Slajd 1

Reakcje psychologiczne i

psychopatologiczne

ofiar katastrof , klęsk żywiołowych i

nagłych

zdarzeń



Katastrofa to”…nagłe, silne zdarzenie,

poważnie obciążające adaptacyjne możliwości

narażonych na tego typu zjawisko ludzi…”

/Lazarus i Cohen/.



Wg DSM- IV katastrofą jest zdarzenie, które

wiąże się zagrożeniem życia własnego lub

bliskich osób, czemu towarzyszy przekonanie o

bezradności, ograniczeniu lub braku

możliwości tak kontroli, jak i ucieczki bądź

uniknięcia zdarzenia czy minimalizacji jego

rozmiarów i skutków.

Zdarzenia traumatyczne o charakterze

naturalnym jak: powodzie, trzęsienia ziemi,

huragany, tornada, wybuchy wulkanów,

pożary środowiska naturalnego, burze

śnieżne i lodowe, susze.

Zdarzenia traumatyczne spowodowane

działalnością człowieka („man- made

disasters ) to m.in. wojny, pożary, katastrofy

komunikacyjne:

drogowe, kolejowe i lotnicze; katastrofy

technologiczne, terroryzm.

Terroryzm to bezprawne stosowanie

siły

lub zastraszanie przez jednostki lub

grupy

osób w celu wywarcia wpływu zarówno

władzę czy opinię publiczną, jak i grupy

osób czy poszczególne osoby.

Oprócz terroryzmu

konwencjonalnego mamy

obecnie do czynienia z

terroryzmem:



nuklearnym,



chemicznym,



biologicznym



informatycznym

Najbardziej zagrożone atakami terrorystycznym są:

duże aglomeracje miejskie, a zwłaszcza systemy

usługowe, komunikacyjne i transportowe oraz

energetyczne i zaopatrujące w wodę oraz

żywność;

- porty lotnicze i samoloty,

placówki dyplomatyczne,

- znane kurorty,

obiekty, w których przebywa jednocześnie

bardzo dużo ludzi.

Działalność grup terrorystycznych cechuje:

akceptacja stosowania przemocy jako

wyłącznej metody czy techniki działania oraz

środek wpływu na decyzje polityczne władz

państwowych,

założenie, że celem bezpośrednim akcji

terrorystycznych jest przede wszystkim

wytworzenie poczucia zagrożenia w

społeczeństwie, destabilizacja i w

następstwie utrata zaufania do instytucji

państwa i demokratycznego stylu życia,

spektakularny, pozbawiony

skrupułów sposób działania, co ma

wywołać określony efekt

psychologiczny,

- depersonalizacja ofiar, traktowanie

ich w kategoriach reprezentantów

określonych instytucji

politycznych; co służy uwalnianiu

członków grup od przeżywania

poczucia winy za wyrządzone

krzywdy.

Następstwa w psychice ofiar

(bezpośrednie):

-strach, przerażenie,

niedowierzanie,

bezsilność,

-zaburzenia procesów

poznawczych (pamięci, myślenia,

spostrzegania),

-zmniejszenie odczuwania bólu

(analgezja),

-utrata poczucia czasu -

nieadekwatna ocena upływających

odcinków czasu

jako skróconych bądź

wydłużonych,

-zespół depersonalizacji -

derealizacji,

-przymglenie świadomości,

zwężenie pola

świadomości,

-ostra reakcja na stres.

Zespół depersonalizacji – derealizacji

oznacza poczucie obcości własnej osoby i

otaczającego świata .

Może być odczuwane jako „odłączenie”

od ciała, myślenia, od uczuć, a nawet

od działania.

Zostaje zachwiane poczucie rzeczywistości

własnego istnienia: świat wydaje się mało

realny, oddalony; przedmioty i ludzie inni, obcy,

zmienieni.

Derealizacja

Uogólnione poczucie zachodzącej w otoczeniu

zmiany, często nieokreślonej, zatrważającej lub

zagrażającej.

Świat zewnętrzny wydaje się zmieniony,

nierzeczywisty, dziwny, podobny do marzeń

sennych. Zmienia się percepcja czasu,

przestrzeni i innych ludzi,

którzy stają dziwni , obcy,

nienaturalni.

Uczestnicy badania

przeprowadzonego w tydzień po

trzęsieniu ziemi w San Francisco (1993), a

następnie po czterech miesiącach

ujawnili w pierwszym badaniu większą

liczbę takich objawów, jak derealizacja

i depersonalizacja, zaburzenia poczucia

czasu, zmienione funkcje poznawcze

(pamięć) i odczuwanie fizyczne.

Przymglenie świadomości

Dominuje odczucie nieostrości, niedokładności

i trudność oceny odległości oraz wzajemnych

relacji przestrzennych przedmiotów w polu

widzenia.

Kontakt jest trudny – kierowane do

człowieka słowa wymagają powtarzania.

Zachowanie, ruchy i wypowiedzi człowieka

są spowolniałe, reakcje następują z opóźnieniem,

mogą być niedokładne lub nietrafne, czasem

nie następują.

Pojmowanie sytuacji jest utrudnione.

Zwykle zaburzona jest orientacja w czasie,

Zwykle zaburzona jest orientacja w czasie, miejscu , czasami

– także do własnej osoby.

W przypadku zwężenia pola

świadomości zostaje ograniczony lub

zniesiony kontakt z otoczeniem.

Zachowanie i reakcje człowieka mogą

być niezrozumiałe i nieproporcjonalne

w stosunku do realnej sytuacji.

Nawiązanie kontaktu praktycznie się nie

udaje.

Orientacja - głęboko zaburzona we

wszystkich aspektach. Po ustąpieniu

obserwuje się zwykle całkowitą

niepamięć.

Ostra reakcja na stres

jest zaburzeniem przemijającym, ale o znacznym

nasileniu, które rozwija się u osób nie wykazujących

wcześniej żadnych zaburzeń psychicznych w odpowiedzi na

wyjątkowy

stresor psychiczny lub fizyczny.

Jest to krótkotrwałe zaburzenie

doświadczane podczas urazu lub bezpośrednio

po nim, które zanika w ciągu dwóch, trzech

dni (często w ciągu kilku godzin) po zdarzeniu

traumatycznym.

Jeśli objawy utrzymują się dłużej, powyżej 4 tygodni

rozpoznanie zostaje zmienione.

Objawy ostrej reakcji na stres:

I faza:

- lęk, objawy wegetatywne,

- zwężenie pola świadomości i uwagi,

- stan częściowej dezorientacji („oszołomienie”),

- niemożność rozumienia bodźców.

II faza (po ustąpieniu bezpośredniego zagrożenia):

- dalsze wyłączenie z otaczającej rzeczywistości (stupor

dysocjacyjny) lub stan nadmiernego pobudzenia

psychoruchowego z reakcjami ucieczki czy błądzenia,

- częściowa lub nawet całkowita niepamięć przebytego

stanu,

- depersonalizacja- derealizacja,

- poczucie winy

Diagnoza ostrej reakcji na stres

obejmuje inne wcześniejsze zaburzenia,

określane jako „ostra reakcja kryzysowa”,

„

szok psychiczny”, „reakcja na stres związany

z frontem”.

Ostra reakcja na stres wymaga

interwencji terapeutycznej doraźnej.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki

o działaniu anksjolitycznym, a w

przypadku depersonalizacji i derealizacji

–

neuroleptyki.

ostrej reakcji na stres podstawowe zasady

natychmiastowej pomocy psychologicznej mają na celu

odreagowanie afektów i wyobrażeń związanych z

urazem.

Najczęściej spotykanym podejściem jest wsparcie,

zachęcanie do rozmowy o zdarzeniu, wyrzucenie z siebie

przerażenia, smutku, czy wściekłości oraz edukacja

obejmująca różne sposoby radzenia

sobie z zaburzeniem.

Wielokrotne opowiadanie o zdarzeniu traumatycznym

sprzyja

porządkowaniu

tego doświadczenia w pamięci

ofiary, pozwala na uchwycenie właściwej perspektywy

dotyczącej jego znaczenia, przepracowanie emocji z nim

związanych.

Celem takiej interwencji jest

zablokowanie ewentualnych

działań autodestrukcyjnych,

obniżenie poziomu lęku,

wzmocnienie mechanizmów

obronnych, przywrócenie uczuć

związanych z bezpieczeństwem,

przewidywalnością przyszłości i

spójnością własnej osoby.

Zaburzenia adaptacyjne

W okresie 3- 4 tygodni od narażenia

na stresogenne wydarzenia powstają

zaburzenia adaptacyjne (przystosowawcze

Są to reakcje, które powstają

w okresie

adaptacji do znaczących zmian życiowych

–

emigracji powodującej szok kulturowy,

osamotnienia po śmierci małżonka, czy na

skutek rozwodu, utraty dobytku w

czasie pożaru, pogorszenia warunków

bytowych na skutek powodzi czy pożaru.

Na wystąpienie zaburzeń przystosowawczych

mają wpływ predyspozycje osobnicze,

wrażliwość jednostki.

Obraz kliniczny zwykle obejmuje nastrój

depresyjny, lęk, zamartwianie się, poczucie

niezdolności do radzenia sobie i planowania

przyszłości, ograniczenie zdolności do efektywnego

wykonywania codziennych czynności.

Sporadycznie pojawiają się wybuchy agresji.

Upośledzone jest funkcjonowanie społeczne i

zawodowe.

Zaburzenia adaptacyjne przybierają one

najczęściej formę krótkiej lub przedłużonej reakcji

depresyjnej, mieszanego zespołu lękowo-

depresyjnego, zaburzeń zachowania, reakcji żałoby.

Czas trwania zaburzeń zwykle nie

przekracza 6 miesięcy.

Następstwa katastrof

w psychice ofiar, te najgroźniejsze i

najpoważniejsze, pojawiają się po 1-6

miesiącach od bezpośredniego zagrożenia,

a nawet po kilku latach.

Około 25% ofiar ujawnia objawy

przewlekłej reakcji na stres, zwanym

zespołem stresu pourazowego

(posttraumatic stress disorder-PTSD

)

kryteriów diagnostycznych i statystycznych

zaburzeń umysłowych

Amerykańskiego

Towarzystwa Psychiatrycznego wprowadzono

termin zespołu

stresu pourazowego (PTSD) w

1980r.

Wcześniej stosunkowo powszechnie używano

diagnozy nerwicy urazowej.

Obowiązująca w Polsce od

1997r. X

rewizja

międzynarodowej klasyfikacji diagnostycznej

(ICD) wprowadziła również, tożsame z

klasyfikacją

amerykańską, rozpoznania takie, jak: zaburzenia

stresowe pourazowe i ostra reakcja na stres.

Rys historyczny PTSD

Rodzaje traumatycznych zdarzeń na

przestrzeni stuleci zmieniły się w niezbyt

dużym stopniu, również zespół objawów

następujących zarówno bezpośrednio po

zdarzeniu, jak i utrzymujących się przez

dłuższy czas, pozostał bez większych

zmian.

Świadczą o tym opisy odczuć,

emocji i zachowań osób, które

przeżyły zdarzenie traumatyczne,

dokonane przez pisarzy

starożytnych m.in. Homera w

„Odysei” i ‘”Iliadzie”, a także

późniejszych np. Szekspira w

„Henryku IV” [1].

W „Odysei” Homera znajdują się opisy

nawracających natrętnie scen

traumatycznych rozgrywających się

w umyśle Odysa (weterana wojny

trojańskiej), będących powszechnym i

naturalnym skutkiem doświadczania

zdarzeń wywołujących skrajnie silne

emocje.

W „ Iliadzie ” Homera zostały

opisane objawy PTSD występujące u

Achillesa

(800rok p.n.e.)

W „Henryku IV” Szekspira można

znaleźć fragmenty z opisami bohatera,

w których autor opisuje stan psychiczny

bohatera po powrocie z wojny

Charakteryzują go: skłonność do

poszukiwania samotności, zanik

dawnych

zainteresowań, nadmierne

pobudzenie

oraz przeżywanie we śnie i na jawie

obrazów z minionej walki.

Pierwszy naukowy opis zależności

między przeżywaniem silnych negatywnych

emocji a występowaniem kardiologicznych

objawów pod postacią bólu w klatce

piersiowej, tachykardii oraz nudności,

zaburzeń snu został dokonany przez

Da Costę na podstawie badań uczestników

wojny secesyjnej w Stanach

Zjednoczonych. Zaburzenia te zostały opisane

jako nerwica serca

Dalszy rozwój badań nad skutkami

zdarzeń traumatycznych nastąpił pod koniec

XIX na skutek rozwoju transportu (zwłaszcza

kolejowego), co przyczyniło się do wzrostu

liczby katastrof i wprowadzenia ustawodawstwa

przyznającego prawo do finansowej

rekompensaty za doznane obrażenia.

W tym czasie zaczęły się rozwijać

poglądy akcentujące rolę czynników

psychologicznych w powstawaniu

zaburzeń psychicznych.

Zauważono, że duża część ofiar

katastrof

kolejowych , wypadków przy pracy,

uskarżała się później na dolegliwości

psychiczne.

Oppenheim jako pierwszy użył terminu

nerwica traumatyczna na określenie

dolegliwości psychicznych wywołanych

wypadkiem.

Zainteresowanie psychicznymi

następstwami traumatycznych

zdarzeń wzrosło podczas I wojny

światowej.

Okazało się, że w armii brytyjskiej

około 7-10% oficerów i 3-4%

frontowych

żołnierzy przeszło” załamanie

nerwowe” –80 tys. znalazło się z tego

powodu w polowych szpitalach .

Część lekarzy twierdziła, że

powodem zaburzeń są

mikrourazy

mózgu spowodowane gwałtowną

zmianą ciśnienia podczas

wybuchu pocisków.

Stąd na określenie

zaburzenia spowodowanego

walką wprowadzono termin

szok artyleryjski (Shell Shock).

W pobliżu frontu zorganizowano

zespoły medyczne, w których

stosowano hipnozę , aby

umożliwić żołnierzom ponowne

przeżywanie bolesnych i wypartych

ze świadomości doświadczeń i

emocji związanych z walką. Ten

rodzaj terapii umożliwiał powrót

do równowagi emocjonalnej.

Także doświadczenia II wojny

światowej ,

w czasie której miały miejsca masowe

zwolnienia ze służby wojskowej z powodów

psychiatrycznych, potwierdziły, że stres

towarzyszący działaniom wojennym był

przyczyną wielu poważnych zaburzeń

psychicznych, somatycznych i

behawioralnych.

Amerykańscy psychiatrzy Grinker i

Spiegel) opisali symptomy będące

bezpośrednią reakcją

na stres walki u amerykańskich pilotów:

nerwowość, drażliwość, zachowania

agresywne, zmęczenie po obudzeniu się,

trudności z zasypianiem, lęk, reakcje

przestrachu oraz depresja.

Zaburzenia te były określane jako

„zmęczenie wojną” (combat fatigue)

lub „nerwica wojenna” (war neurosis)

Zainteresowanie stresem

traumatycznym odżyło ponownie, i

to na szeroką skalę, w latach

sześćdziesiątych i siedemdziesiątych

XX wieku, przede wszystkim w USA

, ale też w innych krajach. Wiązało

się to z wojną wietnamską

koreańską oraz i rozwojem badań

holokaustu.



Wojna wietnamska przyczyniła się między

innymi do pojawienia się w społeczeństwie

amerykańskim ogromnej liczby

weteranów, żołnierzy frontowych i

przetrzymywanych w obozach jenieckich, z

których duża część po powrocie do kraju

zaczęła ujawniać różne patologie:

agresywne zachowania, samobójstwa,

depresje, nadużywanie substancji

psychoaktywnych (alkoholu, narkotyków),

angażowanie się w działalność przestępczą.

Badania ofiar holokaustu, a także

więźniów obozów

koncentracyjnych prowadzone w

latach 70. i 80., wykazały u nich

zaburzenia psychosomatyczne, lęk

i koszmarne sny, tendencje do

izolowania się , stępienie reakcji

uczuciowych i niezdolność do

mówienia o traumatycznych

przeżyciach.

Kryteria rozpoznawania PTSD

A. Osobiste doświadczenie lub bycie świadkiem wydarzenia

realnego grożącego śmiercią lub zagrażającym integralności

fizycznej swojej lub innych oraz na skutek tego

subiektywne przeżycie strachu, bezradności i przerażenia

B. Ciągłe przeżywanie traumatycznego wydarzenia

C. Uporczywe unikanie bodźców związanych z urazem i ogólne

odrętwienie emocjonalne.

D. Utrzymujące się symptomy zwiększonego

pobudzenia

(nieobecne przed urazem

Kryteria rozpoznania PTSD

PTSD rozpoznaje się wówczas, gdy:

A. Osoba była narażona na zdarzenie traumatyczne, przy czym

spełnione są dwa kryteria:

1.Osoba doświadczyła, była świadkiem lub została

skonfrontowana ze zdarzeniem obejmującym rzeczywistą

śmierć lub zagrożenie śmiercią bądź też poważne zranienie

fizyczne lub naruszenie fizycznej integralności siebie i

innych;

2. Reakcja osoby obejmowała intensywny strach, bezsilność

lub przerażenie ( u dzieci może to być wyrażone przez

dezorganizację i pobudzenie).

PTSD może pojawiać się w wyniku

doświadczeń

wojennych,

tortur,

doświadczeń

wojennych,

tortur,

katastrof,

klęsk

żywiołowych,

katastrof,

klęsk

żywiołowych,

wypadków, napadów, gwałtu oraz

innych form działań przestępczych.

grupy

traumatycznych

grupy

traumatycznych

czynników

należy

dołączyć

czynników

należy

dołączyć

terroryzm.

B. Traumatyczne zdarzenie uporczywie powraca

1.Uporczywe i natrętne wspomnienia zdarzenia .

2.Powracające dręczące sny dotyczące wydarzenia

3.Fizyczne bądź psychiczne odczuwanie, jak gdyby

zdarzenie urazowe powracało (obejmuje poczucie

ponownego doświadczania, iluzje, omamy i epizody

obsesyjnych reminiscencji – flash back).

4.Poczucie intensywnej przykrości wskutek ekspozycji

na coś, co symbolizuje albo przypomina jakiś

aspekt zdarzenia urazowego.

5. Reakcje fizjologiczne w przypadku narażenia na

wewnętrzne lub zewnętrzne bodźce , które symbolizują

lub przypominają

aspekt zdarzenia urazowego.

C. Uporczywe unikanie bodźców związanych z urazem i ogólne

odrętwienie emocjonalne

1.Unikanie myśli, uczuć i rozmów związanych z urazem.

2.Unikanie aktywności, miejsc lub ludzi wywołujących

wspomnienie urazu.

3. Niemożność przypomnienia sobie ważnych aspektów

urazu.

4.Znacząco zmniejszone zainteresowanie i uczestnictwo w

istotnych aktywnościach.

5.Poczucie odrzucenia przez innych i zrażenie się do

ludzi.

6.Ograniczony zakres afektu (np. niemożność przeżywania

uczucia miłości).

7.Poczucie zamkniętej przyszłości, pesymistyczna ocena

przyszłości i perspektyw .

D. Utrzymują się symptomy zwiększonego

pobudzenia nieobecne przed urazem

1.Trudności z zasypianiem lub/i

utrzymaniem snu.

2.Trudności w koncentracji uwagi

3.Nadmierna czujność

4.Irytacja lub/i wybuchy złości

5.Nadmierne reakcje strachu,

wyolbrzymiony odzew na bodziec.

Wyróżnia się stan PTSD:

ostry: jeśli czas trwania jest krótszy niż

trzy miesiące,

- chroniczny: jeśli objawy trwają trzy

miesiące i dłużej,

- z odroczonym początkiem: jeśli

pojawienie się symptomów wystąpiło

przynajmniej po sześciu

miesiącach od wystąpienia zdarzenia

Nie u wszystkich rozwija się PTSD.

Zależy to nie tylko od charakteru

traumatycznego zdarzenia, ale także

od indywidualnej historii dzieciństwa,

odporności na stres, która jest

związana z umiejętnościami

społecznymi jednostki, jej aktywnym

działaniem, dawaniem wsparcia innym,

sposobem komunikowania się z innymi

i mówienia o swoich przeżyciach.

U niewielkiej liczby osób zaburzenia

pourazowe mogą się utrzymywać przez wiele lat i

prowadzić do trwałej zmiany osobowości.

Zmiany osobowości po przeżyciu sytuacji

ekstremalnej cechuje:

- wroga lub nieufna postawa wobec otoczenia,

- wycofanie się z życia społecznego,

- uczucie pustki życiowej i beznadziejności

długotrwałe uczucie bycia „na krawędzi”, jak gdyby w

nieustannym zagrożeniu bez zewnętrznej przyczyny,

wyobcowanie, stałe odczuwanie bycia

zmienionym,

różniącym się od innych,

stałe uczucie napięcia i rozdrażnienia jako następstwa

poczucia zagrożenia i wyobcowania.

PTSD jest najbardziej charakterystyczną

spośród długotrwałych reakcji na traumę

U ofiar traumy mogą pojawić się także inne

zaburzenia jak: nadużywanie środków

psychoaktywnych, uzależnienia od alkoholu,

depresja, zaburzenia lękowe, fobie,

zaburzenia dysocjacyjne oraz zaburzenia

somatyczne.

Nadużywanie środków psychoaktywnych jest

typową reakcją pourazową. Jest to pewnego

rodzaju forma unikania, która pomaga oderwać

się od przykrych symptomów intruzji.

Depresja

Charakterystyczne dla osób cierpiących

na długotrwałą depresję potraumatyczną jest

poczucie, że spod wpływu katastrofy nigdy nie

będzie się można wyzwolić i że nic się nie

zmieni.

Depresja przejawia się m.in. w formie utrzymującej się

rozpaczy i poczucia, że

dotychczasowy świat uległ rozpadowi i nie ma już

żadnych powodów, by żyć dalej i być aktywnym.

Osoby takie tracą zainteresowanie życiem,

ogarnia je pesymizm, smutek.

Pojawiają się niekiedy myśli samobójcze

U ofiar mogą wystąpić także

zaburzenia

lękowe jako odrębny rodzaj zaburzeń.

DSM –IV jako zaburzenia, których ryzyko

wystąpienia wzrasta po przeżyciu traumy

wymienia: zespół paniki, zespół

obsesyjno- kompulsyjny, fobie.

Zespół lęku napadowego:

- nagły, ograniczony w czasie napad silnego lęku, który nie

jest związany z żadną sytuacją, przedmiotem, czy

zagrożeniem zewnętrznym,

- napadu lęku nie da się przewidzieć, trwa co najmniej

kilka minut,

- występują objawy wegetatywne (wzmożona

potliwość,

ból w klatce piersiowej, duszności, przyspieszony

oddech, przyspieszenie akcji serca itp..)

- strach przed śmiercią i „zwariowaniem”

Rodzaje zaburzeń o charakterze fobii:

-agorafobie,

-fobie społeczne,

fobie swoiste

Zaburzenia te charakteryzuje nadmierny

lęk o różnym natężeniu aż do lęku

panicznego włącznie, pojawiający się

podczas bezpośredniego kontaktu z

określonymi sytuacjami i obiektami.

Taki lęk może pojawić się nawet w

momencie

ich wyobrażenia.

Agorafobie- unikanie przestrzeni, tłumu

lub każdej sytuacji publicznej, z której

szybkie wycofanie się lub uzyskanie pomocy w

razie złego samopoczucia może okazać się

niemożliwe. Są to

zachowania unikające wobec sytuacji

potencjalnie lękorodnych.

Często fobia, która ulega uogólnieniu

może silnie inwalidyzować jednostkę

(niemożność korzystania z

miejsc publicznych, publicznej komunikacji,

przebywania poza domem

Kryteria diagnostyczne rozpoznawania agorafobii

wymagają, aby w powyżej wymienionych

sytuacjach, występował:



co najmniej jeden objaw z czterech związanych z

ogólnym wzbudzeniem autonomicznym (kołatanie

serca, pocenie się, drżenie oraz suchość w

ustach),



oraz co najmniej jeden objaw z dziesięciu

somatycznych lub psychicznych objawów lęku

(duszność, ucisk w gardle, bóle w klatce

piersiowej, nudności, zawroty głowy, poczucie

derealizacji lub depersonalizacji, obawa przed

utratą kontroli („zwariowaniem”), lęk przed

śmiercią, uderzenia gorąca lub zimna oraz

mrowienia kończyn).

Fobie specyficzne - unikanie specyficznych ,

nieskończenie różnorodnych sytuacji.

Przykłady:

- fobia zwierząt – najczęściej dotyczy pająka

(arachnofobia) lub węży (ofidiofobia),

- fobie sytuacyjne- dotyczą lęku, który wywołują

określone sytuacje np. przebywanie na moście

(gefirofobia), w windzie, zamkniętym

pomieszczeniu (klaustrofobia) lub latanie

samolotem (awiatofobia),

- fobia typu krew-iniekcja- rana (hematofobia),

- fobia” środowiska naturalnego” –dotyczy lęku

przed burzą (brontofobia), powodzią (antlofobia),

przed przebywaniem wysokości-akrofobia

Bardziej specyficzne fobie :



Mizofobia - lęk przed brudem i zarazkami ,



Porfirofobia - lęk przed kolorem

purpurowym,



Trikaidekafobia - lęk przed trzynastkami

Rozpowszechnienie fobii swoistych jest

dość duże Osoby takie zwykle nie zgłaszają

się do leczenia, jeśli nie powoduje to

istotnego upośledzenia ich funkcjonowania.

Fobia społeczna

Somatyczne i psychiczne przejawy lęku wyzwalane przez

obecność innych osób, przez wiele lat traktowano

jako nieprawidłowość osobowości charakteryzującą się

skrajną nieśmiałością i skłonnością do unikania

kontaktów interpersonalnych (avoidant personality).

W literaturze psychiatrycznej pojęcie fobii społecznej

jako szczególnej formy zaburzeń nerwicowych pojawiło

się poraz pierwszy w połowie lat 60. – w pracy Marksa i

Geldera.

Do DSM –III fobia społeczna jako jednostka

diagnostyczna została wprowadzona w latach 80., a do

ICD -10 – w 1992r.

Fobia społeczna –unikanie sytuacji związanych z

ekspozycją na nieznajomych ludzi , w których

dokonywana jest społeczna ocena (np.wiedzy,

sprawności itp.) a motywem jest obawa wystąpienia

jakiegoś przejawu lęku (np. zaczerwienienia się,

zakrztuszenia, niemożności wydobycia głosu,

opanowania drżenia lub innej niesprawności

ruchu, zająknięcia się czy popełnienia błędu).

Unikanymi sytuacjami społecznymi mogą być

takie sytuacje jak: występ publiczny, udział w

spotkaniu publicznym itp.



Rozróżnia się tzw. fobię społeczną swoistą, polegając

na lęku przed występem publicznym np.

przemawianie (glossofobia), oraz fobię społeczną

uogólnioną, związaną z lękiem przed wszystkimi

sytuacjami kontaktów społecznych, poza rodziną.



Często w sytuacjach budzących lęk dochodzi do

dezorganizacji zachowania, np. zaczerwienienia się,

mówienia nieprzemyślanych słów, intensywnej,

nieskoordynowanej z wypowiedzią gestykulacji,

nieumiejętności rozpoczęcia wypowiedzi, drżenia

rąk, kołatania serca lub silnego pocenia.

Obawa przed zaczerwienieniem się to

erytrofobia

Zespół obsesyjno - kompulsyjny

Główne objawy to: nawracające, uporczywe

natrętne myśli (obsesje) lub/oraz

czynności

przymusowe (kompulsje).

Natręctwa zajmują wiele czasu , są

uciążliwe, w znacznym stopniu przeszkadzają

w codziennym życiu i są źródłem dużego

dyskomfortu.

Myśli natrętne to idee, wyobrażenia

czy impulsy do działania.

Najczęściej obserwowane obsesje to obawa przed

chorobą, zabrudzeniem czy zakażeniem; przed

zrobieniem krzywdy sobie lub komuś krzywdy

itp. ; impulsy do działania np.chęć wyskoczenia

przez okno, skoczenia z mostu itp.

Na dalszym miejscu są myśli seksualne , często

bluźniercze u osób religijnych; obawa przed

niewłaściwym zachowaniem się w sensie

społecznym i towarzyskim itp.

Natrętne czynności (kompulsje)

to powtarzające się

i podejmowane celowo działania

będące reakcją na natrętne myśli i wyobrażenia,

mające znieść lęk lub cierpienie nimi wywołane.

Najczęstsze kompulsje to

: wielokrotne sprawdzanie

poprzednio wykonanych czynności, np.zamknięcie drzwi,

wyłączenie światła, gazu,

mycie rąk, ciała, czyszczenie odzieży, wielokrotne

powtarzanie pewnych słów, liczb , zachowań, bez których

niemożliwe jest poruszanie się, stałe

aranżowanie pewnych układów symetrycznych

lub układów w określonym porządku oraz

kolekcjonowanie starych rzeczy lub określonych

przedmiotów

Ważnym elementem obrazu

klinicznego zespołu natręctw jest lęk,

występujący u wszystkich osób

cierpiących na to zaburzenie. Często

może być on głównym czynnikiem

inicjującym zarówno pojawienie się

kompulsji jak i obsesji.

Treść zaburzeń obsesyjnych i

kompulsyjnych w pewnym stopniu jest

wyrazem uwarunkowań kulturowych.

W sytuacji ostrego stresu,

w czasie wojen, katastrof i klęsk

żywiołowych, obserwowany jest wyraźny wzrost

zaburzeń dysocjacyjnych

Zaburzenia dysocjacyjne

zawierają w sobie dawne pojęcie histerii,

z którego zrezygnowano ze względu na

wieloznaczność.

Klasyfikacja ICD-10 najpełniej oddaje

istotę i zakres zaburzeń dysocjacyjnych i

stanowi podstawę ich rozpoznawania .

Zaburzenia dysocjacyjne wg ICD -10:

-amnezja dysocjacyjna,

-fuga dysocjacyjna,

-osłupienie (stupor) dysocjacyjne,

-trans i opętanie,

-dysocjacyjne zaburzenia ruchu,

-drgawki dysocjacyjne,

-dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia

zmysłowego,

-mieszane zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne),

Inne określone zaburzenia

dysocjacyjne (konwersyjne):



Zespół Gansera,



Osobowość mnoga,



Przejściowe zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne),

- Inne zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne) nie określone.

Zaburzenia dysocjacyjne mają charakter

„

psychogenny”, tzn. istnieje ścisły związek

między ich wystąpieniem a wydarzeniami

urazowymi, czy trudnymi problemami

emocjonalnymi.

Wg ICD -10 dysocjacja oznacza utratę

integracji obejmującej wspomnienia,

poczucie tożsamości, wrażenia czuciowe

i kontrolę ruchów ciała.

Podłoże organiczne jest

czynnikiem ułatwiającym powstanie

ułatwiającym powstanie zaburzeń

dysocjacyjnych, szczególnie podatne

są osoby z mikrouszkodzeniem

płatów czołowych.

Zaburzenie dysocjacyjne może

jednak wystąpić pod wpływem

ostrego stresu nawet u osób z

osobowością w pełni zintegrowaną.

Amnezja dysocjacyjna

jest to niepamięć dotycząca ważnych emocjonalnie

bieżących wydarzeń oraz informacji o swojej

przeszłości i tożsamości.

Amnezja zwykle koncentruje się wokół

wydarzenia urazowego, które stanowi bezpośredni

czynnik wystąpienia

zaburzenia.

Może być zachowana pamięć informacji obojętnych

emocjonalnych np. wiadomości szkolnych.

Zachowana jest zdolność do zapamiętywania

nowych informacji.

Fuga dysocjacyjna

Obraz kliniczny:

-amnezja dysocjacyjna występująca okresowo-

od kilkunastu godzin do kilku tygodni ,

przedzielona okresami pełnego zachowania

pamięci.

-celowe, zborne podróżowanie poza miejsce

zamieszkania lub pracy (kupowanie biletów,

pytanie drogę, kupowanie jedzenia) pokryte

niepamięcią .

-nagłe odzyskiwanie pamięci, bez żadnych działań

innych osób (np.leczenia),

okresy normalnego funkcjonowania życiowego

i zawodowego pomiędzy stanami niepamięci.

Osłupienie dysocjacyjne

Osłupienie pełne to całkowite

zahamowanie ruchowe, mutyzm, brak

kontaktu z otoczeniem w jakiekolwiek

formie, brak prawidłowej reakcji na

bodźce zewnętrzne: światło, dźwięki

czy dotyk.

W osłupieniu niepełnym osoby

poruszają się w ograniczonym zakresie,

chodzą prowadzeni, nie przejawiają własnej

aktywności, czasem utrzymuje się pełny

mutyzm.

Dysocjacyjne zaburzenia ruchu rozwijają się w

następstwie bezpośredniego stresu psycholog.

Występuje utrata lub utrudnione wykonywanie

ruchów dowolnych kończyn.

Może pojawić się częściowy niedowład z

osłabieniem lub ograniczeniem ruchów bądź

całkowite porażenie.

Częściej od porażeń czynnościowych występują

różne formy zaburzeń koordynacji ruchów czy

niemożność stania i chodzenia (astazja-abazja).

Zaburzenia dysocjacyjne ruchowe aparatu mowy

mogą przebiegać w postaci jej ograniczenia do

szeptu (dysfonia ) lub całkowitego bezgłosu (afonia).

Drgawki dysocjacyjne (drgawki rzekome)

są reakcją na zdarzenia o silnym

ładunku emocjonalnym.

Mogą przypominać napady padaczkowe.

Najczęściej jest to rzucanie się, bezwładne

wykonywanie ruchów kończyn, z dziwnymi

grymasami twarzy.

W tym czasie zdarza się przymglenie

lub zamroczenie świadomości, ale nie

dochodzi do utraty przytomności.

Częściej obserwuje się napady małe, w postaci

krótko trwających drgawek, napadu śmiechu

płaczu, czy omdlenia.

Trans i opętanie

Występująca przejściowo utrata zarówno

poczucia własnej tożsamości, jak i pełnej

orientacji w otoczeniu.

Często jest to działanie jakby osoba ta była

była owładnięta przez inną siłę czy ducha.

Uwaga i świadomość mogą być zawężone i

skoncentrowane na jednym lub dwóch

aspektach najbliższego otoczenia.

Zaburzenie ma charakter stanu niechcianego

i niezależnego od woli.

Znieczulenia dysocjacyjne i utrata czucia zmysłowego

Znieczulony obszar skóry odpowiada wyobrażeniom

chorego o chorobie i funkcjonowaniu ciała, a nie

rzeczywistemu zakresowi unerwienia.

Występujące dysproporcje między rodzajami

czucia (dotyku, ciepła, bólu) nie da się wytłumaczyć

zmianami neurologicznymi.

Dysocjacyjna ślepota czy głuchota jest

bezpośrednią reakcją na wydarzenie

traumatyczne. Częstsze jest osłabienie ostrości

wzroku, zamazanie obrazu, widzenie tunelowe, czy

widzenie podwójne lub potrójne.

Zaburzenia dysocjacyjne

mieszane(konwersyjne)

Współistnienie opisanych zaburzeń

dysocjacyjnych o różnych objawach

i zakresie, np. zaburzenia ruchów

(niedowład) i mutyzm czy głuchota, fugi

dysocjacyjne i różnorodne zaburzenia

ruchów kończyn.

Inne zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne)

Zespół Gansera

polega na udzielaniu przez chorego błędnych odpowiedzi na

najprostsze

pytania, choć może dać on poprawną odpowiedź na pytanie

znacznie

trudniejsze.

Typowe jest też wykonywanie na opak

prostych czynności np.odwrotne wkładanie

klucza do drzwi, przy zapalaniu zapałki

pocieranie jej odwrotnym

końcem.

Osobowość mnoga (osobowość

alternatywna, zaburzenia identyfikacji

tożsamości).

Istotną cechą jest pojawienie się u jednej

osoby dwóch lub większej liczby odrębnych

osobowości, przy czym w danej chwili

ujawnia się tylko jedna z nich .

Każda osobowość ma charakter pełny

z własnymi odrębnymi wspomnieniami,

zachowaniem i preferencjami.

W osobowości podwójnej (alternatywnej)

zwykle dominuje jedna osobowość, ale żadna

z nich nie ma dostępu do wspomnień

osobowości przeciwnej i nie uświadamia

sobie jej istnienia.

Pierwsze przejście od jednej osobowości do

drugiej jest zazwyczaj nagłe i ściśle związane z

jakiś traumatycznym wydarzeniem.

Tworzenie nowych osobowości staje się

stałym, utrwalonym sposobem obrony

przed różnymi ciężkimi przeżyciami

emocjonalnymi.

Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

nieokreślone.

Są to zaburzenia świadomości i tożsamości,

mające związek ze stresem psychicznym, nie

mieszczące się w obrazie klinicznym

opisanych uprzednio zaburzeń

dysocjacyjnych.

Mogą być do nich zaliczone np.zaburzenia

występujące u

osób porwanych przez terrorystów

czy podanych praniu mózgu przez guru sekty

religijnej

Zaburzenia występujące pod postacią

somatyczną(somatoformiczne)

Obraz kliniczny

Negatywne emocje, zwłaszcza lęk, mają w

tej grupie zaburzeń albo wyłącznie

charakter obawy o zdrowie z odczuwaniem

różnych objawów somatycznych i

podejmowaniem działań diagnostycznych,

albo też wyrażają się głównie w objawach

pobudzenia układu wegetatywnego w

obrębie poszczególnych narządów czy

układów czy też w uporczywym odczuwaniu

bólu.

Autorzy ICD -10 wyróżniają tu następujące

jednostki klasyfikacyjne:



1.Zaburzenie somatyzacyjne(z somatyzacją)

Charakteryzuje się - poza nawracającymi,

różnorodnymi i zmiennymi objawami

somatycznymi, utrzymującymi się co

najmniej od 2 lat – historią licznych badań i

operacji diagnostycznych oraz przewlekłym

i zmiennym przebiegiem, często łączącym

się z zakłóceniem funkcjonowania

społecznego

rodzinnego.

Zaburzenie występujące pod postacią

somatyczną, niezróżnicowane

Skargi również wielorakie,

zmienne i uporczywe, ale bardziej

krótkotrwałe (krócej niż 2 lata )

wyrażane w sposób mniej gwałtowny

i dramatyczny i mniej zaburzające

funkcjonowanie społeczne

3.Zaburzenie hipochondryczne

Istotną cechą jest tu trwałe zaabsorbowanie

pacjenta możliwością występowania u niego

poważnej choroby somatycznej, nadmierną

obserwacją funkcjonowania narządów swego

ciała i postrzeganiem go jako patologiczne.

Pacjent może określać chorobę, której

obecności u siebie się obawia, może też

podejrzewać współistnienie innych

chorób.



Zaburzenia wegetatywne występujące

pod postacią somatyczną

Obraz tych zaburzeń odpowiada

symptomatologii zaburzeń zwanych w

poprzednich klasyfikacjach nerwicami

narządowymi.

Objawy przypominają zaburzenia

funkcji układu lub narządu, który jest

głównie unerwiony lub kontrolowany

przez układ nerwowy wegetatywny

(tj.układy: krążenia, pokarmowy,

moczowo-płciowy).



Występują dwa typy objawów:

- objawy pobudzenia układu

sympatycznego (przyśpieszenie akcji

serca, poty, drżenie, zaczerwienienie, z

uczuciem lęku przed chorobą

somatyczną),

- zmienne i nieswoiste skargi (wędrujące

bóle, wzdęcia, uczucie ściskania,

ciężaru) odnoszone do określonego

narządu czy układu.



Uporczywe bóle psychogenne

Główną skargą jest tu silny i niepokojący

ból, którego nie można w pełni wyjaśnić

procesami fizjologicznymi czy chorobami

somatycznymi i który występuje w związku

z problemami psychospołecznymi lub

konfliktem emocjonalnym.



Te problemy czy konflikty są tak

nasilone, że uzasadniają przypuszczenie,

iż mają znaczenie przyczynowe.

Objawy psychiczne w tych zaburzeniach

obejmują:

- nadmierne zaabsorbowanie sprawami

zdrowia ,

-czujną obserwację funkcjonowania

narządów własnego ciała i postrzeganie

go jako patologicznego,

-poczucie choroby fizycznej, potrzebę

badania się i leczenia,

-odgrywanie roli chorego (ze skupianiem

sobie

uwagi środowiska i zapewnienie sobie

jego opieki).

Nie zawsze skutki urazów i katastrof

mają wyłącznie negatywne aspekty.

Niekiedy przebyty uraz może stać

się punktem zwrotnym, stanowiącym

podstawę do konstruktywnej refleksji

nad

własnym życiem i reorganizacji

dotychczasowych wartości i celów.

W terapii zaburzeń związanych ze stresem

obowiązuje zasada, iż opieranie się wyłącznie na

jednym podejściu jest niewystarczające.

Leczenie tych zaburzeń polega na łącznym

stosowaniu farmakoterapii i różnych indywidualnie

dobieranych technik psychoterapeutycznych.

Celem terapii jest usunięcie lub

zminimalizowanie utrzymujących się zaburzeń

oraz ułatwienie i przyśpieszenie procesu powrotu

do możliwie jak najlepszego funkcjonowania

indywidualnego i/lub społecznego

Cele te mogą być realizowane przy

pomocy m.in.terapii racjonalnej,

poznawczej, terapii poznawczo-behawioralnej;

metody te

uczą właściwej interpretacji

wydarzeń urazowych i ich następstw.

W długoterminowym leczeniu PTSD

stosowana jest także psychoterapia

ekspozycyjna, ukierunkowana na

odtwarzanie sytuacji urazowej,

jej aktualizację i przetwarzanie

w celu osłabienia jej znaczenia.

Próba stworzenia standardowego modelu

farmakoterapii w PTSD obejmuje

leczenie zarówno uogólnionych i

napadowych zaburzeń lękowych, depresji,

zaburzeń obsesyjno- kompulsyjnych,

jak i niestabilności nastroju z

impulsywnością i wybuchami agresji.

Strategie leczenia farmakologicznego

w PTSD obejmują zatem usuwanie

tzw. objawów głównych, a także

towarzyszących (głównie lęku i

depresji).

Document Outline