWATE

BODZIEC

REAKCJA

EMOCJONALNA

dolna droga

(za: LeDoux 1996, str. 164)

KORA

górna droga

CIAŁO

MIGDAŁOWATE

REAKCJA

EMOCJONALNA

dolna droga

(za: LeDoux 1996, str. 164)

WZGÓRZE

BODZIEC

FIGURA 6-13

Dolne i górne drogi do ciała migdałowatego

Informacja o bodźcu zewnętrznym dociera do ciała migdałowatego bezpośrednio ze wzgórza (droga dolna),
jak i pośrednio - przez korę. Droga bezpośrednia ze wzgórza do ciała migdałowatego jest krótsza, a zatem
przekaz informacji jest szybszy, niż wtedy, gdy przebiega przez korę.
Ponieważ dolna droga omija korę, niemożliwe jest wykorzystanie działania kory. W rezultacie, dolna droga
dostarcza ciału migdałowatemu nieprzetworzony obraz bodźca. Jest to zatem droga szybka, która umożliwia
rozpoczęcie odpowiadania na potencjalne zagrożenie zanim możemy się w pełni przekonać, co istotnie
reprezentuje bodziec. Może to być niezwykle przydatne w niebezpiecznych sytuacjach.
Dolna droga jest odpowiedzialna za emocjonalne reakcje, których nie rozumiemy. Mogą one wystąpić u
każdego, ale u ludzi z zaburzeniami emocjonalnymi mogą stanowić dominujący sposób funkcjonowania

• Gdy pewna część mózgu zostaje zniszczona, zwierzęta

lub ludzie tracą umiejętność oceniania emocjonalnego
znaczenia bodźców, nie tracąc jednocześnie zdolności
spostrzegania danych bodźców jako obiektów.
Postrzeganie obiektu i ewaluacja jego znaczenia są
przetwarzane przez mózg oddzielnie.

• Znaczenie emocjonalne bodźca może wywołać w

mózgu rozpoczęcie procesu oceniania, zanim systemy
spostrzegania w pełni przetworzą bodziec. Jest
zaprawdę możliwe, że twój mózg będzie wiedział, co
jest dobre a co złe, zanim dowie się szczegółowo, co to
jest.

• Mechanizmy mózgu, które zapisują, przechowują, i z

których odzyskiwana jest pamięć o emocjonalnym
znaczeniu bodźca, są różne od tych, które przetwarzają
pamięć poznawczą o tym samym bodźcu

[za: LeDoux 1996, str.69 ]

SYTUACJA EMOCJONALNA

UKŁAD CIAŁA

MIGDAŁOWATEGO

UKŁAD HIPOKAMPA

Ukryta
pamięć emocjonalna

Pamięć jawna
o sytuacji emocjonalnej

Rysunek 42. Układy mózgowe pamięci emocjonalnej i pamięci emocji
Obecnie uważa się powszechnie, że w mózgu istnieje wiele różnych układów pamięci. W pamięci świadomej, zwanej też
deklaratywną lub jawną pośredniczy hipokamp i związane z nim obszary korowe, podczas gdy w różnych formach pamięci
nieświadomej, niedeklaratywnej lub ukrytej pośredniczą inne układy. Jednym z układów pamięci ukrytej jest układ pamięci
emocjonalnej (strachu), którego częścią jest ciało migdałowate i powiązane z nim obszary. Jęśli zostaniesz wystawiony na działanie
bodźców, które obecne były w sytuacji, kiedy doznałeś urazu,najprawdopodobniej zostaną pobudzone oba układy . Dzięki układowi
hipokampalnemu będziesz pamiętał , z kim byłeś i co robiłeś w tamtej sytuacji , a także - jako suchy fakt - to, że sytuacja ta była
straszna. Dzięki układowi, w którym główną rolę odgrywa ciało migdałowate,bodźce te wywołają u ciebie napięcie mięśni, zmiany
ciśnienia krwi i rytmu serca, wydzielanie hormonów i inne reakcje ciała i mózgu. Ponieważ układy te aktywizowane są przez te same
bodźce i funkcjonują jednocześnie, oba rodzaje wspomnień wydają się być częściami jednej i jednolitej funkcji pamięci. Jedynie
analizując każdy z tych układów z osobna, zwłaszcza za pomocą eksperymentów na zwierzętach, ale również dzięki niezmiernie
ważnym badaniom rzadkich przypadków u ludzi, jesteśmy w stanie zrozumieć, w jaki sposób działają równoległe układy pamięci,
pełniące niezależne od siebie funkcje.

Za: LeDoux (1999/2000), str 237

And look at the two houses below (the one pretty dull, the other one

the same but with a fire coming out of the left window).

When right - hemisphere - damaged patients look at these,they say, amazingly,

that they’re the same,but when asked which might be nicer please to be,

they all say they’d like to live in the one without the fire. If you ask them why,

they say, “No idea,”or “I always pick the one on the left.”Or ”It just looks nicer.”

I’m sure we’d all agree to take the unburning one !

SŁUGA DWÓCH UMYSŁÓW

„W zakresie codziennych zadań M.P, dawała sobie dobrze radę z
przygotowaniem omletu: lewa ręka „służyła pomocą”, dokładając
na patelnię parę nie roztłuczonych jaj, nie obraną z łupin cebulę
czy całą solniczkę. Zdarzało się też, że lewa ręka umyślnie
zatrzymywała prawą w trakcie jakiegoś zajęcia. W pewnym
momencie poprosiłem by umieściła prawą rękę małym otworze.
„Nie mogę - ta druga jej nie pozwala” oświadczyła M.P.
Rzeczywiście, zauważyłem, że jej lewa ręka mocno trzyma prawą
za nadgarstek” - z historii choroby.

Granica wielkiego podziału

Skupienie uwagi na
kształcie litery „L”
wzbudza aktywność
w prawej półkuli
(A), natomiast
koncentrowanie się
na literze „D” -
aktywność lewej
(B).Przestawione
obrazy
demonstrują, w jaki
sposób obie półkule
mózgu zajmują się
rozmaitymi
aspektami tego
samego bodźca.

CARTER (1998,s.39)

Rysunek 3.21 Specjalizacja półkul mózgowych

Wg. Zimbardo P.G - Psychologia i życie. Wyd.I wg wyd.XIII ameryk.PWN, Warszawa 1999, s.107

Two Brains, Two Cognitive Styles

Sine the first split-brain operations, a progression of labels have
been used to describe the processes of the left brain and the right
brain. The most widely cited characteristics may be divided into
five main groups, which from a kind of hierarchy. Each designation
usually includes and goes beyond the characteristics listed above it:

Left hemisphere Right hemisphere

Verbal Nonverbal, visuospatial

Sequential, temporal, digital Simultaneous, spatial, analogical

Logical, analytic Gestalt, synthetic

Rational Intuitive

Western thought Eastern thought

SPRINGER: DEUTSCH (1998), s. 292

WRODZONE MECHANIZMY

UKIERUNKOWANIA ZACHOWAŃ

to wrodzona , uniwersalna dla gatunku, predyspozycja wyznaczająca
wzory
zachowań nie
podlegające zmianom pod wpływem uczenia się (Mc Dougall)

Instynkt

Popęd

to wrodzona , uniwersalna dla gatunku, predyspozycja motywacyjna,
realizowana
sposobami
zmieniającymi się pod wpływem uczenia (Freud)

HOMEOSTAZA BIOLOGICZNA

to mechanizmy utrzymywania równowagi biologicznej,
związane z

zaspakajaniem – pierwotnych lub wtórnych - potrzeb
biologicznych.

Część zakłóceń równowagi organizm reguluje automatycznie.

Inne wymagają działań podmiotu. Działania te są wyznaczone

przez POPĘDY.

Listy motywów wrodzonych

McDougalla (1932) “Skłonności”:

Opiekuńcze Stadne
Śmiechu Wędrówki
Ciekawości Twórcze
Zysku

Younga (1936) “Popędy pierwotne”

Ciekawość
Instynkt społeczny

“Ergi” Cattella (1950, 1957)

Stadność Partnerstwo
Zabawa Śmiech
Ciekawość Twórczość
Wojowniczość

Zawierały liczne dyspozycje biologiczne, wyrażające się potrzebami takimi jak: potrzeba

oddychania, wydalania, odpowiedniej temperatury, odpoczynku, ruchu,
pokarmu, unikania bólu i in.

Na listach tych umieszczano także dyspozycje biologiczno-psychologiczne –
takie jak potrzeba

seksu, macierzyństwa, opiekowania się, agresji, orientacji i in.

Ponad to listy te obejmowały potrzeby psychiczne – jak to pokazują poniższe przykłady.

POPĘDY BIOLOGICZNE i

PSYCHO- BIOLOGICZNE

Każdy popęd to mechanizm motywacyjny, który “popędza” podmiot
do redukcji napięcia. Redukcja napięcia związanego z zaburzeniem
równowagi jest

KONIECZNOŚCIĄ

Najbardziej pierwotne są popędy biologiczne wynikające z
wrodzonych potrzeb organizmu – takich jak potrzeba pokarmu,
stymulacji zmysłowej, doznań seksualnych.

W wyniku doświadczania tworzą się nowe – wtórne, wyuczone -
potrzeby biologiczne. Ich zaspokojenie staje się niezbędne dla utrzymania
biologicznej równowagi.

Wtórne potrzeby biologiczne są źródłem popędów, które nazwiemy
popędami

PSYCHO - BIOLOGICZNYMI.

CHARAKTER POPĘDÓW

PSYCHO-BIOLOGICZNYCH

Popędy takie tworzą się dzięki oswojeniu i przyjemności doświadczanej
w kontaktach z różnymi bodźcami. Np. spośród pokarmów, zaspakajających głód,
niektóre mogą smakować tak , że dochodzi do uzależnienia się od nich.

Oto przykłady potrzeb biologicznych

/A/

pierwotnych:

(1) pokarmu – tj. substancji odżywczych,

(2) stymulacji sensorycznej – jakiejkolwiek,
(3) doznań seksualnych – bez względu na specyficzną formę

/B/

wtórnych:

(1) określonego pokarmu – np. mięsa,

(2) określonego rodzaju stymulacji – np. głośnej muzyki,
(3) określonych doznań seksualnych (jak w przypadku pedofilii).

Popędy psycho-biologiczne:
to, co pierwotnie jest po prostu przyjemne -

NIEKONIECZNE,

stopniowo staje się

KONIECZNOŚCIĄ, PRZYMUSEM.

KILKA INNYCH WAŻNYCH

INFORMACJI

O NATURZE POPĘDÓW

 Są one źródłem nacisku, pod którego naporem pozostaje podmiot.

 Im bardziej pierwotny popęd (wrodzony, wczesny w
ontogenezie), tym
większa siła nacisku i tym mniejsza subiektywna chęć
przeciwstawienia
się naciskowi.

 W przypadku popędów wtórnych, w tym popędów psycho-biologicznych,
ich siła zależy od stanów świadomości i woli, która może doprowadzać
do uniezależnienia się od popędu.

 Ludzie różnią się stopniem w jakim potrafią uwalniać się od wpływu
popędów. [NB. W przypadku niektórych definicji wolność definiowana
jest jako niezależność od nacisków wewnętrznych – organizmalnych
i psychicznych]

Rad

ość

Antycipation

Oczekiwanie

Zł

oś

rę

Surprise

Zaskoczenie

FIGURE 11.4

A cross section of the emotion solid.(Plutchik,1980)

DWIE DROGI EMOCJI

wg. WILIAMA JAMESA

(na podstawie: LeDoux 1996)

----------------------------------------------------------------------------------------------
1) BODZIEC ODCZUCIE:
POBUDZENIE

NIEDŹWIEDŹ STRACH

UCIECZKA

----------------------------------------------------------------------------------------

2) BODZIEC POBUDZENIE
ODCZUCIE

NIEDŹWIEDŹ UCIECZKA STRACH

----------------------------------------------------------------------------------------------

James podważył tradycyjną tezę, zgodnie z którą to droga (1) trafnie opisuje powstawanie emocji:
najpierw odczucia powstałe pod wpływem kontaktu z bodźcem, a potem pobudzenie (i mobilizacja)
organizmu.

Według Jamesa trafna jest teza opisana wyżej jako droga (2): bodziec wywołuje pobudzenie
organizmu i ono odczuwane jest jako emocja.

Opowiadając się za drugim stanowiskiem James wywołał trwającą już z górą sto lat
dyskusję co do źródeł odczuć i pobudzeń oraz kolejności w jakiej się pojawiają

Nową erę w badaniach nad emocjami zapoczątkowało sformułowanie przez
Wiliama Jamesa (1890) istotnego problemu.

ODCZUCIE

KORA MÓZGOWA

Podwzgórze

REAKCJA FIZJOLOGICZNA

BODZIEC

EMOCJONALNY

Wzgórze

Rysunek 16. Cannona - Barda teoria mózgu emocjonalnego
Cannon i Bard uważali, że przetworzone przez wzgórze bodźce zewnętrzne kierowane są
do kory mózgowej (droga 2b) i do podwzgórza (droga 2a). Podwzgórze z kolei wysyła
impulsy zarówno do mięśni i narządów (droga 3a), jak i do kory (droga 3b). Wzajemne
oddziaływanie impulsów docierających do kory, informujących o tym czym jest dany
bodziec (droga 2b), i o jego znaczeniu emocjonalnym (droga 3b), daje w wyniku
świadome przeżycie emocji (odczucie). Według tej teorii reakcje emocjonalne i odczucia
występują równolegle (równocześnie).

[LeDoux 1996/2000, s. 97)

bodziec

Nieuświadomiony

afekt

odczuci
e

FIGURA 3 - 7

Zajonca teoria pierwszeństwa afektu

W przeciwieństwie do wielu prac psychologicznych,
Zajonc stwierdził, ze afekt poprzedza spostrzeżenie i
pojawia się od niego niezależnie. Ta kontrowersyjna
hipoteza wywołała burzliwą dyskusję. To, co wydaje
się już wyjaśnione, to fakt, że procesy emocjonalne
mogą się pojawiać bez udziału świadomej uwagi

[za: LeDoux 1996, str.54 ]

POSZUKIWANIA BIOLOGICZNYCH I

POZNAWCZYCH MECHANIZMÓW

WZBUDZANIA EMOCJI

William JAMES (1884, 1890)
Główna teza – znana jako Teoria Jamesa-Langego
Odbierany ze świata zewnętrznego bodziec wywołuje zmiany w mięśniach
i narządach wewnętrznych, a “nasze odczucie tych zmian to emocja”.
“Nie płaczę dlatego, że jest mi smutno – jest mi smutno, ponieważ lecą
mi łzy” “Na widok niedźwiedzia drżą mi kolana, dlatego odczuwam strach”

Walter CANNON (1929)
Główna teza – znana jako Teoria Cannona-Barda:
Warunkiem powstania emocji jest dotarcie impulsu do wzgórza
wzrokowego, skąd rozchodzą się pobudzenia do narządów
wewnętrznych (sensacje cielesne) i do kory (gdzie powstają
odczucia).

REASUMUJĄC - dziś wiemy, że:
(1) emocje powstają pod wpływem impulsów docierających ze świata
zewnętrznego,
z narządów wewnętrznych, bądź pobudzeń różnych pięter centralnego
układu
nerwowego;
(2) reakcje emocjonalne mogą następować bez wzbudzenia procesów
świadomych,
to jest bez rozpoznania bodźca czy odczucia własnej reakcji na bodziec.

POSZUKIWANIA BIOLOGICZNYCH I

POZNAWCZYCH MECHANIZMÓW

WZBUDZANIA EMOCJI

Joseph LeDOUX (1989)
Warunkiem powstania emocji jest dotarcie impulsu do ciała migdałowatego,
mającego połączenia z innymi ośrodkami centralnego i obwodowego układu
nerwowego.Jeśli impuls nie dociera do kory, mogą pojawić się reakcje obwodowe
– ekspresyjne, behawioralne – pomimo braku odczucia.

Robert ZAJONC (1980, 1994)
Reakcje afektywne mogą powstawać bez udziału procesów poznawczych, bądź
w następstwie poznania. Innymi słowy, reakcje emocjonalne mogą wyprzedzać
świadome rozpoznanie bodźca bądź być wobec rozpoznania wtórne.

AFEKT -

według przyjętej definicji -to atrybut (składowa) każdej

emocji. Powstaje automatycznie pod wpływem dotarcia impulsu do ciała
migdałowatego (amygdala). Pociąga za sobą reakcje wegetatywne,
ekspresyjne i behawioralne.

Warunkiem powstania afektu jest więc pobudzenie ośrodków położonych poza

korą, a to oznacza, że jeśli impuls nie dociera do ośrodków korowych (gdy
pobudzona jest tylko “droga dolna” - por. Wykład 2), to reakcja afektywna
przebiega bez jej odczuwania.
Dochodzi do reakcji wegetatywnych, ekspresyjnych i behawioralnych (por.
plansza do Wykładu 10, przedstawiająca definicję emocji), a podmiot nie ma
świadomości swoich reakcji.

Warunkiem powstania

ODCZUCIA

jest dotarcie impulsu do kory

czuciowej. Ponieważ impuls nie zawsze tam dociera (por. badania z
zastosowaniem bodźców podprogowych, zwanych też suboptymalnymi),
mamy do czynienia z nieświadomymi procesami emocjonalnymi.
Nieświadomymi są także emocje wyparte lub zmienione co do znaku i
treści pod wpływem innych mechanizmów obronnych.

PROCESY WARTOŚCIOWANIA:

AFEKTY

PROCESY WARTOŚCIOWANIA:

AFEKTY

AFEKT PIERWOTNY

to termin używany w dwóch znaczeniach:

“pierwotny”

- funkcjonalnie - bo wyprzedza świadome

rozpoznanie
bodźca(mechanizm opisany jako “droga dolna” przez LeDoux),

“pierwotny”

– dyspozycyjnie - bo wrodzony.

Ponieważ do dziś nie udało się rozstrzygnąć jakie afekty (lub jakie ich składowe) są
wrodzone,
termin ten w znaczeniu (2), dotyczącym predyspozycji,
oznacza wzorce reagowania afektywnego najwcześniejsze rozwojowo.

Przyjęliśmy listę 8-u afektów pierwotnych wg. Plutchika 1980 (por. plansza do
Wykładu 5).

EMOCJE BEZ ŚWIADOMOŚCI:

NIEŚWIADOMOŚĆ PIERWOTNA

(NIEZDOLNOŚĆ UŚWIADOMIENIA)

Źródła nieświadomości pierwotnej :

•

Stymulacje podprogowe

• Stymulacje nadprogowe - poza zakresem uwagi

• Stymulacje w polu uwagi, gdy brak zdolności
rozpoznania

Pojęcie progu świadomości :

Próg wrażliwości -

najmniejsza wielkość bodźca

umożliwiająca jego spostrzeżenie

Próg czułości -

najmniejsza różnica wielkości

bodźców, umożliwiająca jej dostrzeżenie

RECEPCJA

- odbiór bodźców o wielkościach niżej

progów wrażliwości (bez spostrzeżenia)

PERCEPCJA

- spostrzeżenie bodźca

EMOCJE BEZ ŚWIADOMOŚCI:

NIEŚWIADOMOŚĆ PIERWOTNA

(NIEZDOLNOŚĆ UŚWIADOMIENIA)

BADANIA NAD PROCESAMI

NIEŚWIADOMYMI PIERWOTNIE

Badania „podprogowe”:

tzw. paradygmat afektywnego poprzedzania (affective
priming paradigm):

BODŹCE EMOCJONALNE PODPROGOWE MAJĄ
(NIEDOSTRZEGALNY PRZEZ PODMIOT) WPŁYW NA
ŚWIADOME OCENIANIE I FORMUŁOWANIE SĄDÓW

Murphy i Zajonc (1993)

Kobylińska (2000)

Błaszczak (2000)

badania „nadprogowe”:

tzw. efekt samej ekspozycji (effect of mere exposure
- Zajonc 1980)

WZROST POZYTYWNOŚCI OCEN WRAZ Z
CZĘSTOŚCIĄ EKSPONOWANIA BODŹCÓW

Znaczenie bodźców niezauważalnych w reklamie

Maison (1997)

BADANIA NAD PROCESAMI

NIEŚWIADOMYMI PIERWOTNIE

POPĘDY WTÓRNE:

POTRZEBY EMOCJONALNE

 Są to mechanizmy motywacyjne związane z

zapotrzebowaniem na

emocje

, takie jak poczucie bezpieczeństwa, przynależności, więzi, czy aprobaty

(por. lista potrzeb Maslowa).

• Mechanizmy te działają na zasadach

deprywacyjnych:

b r a k

uczuć jest źródłem ukierunkowania

czynności,

homeostatycznych:

zakłócenia stanu równowagi

a u t o m a t y

c z n i e

popychają do jej przywrócenia.

 Tak na przykład,
sytuacje zagrożenia, izolacji czy dezaprobaty ze strony innych ludzi wywołują
negatywne napięcia: strachu, poczucia osamotnienia, czy odrzucenia. Napięcia
te popychają do czynności ukierunkowanych na przywrócenie równowagi:
osiągnięcie poczucia bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji itp.

• Równowaga jest przywracana dzięki:

A. realnej zmianie sytuacji (np. osiągnięciu aprobaty) lub też

B. na drodze mechanizmów samooszukiwania

PIERWOTNE REAKCJE AFEKTYWNE

EMOCJE MIESZANE

(diady I stopnia)

(wg. PLUTCHIK 1980)

UPODOBANIE
(acceptance)

STRACH
(fear)

RADOŚĆ
(joy)

ZASKOCZENIE
(surprise)

OSWOJENIE
(anticipation)

SMUTEK
(sadness)

ZŁOŚĆ, gniew
(anger)

WSTRĘT
(digust)

ULEGŁOŚĆ

PRZYJAŹŃ

PANIKA

OPTYMIZM

ROZCZAROWANIE

AGRESYWNOŚĆ

SKRUCHA

NIENAWIŚĆ

HIERARCHIA POTRZEB

wg. Abrahama MASLOWA (1954)

FIZJOLOGICZNE

ESTETYCZNE

WIEDZY I ROZUMIENIA

SAMOREALIZACJI

SZACUNKU

PRZYNALEŻNOŚCI I MIŁOŚCI

BEZPIECZEŃSTWA

“

Podstawowe potrzeby ludzkie są zorganizowane w hie-

rarchię względnej przewagi” (Maslow 1990, s. 76)

* Potrzeby zdeprywowane (wzbudzone i niezaspokojone) mają
dominujący wpływ na funkcjonowanie
* Im niżej w hierarchii, tym silniejsza determinacja
funkcjonowania
* Zaspokojenie potrzeb niższych umożliwia pojawienie się potrzeb

wyższych
* Potrzeby wyższe pojawiają się później w rozwoju
ontogenetycznym
i mają mniejsze znaczenie dla biologicznego przetrwania
* Im wyższe potrzeby, tym bardziej może być opóźniona ich
gratyfikacja
* Potrzeby wyższe są odczuwane jako mniej naglące, a ich
zaspokojenie prowadzi do większego poczucia szczęścia

HIERARCHIA POTRZEB

wg. Abrahama MASLOWA (1954)

AUTONOMIA

FUNKCJONALNA

to termin wprowadzony przez

Allporta

dla nazwania relacji

pomiędzy popędami pierwotnymi i popędami wtórnymi.

Allport zwrócił uwagę na to, że

(1) skoro realizacja popędów pierwotnych prowadzi do zaspokojenia potrzeb
(jak w przypadku czynności pokarmowych,które prowadzą do zaspokojenia głodu),
(2) a stany zaspokojenia są nagradzające
(3) to środki, które posłużyły do ich zaspokojenia stają
się pożądane (jak określona potrawa) i
(4) stają się popędami wtórnymi, to jest nowym źródłem motywacji
(w przyszłości odczuwany jest brak nie tylko jakiegokolwiek jedzenia, ale
danej potrawy).

Stopniowo – te powiązane w osobniczej historii doświadczeń stany (głód i
przyjemność
jedzenia określonej potrawy) mogą się wzajemnie uniezależniać – to jest

a u t o n o m i z o w a ć

: popęd wtórny może być wzbudzony bez

wzbudzenia popędu
pierwotnego (pod wpływem nie głodu, ale apetytu na dana potrawę).

Allport sprzeciwił się tym samym tezie Freuda i jego następców jakoby wszelkie

motywy
wtórne były funkcjonalnie powiązane z popędami pierwotnymi
to jest wzbudzane tylko wtedy,

gdy dochodzi do deprywacji popędu

pierwotnego.

MOTYWACJE DEPRYWACYJNE:

związane z

ZAKŁÓCENIAMI RÓWNOWAGI

POZNAWCZEJ

 Są to mechanizmy

MOTYWACYJNE

związane z zapotrzebowaniem na

OKREŚLONY RODZAJ

INFORMACJI

 Braki lub pewne rodzaje informacji wywołują napięcia zakłócające
równowagę,
a te powodują
poszukiwanie informacji.

 Napięcie sprawia, że przetwarzanie informacji jest tendencyjne,
subiektywne,
nielogiczne,
powiązane z błędami poznawczymi (nietrafnym spostrzeganiem i

rozumieniem rzeczywistości), bowiem

 poszukiwane są informacje, które mogą jak najszybciej zredukować
napięcie i
przywrócić zaburzoną

RÓWNOWAGĘ POZNAWCZĄ.

• Źródłem zakłóceń równowagi poznawczej, wywołujących dotkliwe napięcia, może być :

WIELOZNACZNOŚĆ

informacji – wywołująca poczucie niepewności,

NIEZGODNOŚĆ

informacji – wywołująca poczucie dysonansu.

LUKA

– brak jakichś informacji, wywołujący poczucie niejasności, dezorientacji,

MECHANIZMY MOTYWACYJNE

DEPRYWACYJNE:

HOMEOSTATYCZNO-POPĘDOWE

POPĘDY PIERWOTNE

to procesy motywacyjne oparte o predyspozycje wrodzone.

POPĘDY WTÓRNE

to procesy motywacyjne oparte o predyspozycje nabyte pod wpływem

doświadczenia.

Popędy pierwotne i wtórne są wzbudzane w stanach DEPRYWACJI, to jest gdy:

•

brak czegoś i homeostaza jest zakłócona

• równowaga nie może być przywrócona bez działań podmiotu.

Tzw. mechanizm motywacyjny

HOMEOSTATYCZNO-POPĘDOWY

obejmuje kilka faz:

• ODCHYLENIE OD RÓWNOWAGI
• ZAKŁÓCENIE HOMEOSTAZY
• NAPIĘCIE EMOCJONALNE

• UKIERUNKOWANIE CZYNNOŚCI
• PRZYWRÓCENIE RÓWNOWAGI
• REDUKCJA NAPIĘCIA
• ZANIK CZYNNOŚCI

EMOCJE NIEŚWIADOME

WTÓRNIE:

UNIKANIE “ZŁEJ WIEDZY”



Umysł – dla utrzymania homeostazy – przetwarza informacje tendencyjnie, tak by nie

dopuścić do niepożądanych przeżyć (lęku, wstydu, dysonansu – por.
Plansza “Źródła
zniekształceń w przetwarzaniu informacji”).

 Dzięki temu podmiot nie uświadamia sobie możliwych źródeł pewnych negatywnych

emocji (np. swoich wad, niechlubnych czynów, niepowodzeń czy
zagrażającej życiu
choroby).

 Gdy do wzbudzenia emocji dojdzie, mogą one zostać wyparte, stłumione lub

powiązane z innymi przyczynami niż rzeczywiste (np. niepowodzenia mogą
wydać się
czymś usprawiedliwione).

 Emocje nie uświadomione przejawiają się nie uświadamianą ekspresją, którą inne osoby

odbierają – choć nie są tego świadome (Chen i Bargh 1997).

 Takie poznawcze zniekształcenia są następstwem napięć związanych z

deprywacjami

potrzeb emocjonalnych

bądź zaburzeniami

równowagi

poznawczej.

MECHANIZMY OBRONY EGO

(wybrane formy):

NIEŚWIADOME

sposoby redukcji napięć wynikających z

konfliktu pomiędzy id i superego

OBRONNOŚĆ PERCEPCYJNA

Niedopuszczanie wiedzy do świadomości: brak spostrzeżeń pomimo
dostępności sygnałów

WYPARCIE

Usunięcie ze świadomości treści zagrażających

PROJEKCJA

Przypisywanie innym ludziom własnych nieakceptowanych cech i
impulsów

IDENTYFIKACJA i IDENTYFIKACJA Z AGRESOREM

Przypisywanie sobie cudzych pożądanych cech i impulsów;
Utożsamienie się z agresorem budzącym lęk

REAKCJA UPOZOROWANA

Ekspresja uczuć przeciwnych niż odczuwane i

niekaceptowane

SUBLIMACJA

Realizacja nieakceptowanego popędu sposobami społecznie

aprobowanymi

RACJONALIZACJA

Wybiórcze dostrzeganie czynników usprawiedliwiających

własne niepowodzenia czy nieakceptowane zachowania

MECHANIZMY OBRONY EGO

(wybrane formy):

AFEKTYWNE vs POZNAWCZE

ŹRÓDŁA ZNIEKSZTAŁCEŃ

W PRZETWARZANIU INFORMACJI

MECHANIZMY OBRONY EGO

Tendencyjne przetwarzanie informacji na temat Ja - z
lęku przed naruszeniem poczucia własnej wartości,
zagrożeniem samoakceptacji

MECHANIZMY SAMOOSZUKIWANIA

Tendencyjne przetwarzanie informacji na temat własnej
sytuacji - pod wpływem innych zagrożeń, jak nieuleczalna
choroba, bezpowrotna utrata kogoś czy czegoś

ZNIEKSZTAŁCENIA W PERCEPCJI SPOŁECZNEJ

Tendencyjne spostrzeganie rzeczywistości - pod

wpływem własnych nastawień afektywnych (uprzedzeń)
bądź lęku przed naruszeniem norm społecznych i
zagrożeniem dezaprobatą otoczenia

BŁĘDY POZNAWCZE

Zniekształcenia czysto poznawcze, jak złudzenia
geometryczne, wyrazistość figury i tła, spostrzeganie
obiektów prototypowych i nieprototypowych, oraz błędy
wynikające z motywacji poznawczych do poszukiwania
brakujących informacji

AFEKTYWNE vs POZNAWCZE

ŹRÓDŁA ZNIEKSZTAŁCEŃ

W PRZETWARZANIU INFORMACJI

“

EFEKTY ODNOSZENIA DO JA”

(The self-reference effects)

(Greenwald & Pratkanis 1984, Dymkowski 1993)

Nazwano tak nieświadome reguły przetwarzania
informacji na temat własnej osoby – odmienne od
przetwarzania informacji na temat innych ludzi

“EFEKTY ODNOSZENIA DO JA” TO M. IN.:

EGOCENTRYZM

Koncentracja na własnej osobie: skłonność do kierowania i
utrzymywania

uwagi na sobie (a nie na innych)

EGOTYZM

Przecenianie własnej pozytywności: skłonność do asymilowania

informacji pochlebnych i odrzucania informacji niepochlebnych z
punktu widzenia Ja

KONSERWATYZM POZNAWCZY

Szczególna sztywność przekonań na temat własnej osoby:
skłonność do

asymilowania informacji zgodnych i odrzucania informacji
niezgodnych z

samowiedzą.

MECHANIZMY MOTYWACYJNE “POZA

RÓWNOWAGĄ”:

(1) ZDOLNOŚĆ

REAGOWANIA NA PODNIETY

 MECHANIZMY PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI:

Organizm ukierunkowuje czynności na środowisko pod

naciskiem

wewnętrznych potrzeb, których deprywacja wywołuje
napięcia.

• “POZA RÓWNOWAGĄ”:

Środowisko prowokuje aktywność dzięki stymulacjom:

(a) przyciągającym, dostarczającym przyjemności,

(b) odpychającym, pozwalającym uniknąć przykrości.

 Stymulacje zewnętrzne, które pociągają nazywamy

PODNIETAMI

Podniety szczególnie silne
nazywamy

POKUSAMI.

 Podniety zmysłowe są najbardziej pierwotnym źródłem
motywacji

wykraczającym “poza równowagę”:

nie są związane z

zaburzeniami

wewnętrznej równowagi i usuwaniem napięć, lecz z dążeniem
do

kontaktu z bodźcami zewnętrznymi, które mogą być źródłem

przyjemności

HEDONIZM

gr.hedone - rozkosz
pol. rozkosz - rzecz przyjemna, miła dla zmysłów ale i

„Sukces napawał go rozkoszą”

• ARYSTYP, filozof grecki (ok. 435 - ok.366 p.n.e. i

Cyrenaicy

DOBREM - przyjemność: rozkosz zmysłowa, cielesna,

własna, chwilowa

• EPIKUR, filozof grecki (341 - 270 p.n.e.) i Epikurejczycy

DOBREM - przyjemność: szczęście duchowe, moralne,

obejmujące siebie i innych, teraźniejszość, przeszłość i
przyszłość

PORÓWNANIE MECHANIZMÓW MOTYWACYJNYCH

HOMEOSTATYCZNO - POPĘDOWYCH I

PODNIETOWO - HEDONISTYCZNYCH

Wspólny „mianownik” :
afekt jako źródło motywacji

(-) 0
(+)

HOMEOSTATYCZNO
- POPĘDOWE

PODNIETOWO -
HEDONISTYCZNE

PORÓWNANIE MECHANIZMÓW MOTYWACYJNYCH

HOMEOSTATYCZNO - POPĘDOWYCH I

PODNIETOWO - HEDONISTYCZNYCH

HOMEOSTATYCZNO - PODNIETOWO -
POPĘDOWE HEDONISTYCZNE

- źródło Wewnętrzne - źródło Zewnętrzne

- negatywne napięcie afektywne - nadzieja na przyjemność zmysłową

- stan wzbudzony - stan antycypowany

- dążenie do redukcji napięcia - dążenie do pomnażania przyjemności

zmysłowej

- „popycha” - „przyciąga”

MODEL SYSTEMU

MOTYWACYJNO-EMOCJONALNEGO

(Buck 1999)

MOTYWACJA –

potencjalne źródło zachowania, związane

z
zachodzącymi automatycznie procesami
regulacji neurochemicznej

PROCESY EMOCJONALNE –

prowadzące do realizacji motywacji

•

EMOCJE I –

reakcje systemu autonomicznego /endokrynologicznego/
immunologicznego.

Funkcje: ADAPTACYJNO- HOMEOSTATYCZNE



EMOCJE II –

•

EMOCJE III

–

reakcje ekspresyjne.

Funkcje: KOMUNIKACYJNE

subiektywne doznania (odczucia).

Funkcje:

REGULACJA PODMIOTOWA

GŁÓWNE PYTANIA

O EMOCJE I MOTYWACJE W CYKLU

III WYKŁADÓW

GŁÓWNE PYTANIA

O EMOCJE I MOTYWACJE W CYKLU

III WYKŁADÓW

EMOCJE

1) Jak powstają nowe jakości emocji i
uczuć?

2) Co poza automatycznymi reakcjami
afektywnymi wyznacza nasze wartościowanie
świata i ustosunkowania wobec niego?

3) Od czego zależy możliwość samokontroli?

MOTYWACJE

(1) Co może być źródłem zachowań unikania i dążenia ku -
jeśli nie doznawanie przykrości i przyjemności (jeśli nie
przyjemność to - co wyznacza dążenia)?

(2) Co sprawia, że motywacje “wykraczają poza
równowagę”

(3) Jak powstają motywacje samokontroli?

(4) Jak powstają motywacje pozaosobiste?

GŁÓWNE PYTANIA

O EMOCJE I MOTYWACJE W

CYKLU III WYKŁADÓW

GŁÓWNE PYTANIA

O EMOCJE I MOTYWACJE W

CYKLU III WYKŁADÓW

POZIOMY REGULACJI

(wg. RADO)

Poziom I

(“HEDONISTYCZNY”)

Poziom podporządkowania zachowań
doraźnym stymulacjom zmysłowym i
doznaniom: przyjemności (dążenie ku) bądź przykrości (unikanie)

Poziom II

(“EMOCJI ZWIERZĘCYCH”)

Zdolność reagowania na bodźce zmysłowe
z dystansu: pochodzące z pamięci i antycypacji (możliwa ucieczka dzięki pamięci
doświadczeń i przewidywaniu możliwości powtórzenia się sytuacji). Zachowanie
podporządkowane afektom: przyjemności bądź przykrości – te ostatnie zróżnicowane
na strach (ucieczka), gniew (atak), smutek (pasywność)

POZIOMY REGULACJI

(wg. RADO)

Poziom III

(“MYŚLENIA EMOCJONALNEGO”)

Dalsze podporządkowanie zachowania emocjom, ALE dzięki zdolności MYŚLENIA

Poziom IV

(“MYŚLENIA AEMOCJONALNEGO”)

Związany z rozwojem intelektu i myślenia abstrakcyjnego. Pojawia się
zdolności:

(1) są one bardziej złożone (“mieszane” – jak wstyd, obawa, zazdrość),

(2) pojawia się możliwość wyparcia, samooszukiwania,

(3) możliwe są bardziej odległe antycypacje i planowanie zachowań (np. sposobów zniszczenia
wroga)

(1) rozumienia świata, opartego nie tylko o dane percepcyjne, ale i “wykraczającego
poza dostarczone informacje” (Bruner),

(2) dalekosiężnych antycypacji (przewidywań),

(3) organizowania działań niezależnie od nacisku afektów (formułowanie celów –
motywacje “zadaniowe”, “celowościowe”, “wzrostowe”)

(4) tolerancji na odroczenia
wzmocnień

KORA

WZGÓRZE

CIAŁO

MIGDAŁOWATE

REAKCJA

EMOCJONALNA

Rys. 1b

(za: LeDoux 1996)

POZNANIE A EMOCJE

* napięć emocjonalnych (dezorientacji, niepewności, dysonansu) ,

związanych z
brakiem informacji, ich wieloznacznością, niespójnością oraz

* motywacji do tendencyjnego selekcjonowania informacji, dla
redukcji tych
napięć

II. Udział świadomych procesów poznawczych
w powstawaniu emocji:

I. Struktury poznawcze jako źródło deprywacji:

(1) rola werbalizacji w wyznaczaniu intensywności emocji (badania Lazarusa),

(2) rola interpretacji w wyznaczaniu treści emocji (por.
Dwuczynnikowa teoria

emocji Schachtera),

(3) rola poznania w powstawaniu nowych jakości emocji (“emocji
mieszanych”)

POZNANIE A EMOCJE

III. Procesy poznawcze jako podstawa
formułowania

ocen - nowej kategorii procesów wartościowania

IV. Procesy poznawcze jako podstawa
samokontroli

(emocji i zachowania)

V. Procesy poznawcze jako źródło motywacji

(“motywacji wzrostu”)

Cel (lub funkcja)
zachowania

Poziom zjawiska

Mechanizm
zachowania

Reagować na bodziec

kierunkowy

Neuronalna kontrola
receptorów

Taksja

Odruch orientacyjny

Dowiedzieć się,
gdzie to jest

Kontrola receptorów
- uwaga

Dowiedzieć się, co jeszcze
tu jest

Reprezentacja
przestrzennej
organizacji
otoczenia

Dowiedzieć się, co
to jest

Reprezentacja
obiektów

Dowiedzieć się, jakie
to jest

Reprezentacja
ilościowych i
jakościowych cech
obiektów badanych

Dowiedzieć się więcej, nie
tylko o rzeczach

Abstrahowanie

Eksploracja motoryczna

Eksploracja percepcyjna

Reakcje badawcze

Ciekawość poznawcza

Rycina 9.1. Zachowania eksploracyjne oraz zjawiska pokrewne w ujęciu opartym na teorii poziomów integracji.

bodziec

pobudzenie poznanie

odczucie

FIGURA 3-4

Schachtera i Singera teoria wzmożonej percepcji

Schachter i Singer, podobnie jak Cannon twierdzili, że pochodne od
reakcji cielesnych sprzężenia zwrotne nie są wystarczająco
specyficzne, by zdeterminować to, jakie emocje odczuwamy w
danej sytuacji. Wyczuwali jednak, tak jak James, że one istotne
znaczenie. Ich pomysł opierał się na założeniu, że sprzężenie
wywołane pobudzeniem cielesnym jest dobrym wskaźnikiem tego,
iż zachodzi coś znaczącego, nawet jeśli niemożliwe jest precyzyjne
określenie tego procesu. Gdy już wykryjemy pobudzenie (dzięki
sprzężeniu zwrotnemu), mamy motywację do tego, by sprawdzić
okoliczności. Dokonujemy poznawczego oszacowania sytuacji, jako
źródła pobudzenia. Nazwanie pobudzenia determinuje zaś emocje,
jakie odczuwamy. Spostrzeżenia, według Schachtera i Singera,
wypełniają lukę pomiędzy niespecyficznym sprzężeniem zwrotnym
a odczuciami

[za :LeDoux 1996 str. 48]

STEREOTYPY I
UPRZEDZENIA

UPRZEDZENIA -

wzorce automatycznego, afektywnego reagowania na
dowolny, minimalny sygnał wzbudzający reprezentację
obiektu (

sygnał podprogowy lub nadprogowy: zmysłowy, etykietka słowna, symbol

)

STEREOTYPY -

schematy wiedzy sztywne (nie podlegające zmianom pod
wpływem nowych informacji)

UPRZEDZENIA A STEREOTYPY

Uprzedzenia wyzwalają reakcję na obiekt wyprzedzające
przetwarzanie informacji o nim - w konsekwencji wyznaczają
przebieg procesów poznawczych:
- narzucają jednorodność i zgodność afektywną i tym samym
- powodują usztywnienie się schematu

INTELEKT W PROCESACH

WARTOŚCIOWANIA

PIAGET Jean (1967):

intelekt – przejawiający się m. in. zdolnością

 różnicowania (pojęć, perspektyw),

 decentracji (przenoszenia uwagi, zmiany punktu widzenia),

 rozumienia

jest podstawą rozwoju społecznego i uczuciowości.

“ Na pierwszy rzut oka wydaje się, że życie afektywne ma charakter czysto intuicyjny
i że jego spontaniczność wyklucza wszystko, co przypominałoby operowanie inteligencją.

W rzeczywistości jednak, ta romantyczna teza jest prawdziwa jedynie dla okresu
wczesnego dzieciństwa. Uczuciowość jest niczym bez inteligencji, która podsuwa jej
środki i rozjaśnia cele”.

KOHLBERG Laurence (1969) –

koncepcja stadiów rozwoju zdolności

ROZUMOWANIA moralnego (oparta o koncepcję Piageta stadiów rozwoju
intelektualnego)

OCENA

to wynik procesów wartościowania, wyrażający się w postaci sądu
opartego o przesłanki zwerbalizowane.

EMOCJE

to procesy wartościowania, przejawiające się

REAKCJAMI AFEKTYWNYMI lub OCENAMI

względem stymulacji wszelkiego rodzaju,

pochodzących ze źródeł

zmysłowych bądź symbolicznych – doraźnych, pamięciowych lub
antycypowanych.

Procesy te mają swoje atrybuty

- fizjologiczne
- ekspresyjne
- poznawcze
- behawioralne

W obszarze TRWAŁYCH DYSPOZYCJI emocje mają postać wzorców
reagowania afektywnego oraz przekonań, dotyczących tego co w
rozmaitych obiektach i stanach rzeczy (aktualnych, przeszłych i
przyszłych) pozytywne, a co negatywne. Przekonania mogą być oparte o
afekt bądź też o system wartości, pochodny od rozumienia dobra i zła.

KOŁOWY MODEL

STRUKTURY WARTOŚCI

wg. wielokulturowych badań S.

Schwartza (1994)

Pozycja
społeczna

Własne
sprawstwo

Porządek
społeczny

Autonomia
emocjonalna

Harmonia

Autonomia
intelektualna

Więzi
partnerskie

PRZYKŁADY:

Porządek społeczny

(dyscyplina, wzajemność usług)

Pozycja społeczna

(być zamożnym, mieć wpływy)

Własne sprawstwo

(być sprawnym, mieć sukcesy)

Autonomia emocjonalna

(ekscytujące życie, radość życia)

Autonomia intelektualna

(otwarty umysł, kreatywność)

Więzi partnerskie

(odpowiedzialność, lojalność)

Harmonia

(pokój na świecie, ochrona środowiska)

KOŁOWY MODEL

STRUKTURY WARTOŚCI

wg. wielokulturowych badań S.

Schwartza (1994)

STANDARDY OCENIANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

Definicja

Standardy oceniania to wyartykułowane kryteria wartościowania.

Funkcje

Standardy takie leżą u podstaw formułowania przez nas s ą d ó w
o rzeczywistości (o świecie i o sobie samym).

Geneza

Standardy mogą mieć genezę afektywną bądź intelektualną:

w uzasadnianiu ocen odwołujemy się do kryteriów, które uprzednio
wyartykułowaliśmy kierując się:

(1) emocjonalnym doświadczeniem bądź

(2) wiedzą i przemyśleniami.

Oparte są o osobiste doświadczanie

Wykraczają poza

doświadczanie

o to, co człowiek widział, słyszał są oparte o wiedzę o stanach rzeczy i
dotykał itd. oraz możliwych sytuacjach oraz
odczuł jako przyjemne bądź przykre, o rozumienie dobra i zła
normalne bądź nienormalne

Język doznań i odczuć:

Język z użyciem pojęć

abstrakcyjnych:

dobre to, co smaczne, pachnące, dobre to, co np. postępowe,
sensowne,
wygodne, akceptowane przez opinię, twórcze, konstruktywne,
szlachetne,
typowe, dające siłę, moc, wpływy demokratyczne,
wynegocjowane

STANDARDY OCENIANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

Podstawowe różnice

STANDARDY O GENEZIE

AFEKTYWNEJ INTELEKTUALNEJ

KATEGORIE

STANDARDÓW OCENIANIA

(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)

GENEZA

STANDARDY

AFEKTYWNE INTELEKTUALNE

(PREFERENDA) (DISCRIMINANDA)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------

I. FUNCKJONOWANIE

ORGANIZMU

ORGANIZMALNO -

(1) (2)

HEDONISTYCZNE

II. FUNKCJONOWANIE
SPOŁECZNE

NORMATYWNE (3) (4)

III. FUNKCJONOWANIE
POZNAWCZE

A . POZNAWCZO

(5) (6)

PRAGMATYCZNE

B. AKSJOLOGICZNE (7) (8)

Preferenda: wiedzieć co się woli
Discriminanda: rozróżniać dobro - zło, rozumieć dlaczego coś
się woli

ŹRÓDŁA STANDARDÓW

OCENIANIA

(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)

ORGANIZMALNO- HEDONISTYCZNE

1) doznania zmysłowe i odczucia
(smaczna potrawa, wygodny samochód, przystojny partner)
2) wiedza o organizmie i świecie materialnym
(zdrowa potrawa, samochód o bezpiecznych parametrach,
partner bez uzależnienia nikotynowego, sprawny fizycznie)

II.

NORMATYWNE

3) wzorce zachowań społecznych i doświadczenia związane ze
wzmocnieniami
(uznane nakazy: smucić się w Wielki Piątek, nie wprowadzać
eutanazji, okazywać szacunek starszym)
4) przemyślenia dotyczące norm społecznych
(a przecież Hiszpanie w Wielki Piątek się weselą, eutanazja to
sposobność poważnych nadużyć, niektórzy starcy zasługują na
wielki szacunek)

III.

POZNAWCZE

ŹRÓDŁA STANDARDÓW

OCENIANIA

(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)

A. POZNAWCZO-PRAGMATYCZNE

5) zapis tego co naoczne
(Słońce kręci się wokół Ziemi, ktoś zachowuje się dziwacznie, jest oczywiste jaki będzie
bieg zdarzeń)

6) koncepcje: wyjaśnienia, przewidywania
(Ziemia kręci się wokół Słońca, ów człowiek zachowuje się niekonwencjonalnie, z
fantazją,
przyszłość nie jest do końca przewidywalna)

B. AKSJOLOGICZNE

7) niejasne poczucia dotyczące wartości
(dobry człowiek bo mi współczuł, wolność bo mogę zawsze robić to co chcę)

8) pojęcia moralne i wyartykułowane ideały
(dobry człowiek bo rozumie sens sprawiedliwości, wolność można zdefiniować jako
niezależność od własnych popędów)

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA:

Charlotte BUHLER (1968)
Abraham MASLOW (1970)

Powinniśmy rozróżniać pomiędzy:

POTRZEBAMI a CELAMI.

Obydwa te pojęcia dotyczą motywacji, ale
każde z nich odnosi się do motywacji innego
rodzaju.

Potrzeby

- wynikają z pewnych braków,

powodujących powstawanie napięć, a te
popychają
do działań - punktem dojścia działań jest
złagodzenie nacisku potrzeby lub jej
zaspokojenie.
[MASLOW: potrzeby fizjologiczne,
bezpieczeństwa, miłości i przynależności,
aprobaty]

NATOMIAST

cel

to zamiar - to jest świadomie

antycypowany stan rzeczy, jaki człowiek
wymyślił i pragnie zrealizować. Formułowanie
celów może mieć charakter mniej lub bardziej
twórczy.
[MASLOW: dążenie do samorealizacji, do wiedzy i
rozumienia, do prawdy i piękna]

BUHLER: 4 rodzaje tendencji motywacyjnych
(“zaprogramowanych genetycznie lub przez
doświadczenie” bądź twórczych)

(1) utrzymanie wewnętrznego ładu
biologicznego
(2) zaspokojenie potrzeb emocjonalnych
(3) realizacja nowych, obmyślonych celów
(4) dążenie do samoograniczania
(samokontroli)

CEL

to rodzaj motywu, mającego postać wyartykułowanej
wizji wyniku planowanej czynności

MOTYWACJE

to procesy ukierunkowania wszelkich czynności –
realnych bądź symbolicznych, pochodne od procesów
wartościowania (tj. reagowania afektywnego bądź
oceniania), mające postać odruchowo-automatyczną bądź
wolicjonalną

W obszarze

TRWAŁYCH DYSPOZYCJI

motywacje mają

postać systemu potrzeb (popędów pierwotnych lub
wtórnych) bądź celów.

WARTOŚCI JAKO PODSTAWA

UCZUĆ

UCZUCIA

to świadome, wynikające z rozpoznania cech obiektu oraz ocen opartych o

wyartykułowane standardy wartościowania, względnie trwałe ustosunkowania wobec świata.

Na tak zdefiniowane uczucia składają się

(1) treści poznawcze, wynikające z obserwacji obiektu,

(2) oceny wynikające z odniesienia obserwacji do standardów oceniania,

(3) powiązane z ocenami afekty

Dla przykładu,

miłość

to wynik poznania obiektu, określonego wartościowania

go i emocji takich jak podziw, zachwyt, szacunek. Natomiast

stan zakochania

wynik automatycznego reagowania afektywnego, który może, ale nie musi
przekształcić się, czy wynikać z miłości

WARTOŚCI I CELE JAKO PODSTAWA

DZIAŁAŃ

Źródłem motywacji mogą być nie potrzeby (konieczności), lecz

CELE

– wizje pewnych stanów rzeczy.

Źródłem motywacji celowościowych są

wartości

: ideały – obmyślone czy wymyślone -

samodzielnie lub przez innych- stany rzeczy, zdefiniowane konkretnie (“mieć dzieci”) lub
abstrakcyjnie (“żyć w harmonii ze światem”).

Umiłowane przez daną osobę wartości to

wartości osobiste.

Są one podstawą formułowania standardów oceniania i celów oraz
motywacji do
ich realizowania.

Źródłem napięcia motywacyjnego jest

dostrzeżona rozbieżność

stanów rzeczywistych oraz wizji stanów idealnych. Rozbieżność

JA-realne i JA-idealne

(a także świat realny i świat idealny) to potężne źródło motywacji

EMOCJE

MOTYWACJE

PROCESY

WARTOŚCIOWANIA

UKIERUNKOWANIA

CZYNNOŚCI

I. ODCZUWANA

przyjemność

przykrość

zbliżanie

unikanie

II. UZNAWANE

wartości

cele : dążenia oparte o
programy działań

m = f (N x WG x
Prs)

„Wzór na motywację”:

PROCESY SAMOKONTROLI

(na podstawie: Kofta 1978)

Definicja:

Samokontrola to inicjowany przez podmiot proces, za pośrednictwem

którego chce on osiągnąć zbieżność między własnym funkcjonowaniem a
standardami wewnętrznymi (osobistymi) bądź zewnętrznymi
(nieosobistymi).

Atrybuty:

Samokontrola to proces

regulacji nieautomatycznej, świadomej i refleksyjnej
o genezie kulturowej i charakterze osobistym, podmiotowym
zależny od rozwoju poznawczych reprezentacji własnej osoby, języka i
standardów oceniania
oparty o mechanizmy wolicjonalne, definiowanie celów i programowanie
sposobów ich realizacji
dotyczyć może przyszłości (mechanizmy antycypacyjne)

Przebieg:

1) samoobserwacja lub antycypowanie możliwych zdarzeń i własnych
reakcji
2) porównanie informacji “o stanie rzeczy” ze standardami
3) zaangażowanie emocjonalne i wola zmiany
4) wybranie programu realizacji
5) realizacja zamierzeń i obserwowanie efektów

AFEKT I INTELEKT

ZACHOWANIA

POZAOSOBISTE

EMPATIA EMOCJONALNA

–

reakcje afektywne

automatyczne - syntoniczne (współodczuwanie)

EMPATIA POZNAWCZA

– dostrzeganie i rozumienie

perspektywy innego człowieka

EGOCENTRYZM DZIECIĘCY

niezdolność dostrzeżenia

nieświadomość istnienia perspektyw innych niż własna

EGOCENTRYZM

–

koncentracja uwagi na sobie

ALLOCENTRYZM

–

koncentracja uwagi na innym

EGOIZM

–

przedkładanie interesu własnego nad cudzy

ALTRUIZM

– przedkładanie interesu cudzego nad

własny

ZACHOWANIA PSEUDOPROSPOŁECZNE

–

zachowania na rzecz innych, poprzedzone
oczekiwaniem za nie dla siebie jakiejś nagrody
zewnętrznej

ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE

– zachowania na

rzecz innych, oparte o mechanizmy wewnętrzne
(por. następna plansza)

AFEKT I INTELEKT

ZACHOWANIA

POZAOSOBISTE

MECHANIZMY WEWNĘTRZNE

ZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCH

(na podstawie: KARYŁOWSKI J. 1982)

1) dostrzeżeniem sytuacji innego, odbiegającej od pożądanej,

ENDOCENTRYCZNE – poprzedzone:

EZGOCENTRYCZNE - poprzedzone

1) dostrzeżeniem sytuacji innego, odbiegającej od pożądanej,

2) wizją sytuacji dla innego lepszej i koncentracją na własnej wobec niego powinności,

3) wzbudzeniem motywacji powiązanej z oczekiwaniem dla siebie nagrody wewnętrznej
(w postaci spełnienia oczekiwań co do samego siebie)

2) wizją sytuacji dla innego lepszej i koncentracją na programie możliwych działań,

3) wzbudzeniem motywacji powiązanej z oczekiwaniem nagrody w postaci
poprawy
sytuacji innego.

MECHANIZMY WEWNĘTRZNE

ZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCH

(na podstawie: KARYŁOWSKI J. 1982)

W przypadku mechanizmów

ENDO

uwaga

skoncentrowana jest
(1) na INNYM,
(2) na JA oraz
(3) na nagrodzie dla JA.
W przypadku mechanizmów

EGZO

uwaga

skoncentrowana jest
(1) na INNYM oraz
(2) na nagrodzie dla INNEGO.
Oczekiwanie nagrody dla JA nie jest
warunkiem koniecznym wzbudzenia motywacji
(nagroda taka może się pojawiać ex post jako
satysfakcja z siebie).

ENDOCENTYCZNE :

Koncentracja na

sytuacji

INNEGO

Koncentracja na

standardach

Koncentracja na

sytuacji

INNEGO

Koncentracja na

standardach

POZA - JA

Zachowanie

prospołeczne

Zachowanie

prospołeczne

Rycina 11.1

Zróżnicowanie źródeł dwóch typów orientacji prospołecznej

DWA SYSTEMY

WARTOŚCIOWANIA

AUTOMATYCZNY - REFLEKSYJNY

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Funkcjonalnie związane głównie z ośrodkami

podkorowymi i półkulą prawą - korowymi i półkulą lewą

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

automatyczny - przemyślany

obywający się bez świadomości - oparty o świadomą uwagę
szybki - operujący dłużej
holistyczny - analityczny
paralelny - sekwencyjny
“czarno-biały” - złożony
subiektywnie pewny - pewność stopniowalna
trudny do werbalizacji - związany z
artykułowaniem

------------------------------------------------------------------------------------

REFLEKS -

odruch:

przebiegająca bez pośrednictwa świadomości reakcja

organizmu na pobudzenie centralnego układu nerwowego określonym
bodźcem

REFLEKSJA

– rozmyślanie,

rozważanie połączone z analizą, wyjaśnianiem,

tłumaczeniem oraz przewidywaniem

DWA SYSTEMY

MOTYWACYJNE

AUTOMATYCZNY - REFLEKSYJNY

Odruchowy Przemyślany

Obywający się bez świadomości Wymagający świadomości

Oparty o afekt Oparty o oceny

Trudny do werbalizacji Oparty o werbalizacje

Szybki Wymagający czasu dla

sformułowania celu

Silna determinacja zachowania Większa podatność na
samokontrolę

Silne napięcia w przypadku Zdolność

konfliktu motywów przedefiniowania celu

Niejasność co do źródeł Pewność co do źródeł

własnych zachowań własnych zachowań

WŁAŚCIWOŚCI dwóch

systemów REGULACJI

REGULACJA AUTOMATYCZNA

POZYTYWNE

Nacisk korzystny adaptacyjnie (przełamywanie pasywności)
Szybkość reagowania
Uproszczony mechanizm: oszczędność energii
Orientacja poza uwagą (uwalnianie zasobów uwagi)
Intuicja (wiedza mimo woli, bezwysiłkowa)

NEGATYWNE

Dezorientacja (samooszukiwanie, nietrafne rozpoznania, mylne intuicje)
Holistyczność wartościowań: niemożność stopniowania, relatywizowania
Irracjonalność (myślenie nielogiczne, wyznaczone przez afekt i intuicje)
Brak poznawczej kontroli (wglądów w przebieg procesów)
Trudności w kontroli sprawczej (w panowaniu nad własnymi reakcjami)

REGULACJA REFLEKSYJNA

POZYTYWNE

Racjonalność (odwoływanie się do informacji i przetwarzanie logiczne)
Orientacja precyzyjna + myślenie perspektywiczne, przewidywania
Relatywność ocen (np. własnego nieszczęścia) + uniwersalizm wartości
Uprzedmiotowienie siebie (dystans, autokrytycyzm, samokontrola,
pokora)
Przejmowanie perspektywy innego (rozumienie, tolerancja, przebaczanie)

NEGATYWNE

Energo- i czasochłonność
Ograniczony dostęp do przesłanek (do wiedzy)
Zależność od woli (gdy brak motywacji) i wartości (gdy są destruktywne)
Zależność od sprawności intelektu (w tym, chwilowej)
Podatność na afekt (gdy obniża racjonalność)

WŁAŚCIWOŚCI dwóch

systemów REGULACJI

EMOCJE:

PROCESY WARTOŚCIOWANIA

ATRYBUTY INDYWIDUALNE

ATRYBUTY

GATUNKOWE, UNIWERSALNE

NIEŚWIADOME

ŚWIADOME

odczucia

afekty podprogowe i

nadprogowe poza uwagą

oceny i sądy

emocje wyparte,

oparte o zniekształcenia

poznawcze

3 4

1 2

MOTYWACJE:

PROCESY KIERUNKOWANIA

CZYNNOŚCI

INDYWIDUALNE

UNIWERSALNE

OBRONNO-

ADAPTACYJNE

TRANSGRESYJNE

WZROSTOWE

deprywacyjne

wtórne

celowościowe

wolicjonalne

homeostatyczno -

popędowe

podnietowo -

hedonistyczne

3 4

1 2

REGULACJA AUTOMATYCZNA:

NIEKTÓRE SKUTKI

NEGATYWNE

Zdeterminowanie zachowania przez nacisk popędów (gromadzenie
zapasów, barykadowanie się, samobójstwa z miłości, przymus osiągnięć,
rywalizacja, ingracjacja, konformizm)

POPĘDY

 Brak tolerancji na odraczanie wzmocnień (działania impulsywne bez względu
na
skutki, zwracanie na siebie uwagi za wszelką cenę, przemoc, gwałt – “Każdy
może zabić”)

AFEKTY

 Niepohamowane przeżycia strachu, smutku, wściekłości, zazdrości, pragnienia
zemsty - emocje “holistyczne”, “bezkresne”

 Niemożność włączenia emocji o znaku przeciwnym

 Podatność na wpływy afektu z dowolnego źródła (asymilacyjne, bądź przeciwne - kontrastowe)

 Tendencyjne przetwarzanie informacji o własnej osobie (samooszukiwanie)

 Uprzedzenia (dogmatyzm, fanatyzm, traktowanie innych apersonalnie, spiskowe koncepcje
świata)

 Inne trwałe następstwa, jak fobie, choroby psychosomatyczne

REGULACJA AUTOMATYCZNA:

NIEKTÓRE SKUTKI NEGATYWNE

(c.d.)

PODNIETY

 Podatność na działanie podniet bez kontroli – aż do wyczerpania,
uzależnień, samozniszczenia (objadanie się, używki, hazard)

 Konieczność przeciwstawiania się, oddalania się od podniet (diety,
różne formy narzuconej abstynencji – alkoholowej, seksualnej itd.)

•

DEFICYTY INFORMACYJNE

 Napięcia i brak tolerancji na niedostępność informacji, na niejasności,
niezgodności, sprzeczności

 Skłonność do pośpiesznego redukowania niepewności - wypełniania luk
informacyjnych, (konfabulacje: zmyślenia), usuwania wieloznaczności
(nietrafne dopowiedzenia), sprzeczności (selektywne odrzucanie informacji
niezgodnych z posiadanymi)

 Sztywność struktur poznawczych i przekonań

REGULACJA AUTOMATYCZNA:

NIEKTÓRE SKUTKI NEGATYWNE

(c.d.)

“Bakcyl władzy”

Opowieść uczestnika dramatycznych wydarzeń w
Gdańsku
w grudniu 1970:

Trzeci dzień wydarzeń, po opłakiwaniu przez weekend
pierwszych
ofiar
śmiertelnych. Zmierzający do pracy stoczniowcy zostają
szczelnie
otoczeni przez
uzbrojoną “po zęby” milicję. Ktoś intonuje i po chwili

wszyscy strajkujący śpiewają “Jeszcze Polska”. I nagle,
gdy dochodzi
do słów “Marsz, marsz Dąbrowski” – tłum rusza...

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86
Slide 87
Slide 88
Slide 89

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
emocje i motywacje
14 Emocje i Motywacje wykład5
Emocje i motywacje podrecznik opracowanie Strelaua
NOTATKI Emocje 5, Psychologia 1rok, Emocje i motywacja dr Tomasz Czub - wykłady, Emocje i motywacja
MIŁOŚĆ - rodzaje 2, Emocje i motywacja
Stres i radzenie sobie, Emocje i motywacja
sylabus-emimot, emocje i motywacje
16 Emocje i motywacje wykład 4
MIŁOŚĆ - definicja 1, Emocje i motywacja
Emocje i motywacje, psychologia(1)
afektywnosc, ★ Studia, Psychologia, Emocje i motywacje
EMOCJE I MOTYWACJE 3 ściąga
Emocje i motywacje 14 ściąga 1
17 Emocje i Motywacje wykład 6
Kwestionariusz do mierzenia motywacji osiagniec, Emocje i motywacja
opracowane-EMOCJE I MOTYWACJE, Psychologia II semestr, Emocje i motywacja
Emocje i motywacja - ćwiczenia (mgr Tomasz Jarmakowski) - skrypt, Emocje i motywacje

więcej podobnych podstron