OD JA DO ZACHOWANIA: DŁUGODYSTANSOWE

DĄŻENIA A CELE DZIAŁAŃ

 Cele działań różnią się na wielu wymiarach:

 
(1)  stopień

trudności

(wyzwanie)

 
(2) 

treść

(osiąganie nagród vs. unikanie strat; nabywanie

nowych umiejętności vs. jak najlepsze wykorzystanie

umiejętności wcześniej nabytych)

 
(3)  cele

odległe

vs. cele

krótkodystansowe

 
(4)  cele

szerokie

vs. cele

wąskie

 
(5)  cele mogą tworzyć

struktury hierarchiczne

: cele

doraźne (np. "opalić się") mogą służyć celom bardziej

odległym (np. "zrobić dobre wrażenie na pierwszej

randce"), a te z kolei - ważnym dążeniom życiowym (np.

"mieć stałego partnera", "założyć rodzinę").

 
(6)  

stopień uświadomienia

(cele w pełni artykułowane vs.

cele wzbudzane przedświadomie - J. Bargh)

Ważniejsze ustalenia empiryczne:

(np. Locke & Latham,

1990

; Locke i in., 1981; Bandura &

Schunk; 1981)

 
 
Generalnie rzecz biorąc, cele

„ambitne”

(challenging)

pobudzają do bardziej intensywnych działań i podnoszą

poziom wykonania zadań.

 
 
Cele bardziej

specyficzne

(kiedy kryterium osiągnięcia celu

jest jasno sprecyzowane) - motywują do lepszych wyników,

niż cele mniej specyficzne (np. "postarać się jak najlepiej").

 
 
Cele

proksymalne

(bliskie) silniej motywują niż cele

dystalne. Dlatego też zadanie odległe - podzielone na

odcinki (cele pośrednie) - jest lepiej wykonywane, niż

zadanie nie podzielone na takie odcinki.

Jednak: jeżeli ludzie okazują w punkcie wyjścia duże

zainteresowanie

daną aktywnością (motywacja

wewnętrzna wysoka) - ustanawianie celów odległych
może lepiej podtrzymywać to zainteresowanie niż
ustanawianie celów krótkoterminowych.

 
 

Moderatory efektów ustanawiania celów:

 
Wymagające (challenging) cele nie zawsze podnoszą

motywację do działania. Ważne moderatory:

(1)   

Złożoność zadania

.

 

W zadaniach

prostych

- ustanowienie celu zwiększa

wysiłek i podnosi wykowanie. W zadaniach

złożonych

-

niekiedy efekty paradoksalne (pogorszenie wykonania).

Silnie motywujący cel może zakłócać procesy "chłodnej"
analizy wymogów zadania, niezbędne do osiągnięcia sukcesu.

 

(2)  

Informacja zwrotna

(feedback)

Wymagające cele pobudzają motywację (i podnoszą

poziom wykonania) o tyle, o ile ludzie uzyskują

informację zwrotną o cząstkowych wynikach

swoich

działań.

Stwierdzono w licznych badaniach, że jeżeli takiej informacji
zwrotnej nie ma, samo ustanawianie ambitnych celów nie
modyfikuje wykonania.

 

Koncepcja projektów osobistych Little’a.

Projekt osobisty - seria działań zmierzających do

osiągnięcia celu (od „zrobienia zakupów” do

„odzyskania niepodległości”)

Metoda badania - idiograficzna

- faza generowania projektów osobistych

.

Badani proszeni są o podanie wszystkich

ważnych dla nich celów lub zadań, które chcą

zrealizować), np. takich jak:
Pójść z kimś do kina
Zrozumieć swojego chłopaka
Zrzucić zbędne kilogramy
Zostać psychologiem itp.

- faza samooceny projektów osobistych.

Badani proszeni są o ocenę własnych
projektów pod różnymi względami, takimi jak:
Znaczenie (ważny czy nieważny)
Stopień trudności
Stopień przyjemności towarzyszący jego
realizacji
Postępy w realizacji
Poziom stresu związany z jego realizacją
Pozytywne lub negatywne skutki
Stopień, w jakim jego realizacja wspomaga
lub

zakłóca realizację innych projektów

itp.

Niektóre ustalenia:

Generalne

zadowolenie z życia

– wysoki

poziom kontroli nad realizacją projektów,

znaczne postępy w realizacji, niski stres.

Wysoki poziom

neurotyzmu

- stres,

trudności, negatywne skutki, brak kontroli i

postępów;

Wysoki poziom

sumienności

– przyjemność,

poczucie panowania, znaczne postępy.

Generalnie – dążenia tworzą złożoną sieć

wzajemnie ze sobą powiązanych

konstruktów.

FUNKCJE CELÓW DYSTALNYCH (DĄŻEŃ):

Wybór

celów proksymalnych

Wytrwałość

w realizacji celów proksymalnych

Subiektywne

znaczenie

ich realizacji

Fantazjowanie i planowanie
Zadowolenie

z życia

 
 

TREŚĆ DĄŻEŃ (CELÓW DYSTALNYCH) A ADAPTACJA

(Emmons, 1996)

Dążenia dotyczące

bliskości

(intimacy strivings)

Dążenia do

władzy i osiągnięć

Motywacja

wewnętrzna

vs. motywacja

zewnętrzna

(intrinsic vs. extrinsic motivation)

Dążenia „ku” vs. dążenia „od”

(approach vs.

avoidance

goals)

FORMALNE CECHY CELÓW A ADAPTACJA

Poziom

specyfikacji

celów (Emmons, 1996)

Punktowy vs. przedziałowy

charakter celów

(Wieczorkowska, 1992)
 

INTEGRACJA DĄŻEŃ: Kongruencja i koherencja

(Sheldon & Kasser, 1994)

 

Kongruencja

– to stopień autonomii dążeń: Tym większa,

- im bardziej dążenia jednostki są dla niej osobiście

interesujące,

ważne i wartościowe

, i

- im mniej postrzeganej presji

na ich realizację ze strony sił

interpersonalnych (innych osób) bądź intrapersonalnych (np.

popędów).

Koherencja

–

wertykalna

(stopień, w jakim cele

proksymalne służą celom dystalnym), oraz

horyzontalna

(stopień, w jakim zaangażowanie w realizację danego celu

wspomaga realizację innego celu na zbliżonym poziomie

specyfikacji).

PROCESY PODMIOTOWEJ KONTROLI

 

1. ROLA ORIENTACJI NA DZIAŁANIE (KONTROLĘ)

 

Siła woli a orientacja na działanie: koncepcja

Rubikonu psychologicznego (H. Heckhausen).
Teorie P. Gollwitzera i J. Kuhla.

 
Fazy aktywności:

Faza przeddecyzyjna
Faza przeddziałaniowa
Faza działania
Faza podziałaniowa

Stan deliberacyjny a stan implementacyjny

.

Przejście z fazy deliberacji do implementacji intencji

a:

zmiany specyficzne

(afektywne i poznawcze

faworyzowanie wybranej opcji, wyłączanie
alternatywnych kierunków działania)

 

zmiany niespecyficzne

(iluzja kontroli, wzrost

samooceny,

przyrost nierealistycznego optymizmu)
 

Czemu służy stan implementacyjny

(orientacji na

działanie)?
Podjęcie działania
Podtrzymanie aktywności
Zakończenie aktywności

2. INNE PROCESY SŁUŻĄCE PODTRZYMANIU ORIENTACJI NA

KONTROLĘ:

 

Procesy

identyfikacji własnego działania

(Vallacher & Wegner,

1987).

 

Każde nasze działanie może być identyfikowane (kategoryzowane)

na wiele sposobów i na wielu poziomach (od konkretnego – ruchów

- do bardzo abstrakcyjnego - celów).

 

Konsekwencje wysokiego poziomu identyfikacji działania

:

- zachowanie płynne i zintegrowane

- znaczna odporność na zewnętrzne zakłócenia
- poczucie panowania i dobry nastrój

 

Konsekwencje niskiego poziomu identyfikacji działania:

- niski stopień organizacji działania

- duża podatność na dystrakcję
- brak poczucia panowania
- negatynwe emocje (lęk, rozdrażnienie)

 
Konkluzja:

Wysoki poziom identyfikacji własnego działania sprzyja

podtrzymaniu orientacji na kontrolę

.

Zaangażowanie umysłu (mindfulness) a "bezmyślność”

(mindlessness)

- koncepcja E. Langer (1989).

Procesy naprzemienne.
 
Zaangażowanie umysłu – w sytuacjach

nowych,

wymagających twórczej adaptacji.

W tym stanie

psychologicznym:

-     wzrost wrażliwości percepcyjnej na zróżnicowanie i

nietypowość obiektów,

-     zastanawianie się,
-     dokonywanie nowych rozróżnień pojęciowych.

-  
Bezmyślność (stan zredukowanej aktywności poznawczej) –

dominuje przy wykonywaniu

dobrze znanych, rutynowych

czynności

. W tym stanie psychologicznym. W tym stanie

psychologicznym:

-    zredukowanie świadomej, kontrolowanej aktywności

poznawczej,

-    niedostrzeganie zdarzeń nietypowych
-   automatyczne stosowanie wcześniej nabytych kategorii

poznawczych i programów czynności

 Konkluzja:

zaangażowanie myślowe sprzyja utrzymaniu

orientacji na działanie i rozwiązywaniu zadań osobistych.

3. NASTĘPSTWA DEPRYWACJA KONTROLI

 

Pozytywne następstwa deprywacji kontroli

: (Brehm,

Pittman, Taylor)

  
-        

procesy reaktancji:

zagrożenie wolności wyboru podnosi atrakcyjność
zakazanej opcji, zwiększa skłonność do podejmowania
działań zagrożonych eliminacją, i wzbudza wrogość wobec
źródła ograniczenia wolności

   
-        

pobudzenie motywacji do kontroli:

wzrost wysiłku poznawczego, przestawienie się z
heurystycznych na systematyczne strategie pobierania i
przetwarzania informacji.

  
-         Wzbudzenie procesów

adaptacji poznawczej do

zagrożenia:

próba zrozumienia sytuacji (m.in. analiza przyczyn utraty

kontroli), odbudowa zaufania do siebie, wypróbowywanie
strategii kontrolujących.

Negatywne następstwa deprywacji kontroli:

 

wyuczona bezradność

(Seligman):

wystąpienie deficytu poznawczego, motywacyjnego, i

afektywnego;

 

orientacja na stan

(Kuhl):

wystąpienie tzw. zdegenerowanej intencji + ruminacje (nie

możemy „odkleić się” od negatywnych doświadczeń):

utrudnienie wejścia w orientację na działanie.

 

wyczerpanie poznawcze

(Kofta & Sędek):

deficyt twórczej aktywności zadaniowej (np. generowanie

hipotez) + ograniczenie dostępnych zasobów poznawczych

– utrudnienie realizacji bardziej złożonych czynności i

operacji umysłowych.

  

Od czego może zależeć wystąpienie pozytywnych lub

negatywnych skutków deprywacji kontroli?

-         czas trwania deprywacji
-         czy występuje poczucie beznadziejności wysiłków?
-         Czynniki osobowościowe (np. stabilne przekonania na

temat natury ludzkiej inteligencji, por. Dweck).

KONCEPCJA CAROL DWECK (1990)

 
 

CELE A KONTROLA DZIAŁANIA

: Przekonania o naturze

inteligencji, rodzaj celów, a zachowanie w sytuacjach

edukacyjnych

  
Dwa style reagowania na trudności (np. niepowodzenia) u

dzieci szkolnych:

 

styl bezradny

(helpless style): W reakcji na trudności:

- negatywne samooceny ("Nie jestem w tym dobry", "To mój

błąd");

- doznawanie nudy, niepokoju, awersji wobec zadania.
- traktowanie trudności jako porażek - wskaźników braku

zdolności; trudności jako źródło negatywnych prognoz na

przyszłość;

 

styl zaradny

(mastery-oriented style): W reakcji na

trudności:

- pozytywne samooceny ("Zrobiłem to przedtem, zrobię to znowu”
- doznawanie pobudzenia, zainteresowanie zadaniem (pobudzenie

motywacji wewnętrznej)

- traktowanie trudności jako wyzwania - czasowego kłopotu, który

jest doskonałą okazją do nauczenia się czegoś

PRZESŁANKI: różna koncepcja inteligencji i

różne cele

 
 
bezradni - widzą inteligencję jako

niezmienny byt

(entity beliefs)

 
zaradni - widzą inteligencję jako

coś co podlega

rozwojowi

(incremental beliefs)

 
 
 
Dla osoby bezradnej - celem jest spełnienie określonego

standardu wykonania

(performance goals)

 
dla osoby zaradnej - celem jest

rozwój

własnych

kompetencji - zdolności, umiejętności (learning goals)

Charakter celów edukacyjnych

Spełnić określone

Nauczyć się

wymiary różnic

kryterium wykonania czegoś nowego

----------------------------------------------------------------
Ogólny pogląd na Są czymś

Są czymś co

naturę zdolności niezmiennnym,można rozwijać,

danym raz

podnosić na wyższy

na zawsze

poziom

 
Typ reakcji na Orientacja

Orientacja

trudności w nauce bezradnościowa

zaradnościowa

 

sposób trakto- zagrożenie

wyzwanie

wania trudności

 

wytrwałość

mała duża

 

emocje

lęk, napięcie ciekawość, ożywienie

 

atrybucja

do braku zdolności

do braku wysiłku

trudności

 

rodzaj

motywacja

motywacja

motywacji

zewnętrzna

wewnętrzna